Onderstaand treft u een samenvattend overzicht aan van de inzet van de door ons gesubsidieerde instellingen op het gebied van kwaliteit en veiligheid rondom het thema seksueel misbruik. De instellingen hebben in dit kader gereageerd op ons verzoek om aan te geven hoe zij omgaan met de aanbevelingen uit het rapport Samson gericht op de aspecten van veiligheid en kwaliteit en hoe deze aspecten worden verankerd in het beleid van de instelling. Per instelling geven wordt hieronder de reactie op hoofdlijnen weergegeven. Omdat gevraagd is de beantwoording te doen aan de hand van een half A4tje, merken wij hierbij op dat het geen uitputtend overzicht betreft, maar gericht is op de hoofdlijnen van beleid op dit thema. Algemeen De betrokken instellingen hebben laten weten dat de uitkomsten van het rapport Samson hen in het hart raken. Kinderen binnen de jeugdzorg hebben vanzelfsprekend recht op een veilige leefomgeving. De instellingen hebben ten aanzien van het thema seksueel misbruik al veel gedaan en het thema heeft blijvend de aandacht. Ook wordt, zoals ook door de commissie Samson is opgemerkt, geconstateerd dat risico s in de jeugdzorg nooit helemaal kunnen worden uitgesloten. Elker Elker onderschrijft de reactie van de brancheorganisatie Jeugdzorg Nederland en vindt het ook goed om het branchebreed en niet vrijblijvend aan te pakken, inclusief met (op termijn) de uitkomsten van de commissie Rouvoet in het kader van de ontwikkeling van het Kwaliteitskader Voorkomen Seksueel Misbruik. Elker werkt er aan om seksueel misbruik te voorkomen. In dit kader zijn al veel stappen gemaakt en dit blijft Elker doen. In dit kader zijn ook de aanbevelingen van Inspectie-onderzoeken (o.a. rond netwerkpleegzorg) overgenomen en geïmplementeerd. Het thema veiligheid is voor alle hulpvormen ingebed in de organisatie. Dit komt onder meer tot uiting door: - Het gebruik van een risicotaxatielijst bij elke nieuwe cliënt bij het signaleren en wegen van risicofactoren in (pleeg-, adoptie-, samengestelde- en één ouder)gezinnen. - De aanwezigheid van een protocol zorgsignalering en handelen bij vermoedens van kindermishandeling en pedagogische verwaarlozing. Een protocol zorgsignalering en handelen bij vermoedens van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag door een medewerker bij een cliënt of door cliënten onderling. Deze protocollen bieden handvatten voor de professionals van Elker en biedt inzicht in de handelswijze bij een vermoeden van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag aan ouders, jeugdigen, pleegouders en casemanagers/plaatsers. - Gebruik te maken van informatie uit registratie en evaluatie van (bijna) incidenten. - Gebruik te maken van de expertise van de vakgroep Seksueel Misbruik bij vragen en signalen. - Afspraken met Bureau Jeugdzorg, o.a. rond plaatsing van kinderen in netwerkpleeggezinnen. - De verplichting tot het afgeven van een Verklaring Omtrent Gedrag bij nieuwe medewerkers. - Deskundigheidsbevorderende activiteiten (hoe om te gaan met het thema seksualiteit). Al deze aspecten zijn verankerd in de organisatie van Elker, maar blijven voortdurend de benodigde aandacht en alertheid vragen. Het rapport van de commissie Samson heeft Elker op scherp gezet en wordt gezien als een aansporing om de aanpak, met name in preventieve zin, nog verder te versterken. In dit kader worden twee belangrijke punten genoemd: - Het cruciale belang van hoe medewerkers signalen herkennen, op de goede wijze oppakken en tijdig opschalen wanneer nodig. De protocollen en richtlijnen zijn een belangrijk hulpmiddel, maar het begint bij de professional. Cultuuraspecten spelen daarbij een rol. In de komende tijd wordt de focus meer gelegd op gedrag en houding van de professional zelf en hoe er wordt omgegaan met signalen van seksueel misbruik. - Samen met BJZ zal het veiligheidsbeleid verder versterkt worden(mede in het licht van de nieuwe afspraken rond Professionele Verwijzing), waaronder de mogelijke inzet van Signs of safety.
