Preventie van - en omgaan met tekenbeten en de ziekte van Lyme 7 November 2015 Studiedag Oranje Kruis EHBO instructeurs Fedor Gassner Gassner Biologisch Risico Advies www.gassneradvies.nl fedorgassner@gmail.com T: 0614643333 2 Teken en andere kriebelbeesten Teken zijn klein Ziekte van Lyme (kans ~ 3%) Vaak 1e signaal: Erythema migrans (~75%) +/- 24u Bacterie: Borrelia burgdorferi sensu lato (~19 soorten) RIVM 1 mm 3 CDC 4 1
De schapenteek Ixodes ricinus Levenscyclus schapenteken Larve Nimf Mannetje Vrouwtje 2 tot 6 jaar 15 andere tekensoorten, maar de schapenteek veruit meest relevant i.v.m. lymeziekte 5 RIVM RIVM 10 Muizen: reservoir van Borrelia afzelii en B. burgdorferi G. Van Duijvendijk 7 15 mei 2012 Hans Smid, www.bugsinthepicture.com 8 11 2
Vogels: reservoir van Borrelia garinii en B. valaisiana Reproductiegastheren ( voorplanting van teken) Groot wild: geen Borrelia, wel veel teken Bron: copy paste K. Van Kleef Ook egels, eekhoorns, fazanten, hazen, honden, katten, ratten etc 9 12 1013 Waar kom je teken tegen? >80% Luchtvocht BOS (weide en heide) >4 C Strooisel of moslaag Duin (bos) 0-1,5 m Park (bos) Zzzzzzz (bos) Tuin 12 0-50 cm 0-20 cm Bodem / Strooisel 12 3
Waar zit de teek EXACT? Varens Boom = strooisel / schaduw / schuilplaats Hoog gras 13 14 Bosbes Blader / mos / strooisellaag 15 mei 2012 Teken vangen 15 16 4
17 17 15 mei 2012 18 18 Vinkenpraat Tekenstek NIET UIT BOMEN!! (bijna niet) Blader / humus / moslaag, Gastheren, Vochtige lucht, temperatuur, seizoen 19 20 15 mei 2012 5
Hoe grijpt de teek je vast? Overstap op de mens Tekenneus Klauwtje 21 22 Alekseef & Dubinina 2006 Kleding! Een tekenbeet Hypostoom Palpen Fragment RIVM filmpje Zie ook www.rivm.nl/tekenbeet Cheliceren (Snijdend) 23 24 Foto s: Adriaan van Aelst 6
Bloedmaal Borrelia bacterie overstap op mens Dag 2 Dag 4 Dag 6 Dag 1 Dag 3 Dag 5 Dag 7 15% á 20% van teken besmet Lymeziekte in ongeveer 3% van de beten Niet iedere besmetting geeft ziekte 26 Tekenradar.nl: Weer recordaantal teken gevangen in 2014 Tekenvangsten 12 locaties Tekenbeetmeldingen 2013 Lymeziekte: zie ook www.rivm.nl/tekenbeet Rode ring Rode ring~24.000 per jaar 1994 Bron: cdc 1/3 in de tuin 27 www.tekenradar.nl Borrelia bacterie 1e verschijnsel in 70-90% van Lyme-gevallen Indien onbehandeld kans op ernstigere verschijnselen (late lymeziekte) 28 2009 Bron: RIVM 2015 7
Erythema migrans rode ring en meer Dé ziekte van Lyme bestaat niet 29 Teken en andere Kriebelbeesten 30 Mensen op het menu Uit: lyme onder de loep Gezondheidsraad 2013 Waarom zoveel aandacht? (1) Waarom zoveel aandacht? (2) Ernst 1400 keer per jaar gedissemineerde lymeziekte (ernstiger) Plek 12 op lijst van ernst van Nederlandse infectieziekten* Ernstige klachten aan zenuwen, hart en gewrichten kunnen dagelijks leven aantasten Groep mensen met langdurige klachten wordt jaarlijks groter Een tekenbeet oplopen is erg eenvoudig en wordt vaak niet opgemerkt Onzekerheid Diagnostiek geeft nooit 100% zekerheid en is maatwerk Vele vormen van lymeziekte met aspecifieke klachten Experts zijn het niet altijd met elkaar eens Behoefte aan onderzoek diagnostiek & behandeling Actieve patiëntenverenigingen www.lymevereniging.nl www.tekenbeetziekten.nl Internet bron van informatie, maar bronnen vaak vaag. Veel media aandacht, focus op zeldzame gevallen Belangrijk voor de EHBO-er: Preventie, correct verwijderen tekenbeet en nazorg 31 *Staat van zoönosen 2014, RIVM 32 8
