1 Nieuwsbrief Databank Gemeentelijk Groenbeheer Jaargang 5 nummer 2 september 2015 Groenbeheer in Utrecht en verder : de Klantendag 2015
Nieuwsbrief De Nieuwsbrief Databank Gemeentelijk Groenbeheer geeft informatie over het project Databank Gemeentelijk Groenbeheer en ander onderzoek dat wordt uitgevoerd door Alterra en Wageningen Universiteit op het gebied van groenbeheer. De nieuwsbrief is gratis en verschijnt driemaal per jaar. DGG De Databank Gemeentelijk Groenbeheer (DGG) is een benchmark met kengetallen over gemeentelijk groen en groenbeheer. De benchmark is in 1998 opgezet door Alterra (onderdeel van Wageningen University and Research centre) Contact Als u meer informatie wilt over de nieuwsbrief of de Databank Gemeentelijk Groenbeheer dan kunt u contact opnemen met: Databank Gemeentelijk Groenbeheer Extra nieuwsbrief Ieder jaar brengen we één nieuwsbrief uit waarin een gemeente centraal staat. Dit jaar is dat Utrecht, de gemeente waar we dit jaar de jaarlijkse klantendag (donderdag 12 november) mogen organiseren. In deze nieuwsbrief kijken we hoe Utrecht het groenbeheer heeft georganiseerd. De klantendag 2015 Zoals hierboven al gemeld: de jaarlijkse klantendag is dit jaar in de gemeente Utrecht. Tijdens de klantendag wordt informatie gegeven over de benchmark, worden de cijfers toegelicht en wordt over plannen gediscussieerd. Daarnaast komen een aantal groenonderwerpen aan de orde waaraan door Alterra is/wordt gewerkt. Bovendien komen er veel groenbeheerders en kan er tijdens de klantendag informatie worden uitgewisseld en uitgebreid worden genetwerkt. De komende klantendag is donderdag 12 november. Het programma vindt u op pagina 3. De dag is voor leden, maar dit jaar zijn ook niet-leden van harte welkom. Deelname is gratis. Rapportages boekjaar 2014 We zijn dit jaar weer vroeg (half maart) gestart met het verzamelen van de gegevens over het gemeentelijk groenbeheer. De gegevens zijn allemaal binnen en we zijn op dit moment druk bezig met het analyseren van de cijfers. Onze planning is erop gericht de gemeentelijke rapportages voor de klantendag klaar te hebben. Ir. Joop Spijker Joop.Spijker@wur.nl 0317-484 990 www.databankgroenbeheer.nl Databank Gemeentelijk Groenbeheer DGG Pagina 2
Uitnodiging Klantendag Databank Gemeentelijk Groenbeheer Klantendag DGG 2015 Donderdag 12 november wordt de jaarlijkse klantendag van de Databank Gemeentelijk Groenbeheer gehouden. Deze keer zijn we te gast bij de gemeente Utrecht. Wij nodigen u van harte uit deel te nemen. De klantendag van 2015 heeft een ochtend- en een middagprogramma. 's Ochtends worden er een aantal presentaties gehouden. En 's middags zijn er workshops waarin gediscussieerd wordt over interessante onderwerpen. Van 12:30 tot 13:30 is er een heerlijke lunch. Programma 9:30 10:00: Inloop met koffie/thee 10:00 12:30: Presentaties 1. Opening door Dennis de Heer (gem. Hoorn) 2. Welkom door Jeroen van Gaalen (gem. Utrecht) 3. Uitkomsten benchmark DGG 2014 (Joop Spijker) - Resultaten 2014 op hoofdlijnen - Trends in gemeentelijk openbaar groen 2005-2014 - Focus op bomen, struiken en gras - Verrassende quiz met groene prijzen - Voorstel voor nieuwe presentatie gegevens 4. Innovaties in het groen (diverse sprekers) o Groen als pareltje in de stad o Duurzaamheid en biodiversiteit o Groen en hittestress o Groen en gezondheid o Elektriciteit uit het groen o Groen en water. De Adaption Support Tool 12:30-13:30: Heerlijke lunch 13:30 16:00: Parallelle workshops A) Intro niet-leden DGG met o.a. - Wat is de nut en noodzaak van deelnemen aan de DGG? - Wat je kunt doen met de rapportages en individuele rapportages die worden gemaakt? - Wat heb je nodig om zinvol te kunnen deelnemen? Klantendag 2014 Datum, locatie etc. Klantendag DGG 2015 Donderdag 12 november 2015 Stadskantoor Utrecht Stadsplateau 1, Utrecht Op 