3.3 GEBIEDSGERICHTE PROJECTEN 1 HONSELERSDIJK Doel van dit project is om ervoor te zorgen dat de restanten van voormalig Paleis Honselersdijk gerespecteerd worden en beter zichtbaar worden gemaakt bij alle nieuwe ontwikkelingen in het gebied (reconstructie glastuinbouw, uitbreiding veiling, woningbouw, waterberging en recreatie). De bijzondere geschiedenis van deze plek biedt volop inspiratie voor de toekomstige inrichting. Door de centrale ligging nabij de veiling zou dit zelfs een toeristische attractie van formaat kunnen worden, bijvoorbeeld als centraal informatie- en innovatiecentrum voor Greenport Westland. Door herstel van historische waterassen en de oude toegangslaan kan het terrein worden aangetakt op de grotere recreatieve routestructuur. Op dit moment is er nog onvoldoende visie op de ontwikkeling van het gebied en op de mogelijkheden om de geschiedenis van Paleis Honselersdijk weer tot leven te brengen. Stap 1 is het opstellen van een dergelijke visie. Hiervoor zou bijvoorbeeld een apart Belvedereproject opgestart kunnen worden, samen met alle betrokken partijen. Om Belvederesubsidie van het Rijk te kunnen ontvangen is minimaal 25% medefinanciering door de intiatiefnemers nodig. Een andere mogelijkheid is om de ontwikkeling van Honselersdijk mee te nemen in de planontwikkeling voor de groenblauwe structuur in het kader van de uitwerking van de opgestelde Greenportvisie of in de planontwikkeling voor het toekomstig waterbeheer in het kader van het Nationaal Bestuursakkoord Water. Stap 2 is de feitelijke herinrichting van het paleisterrein, op basis van de visie uit stap 1. Dit kan worden opgenomen in het uitvoeringsprogramma van de Greenportvisie. Maatregelen voor cultuurhistorie zullen primair uit de opbrengsten van projectontwikkeling en uit de waterschapslasten moeten worden gefinancierd. Deze hoeven de overheid in principe geen extra geld te kosten. Monumentencommissie Westland, Gemeente Westland, Regio Haaglanden, Erfgoedhuis, Provincie Zuid-Holland, Veiling Westland, Tuinbouworganisatie Financiering iplanvorming (stap 1): Belvederesubsidie, Greenportvisie, NBW/WB21 Financiering uitvoering (stap 2): Uitvoeringsprogramma Greenportvisie, projectontwikkeling 71
2 LANDGOEDERENZONE RIJSWIJK Tussen Den Haag en Rijswijk ligt een groot landgoedcluster op de strandwal van de Vredenburghweg. Behalve een zevental landgoederen liggen hier ook parken, sportvelden, een school, een verzorgingstehuis en een kinderboerderij. Omgeven door stedelijke gebieden is dit een groene long van formaat. Het maakt deel uit van de regionale groenstructuur en is via een groene schakel verbonden met de landgoederen aan de Vliet. Tegelijkertijd wordt het gebied doorsneden door infrastructuur en hebben delen te maken met verrommeling of achterstallig beheer. De gemeente Rijswijk heeft in het verleden al een globale landgoedvisie opgesteld. Daarnaast is onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden voor inpassing van nieuwe rode functies om de herinrichting en het beheer te financieren. Diverse eigenaren en exploitanten hebben al in initiatieven voor transformatie van sportvelden of vrijkomende bebouwing. Om hier een kader voor te scheppen wordt momenteel een nieuw bestemmingsplan voor de landgoederenzone voorbereid. Er liggen in het gebied nog vele ontwerpvragen waarvoor de bestaande landgoedvisie te globaal en het bestemmingsplan te concreet is. Doel van het project is om dit gat tussen de bestaande visie en het uiteindelijke bestemmingsplan op te vullen, in de vorm van een kwaliteitskader. De inrichtingsprincipes van de kwaliteitszonering en de landgoedtypologie bieden hiervoor goede aanknopingspunten. Door een specifieke invulling kan het landgoedcluster