CO 2 -besparingsplan
Inleiding CO2 ambitie ProRail De trein is de meest duurzame vervoersvorm. Een trein gebruikt zijn energie efficiënt en heeft daardoor een lage CO2-emissie. Maar het kan altijd beter en daarom ziet ProRail het verder terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen en het verbeteren van de energie-efficiency als een belangrijke speerpunten. ProRail heeft haar CO2-besparingsambities vastgelegd in een Meerjarenplan Duurzaamheid. Een belangrijk onderdeel daarvan is energiebesparing. We nemen daarom deel aan de Meerjarenafspraak Energie Efficiëntie 2008-2020 (MJA3), een convenant van de overheid waarin is afgesproken dat deelnemers de energie efficiency tussen 2005 en 2020 met 30 procent zullen verbeteren, wat neerkomt op gemiddeld 2 procent per jaar. De MJA3 afspraak is uitgewerkt in het Energie Efficiencyplan ProRail (EEP) 2011-2016, dat te vinden is op onze website. De afgelopen decennia is de aarde bijna 1 C opgewarmd en bij ongewijzigd beleid loopt dat op tot 4 C aan het einde van deze eeuw. Alleen als de mensheid haar emissies fors weet te reduceren kan de opwarming worden beperkt. De spoorsector pakt deze uitdaging serieus op, nationaal en internationaal. Zo streeft de internationale spoor wegunie UIC naar een reductie van maar liefst 75 procent per treinkilometer in 2050 ten opzichte van 1990. Ook de Nederlandse railbranche is bezig om haar emissie de komende jaren fors te beperken. Daarbij werkt ProRail samen met de andere spoorwegondernemingen en het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM). Inzicht in de emissies Voor het in beeld brengen van onze emissies gebruikt ProRail het internationale Greenhouse Gas Protocol. Dit maakt de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2 inzichtelijk via een onderverdeling in drie scopes: Scope 1: emissies die het bedrijf zelf veroorzaakt door verbranden van primaire brandstoffen als aardgas, diesel en benzine. Scope 2: indirecte emissies die voortkomen uit het overige energiegebruik van het bedrijf via elektriciteitscentrales en stadsverwarming. Scope 3: de indirecte emissie in de spoorketen door productie en transport van materialen en emissie als gevolg van het treinverkeer. ProRail streeft reductie na van 65 kton CO2 in 2020 ten opzichte van 2010 (scope 1, 2 en 3), een emissiereductie die gelijk staat aan de uitstoot van 7.500 huishoudens. Dit is onderverdeeld in: 50 kton minder CO2 uitstoten als gevolg van het eigen energiegebruik van ProRail (scope 1 en 2) 15 kton besparing op de CO2 emissie ten gevolge van het energieverbruik van de treinen en materialen (de keten, scope 3). ProRail CO2-besparingsplan 2
Huidige emissies Algemeen Jaarlijks publiceert ProRail op haar website de CO 2 -emissies in scope 1 en 2, direct na de zomer volgt een prognose voor het lopende jaar. Omdat de voornaamste scope 3-emissies worden veroorzaakt door materialen en materieel met een lange levensduur zijn er de laatste jaren geen grote veranderingen in de emissies. Daarom publiceren we voor scope 3 eens per vier jaar een voetafdruk. van de elektriciteit duurzaam ingekocht of zelf opgewekt met zonnepanelen (87.893 kwh). Dit leidt tot een grote reductie in de scope 2 emissies met ca. 45 kton. ProRail gebruikt bij een aantal kantoorpanden stadsverwarming. Gemiddeld wordt ongeveer 20.000 GigaJoule aan warmte gebruikt, met een CO 2 -emissie van circa 1,5 kton. In figuur 1 staat een overzicht van de CO 2 emissies in 2010 en 2013 van ProRail, verdeeld per scope. Te zien is dat de scope 2 emissies in de afgelopen jaren fors zijn gedaald en de andere emissies ongeveer gelijk zijn gebleven. Hieronder wordt dit verder toegelicht. Figuur 1: CO 2 emissie ProRail (in kton) 250 2010 2013 200 150 100 50 0 Scope 1 Scope 2 Scope 