SGJ Christelijke jeugdzorg SGJ geeft aan zonder restricties meegewerkt te hebben aan het onderzoek van de Commissie Samson, vanuit de overtuiging er alles aan te moeten doen om nieuwe misbruikzaken te voorkomen en om nazorg en/of ondersteuning te moeten bieden, daar waar dat nog niet gebeurd is. De SGJ beschikt over een samenhangend en integraal veiligheidsbeleid, dat vanaf 2010 ontwikkeld en ingevoerd is. Hiermee wordt voldaan aan de landelijke afspraken. Dit beleid bevat onder andere de (verplichte) Meldcode Kindermishandeling en een protocol preventie seksueel misbruik. De werkwijze van de verschillende afdelingen van SGJ is gericht op het signaleren van onveiligheid door middel van risicotaxatie-instrumenten en het handelen daarnaar. Vanaf 2008 beschikt SGJ over een handreiking seksualiteit en intimiteit. Doel is het geven van handvatten aan de medewerkers (inclusief pleegouders) van SGJ om op een goede manier om te gaan met seksualiteit en intimiteit bij de dagelijkse begeleiding van jeugdigen en hun ouders. Verder komt dit beleid onder meer tot uiting in het werken met een protocol Preventie seksueel misbruik, de verplichting tot een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) bij alle hulpverleners en een gedragscode voor medewerkers en cliënten. In het geval van een calamiteit of incident wordt dit gemeld aan de Inspectie Jeugdzorg. Nieuwe medewerkers worden geschoold in het signaleren van seksueel misbruik en kindermishandeling en hoe daarmee om te gaan. Daarnaast zijn medewerkers geschoold in het hanteren van veiligheidschecklisten. De jeugdbescherming van SGJ werkt volgens de Deltamethode, onderdeel hiervan is risicomanagement: de jeugdbeschermer moet vanaf de start van de ondertoezichtstelling zicht krijgen op de bedreigingen voor het kind, in de gaten houden welke risico s het kind loopt en actie ondernemen om de risico s te beperken. Naast de hierboven genoemde protocollen wordt in de behandelgroepen twee maal per jaar de veiligheidsbarometer afgenomen: een door de jongeren anoniem in te vullen lijst met vragen die gericht zijn op de beleving van jongeren ten aanzien van de veiligheid in de groep. Er is een vertrouwenspersoon beschikbaar voor de jongeren en er zijn omgangsregels voor de behandelgroepen. Bij de beoordeling van aspirant pleegouders is veiligheid als criterium toegevoegd, door middel van een veiligheidschecklist wordt die in kaart gebracht. Ook in de begeleiding van pleegouders en in de evaluatieformulieren en evaluatiegesprekken is veiligheid een vast onderwerp. William Schrikker Groep (WSG) De William Schrikker Groep is een landelijk werkende instelling voor jeugdbescherming, jeugdreclassering en pleegzorg en richt zich op kinderen met een beperking of chronische ziekte en op kinderen van ouders met een beperking. Deze groep kinderen worden met meer risicofactoren geconfronteerd dan andere leeftijdsgenoten en beschikken over minder beschermende factoren. De omvang en kenmerken van deze doelgroep maken de kans op incidenten groter. Dit heeft de WSG onderkend en daarom zijn zij in oktober 2011 reeds gestart met het project Aanpak Seksueel Misbruik, voorkomen, signalering en regievoering. Met