een sterkere regionale profilering krijgen als bijzonder groengebied. Belangrijke elementen zijn het formuleren van randvoorwaarden en beeldkwaliteitseisen voor nieuwe bebouwing, de functionele zonering, de aanpassing van de ontsluitingsstructuur, de vormgeving van recreatieve routes en entrees, zichtbaar maken van archeologische resten, aansluitingen op de stedelijke omgeving, verbindingen met omliggende groengebieden. Ook de afstemming met het FES-project Waterkader Haaglanden kan plaatsvinden in het kwaliteitskader. Gemeente Rijswijk, Gemeente Den Haag, Regio Haaglanden Planvorming: Gemeente, Regio Haaglanden. Provincie Gemeente Rijswijk, ILG, privaat 72
3 LANDGOEDVERBINDING DEN HAAG-WASSENAAR Dit project ligt op een zeer strategische locatie tussen Wassenaar en Den Haag. Vanuit Wassenaar dringen de landgoederen door tot in het centrum van Den Haag. In westelijke richting takken ze aan op het duingebied, wat grote ecologische en recreatieve potenties met zich meebrengt. Ook in economisch opzicht is dit een strategische locatie: het is onderdeel van het internationale kustzone uit de Structuurvisie Den Haag 2020 en mogelijke vestigingslocatie voor de Amerikaanse ambassade. Tevens wordt gezocht naar een nieuwe bestemming voor Renbaan Duindigt. Ondanks stedelijke ontwikkelingen is de afwisseling van de strandwallen en strandvlakten nog goed zichtbaar in het landschap en is hier sprake van een samenhangend landgoederencluster. Delen van de strandwal zijn in het verleden afgegraven (Oostersportpark). De renbaan ligt precies in de strandvlakte tussen twee strandwallen, in het verlengde van de zichtas van Clingendael. Het landgoed Clingendaal met zijn waterpartijen ligt grotendeels in de strandvlakte. De huizen van Oosterbeek en Duindigt liggen op de strandwal en hebben de typische orthogonale structuur met assen dwars op de richting van de strandwal. De kwaliteiten van het landgoedcluster Clingendael-Oosterbeek-Duindigt lenen zich prima voor de verdere ontwikkeling van een hoogwaardig internationaal institutenmilieu. Daarvoor moeten sportvelden uitgeplaatst worden en bouwwerken gesaneerd. Doel van het project is om aan te geven wat bij alle voorziene ontwikkelingen randvoorwaarden en kansen zijn voor versterking van de landgoedstructuur van het gebied. Voorkomen moet worden dat het gebied een barrière wordt in de landgoederenzone en dat de zo markante doorgaande structuur van de strandwallen onderbroken wordt. Ook is het belangrijk dat de locatie, omvang en de beeldkwaliteit van de nieuwbouw aansluit bij historische typologieën, zonder te vervallen in klakkeloze kopieën. Resultaat is een overkoepelend beeldkwaliteitsplan, dat als bouwsteen dient voor de verdere uitwerking van deelplannen per locatie. Gemeente Wassenaar, Gemeente Den Haag, Regio Haaglanden, Provincie Zuid-Holland Planvorming: Regio Haaglanden Gemeenten, privaat 73
3 DUIVENVOORDSE EN PAPENWEGSE POLDER Dit projectidee is een initiatief van Landgoed Duivenvoorde om samen met andere grondeigenaren en het Pact van Duivenvoorde (gemeenten Leidschendam- Voorburg, Voorschoten en Wassenaar) tot een gezamenlijke aanpak te komen van het open veenweidegebied tussen Den Haag en Leiden. Dit gebied, dat voor een groot deel eigendom is van de landgoederen, is een waardevolle open ruimte te midden van het stedelijk gebied. Het gebied is echter beperkt toegankelijk en langs de randen is plaatselijk sprake van verrommeling. Landgoed Duivenvoorde werkt samen met de landgoederen De Horsten en Zuidwijk/Santhorst in de Stichting Horst en Voorde en is van mening dat de betekenis van het open middengebied voor de extensieve recreatie, de natuur en het waterbeheer aanzienlijk vergroot kan worden. Meer samenhang in