2 minuten lopen van Utrecht Centraal Aanmelden Als u wilt deelnemen aan de klantendag of nog wat meer informatie wilt, dan kunt u het best een mailtje sturen naar: Rob Smidt ( rob.smidt@wur.nl) of hem bellen op 0317-481626. B) Discussie: verdieping individuele rapportages over - Zelf doen en/of regie - Bomen, struikbeplantingen, gras - Door deelnemers ingebrachte onderwerpen C) Discussie: wensen DGG 2015 D) Aandacht voor groen Discussie voortbouwend op de presentaties in de ochtend. Op welke wijze kunnen in de huidige tijd van enerzijds bezuinigingen op de gemeentelijke begrotingen en anderzijds nieuwe maatschappelijke opgaven, innovaties in het groen helpen om het groen onder de aandacht te brengen. Iedere deelnemer kan zich opgeven voor twee workshops. Niet-leden worden automatisch geplaatst bij workshop A in de eerste ronde. De deelname is gratis. En u bent ook als niet-lid (maar geïnteresseerde gemeente) van harte welkom! Pagina 3
Groen en groenbeheer in de gemeente Utrecht Gemeente Utrecht Gemeentegegevens Utrecht is een stad en een gemeente in de gelijknamige provincie. In de stad Utrecht wonen 335.089 inwoners (31 maart 2015 - bron: CBS). Het is daarmee de vierde stad van Nederland. De stad heeft een oppervlakte van 99 km². De stad is ingedeeld in 10 wijken. Deze zijn weer onderverdeeld in subwijken en buurten. Elke wijk kent een apart wijkbureau of een wijkservicecentrum. De Domtoren (Bron: Youtube - DJI Phantom 2 Epic). Utrecht heeft tien wijken. 01: Binnenstad ± 17.571 inwoners 02: Oost ± 32.165 inwoners 03: Leidsche Rijn ± 30.084 inwoners 04: West ± 28.554 inwoners 05: Overvecht ± 33.732 inwoners 06: Zuid ± 27.200 inwoners 07: Noordoost ± 37.624 inwoners 08: Zuidwest ± 37.263 inwoners 09: Noordwest ± 43.849 inwoners 10: Vleuten-De Meern ± 46.253 inwoners. Voor het groenbeheer is de stad onderverdeeld in vijf gebieden. Elk gebied bestaat uit twee wijken. De naam Utrecht is afkomstig van het Latijnse Traiectum en duidt op een plaats waar in de Romeinse tijd de rivier de Rijn doorwaadbaar of over te steken was. De 'U' komt van het Oudnederlandse woord uut, dat 'benedenstrooms' betekent. De Domtoren is het beeldmerk van de stad. Deze is 112,32 meter hoog en is daarmee is de domtoren de hoogste kerktoren van Nederland. Politiek en beleid In Utrecht bestaat de gemeenteraad uit 45 leden. De raad bestaat uit D66 (13), GroenLinks (9), VVD (5), PvdA (5), SP (4), CDA (3), CU (2), PvdD (1) en 2 lokale partijen met in totaal 3 zetels. Het college bestaat uit VVD, D66, GroenLinks en SP. De politiek staat zeer welwillend tegenover Groen in de stad. Uit het coalitieakkoord: De openbare ruimte en groen zijn het visitekaartje van de stad. De kwaliteit ervan is bepalend voor de leefbaarheid in de stad. Wij willen in Utrecht parken, straten en pleinen die schoon, heel en veilig zijn. We investeren jaarlijks 1 miljoen extra in het terugbrengen van achterstallig onderhoud. Daarbij zoeken we naar slimme combinaties om werk-met-werk te maken en bewaken de kwaliteit en klimaatbestendigheid van de openbare ruimte en het groen. Bron: Wikipedia. Pagina 4
Gemeente Utrecht (vervolg) Geschiedenis In de prehistorie werd er al door mensen geleefd op de plek waar nu Utrecht ligt. De geschiedenis van de stad begon pas echt toen de Romeinen rond 50 n.chr. een fort Traiectum bouwden ter hoogte van het Domplein. Dit fort was onderdeel van de verdedigingsgordel langs de noordgrens van het Romeinse Rijk, de zogenaamde limes. Nadat de Romeinen in 270 vertrokken, streden de Friezen en de Franken lange tijd om de vesting. Rond het jaar 700 vestigden Angelsaksische missionarissen zich in het oude Romeinse fort onder Frankische bescherming. Het groeide uit tot de burcht Trecht en het kerkelijk centrum. Hiernaast ontstond in de 10e eeuw met Stathe een bloeiend handelscentrum met koop- en