3 Emissies scope 1 (aardgas, diesel, benzine) De emissie als gevolg van het gebruik van fossiele brandstof wisselt van jaar tot jaar sterk. Het winterweer is hiervoor bepalend omdat het grootste deel is toe te schrijven aan de wisselverwarming (11,5 kton in 2010). Doordat ProRail tussen 2010 en 2013 veel (met aardgas verwarmde) wissels heeft gesaneerd is in deze periode een reductie van ongeveer 0,4 kton gerealiseerd. De overige scope 1-emissies zijn het gevolg van verwarming van gebouwen (aardgas) en brandstofverbruik van (lease)wagens en noodstroomaggregaten (4 kton in 2010). Em issies scope 2 (elektriciteit, stadsverwarming) De scope 2-emissies worden grotendeels bepaald door het elektriciteitsverbruik van ProRail. Dat is tussen 2010 en 2013 gestegen van 104 naar 117 miljoen kwh. Dit komt onder andere door uitbreiding van het aantal stations, de vergrotingen van stations en de ingebruikname van de Hanzelijn. ProRail koopt sinds 2010 haar elektriciteit duurzaam in, vanaf 2012 alleen als windenergie van Nederlandse herkomst. In 2012 is 100 miljoen kwh groen ingekocht en in 2013 110 miljoen kwh. Hiermee is in 2013 93 procent Amersfoort zonnepanelen Emissie scope 3 (keten emissies) De emissie in scope 3 betreft de indirecte emissies in de spoorketen die het gevolg zijn van de productie en transport van materialen en van het energiegebruik van het treinverkeer. Eens per vier jaar bepaalt ProRail de scope 3-voetafdruk. Dit doen we op basis van het energiegebruik van de treinen in Nederland, waarop we voor een deel invloed hebben plus de CO 2 nodig voor productie van aanwezige assets (materialen) gedeeld door de gemiddelde levensduur hiervan. De laatste keer was over het jaar 2013. Daaruit blijkt dat het treinverkeer en de infra gezamenlijk bijna 95 procent van de CO 2 -emissies produceren (zie figuur 2). De stations zijn goed voor minder dan 5 procent en kantoren voor maar 1%. Tussen 2010 en 2013 zijn de emissies met ongeveer 4 kton gedaald doordat ProRail een aantal snelheidsbeperkingen heeft opgeheven, waardoor treinen zuiniger konden rijden. Figuur 2: CO 2 emissies scope 3 ProRail (totaal 201 kton in 2013) Energiegebruik trein (invloed ProRail) Overige systemen Bruggen en viaducten Spoorstaven Spoortunnels Dwarsliggers Stations (perron, overkappingen,...) Energievoorziening trein (portalen,...) Wissels Ballast 4 3 6 9 12 11 25 30 29 71 3
De emissies van het treinverkeer dalen ieder jaar iets doordat treinen steeds energie-efficiënter rijden. In 2013 is ruim 71 kton CO 2 van de uitstoot door treinverkeer toe te rekenen aan ProRail. Dit is ongeveer 10% van de totale emissies van de treinen. ProRail heeft invloed op de energieverliezen in de onderstations en bovenleiding (zogenaamde netverliezen) en een deel van het energieverbruik van de trein vanwege de dienstregeling en snelheidsbeperkingen 1. Ongeveer tweederde van onze scope 3-voetafdruk (130 kton CO 2 ) is toe te schrijven aan materialen. Het overgrote deel van deze uitstoot is gerelateerd aan de infra, waarbij bruggen, viaducten, spoorstaven, tunnels en dwarsliggers weer het leeuwendeel van de emissies bepalen. Voor meer informatie hierover verwijzen we u naar de dominantie-analyse die te vinden is op onze website 2. Daar staat ook een aantal specifieke ketenanalyses, zoals spoorstaven, dwarsliggers en opheffen snelheidsbeperkingen. 1 Onderdelen waarop ProRail geen invloed heeft zoals luchtweerstand, rolweerstand en on-board equipment van de trein vallen buiten onze scope 3. 2 zie: https://www.prorail.nl/leveranciers/duurzaamheid/duurzaam-werken/co 2 -beleid-van-prorail 4