inrichting en beheer is gewenst. Bovendien moeten recreatieve en ecologische verbindingen met de omgeving worden verbeterd. Zo kan een uniek regionaal landschapspark ontstaan. Een gezamenlijke visie en een gezamenlijk plan van aanpak kunnen daarin voorzien. In de Cultuurhistorische Impuls Duin, Horst en Weide is een aparte pilot opgenomen voor het weidegebied, om te komen tot een realistisch en breed gedragen toekomstperspectief, uitgaande van de cultuurhistorische kernkwaliteiten. Gesteld wordt dat de uitvoering middels integrale gebiedsontwikkeling moet verlopen. Het projectidee voor de Duivenvoordse en Papenwegse Polder geeft uitwerking aan de pilot, vanuit het perspectief van de terreineigenaren. De Stichting Horst en Voorde, waarin de landgoederen samenwerken die het grootste deel van het gebied beheren, is bereid als trekker van dit project op te treden, bij voorkeur samen met Staatsbosbeheer. Stichting Horst en Voorde, Staatsbosbeheer, Pact van Duivenvoorde, Stadsgewest Haaglanden, Regio Holland Rijnland, Provincie Zuid- Holland Provincie Zuid-Holland, Stadsgewest Haaglanden, Regio Holland Rijnland, Pact van Duivenvoorde bestaande subsidieregeling natuur, landschap, recreatie (ILG), uitvoeringsprogramma Regionaal Structuurplan Haaglanden en Regionale Structuurvisie Holland-Rijnland, waterschapsbijdrage, private partijen in PPS-verband (roodvoor-groen) 74
4 EILAND VAN KATWIJK Het eiland van Katwijk is van oorsprong een zandplaat in de Rijn. Het kent een rijke geschiedenis die terug gaat tot aan de Romeinse tijd. In de Middeleeuwen is op de zandplaat een kasteel gebouwd, Huijs t Sant, waarin de ambachtsheren van beide Catwijcken en t Sant zetelden. Het kasteel en het latere buiten Het Hof te Katwijk zijn altijd nauw verbonden geweest met het adellijke geslacht Van Wassenaer. Het Middeleeuwse kasteel is bij de Hoekse en Kabeljauwse twisten verwoest en in 1740 afgebroken en op het grondgebied is Het Hof te Katwijk gebouwd. Dit buiten had een classicistische tuin met verschillende vista s en lanen en vijverpartijen. In de 19e eeuw heeft er nog een landschappelijke aanpassing aan de tuin plaatsgevonden. Ook het huis heeft verschillende transformaties ondergaan. Hier ligt nu een verzorgingstehuis. Door onder meer de ontwikkeling van vliegveld Valkenburg en het knooppunt Leiden-West zal de oppervlakte stedelijk gebied toenemen en zal extra geïnvesteerd moeten worden in de groenstructuur. In de Brede Structuurvisie 2005-2020 van de gemeente Katwijk heeft het eiland een functie als groene schakel gekregen. Tegelijkertijd worden ook de mogelijkheden van extra bebouwing op het eiland onderzocht. Doel van het project is de oude rijkdom van het eiland als inspiratiekader te laten dienen voor ruimtelijke ontwikkelingen op en rondom het eiland. Er lijken zeker mogelijkheden te liggen voor toevoeging van passende bebouwing op een goed afgewogen locatie, mits gecombineerd met de herinrichting van de huidige stadskwekerij tot ecologisch stadspark en de aanleg van natuuroevers langs de Oude Rijn. Dit vraagt om een zorgvuldig ontwerp op cultuurhistorische basis. Holland Rijnland, Katwijk Financiering planvroming Planvorming: Regio Holland Rijnland, Gemeente katwijk ILG, privaat 75
