The Nash Ensemble 14 15 22.06.2015 Duo & Trio 4/4
Praktisch 19u00 receptie - einde van het seizoen foyer 20u15 start concert concertzaal 21u00 pauze 22u10 vermoedelijk einde Duo & Trio 2014 2015 Gautier Capuçon & Frank Braley 1/4 ma 6 oktober 2014 Kim Kashkashian, Marina Piccinini & Sivan Magen: Tre Voce 2/4 za 22 november 2014 Augustin Hadelich & Charles Owen 3/4 di 21 april 2015 The Nash Ensemble 4/4 ma 22 juni 2015 Pralines voor de artiesten worden geschonken door Patisserie & Chocolaterie Joost Arijs. www.joostarijs.be
Programma W. A. MOZART (1756-1791) Duo voor viool en altviool, KV 423 (1783) I. Allegro II. Adagio III. Rondeau. Allegro L. VAN BEETHOVEN (1770-1827) Strijktrio in D opus 9 nr. 2 (1797) Allegretto Andante quasi allegretto Menuetto Allegro Rondo Allegro PAUZE H. KRÁSA (1899-1945) Passacaglia en fuga voor strijktrio (1944) Passacaglia. Sehr ruhig Fuga. Allegro molto E. DOHNÁNYI (1877-1960) Serenade in C voor strijktrio opus 10 (1902) Marcia. Allegro Romanza. Adagio non troppo Scherzo. Vivace Tema con variazioni. Andante con moto Rondo
22.06.2015 The Nash Ensemble Gerecupereerd, verbrand, vergast Over componisten, nationalisme en strijktrio s Door Steven van Renterghem Hij schakelde zijn autoradio in. Het apparaat werkte deze keer, maar hij hoorde geen nieuwsberichten, alleen muziek van Beethoven. Grootmoedig is de Nederlander. Op de dag waarop de Duitser het mes tegen zijn vaderland trekt, laat hij de Nederlandse radio Duitse muziek spelen. Maar nee, dacht Alberegt, dat is niet alleen grootmoedig, dat is groots! Dat zal de Duitsers een lesje leren. Beethoven! Was er een betere manier om Hitler van zijn futiliteit en tijdelijkheid te doordringen, dan de eeuwige schoonheid van deze muziek? Uit: Herinneringen van een engelbewaarder van W.F. Hermans (1971) Van Hongaarse held tot landverrader Korte tijd voor het Sovjetleger Hongarije bevrijden zal van de nazi s, stapt Ernö von Dohnanyi in november 1944 met zijn gezin op de trein naar Oostenrijk. Wat voor hem precies de beweegredenen waren om uit Budapest te vertrekken en of hij het nakende oorlogseinde en de bijhorende chaos zag aankomen, heeft historisch onderzoek nog steeds niet kunnen uitklaren. Maar feit is dat, hoewel Dohnanyi een eerder apolitiek man was, hij voor dit vertrek bakken kritiek over zich heen kreeg en als landsverrader en collaborateur werd afgeschilderd. De geruchten en roddels namen dergelijke vormen aan dat zijn naam amper te zuiveren viel. Nochtans stond zijn ster hoog en had hij het Hongaarse muziekleven grote diensten bewezen. Op zijn 21ste had hij al een stevige reputatie als pianovirtuoos met talloze concertreizen tot in de USA. Ook als componist was hij een aanstormend talent en zijn Serenade Op. 10 was een van de eerste werken waaruit een grote eigen persoonlijkheid bleek. Hoewel hij bewust teruggreep naar het genre van het 18de-eeuwse divertimento en er een duidelijk invloed van Brahms te horen valt, was zijn muziek op en top modern. Harmonisch ging hij even verrassend te werk als Strauss en Mahler. Hoewel een internationale carrière lonkte, koos hij er in 1915 voor om zich in het Hongaarse Budapest te vestigen.