Maatregelen tot 2020 We halen onze ambities op het gebied CO 2 -reductie niet op alle fronten even gemakkelijk. Zo moeten we flink aan de bak om onze energiebesparingsdoel van 2% per jaar te halen (en de daaraan verbonden CO 2 reductie). In 2016 maken we een vervolg op ons huidige Energie Efficiency Plan voor de periode 2017 2020, waarin we duidelijk maken welke maatregelen we de komende jaren nemen. In onderstaande tabel staat samengevat hoe ProRail de CO 2 -reductie realiseert. Besparing scope 1 (aardgas, diesel, benzine) ProRail saneert tussen 2011 en 2016 ruim 500 wissels. Dit levert een besparing op van ongeveer 0,75 kton CO 2 -emissie. Het mogelijke saneren van nog eens 325 wissels kan een extra reductie tot 0,4 kton opleveren. Betere aansturing van de wisselverwarming (maatregel EEP) kan daar bovenop zorgen voor een aanvullende besparing van circa 1 kton per jaar. Naast gas voor wisselverwarming gebruikt ProRail gas voor de verwarming van kantoren, verkeersleidingsposten en stations. De nieuwe verkeersleidingspost in Utrecht die aanzienlijk energie zuiniger is ontworpen dan zijn voorganger zal in dit segment nog voor een besparing zorgen. Hoe groot de besparing is wordt duidelijk in 2016. Besparing scope 2 (elektriciteit, stadsverwarming) Sinds 2012 wordt de elektriciteit van ProRail opgewekt door windmolens. Dit heeft al een grote besparing van 45 kton opgeleverd. De eigen productie van elektriciteit neemt gestaag toe, bijvoorbeeld door gebruik van zonnepanelen in de daken van stations als Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal. We wekken in 2014 ongeveer 200.000 kwh op en we verwachten in 2015 ongeveer 400.000 kwh aan eigen stroom op te wekken door middel van zonnepanelen. Scope 3 Treinketen In 2014 heeft VIVENS voor de spoorsector een nieuw contract gesloten voor inkoop van duurzaam geproduceerde elektriciteit. Door deze inkoop van groene stroom daalt de CO 2 -emissie van het treinverkeer met ongeveer 700 kton vanaf 2015 tot 2018 (zie figuur 3). ProRail heeft een aandeel van ruim 10% in deze emissies; onze scope 3 emissie voor de treinketen daalt door deze maatregel met ongeveer 70 kton. Zo halen we onze scope 3-doelstelling ruimschoots. Figuur 3: ontwikkeling CO 2 emissie energie verbruik trein totaal 800 700 600 500 400 300 Energiebesparing levert daarnaast nog ongeveer 0,5 kton minder CO 2 op, en afstoting van een kantoorpand in Utrecht levert naar verwachting vanaf 2015 een reductie van bijna 0,1 kton op. kton CO 2 200 100 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Tabel 1: Reductiemaatregelen scope 1, 2 en 3 Reductie in 2020 (in kton CO 2 ) Energiebesparingsmaatregelen MJA3 (EEP 2011-2016 en EEP 2017-2020) Ambitie ProRail Vastgestelde maatregelen scope 1 scope 2 scope 3 Nog te vinden maatregelen -5,0-1,5-0,6-5,2-1 Inkoop duurzame energie ProRail -45,0 0,0-45,0 0,0 0 Maatregelen inkoop duurzame energie NS/Vivens scope 3 Treinketen -10,0 0,0 0,0-70,0 0 Maatregelen scope 3 Materiaalketen -5,0 0,0 0,0-0,9 4,1 Totaal -65,0-2,5-45,6-76,1 4,1 5
We blijven met NS en andere spoorwegondernemingen zoeken naar nieuwe mogelijkheden om het energieverbruik van de trein verder te verminderen. Zo heeft ProRail de afgelopen jaren snelheids beperkingen bij Duivendrecht, de Lingebrug en Best opgeheven, waardoor treinen daar niet meer hoeven te remmen en vervolgens optrekken (zie voorbeeld 1). Dat spaart veel energie en dus CO 2. Hiermee bereiken we tot en met 2015 een reductie van 4,5 kton CO 2. Verder gaan we samen met de spoorwegondernemingen Routelint invoeren, waarmee machinisten een aantal seinen vooruit kunnen kijken en daar de snelheid van de trein op kunnen aanpassen. Uiteindelijk moet dit resulteren dat treinen minder vaak voor rode seinen hoeven te stoppen (en weer optrekken) en ze dus ook energiezuiniger rijden. Voorbeeld 1: Opheffen tijdelijke snelheidsbeperking Op het baanvak Tilburg Eindhoven gold al een paar jaar een