5 DRIEHOEK KEUKENHOF-DEVER-TEYLINGEN Doel van dit project is de versterking van de recreatieve en toeristische samenhang tussen de Keukenhof, t Huys Dever en de Ruïne van Teylingen, door aanleg van een verbindend fietspad en aanvullend landschapsherstel. De driehoek moeten een stevig nieuw landgoedcluster worden. Tevens moeten de ecologische en recreatieve verbindingen met de duinen en de dorpen verbeterd worden. Voor de toeristische ontwikkeling van de Ruïne van Teylingen is in het kader van het Offensief van Teylingen al een project opgezet. De Keukenhof heeft een Masterplan voor de toekomst opgesteld. Voor t Huys Dever zijn al restauratiewerkzaamheden uitgevoerd en is de slotgracht hersteld. Door deze ontwikkelingen aan elkaar te koppelen kan een breder toeristisch product in de markt worden gezet en kan de Bollenstreek een landschappelijke kwaliteitsimpuls krijgen. Dat is ook gunstig voor het woon- en werkklimaat in de omliggende dorpen. De aanleg van een aantrekkelijk vrijliggend fietspad ( Rondje Keukenhof ), landschappelijke beplantingen en ecologische verbindingen is stap 1. Dit is vooral een taak van de overheden. Aan de fietsroute kunnen nieuwe toeristische voorzieningen en horeca worden gevestigd, door particuliere exploitanten. Het landhuis van de Keukenhof zou bijvoorbeeld een chique landgoedhotel of conferentieoord kunnen worden. Dat is stap 2. Ook zouden op termijn nieuwe buitenplaatsen aan de route kunnen worden gekoppeld. Hierdoor kan de route aantrekkelijker worden gemaakt en via de strandwal een bosverbinding ontstaan tussen de Keukenhof en Teylingen. De nieuwe buitenplaatsen kunnen ingezet worden voor sanering van storende bebouwing en herverkaling van bollengronden. Tevens kan hiermee op een passende wijze tegemoet worden gekomen aan de woningbouwopgave voor de Bollenstreek, zoals opgenomen in de Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek. Holland Rijnland, Gemeenten Lisse en Teylingen, eigenaren, Stichting De Keukenhof Planvorming: Holland Rijnland recreatiesubsidies, ILG, privaat 76
6 DIJK EN BURG Het landgoed Dijk en Burg maakt deel uit van het landgoedcluster bij Noordwijkerhout. De eigenaar heeft in overleg met de gemeente Noordwijkerhout een plan gemaakt voor behoud van het historische landhuis, het voormalige Parkhotel, in combinatie met aanvullende nieuwbouw in het landgoedbos. Vanwege de natuurwaarde van het landgoed en de ligging in een ecologische verbindingszone is een zorgvuldige afweging nodig. Het huidig plan lijkt daarin te voorzien. De uitvoering van het landgoedplan kan tevens bijdragen aan de versterking van het landgoedcluster Noordwijkerhout als geheel. Het plan heeft daarmee ook een regionale component. Doel van het project Dijk en Burg is om te bezien of een aanvullende kwaliteitsimpuls mogelijk is voor de inbedding in de regionale landgoedstructuur. Hierbij kan gedacht worden aan aanvullende maatregelen voor de recreatieve en ecologische infrastructuur. De Provincie Zuid-Holland en de Regio Holland Rijnland hebben hierbij een belangrijke rol. Ook ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving van Dijk en Burg en de duurzaamheid van nieuwe bestemmingen worden in de afweging betrokken. De gemeente Noordwijkerhout heeft hierin een belangrijke rol, bijvoorbeeld via het planologisch instrumentarium. Provincie Zuid-Holland, Regio Holland Rijnland, Gemeente Noordwijkerhout, Gemeente Noordwijk, eigenaar/initiatiefnemer Provincie Zuid-Holland, Regio Holland Rijnland Gemeente Noordwijkerhoud, eigenaar/initiatiefnemer 77
7 LANDBOUWENCLAVES STADSRAND HAARLEM In het landgoederenlandschap ten westen van Haarlem, tussen Bennebroek en Driehuis, liggen diverse kleine landbouw- en tuinbouwenclaves. Deze zijn te klein voor duurzame landbouw en krijgen steeds meer stedelijke functies. Om tot een duurzame groene inrichting komen is door de gemeenten en de Dienst Landelijk Gebied een apart project opgezet, gefinancierd met ILG-geld. Dit is een vervolg op het eerdere Provinciale project Kennemerzoom. Een herinrichting is van belang voor de landschappelijke inbedding van de landgoederen en om ecologische en recreatieve verbindingen te creëren. Er is onder meer een ecologische verbinding gewenst