Preventie algemeen Richtlijnen lymeziekte Lymeziekte kan voorkomen worden Door voorlichting Door het controleren op tekenbeten Door vermijden van de leefomgeving van de teek Door vermijden van overdracht via kleding, uitrusting, dieren of plantaardig materiaal Door repellents toe te passen Door bedekkende (broek in sokken!) en / of geïmpregeneerde kleding Door maatregelen te combineren CBO Lymeziekte 2013 (in lijn met IDSA richtlijn Amerika) Controverse met ILADS richtlijn (Amerika) LCI richtlijn lymeziekte voor de GGD praktijk, inlcusief arboparagrafen RIVM voorlichtingstoolkit Richtlijn Arbeid en Lymeziekte (2014) Samenvatting, richtlijn en achtergronddocument: www.rivm.nl/richtlijnen www.nvab-online.nl/richtlijnen 33 Teken en andere Kriebelbeesten 34 Hoofdstuk 3 richtlijn arbeid en lymeziekte Persoonlijke bescherming Overweeg voorafgaande aan werkzaamheden in een groene werkomgeving om vast te stellen of er risico op tekenbeten is. Risicogebied (ecologisch / epidemiologisch)? Risicovolle periode? www.tekenradar.nl Aard werkzaamheden -> blootstelling? Eerdere tekenbeten onder college s? (Registratie) Indirect contact? (Kleding, nestmateriaal, plantaardige materialen, (dode) dieren) of Met permetrine geïmpregneerde kleding 90 tot 99% van de tekenbeten wordt voorkomen Helpt ook tegen muggen en andere insecten Maar: Controleren op tekenbeten blijft onmisbaar Lange termijn effecten op gezondheid nog onduidelijk Onduidelijk hoe lang kleding werkzaam is 35 36 * Instructiefilm www.weekvandeteek.nl Meer informatie: www.stigas.nl 9
Repellents Dekkende kleding & tekenchecks Beste middelen op basis van DEET (>20%) Citriodiol (ook wel PMD) Broek in sokken; teken kruipen van nature omhoog Maar: Teek kruipt door tot blote huid gevonden is Korte werkzaamheid (+- 3 uur) Alleen op plek van aanbrengen werkzaam Irritatie ogen en slijmvliezen en aantasting kunsstof door DEET Niet voor professioneel gebruik Combineren met andere maatregelen zoals tekenchecks Tekencheck: al tijdens of direct na blootstelling kleding controleren Zelfde avond hele lichaam controleren 37 38 * Instructiefilm www.weekvandeteek.nl Meer informatie: www.stigas.nl Controleren op tekenbeten Uit: Een teek? Pak m beet, RIVM www.huidconsult.nl tacugama.wildlifedirect.org Gebruik eventueel een spiegeltje voor de rug Goede verlichting Herinnering instellen op smartphone? Denk aan kleding: waar ophangen? Wassen 60 graden of in de wasdroger. Fragment RIVM filmpje Zie ook www.rivm.nl/tekenbeet 39 40 www.rivm.nl/tekenbeet 10
Verwijder teken direct Met een puntpincet Tekentrekken: Trekken draaien slepen? Bij commerciële producten de handleiding lezen Puntpincet Dicht bij huid Met beleid uittrekken (hoe ouder de beet, hoe vaster) Lasso (diverse merken) Tekentang /tekenpen (Diverse merken) Sleutelhanger (Enetropet) Koevoetjes (O Tom) Ná verwijderen ontsmetten Teek doodmaken Lepels (diverse merken) Kaartjes (Enetorpen en andere merken) Noteer plaats op het lichaam en datum 41 15 mei 2012 3 maanden gezondheid in de gaten houden 42 Foto: M. Montizaan, KNJV NA een tekenbeet de juiste nazorg Teken & EHBO? Bij iedere beet: Houd de plaats rond de beet in de gaten (EM etc) Houd de gezondheid tot 3 maanden in de gaten Let op griep, gewrichtsklachten, huiduitslag, hangend gezicht etc etc. Bij tekenbeet langer dan 24 uur Overleg met (huis)arts de voor en nadelen van eventuele preventieve antibiotica Diagnostiek en behandeling zijn vaak maatwerk Risico voor personen algemeen Tijdens evenementen in groene omgeving Na evenementen in een groene omgeving In bedrijven of organisaties waar medewerkers in een groene omgeving werken Risico EHBO ers zélf Tijdens en na ingrijpen in groene omgeving Bosachtige berm Hoog gras in de buurt van bomen of struiken Zorg voor spits pincet en alcohol (etc) in EHBO-kit. Zorg voor de juiste informatie voor nazorg na verwijderen teek Zorg voor jezelf tekencheck 43 44 11
Vragen en meer info RIVM.nl/tekenbeet App tekenbeet Toolkit met foto s etc Film Een teek? Pak m beet PC Game voor kids http://www.kennislink.nl/ thema/ziekte-van-lyme fedorgassner@gmail.com Telefoonnummer: 0614643333 www.gassneradvies.nl LinkedIn: nl.linkedin.com/in/fedorgassner/ 45 12