ambachtslieden. Utrecht in 1649. De stad bevindt zich dan ruim 500 jaar binnen de stadswallen en muren en zal nog bijna 200 jaar deze omvang kennen. (Kaart van "Trajectum Wttrecht" (stad met onmiddellijke omgeving) uit Blaeu's Toonneel der Steden in de Atlas van Loon, Willem en Joan Blaeu. Het oosten ligt boven in deze kaart). In 1122 verkreeg Utrecht stadsrechten en kort daarop werden stadswallen met een verdedigingsgracht om de stad aangelegd. Door verdere groei was Utrecht tot halverwege de 16e eeuw de grootste stad van de Noordelijke Nederlanden. Vanaf de late middeleeuwen tot het begin van de 19e eeuw kende de stad verschillende periodes van botsingen en verschuivingen tussen en binnen verschillende machten, door onder meer de gilden, reformatie en bezettingen door Spanjaarden en Fransen. Bij de archeologische opgraving in 1933 op het Domplein werd een deel van een stenen Romeinse barak aangetroffen (midden van de foto) - Bron Wikipedia). Vanaf het begin van de 19e eeuw werden, in ruime zin, nutsvoorzieningen aangelegd en uitgebreid, wat de situatie voor de stad sterk verbeterde. In de tweede helft van de 19e eeuw vond de eerste stadsuitbreiding plaats. Voor, en met name na, de Tweede Wereldoorlog zou Utrecht hiermee grootschalig uitbreiden. Bron: Wikipedia. Pagina 3
Het groen in de gemeente (boekjaar 2013) Areaal groen In 2013 beheerde de gemeente Utrecht in totaal 2 11.620.000 m (1162 ha) groen binnen de bebouwde kom. Het gaat vooral om basisgroen*. Het aantal individuele bomen is 135.009 stuks. *Basisgroen zijn de bomen, struiken, gazon, ruw gras en plantenperken. Binnen de Databank Gemeentelijk Groenbeheer (DGG) wordt basisgroen onderscheiden om goede kostenvergelijkingen te maken. Niet in basisgroen zitten bos, speelterreinen, watergangen, paden e.d. 2 Per inwoner heeft Utrecht 29,8 m basisgroen. De hoeveelheid basisgroen per inwoner is duidelijk wat lager dan de benchmark (andere gemeenten met meer dan 100.000 inwoners). Ook als het overige groen wordt meegenomen, heeft Utrecht duidelijk minder groen dan het gemiddelde van de eigen grootteklasse. Beheercategorieën Het basisgroen bestaat voor veruit het grootste gedeelte uit gazon (45,5%) en ruw gras (43.3%). Als de oppervlakte-aandelen worden vergeleken met de benchmark, dan valt met name op dat Utrecht meer ruw gras heeft en minder struiken. Het aandeel bomen is relatief groot. 100% 80% 60% 40% 20% 0% TOTAAL Oppervlakteverdeling van de kwaliteit van het basisgroen van de eigen gemeente, totaal en per beheercategorie Kwaliteit Bomen (geen bos) Gazon Ruw gras, bemaaid Beheercategorieën, eigen gemeente Struiken Plantenperken De kwaliteit van het openbaar groen in Utrecht wordt gemiddeld iets boven niveau B beheerd (cf. CROWcriteria). Dit is net iets hoger dan het gemiddelde van gemeenten in de eigen grootteklasse. Utrecht heeft met name een groter aandeel bomen in de hogere klasse A, en een lager aandeel bomen, struiken en gazon in de lagere kwaliteitsklasse C of D. CROW kent 5 klassen: A+ (hoogste kwaliteit), A, B, C en D (laagste kwaliteit). In de Databank Gemeentelijk Groenbeheer zijn A en A+ samengeveogd. A B C D 9,4% 1,4% 45,5% 43,3% 0,4% Struiken Bomen Oppervlakte-aandelen van de verschillende beheercategorieën in het totale basisgroen. Ruw gras Planten Gazon Pagina 6