dit project wordt beoogd de aanpak, deskundigheid en professionaliteit van de medewerkers binnen de eigen organisatie op het thema seksueel misbruik te verhogen. Tevens heeft het project als doel de samenwerking tussen de verschillende disciplines en functiegroepen op dit gebied te verbeteren. Een aantal zaken met worden er in de beantwoording uitgelicht: - Er worden trainingen georganiseerd voor medewerkers en pleegouders gericht op onder meer signaleren en stoppen van seksueel misbruik - in 2013 zal nadrukkelijk de aandacht uitgaan naar communicatie met verstandelijk beperkte cliënten en hun omgeving over onderwerpen zoals seksualiteit en seksueel misbruik - alle bestaande protocollen met betrekking tot calamiteiten, seksueel misbruik en aangiftebeleid zijn herzien en aangescherpt, met specifieke aandacht voor pleegzorg. - Sinds 1 januari 2012 heeft de WSG een meldpunt voor seksueel misbruik voor jongeren ouder dan 12 jaar. Deze is extern ondergebracht bij het Advies- en klachtenbureau Jeugdzorg. - In oktober 2012 worden met een aantal externe (wetenschappelijke) deskundigen de mogelijkheden van nader wetenschappelijk onderzoek naar de specifieke doelgroep van de WSG verkend - Op 27 november 2012 vindt er een bijeenkomst plaats met zorgaanbieders waarin de WSG haar uitgangspunten, opgesteld om seksueel misbruik van cliënten die door de WSG zijn geplaatst, te voorkomen, tijdig te signaleren en om een betere regievoering te realiseren, afstemmen en laten toetsen door de zorgaanbieder waarmee ze samenwerkt.
Verder heeft de WSG de methodiek voor screening en matching aangescherpt, waarbij een specifieke methode wordt ingezet om pleegouders voldoende toe te rusten om en pleegkind veilig in het pleegezin te laten opgroeien. Per oktober 2012 is er een nieuw screeningsteam dat hierop toeziet. PleegMaatZorgboerderij De stichting PMZB heeft juist het afgelopen jaar intensief met de Inspectie Jeugdzorg en Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid overleg gehad om nog meer de puntjes op de i te zetten op het gebied van seksueel misbruik in de jeugdzorg. De PMZb rapporteren en analyseren alle incidenten in het halfjaarlijkse incidentenrapport aan de Inspectie Jeugdzorg. Vanaf 1 januari 2013 zal het gehele beleid betreffende seksueel misbruik conform de protocollen van Elker ook gelden voor de PMZb, omdat alle activiteiten van PMZb dan overgaan naar Elker. Leger des Heils Noord Al langere tijd is er binnen het Leger des Heils aandacht voor dit vraagstuk. Hoe omgaan met seksualiteitsontwikkeling binnen de jeugdzorg en de focus op veiligheid, zowel fysiek als emotioneel, is sinds een aantal jaren speerpunt in de beleidsontwikkeling. Het landelijke protocol voorziet in de benodigde stappen om zorgvuldig met grensoverschrijdend gedrag van zowel medewerkers naar jeugdigen, als bij jeugdigen onderling om te gaan. Uit intern onderzoek is ook gebleken, dat daar waar sprake is geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag er ook zorgvuldig mee om is gegaan. Gericht op beperken van de (emotionele) schade, die is toegebracht. Daar waar mogelijk is aangifte gedaan, evenals melding bij de inspectie jeugdzorg. Wat wel aandachtspunt is, is de eenduidigheid in beleid per regio en het kennen en navolgen van het protocol door medewerkers. Mede aan de hand van de aanbevelingen in het rapport zal de beleidsvorming en verdere implementatie daarvan verder worden aangescherpt. Door het regelmatig bespreekbaar maken van het onderwerp in alle mogelijke (relevante) overleggen en het toerusten van medewerkers op dit punt, wil het