Bela Bartok beweerde dat Dohnanyi op zijn eentje het volledige muziekleven van het land verzorgde. Tegen de jaren 30 was hij directeur van het conservatorium, muziekdirecteur van de Hongaarse radio en chef-dirigent van de Budapest Philharmonic. In die laatste hoedanigheid zette hij zich ook in voor moderne muziek en programmeerde ook veel werken van Bartok, die in zijn pianoklas was afgestudeerd. Maar terwijl Bartok veldonderzoek deed naar volksmuziek en daaruit radicale muzikale vernieuwingen puurde, bleef Dohnanyi meer aan een laatromantische stijl vasthouden. Zo klinken verschillende thema s in de Serenade wel Hongaars, maar is dat meer een klankkleur zoals bij Liszt dan een structureel kenmerk. Net als Strauss zou Dohnanyi als componist de reputatie krijgen van wat reactionair te zijn. Wat zijn carrière echter de das omdeed, was de aansluiting van Hongarije bij de asmogendheden. Zijn verzet tegen de steeds antisemitischere politiek in zijn land maakte dat hij geleidelijk aan moest inbinden: hij nam ontslag als directeur in 41 en het orkest werd ontbonden in 44, kort na de inval van de nazi s. Al die tijd had hij voortdurend zijn invloed aangewend om zijn joodse muzikanten uit de klauwen van de fascisten te houden, zoals ook verschillende onderzoeken van de US Military Government hebben aangetoond. Maar hoewel hij dus vrijgepleit werd van enige vorm van collaboratie, had de zwartmaakcampagne zijn werk gedaan en was zijn naam verbrand. Na de oorlog trok hij naar Florida en zette daar zijn docentencarrière verder. Zijn muziek raakte geleidelijk aan in vergetelheid. Een bohemien in Theresienstadt Op 10 augustus 1942 wordt Hans Krasa, een Tsjechische componist met een Duits-joodse moeder, door de nazi s opgepakt en overgebracht naar het concentratiekamp van Theresienstadt. In dat kamp kwamen vele joodse componisten en muzikanten terecht en als snel ontstond er een cultureel leven. Aanvankelijk werd dit door de kampleiding slechts oogluikend toegestaan, maar al snel werd het gestimuleerd en gebruikt voor propagandadoeleinden. Krasa werd hoofd muziek van de zogenaamde Freizeitgestaltung of vrijetijdsafdeling. Gek genoeg wist Krasa in die benauwende context weer open te bloeien tot de authentieke kunstenaar die hij was. Als jonge man was hij immers een grote belofte geweest. Hij studeerde bij Zemlinsky in Berlijn en bij Roussel in Parijs en zijn Symfonie werd met veel succes tot in New York uitgevoerd. Maar in 1927 zag hij af van een internationale carrière en keerde uit heimwee terug naar zijn geliefde Praag. Daar kreeg hij al snel de reputatie een bohemien te zijn die liever schaak speelde met zijn vrienden dan enige ambities als componist waar te maken. In het concentratiekamp kroop hij weer echt in zijn pen. Zijn kinderopera Brundibar ( De Hommel ) werd 55 keer opgevoerd, o.a. voor het bezoekende Deense Rode Kruis, en kreeg een legendarische reputatie. De laatste werken die hij schreef, waren voor strijktrio. Net als Dohnanyi greep hij daarbij terug naar oudere vormen. Hij benaderde die met een ironie die ook zijn eerste successen tekende: de Passacaglia en Fuga wijken steeds verder af van het verwachtings-
patroon en brokkelen uiteen tot guitige chaos. En hoewel er enige agressiviteit in de stukken verwerkt zit, is de algehele toon dynamisch en lyrisch. Ik heb lef genoeg om als moderne componist melodische muziek te schrijven, was een van zijn motto s. Hij hield het hoofd dus liever hoog dan het te laten hangen. Krasa stierf op 17 oktober 1944 in de gaskamers van Auschwitz. Op het altaar van mijn vaderland? Hitler is dood. De Duitse radio maakte dit op 1 mei 1945 bekend met op de achtergrond de treurmars uit Beethovens Derde Symfonie. Tegelijkertijd was het kopmotief van de Vijfde de herkenningstune van de geallieerden. De mythe rond Beethoven was een dankbare kar om zich achter te spannen. De wortels van het politieke gebruik van zijn muziek liggen in Beethovens eigen tijd. Herder, een van de grote denkers van het romantisch nationalisme, was een tijdgenoot van Beethoven. En kunstenaars als Goethe waren actief bezig met de ontvoogding van de Duitse cultuur, teruggrijpend naar Germaanse mythen en volkssprookjes. In hoeverre het slot van de Negende Symfonie nationalistisch van toon is, is nog steeds een eindeloos debat. Feit is wel dat de link tussen Beethoven en het Duitse volk alsmaar groter werd. De opkomende Pruisische staat profileerde zich in de jaren 1820 met zijn muziek tegen de Franse cultuur. Wagner koppelde in 1870 het sublieme van Beethoven aan dat van de Duitse Geist. De propaganda van het Derde Rijk toonde hoever de recuperatie van zijn kunst wel kon gaan. Beethoven zelf was politiek nochtans voor geen gat te vangen. Hij was bovenal een kind van de Verlichting, met idealen als vrijheid en vooruitgang. Hij was fan van Napoleon wanneer die deze waarden belichaamde, en gedegouteerd door Napoleon toen die met zijn imperialisme ze verried. Musik ist eine höhere Offenbarung als alle Weisheit und Philosophie, schreef hij in een brief aan Goethe. Bijgevolg legde Beethoven zijn kunst net zo vaak op het altaar van mijn vaderland als dat hij ze opdroeg aan een dynastieke vorst of prins. Voor de Strijktrio s Op. 9 was dat dan Graaf von Browne. Maar als je op basis daarvan zou denken dat dit muziek voor de salonkamer is, dan ben je mis. Beethoven wou zich blijkbaar bewijzen met die stukken, die geschreven zijn met gereputeerde uitvoerders als Schuppanzigh in gedachten en dus de mogelijkheden van een amateurensemble ver overstijgen. Ook qua muzikale opbouw zijn het duidelijk voorlopers van zijn strijkkwartetten. Het derde trio in c kondigt nog het meest de dramatische stijl van Beethoven aan. Niet dat de werken daarmee veel wind vingen. De integrale partituur werd pas rond 1846 uitgegeven en het genre van het strijktrio zou al snel een stille dood sterven in het repertoire. Tot mannen als Dohnanyi en Krasa het weer vanonder het stof haalden. Een vergeten genre, zo vredevol, door vergeten componisten, zo door oorlog getroffen. Steven Van Renterghem studeerde klassieke talen en musicologie aan de Universiteit Gent. Na een onderzoeksproject naar de 19de eeuwse Griekse roman werkt hij nu als freelance tekstschrijver.