tussen de duinen en Spaarnwoude. Door de vele infrastructuur is het gebied nu sterk versnipperd. Eerste doel van dit project is om aan te geven hoe de herbestemming en herinrichting van de diverse landbouwenclaves bij kunnen dragen aan de versterking van de samenhang tussen de landgoederen. Nu is er bij de uitwerking van lokale plannen nog te weinig zicht op de grotere samenhang. Met name historische waterstructuren (brouwerskolken, zanderijvaarten, blekerijen) lijken goede aanknopingspunten te bieden voor het versterken van de samenhang en voor een duurzame functie als waterberging. Tweede doel is het aangeven van mogelijke instrumenten om de gewenste transformaties uit te voeren. Naast de huidig beschikbare ILGmiddelen is namelijk aanvullende financiering nodig, om tot structurele verbeteringen te komen. Hierbij wordt gedacht aan afgewogen rood-voor-groenconstructies, maar ook aan medefinanciering vanuit waterschapslasten. Provincie Noord-Holland, Regio Zuid-Kennemerland, Gemeenten Haarlem, Bloemendaal, Velsen, Heemstede, Bennebroek Regio Zuid-Kennemerland, Provincie Noord- Holland ILG, ISV, waterschapslasten, privaat 78
1. Behoud van openheid door extra inlaat van schoon duinwater voor vernatting en bijzondere natuurontwikkeling. Gebruik de oude brouwerijvaarten hierbij als cultuurhistorische onderlegger. 2. Gebruik oude zichtassen om de gebieden stevig te verankeren in het landgoederenlandschap. Oude zichtassen wijzen vaak naar kerktorens. Behoud van zichtassen betekent soms opruimen van de verrommeling in de open gebieden. 3. Maak meer entrees en meer afwisselende wandel- en fietspaden tussen de stad en de duinen. Als de landbouwenclaves toegankelijker worden dan kan gebied gaan functioneren als landschapspark. 4. Zet programma als ontwerpmiddel in om een afwisselende en boeiende parkzone te creeren. 79
8 SCHEYBEEK-AKERENDAM-WESTERHOUT De landgoederen tussen Beverwijk en Velsen zijn opgenomen in het Groen- en Waterplan van de Regio IJmond. Dit is een plan voor de ontwikkeling van een robuuste groenzone tussen Velsen en Heemskerk via de westrand van Beverwijk. Rond het landgoedcluster Scheybeek-Akerdam-Westerhout spelen diverse ruimtelijke ontwikkelingen: nieuwbouw in de stationsomgeving van Beverwijk, de aanleg van de westelijke randweg, uitbreiding van het Rode Kruisziekenhuis, verplaatsing van het ROC, ontwikkeling van een nieuw landgoed bij Westerhout. Deze ontwikkelingen bieden kansen voor versnelde uitvoering van het Groen- en Waterplan, maar vormen ook bedreigingen voor het groengebied. uitgevoerd kunnen worden randvoorwaarden en beeldkwaliteitsrichtlijnen voor externe stedelijke ontwikkelingen, die misschien pas later uitgevoerd zullen worden maar wel meegenomen moeten worden bij de uitwerking van toekomstige bouwplannen. Hiermee kan een inhoudelijke impuls worden gegeven aan de uitvoering van het Groen- en Waterplan en kan de functie van het landgoedclusters als schakel in de grotere landgoederenzone versterkt worden. Door actief te zoeken naar synergie met de rode ontwikkelingen kunnen ook extra middelen voor de uitvoering beschikbaar komen. Het Belvedereproject Landgoederen Verbinden heeft nieuwe inzichten opgeleverd in de mogelijkheden voor het versterken van de ruimtelijke samenhang en de cultuurhistorische identiteit van de landgoederenzone, waar het landgoedcluster Scheybeek-Akerendam-Westerhout deel van uitmaakt. Doel van dit project is om tot een samenhangend groeninrichtingsplan te komen, met daarin: concrete inrichtingsmaatregelen voor water en groen, die op korte termijn Provincie Noord-Holland, Regio IJmond, Gemeenten Beverwijk en Velsen Planvorming: Provincie Noord-Holland, Regio IJmond ILG, ISV, privaat (rood-voor-groen) 80