Leger des Heils een omslag bewerkstelligen naar medewerkers die te allen tijde alert zijn op mogelijk grensoverschrijdend gedrag en dit ook goed bespreekbaar kunnen maken naar betrokkenen. Binnen het huidige beleid ten aanzien van (preventie van) seksueel misbruik wordt onder meer gewerkt met a) een verplichte Verklaring Omtrent Gedrag, b) screening van pleeggezinnen volgens een stappenplan door de Netwerkpartners Elker, Yorneo en Jeugdhulp Fryslan, c) het werken met methodieken en manieren om seksualiteit te bespreken met kinderen en jongeren, d) trainingen voor medewerkers gericht op het signaleren van seksueel misbruik, e) meldingsprotocol seksueel misbruik en eigen protocollen Inschatting veiligheid, f) handelen bij vermoeden van kindermisbruik en huiselijk geweld met bijbehorende checklists. Deze is recentelijk aangepast naar aanleiding van de invoering van de meldcode. Alle situaties die volgens de Inspectie gemeld moeten worden, worden gemeld, registraties van meldingen worden geanalyseerd en gebruikt voor het maken van verbetervoorstellen. Horizon jeugdzorg en onderwijs (Avenier) Op een aantal locaties van Horizon wordt een wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd naar het leefklimaat en de veiligheid op de groepen onder anderen door Peer van der Helm. Naar aanleiding van de uitkomsten van dit onderzoek zullen verbetermaatregelen worden getroffen om het pedagogisch leefklimaat op de leefgroepen te verbeteren. Horizon ziet dit als een vooruitstrevende investering en hecht grote waarde aan een veilig, prettig leef- en werkklimaat op de leefgroepen. Daarnaast is in 2011 het HKZ certificaat weer met drie jaar verlengd voor de locaties Anker, Prisma, Kolkemate en De Vaart en sluit Horizon aan op het landelijke professionaliseringstraject van de jeugdzorg. Meerdere jaren wordt op diverse locaties geïnvesteerd in HBO- en MBO opleidingsniveau van pedagogisch medewerkers op de leefgroepen. Aan de hand van intervisie zowel op individueel- als op teamniveau, het ontwikkelplein (in het kader van leiderschap in ontwikkeling) en door incidenten structureel te evalueren richt Horizon een leeromgeving in op zowel bestuurs-, management- als op werkvloerniveau in. In najaar 2011 is op locatie Prisma de nieuwe doelgroep meiden gekomen. Vanaf dan zijn zowel jongens als meiden in de puberleeftijd op het terrein aanwezig. Dit gaf een nieuwe dimensie aan hoe erop de leefgroepen wordt omgegaan met seksuele voorlichting en seksualiteit. In de teams en op middenkader niveau is en wordt hier regelmatig over gesproken. Daarmee is het bespreekbaar maken van het thema seksualiteit minder een taboe geworden in de teams als ook met de jeugdigen. In het Managementteamoverleg (waar locatiemanagers, bestuurders, hoofden behandeling en
hoofden ondersteunende diensten aan deelnemen) is in juli 2012 het onderzoek van de Commissie Samson in relatie tot de visie op seksualiteit nog besproken. Bovengenoemde aspecten worden verankerd in het beleid onder meer door: - Een visie op Seksualiteit, Veiligheid, Kwaliteit en Leer- en ontwikkelbeleid op de locaties Anker, Prisma, Kolkemate en De Vaart Avenier. Deze visies en aanverwante beleidsrichtlijnen zoals het protocol Omgaan met seksueel misbruik en het document integriteit zijn voor medewerkers te raadplegen in het kwaliteitshandboek. - Het hebben van een klachtencommissie op de locaties Anker, Prisma, Kolkemate en De Vaart. Deze voldoet aan de wet- en regelgeving. De klachtenprocedure is op papier uitgewerkt en wordt verstrekt aan de jeugdigen. De Hoenderloo Groep De Hoenderloo Groep biedt binnen