Biografieën Sinds zijn oprichting in 1964 groeide het Londense Nash Ensemble uit tot een niet te onderkennen stem binnen het landschap van de kamermuziek. Met programma s van Haydn tot de avant-garde staat het gekend voor zijn avontuurlijke keuzes en onbeperkte virtuositeit. Niet voor niets wordt het ensemble beschouwd als een grote stimulator voor de erkenning en promotie van hedendaagse componisten: het speelde van meer dan 300 composities de première, waarvan 193 opdrachten. The Nash are chamber music royalty. The Sunday Times De Noorse violiste Marianne Thorsen houdt er als kamermuzikante een gevarieerde carrière op na. Als aanvoerster van The Nash sinds 2000 geeft ze ook les aan het Noorse Muziekinstituut NTNU in Trondheim en speelt ze regelmatig in symfonische orkesten. Als lid van het Leopold strijktrio tussen 1991 en 2006 maakte ze ontelbare opnames voor BBC en Hyperion. Thorsen speelt op de Emiliani Stradivari uit 1723. De Brit Lawrence Power is een van de meest vooraanstaande altviolisten in het hedendaagse muzieklandschap. Hij werkte samen met orkesten als het London Symphony Orchestra en BBC Symphony Orchestra en is een frequente gast op festivals in Verbier, Oslo, Edinburgh en Aldeburgh. Daarnaast gaf hij premières van werken van James MacMillan, Mark- Anthony Turnage en Olga Neuwirth. Power is leraar op de Zurich Hochschule der Kunst en oprichter en artistiek directeur van het West Wycombe Chamber Music Festival. De Britse cellist Adrian Brendel studeerde aan Winchester College, Cambridge University en bij Frans Helmerson aan het conservatorium van Keulen. Als veelgevraagd solist reist hij de wereld rond en speelde hij samen met o.a. Kit Armstrong, Andrej Bielow, Aleksander Madzar en het Jerusalem String Quartet. Hij is medeoprichter van het jaarlijkse Plushfestival, waarbij hij zijn passie voor (hedendaags) klassiek koppelt aan jazz en wereldmuziek.
Volgend seizoen in de Handelsbeurs Een vioolsolo met repertoire van barok tot de 20ste eeuw, allemaal uitgevoerd op darmsnaren. Als iemand alle troeven van de barokviool moeiteloos kan uitspelen, dan is het de Kroaat Bojan Cicic wel. Resultaten publieksonderzoek Uit de resultaten van ons publieksonderzoek blijkt dat 56% van de bezoekers wel houdt van een mix tussen genres. Pop/rock gaat goed samen met jazz. Liefhebbers van klassiek zijn ook wel te vinden voor wereldmuziek. Meer weetjes en eraan gekoppelde acties op handelsbeurs.be. Abonnement Trio 2015-2016 In deze concertreeks walst de crème de la crème der gepassioneerde instrumentalisten door de muziekgeschiedenis. Zie zowel Carolin als Jörg Widmann aan het werk, tezamen met habitués Isabelle Faust en Alexander Melnikov. Meer info op handelsbeurs.be. Tekst Steven Van Renterghem Foto s Evy Ottermans & Geert Vandepoele Coördinatie programmaboekje Handelsbeurs Concertzaal V.U. Stefaan D haeze Handelsbeurs Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent
AUGUSTIN HADELICH & CHARLES OWEN, 21.04.2015 - HANDELSBEURS
QUATUOR TERPSYCORDES, NURIT STARK & CÉDRIC PESCIA, 26.03.2015 - HANDELSBEURS GAUTIER CAPUÇON & FRANK BRALEY, 06.10.2014 - HANDELSBEURS
LES TIMBRES, 18.01.2015 - HANDELSBEURS
TAURUS QUARTET, 19.10.2014- HANDELSBEURS LES TIMBRES, 18.01.2015 - HANDELSBEURS DUO TTUKUNAK, 21.01.2015 - HANDELSBEURS ALEXEI LUBIMOV (PIANO) & LOUISE MOATY (REGIE): (THIS IS NOT) A DREAM, 13.02.2015 - HANDELSBEURS