Dienst gemeentelijk groenbeheer Binnen- en buitendienst De openbare ruimte wordt in Utrecht beheerd door de dienst Stadswerken. Deze dienst bestaat uit 4 eenheden: W&S (Wijkonderhoud & Service), SB (Stedelijk Beheer), IMH (Inzamelen, Markten en Havens) en SI (Stadsingenieurs). W&S richt zich op het dagelijkse onderhoud in de wijken, SB beheert de ruimte voor de lange termijn, IMH zorgt o.a. voor het inzamelen van afval en SI bedenkt de projecten. Elke eenheid is weer onderverdeeld in teams. Binnen de eenheden zitten (vaak in verschillende teams) medewerkers die zich richten op alle verschillende aspecten van de openbare ruimte, zoals groen, wegen, riolering, verlichting, bekabeling, openbaar water etc. Hierdoor is veel kruisbestuiving tussen de medewekers. Als bijv. de riolering ergens vervangen moet worden, gebeurt dat in overleg met o.a. 'de groene' mensen. Wat betreft het beheer van groen zijn met name de eenheden W&S en SB belangrijk. W&S is vooral actief op wijkniveau (in de wijk). Utrecht is onderverdeeld in 5 gebieden van elk 2 wijken. Elk gebied heeft een gebiedsmanager en binnen elke wijk is 1 opzichter actief. SB is er meer voor het structuele en langetermijn beheer. Directeur Personeel en Organisatie Bedrijfsvoering Wijkonderhoud en Service Stedelijk Beheer Inzamelen, Markten en Havens Stadsingenieurs Organisatiestructuur Stadswerken Pagina 7
Dienst gemeentelijk groenbeheer Even voorstellen Twee medewerkers van de gemeente Utrecht zijn zeer actief betrokken bij de Databank Gemeentelijk Groenbeheer. Dat zijn Jeroen van Gaalen en Bart Mellema. Jeroen van Gaalen Mijn naam is Jeroen van Gaalen. Ik ben vanaf 1981 werkzaam in het groen. Gestart als hovenier, maaier en doorgegroeid naar opzichter/werkvoorbereider in de gemeente Naaldwijk, dat tegenwoordig valt onder gemeente Westland. In 1995 heb ik de overstap gemaakt naar gemeente Vleuten-De Meern als planvoorbereider groen en spelen waarbij ik beplantingsplannen, bestekken en bestekstekeningen maakte voor o.a. Leidsche Rijn. In het jaar 2000 werd Vleuten De Meern samengevoegd waardoor mijn werkterrein zich uitbreidde over heel Utrecht en Vleuten De Meern. Ik werd daar bedrijfsleider bij Integraal Wijk Onderhoud en groeide later door tot uiteindelijk Beheerder Cultuurtechniek. Een plek waar ik me mag bemoeien met de (meer)jaarplannen voor begraafplaatsen, Landgoederen Amelisweerd en al het groen in de gemeente Utrecht. Bart Mellema Mijn naam is Bart Mellema. Ik werk sinds 2000 in Utrecht in verschillende functies. Begonnen als medewerker beheersystemen in het begin gedetacheerd via mijn toenmalige werkgever Bakker & Spees. Sinds 2008 ben ik groenadviseur. Als werkzaamheden heb ik onder andere het maken van jaarprogramma's voor het vervangen en verbeteren van groen en bomen, het toetsen van plannen op beheerbaarheid van groen en bomen en het schouwen van nieuwe werken. Daarnaast verzorg ik jaarlijks, samen met collega's, het invullen van de gegevens voor de Databank. Mijn ervaring met de beheersystemen is daarbij een groot voordeel. Pagina 8
Kosten (boekjaar 2013) Aan het beheer van het groen binnen de bebouwde kom werd in 2011 ongeveer 10 miljoen euro uitgegeven. Per inwoner is dat ongeveer 27 euro. Bomen en Struiken vragen veruit het meest van het budget (bijna 76% van de kosten van het basisgroen). Ook gazon bepaalt een belangrijk deel van de kosten. Kostenniveau In vergelijking met andere gemeenten besteedt de gemeente Utrecht per huishouden duidelijk minder aan gemeentelijk groen. Per vierkante meter zijn de kosten iets hoger. Kosten en verdeling groen De verdeling van het groen over de verschillende beheercategorieën is één van factoren die het kostenniveau bepaalt. De gemeente Utrecht heeft echter een duidelijk kleiner aandeel dure struiken en meer gazon en ruw gras. Per vierkante meter zou het groen in Utrecht dus wat goedkoper moeten zijn. Dat Utrecht toch iets duurder is heeft vooral te maken met de eenheidsprijzen. Eenheidsprijzen Utrecht geeft overall per vierkante meter iets meer uit aan een vierkante meter groen dan vergelijkbare gemeenten. Bomen en struiken zijn relatief iets duurder. Gazon en ruw gras zijn per eenheid goedkoper. Een belangrijke reden voor de relatief dure bomen is dat er in Utrecht erg veel aandacht is voor bomen. Bewoners en politiek eisen goed onderhoud. Dat vraagt veel van de voorbereiding en de uitvoering. Daarnaast kent Utrecht veel grote bomen op lastige plekken. Bijvoorbeeld aan de Oudegracht moeten bij het grootonderhoud boten worden ingezet om erbij te komen. 