een aantal locaties ondersteuning aan en behandeling van jongeren met complexe gedragsproblemen. Dit kan alleen succesvol zijn, wanneer jongeren bij de Hoenderloo groep een veilige basis vinden. De Hoenderloo groep is van mening dat misbruik dan ook altijd en overal bestreden moet worden. Zij doen er alles aan om seksueel misbruik van cliënten binnen hun organisatie te voorkomen. De Hoenderloo groep kent duidelijke protocollen en zeer strenge veiligheids- en kwaliteitsprocedures. Hierin wordt voorzien in maatregelen om seksueel misbruik tegen te gaan en in de voorgeschreven handelswijze wanneer zich dit onverhoopt mocht voor doen. Naar aanleiding van de commissie Samson wordt onderzocht of de bestaande protocollen en procedures aanscherping behoeven en wordt bezien of in de training en opleiding van medewerkers meer dan nu aandacht nodig is voor deze problematiek. Het is volstrekt helder voor elke medewerker dat, wanneer er signalen zouden zijn van mogelijk seksueel misbruik, er direct conform de geldende procedures gehandeld moet worden. Cliënten hebben daarnaast altijd de mogelijkheid zich te wenden tot een onafhankelijke vertrouwenspersoon die hen kan ondersteunen bij problemen of klachten. In de begeleiding van jongeren wordt waar relevant, expliciete aandacht besteed aan omgaan met seksualiteit, grenzen stellen en dergelijke. Gezien de problematiek van de jongeren die bij de Hoenderloo groep geplaatst zijn, is er in hun verleden vaker sprake geweest van diverse traumatiserende of beschadigende gebeurtenissen. Ook zijn er jongeren die seksueel misbruik hebben meegemaakt in hun verleden. Soms leidt dit bij jongeren zelf tot seksueel overschrijdend of seksueel wervend gedrag. Het bespreekbaar maken van eventueel traumatische ervaringen en de mogelijkheden en gevolgen van eigen gedrag en keuzes voor henzelf en anderen is onderdeel van de behandeling, afhankelijk van de individuele hulpvraag van elke jongere. Bureau Jeugdzorg Sinds de invoering van de Wet op de Jeugdzorg in 2005 is Bureau Jeugdzorg Groningen belast met het uitvoeren van onafhankelijke indicatiestelling. Daarnaast voert BJZ Groningen haar taken in de vorm van casemanagement, jeugdreclassering en de jeugdbescherming uit. Het AMK en de Kindertelefoon zijn eveneens onderdeel van BJZ Groningen. Vanaf het moment van het ontstaan van BJZ Groningen is gezocht naar samenwerking met de instellingen voor Jeugdhulpverlening in de provincie Groningen, in het bijzonder Elker. Anno 2012 kan worden vastgesteld dat de samenwerking positieve gevolgen heeft voor kinderen. Snelle en betere afstemming en daardoor betere zorg, is het resultaat. Op het gebied van samenwerking tussen hulpverlenende partijen erkent BJZ de geconstateerde verbeterpunten uit het rapport Samson op het gebied van rollen en verantwoordelijkheden binnen de pleegzorg. BJZ neemt dit op in haar actiepunten. Op het gebied van veiligheid wordt methodisch gewerkt volgens vele protocollen en altijd wordt de zogenaamde veiligheidscheck uitgevoerd. Bureau Jeugdzorg Groningen beschouwt veiligheid en het bevorderen van de ontwikkeling van kinderen als hun kerntaak. Dit is opgenomen in de visie van BJZ en wordt verankerd in beleid en in de uitvoering. Hiervoor worden regelmatig bijeenkomsten en expertmeetings georganiseerd met alle medewerkers. Naar aanleiding van het rapport van de commissie Samson voert Bureau Jeugdzorg Groningen nog een aantal aanvullende acties uit. - Kwaliteit en veiligheid staat bovenaan in de uitvoering van de taak van BJZ, er wordt voldaan aan alle kwaliteitseisen en BJZ bereidt zich voor op certificering van alle beroepskrachten.