snelheidsbeperking. Treinen vertraagden bij Best van 140 naar 80 km per uur, waarna ze weer mochten optrekken naar 140 km per uur. Deze snelheidsbeperking kostte de NS op jaarbasis circa 1,5 miljoen kwh aan elektriciteit het verbruik van ongeveer 450 huishoudens en kostte ProRail veel extra onderhoud. ProRail heeft het baanvak rigoureus opgeknapt en sinds 2013 rijden de treinen weer op snelheid door. Dit bespaart energie, CO 2, onderhoud en levert een kortere reistijd op tussen Tilburg en Eindhoven. Materialen ProRail wil in 2020 5 kton CO 2 besparen op de emissie van onze ingekochte materialen. In 2015 en 2016 gaat ProRail samen met marktpartijen kijken hoe we deze besparing kunnen realiseren. Hierbij komen zaken als hergebruik, levensduur verlenging van bijvoorbeeld spoorstaven, gebruik van minder belastende materialen en duurzamer ontwerpen en bouwen aan de orde. Zie ook voorbeeld 2. Duurzaam bouwen doen we via Duurzaam GWW (Grond, Weg en Waterbouw), een landelijk samenwerkingsprogramma gericht op duurzamere spoor-, grond-, weg- en waterbouw dat ook instrumenten heeft laten ontwikkelen in projecten op CO 2 -besparing te kunnen sturen. Dit moet uiteindelijk leiden tot duurzamere ontwerpen en bouw methoden. De systematiek van duurzaam GWW en bijbehorende instrumenten als Omgevingswijzer en Ambitieweb is inmiddels in een aantal projecten getest. In 2015 gaan ten minste 20 van onze bouwprojecten werken volgens de methode van Duurzaam GWW. In 2020 moeten alle projecten ermee werken. Tijdens de bouw en de gebruiksfase wordt dan inzichtelijk gemaakt hoe groot de besparing is, waardoor monitoring en rapportage mogelijk is. Meer informatie hierover is te vinden op http://duurzaamgww.nl/. Voorbeeld 2: Hergebruik in Den Bosch Afvalvermindering en hergebruik van grondstoffen en materialen levert een belangrijke bijdrage aan duurzamer spoor. Tijdens werkzaamheden in 2013 in s-hertogenbosch werden 6.000 dwarsliggers en 8 wissels hergebruikt, maar ook een lift en een perronkap. Dat resulteerde in een CO 2 besparing van 1.000 ton en een kostenbesparing van EUR 2 miljoen. 6
Op stations zijn met name perrons en fietsenstallingen van belang bij het streven naar CO 2 -besparing. Voor perrons kijken we naar een duurzamere vloer, bijvoorbeeld met dunnere vloertegels of duurzamere materialen. Voor fietsenstallingen kijken we naar alternatieven voor de betonnen voeten van de fietsklemmen, die tevens geschikt kunnen zijn voor perronbanken, vertrekstaten en andere elementen met een betonnen voet als fundering. Verder wordt duurzaam werken gestimuleerd door het toepassen van de Stationscan Duurzaamheid. Deze scan is samen met NS Stations en W/E Adviseurs ontwikkeld, waarmee we een gezamenlijke taal hebben voor verduurzaming van de stations in Nederland (zie voor meer informatie www.duurzaamstation.nl). Kantoren De kantoren van ProRail leveren slechts een kleine bijdrage aan de scope 3-voetafdruk, maar zijn wel erg zichtbaar voor de medewerkers en omgeving. Vandaar dat ProRail is toegetreden tot de Green Deal Nederland Hotspot voor Circulaire Economie, die moet leiden tot een duurzamer kantoor door circulair inkopen van vloerbekleding en kantoormeubilair. In Nederland lopen we hiermee lopen we voorop. Het nieuwe gebouw voor de verkeersleiding in Utrecht is het eerste kantoor dat hiervan profiteert. Hergebruikte dwarsliggers Impressie van de nieuwe verkeersleidingspost in Utrecht. 7
Disclaimer De informatie in deze brochure is met uiterste zorg samengesteld. Toch kan het zijn dat sommige informatie niet meer actueel is, of op enige wijze niet correct is weergegeven. Wij sluiten dan ook elke aansprakelijkheid uit als gevolg van de eventueel onjuiste weergave van informatie. Uitgave ProRail Maart 2015 www.prorail.nl