8% 25% 2% 0% 0% 9% 56% niet verder gespecificeerd geschoren hagen/heggen sierheesters opgaand bosplantsoen, heesters bodembedekken de heesters struikrozen beplanting 3 jaar of jonger 31,6% 44,4% Oppervlakteverdeling subcategorieën binnen de categorie struiken (54% bosplantsoen, 5% hagen en 41% niet gespecificeerd). 6,6% De struiken kosten wat meer omdat Utrecht veel relatief dure opgaande sierheesters heeft (bijna 60% van het areaal struiken) en minder bosplantsoen. Daarnaast gaat het bij de struiken vooral om kleinere oppervlakten, waardoor het werk minder effeciënt wordt. 7,8% Kostenverdeling van de beheer-categorieën bij Utrecht als aandeel van de totale kosten van beheer van het basisgroen. 9,5% Bomen Gazon Planten Het gras is relatief goedkoop onder andere omdat het beheer erg extensief gebeurt. Het mag allemaal wat natuurlijker. Veel gras mag tot 15 cm hoog worden. In de praktijk heeft dit vooral voordelen. De ecologen en bijen zijn blij, het beheer kost minder en de bewoners gaan het na een tijdje ook waarderen. Ruw gras Struiken Pagina 9
Kostenniveau (vervolg) Kosten en organisatie De dienst Stadswerken is gericht op kwalitatief goede oplossingen. Het samenbrengen binnen één dienst van alle disciplines die te maken hebben met de openbare ruimte draagt daar onder andere aan bij. Er is veel informeel overleg. Daarnaast bestaat er een formele toetsing van projecten in de openbare ruimte: de BInG. De projecten worden getoets door een diverse groep medewerkers van de gemeente. In die BInG zitten mensen uit de dienst waaronder alle beheerders, maar bijv. ook brandweerlieden, mensen uit de welzijnscommissie, etc. Kosten en uitbesteding Stadswerken heeft voor het groenonderhoud een eigen dienst op dalbezetting en voert daarmee zelf veel werk uit. Er wordt echter ook veel werk uitbesteed. Dat gebeurt op diverse manieren zoals raamcontracten, beeldbestekken, prestatiebestekken via aanbesteding van werk. Bij deze bestekken werkt de gemeente met social return dat een aspect van maatschappelijk verantwoord ondernemen is. Ook wordt er gewerkt met het WSW-bedrijf, dat inschrijft op bestekken (Participatie wet). In de BInG worden de projectplannen getoetst op onder andere beheerbaarheid en veiligheid. Dit voorkomt problemen achteraf. Door de samenwerking is bovendien de overdracht van projecten naar het beheer goed geregeld.
Uitdagingen en oplossingen In Utrecht is de betrokkenheid van burgers en politiek bij het groen en de openbare ruimte, bijzonder groot. Die betrokkenheid is er al lange tijd, maar is nog verder gegroeid toen in de jaren tachtig de A27 dwars door de bossen van Amelisweerd zou worden aangelegd en bewoners zich aan bomen vastketenden om die aanleg tegen te gaan. Deze betrokkenheid vraagt veel communicatie en/of participatie bij de voorbereiding en uitvoering van projecten. Een groot voordeel van deze betrokkenheid is dat de politiek breed overtuigd is van het belang van het groen en speciaal van alle bomen. Daarnaast kun je met de inbreng van burgers komen tot een betere kwaliteit groen. Burgers denken actief mee. Ook zijn ze bereid zelf groen te beheren. Utrecht staat hier zeer open voor. Het beleid is steeds meer Ja, mits... in plaats van Nee, tenzij... Zo mogen bewoners stoeptegels bij hun huis weghalen om groen aan te leggen (als dat mogelijk is vanuit het oogpunt van veiligheid). Die geveltuinen zie je dan ook op veel plekken in Utrecht terug. Ook zijn er burgerinitiatieven om bijv. een perkje te beheren etc. En ook voor guerilla gardening is plek. Burgers kunnen tijdelijk op een braakliggend terrein groene initiatieven ontplooien. Pagina 9 Pagina 11