- BJZ stelt vast dat, binnen de kerntaak van BJZ, de uitvoering van de veiligheidscheck altijd door BJZ moet worden uitgevoerd. Zowel vooraf aan de hulpverlening, in het indicatietraject, als ook tijdens de uitvoering van eigen (gezins)voogdij en reclasseringstaak. Gedurende dit hele traject, is BJZ Groningen verantwoordelijkheid voor veiligheid van deze kinderen. - In het licht van het rapport van de commissie Samson wordt specifieke aandacht geven aan de pleegzorg. De veiligheid van kinderen in pleeggezinnen is een gedeelde verantwoordelijkheid van de pleegzorgvoorziening en van Bureau Jeugdzorg Groningen. Het delen van die verantwoordelijkheid mag echter niet leiden toe onduidelijkheid in rollen en verantwoordelijkheden. BJZ zal maatregelen nemen die de diverse rollen van de professionals verscherpen en de verantwoordelijkheden verduidelijken. Specifiek betreft het hier de rollen van de (gezins)voogden van kinderen in relatie tot pleegzorgbegeleiders van de pleegzorgvoorziening. - In situaties van pleegzorg moet de informatievoorziening worden verbeterd. BJZ zal samen met de pleegzorginstelling afspraken hierover maken en vastleggen. - Op korte termijn gaat BJZ over tot verdere professionalisering van hun medewerkers op het thema veiligheid. Alle medewerkers zullen worden geschoold in Signs of Safety. Daarnaast zal de houding van de gezinsvoogden worden versterkt door ze meer vanuit een professionele distantie een oordeel te laten vormen over de veiligheid van de kinderen in pleeggezinnen. Hierdoor moet voorkomen worden dat er een onvoldoende kritische houding bestaat bij de collegiale toetsing op veiligheid. BJZ is van mening dat een beoordeling van de veiligheidssituatie los staat van het zorgaanbod om te voorkomen dat het instellingsbelang boven het veiligheid belang gaat. Deze gedachte wordt ondersteund door de Kinderombudsman. Zorgaanbieders worden in deze veranderingen meegenomen, zodat een goede samenwerking blijft bestaan. - Binnen de organisatie zullen opnieuw trainingen worden uitgevoerd door de vertrouwensarts om signalen van mogelijk seksueel misbruik van kinderen beter en eerder te herkennen. Deze trainingen worden aangeboden in de sociale infrastructuur van de gemeenten en kan op verzoek worden uitgebreid naar hulpverleningsinstellingen. - Het rapport van de commissie Samson heeft tot gevolg voor Bureau Jeugdzorg Groningen dat er extra formatie wordt ingezet om nieuwe meldingen van seksueel misbruik en meldingen uit het verleden op te pakken. De nationale hulplijn wordt doorgeleid naar het Algemeen Meldpunt Kindermishandeling en waar het actuele zaken betreft worden deze met de grootste spoed opgepakt. Daarnaast worden meldingen ontvangen van seksueel misbruik en traumatische ervaringen in het verleden. Voor deze meldingen heeft BJZ Groningen speciaal een 2 tal medewerkers belast met de uitvoering, zij trachten zoveel mogelijk oude informatie naar voren te halen en voeren de gesprekken. Vervolgens kunnen zij waar nog nodig en gewenst, doorverwijzen naar hulpverlening. - Vanuit de initiatieven van Jeugdzorg Nederland wordt aandacht besteed aan onder meer een aanscherping van de werkwijze van het AMK als er melding wordt gedaan van misbruik door medewerkers die werkzaam zijn in de jeugdhulpverlening. - Overall stelt Bureau Jeugdzorg Groningen vast dat de conclusies van het rapport Samson de bewustwording van seksueel misbruik heeft vergroot en hen heeft versterkt in de keuze om veiligheid van de kinderen als kerntaak te beschouwen vanuit een onafhankelijke positie.