Het Westelijk Front in context van de Eerste Wereldoorlog Dr. Rian van Meeteren
Fronten: geografisch Europa Westelijk front Oostelijk front Italië (vanaf 1915) Balkan Servië (tot 1915) Saloniki (vanaf 1915) Afrika Duitse koloniën Oost Afrika (Tanganiyka) ZW Afrika (Namibie) Togo Kameroen Lybië (Senoessi s) Ottomaanse Rijk Gallipoli Egypte/Palestina Kaukasus Arabië Mesopotamië Oceanie Duitse koloniën Nieuw Guinea Samoa Bismarck archipel China Tsingtao 2
WO 1: een samenloop van conflicten Frankrijk vs. Duitsland (revanche voor 1870, Elzas-Lotharingen) Rusland vs. Oostenrijk (Balkan) Italië vs Oostenrijk (Italia irredenta) Rusland vs. Ottomaanse Rijk (Istanbul, verbinding Middellandse Zee, Kaukasus) 3
WO 1: periodisering Bewegingsoorlog (1914) Uitvoering oorlogsplannen Operaties en tactiek vooral gericht tegen flanken van tegenstander 4
WO 1: periodisering Bewegingsoorlog (1914) Uitvoering oorlogsplannen Operaties en tactiek vooral gericht tegen flanken van tegenstander Loopgravenoorlog (1915-1917) Streven naar de (strategische) doorbraak Ontwikkelingen nieuwe tactieken en wapen technologie 5
WO 1: periodisering Bewegingsoorlog (1914) Uitvoering oorlogsplannen Operaties en tactiek vooral gericht tegen flanken van tegenstander Loopgravenoorlog (1915-1917) Streven naar de (strategische) doorbraak Ontwikkelingen nieuwe tactieken en wapen technologie Doorbraakfase (1918) Herstel van mobiliteit door: Infiltratie tactiek tanks 6
Opbouw 1914 Westelijk Front Oorlogsplannen Operaties Oostelijk front 1915 Strategische overwegingen Loopgravenoorlog Westelijk Front: Operaties Inzet van strijdgas Oostelijk Front, Italië en de Balkan 1916 Entente strategie: Chantilly Centralen strategie Operaties: Verdun Brusilov offensief Somme De tank 1917 Politiek Militair Cambrai Italië 1918 Strategische situatie De Duitse offensieven De Geallieerde tegenoffensieven Het einde 7
1914 west: de oorlogsplannen Duitsland: het Schlieffenplan of Moltkeplan? Concept dateert uit 1905 toen Alfred von Schlieffen chef van de Generale Staf was, maar als het in werking treedt is zijn opvolger Moltke als 8 jaar in functie (en Schlieffen zelf al 2 jaar dood) is Het feitelijke Duitse oorlogsplan gaat uit van het voeren van een tweefronten oorlog Frankrijk eerst verslaan, dan Rusland Omtrekken van de Franse fortificaties door schending neutraliteit Nederland, België en Luxemburg Extreem sterke rechtervleugel (7/8 deel van het leger) Modificaties onder opvolger Helmuth von Moltke Meer sterkte in het oosten (15% ipv 5%) Neutraliteit Nederland gerespecteerd ( Luftrohr ) Rechtervleugel nog maar 3-4 keer zo sterk als de linker 8
1914 west: de oorlogsplannen Frankrijk: Plan XVII Vastgesteld in 1914 door opperbevelhebber Joseph Joffre Tov eerdere plannen veel offensiever School offensive à outrance Ook Rusland gevraagd snel offensieve operaties tegen Duitsland te beginnen Aanvallen in Elzas Lotharingen (Mulhouse, Thionville, Metz) Houdt rekening met een beperkte Duitse opmars door België Engeland: geen vastomlijnd plan Wel militair overleg met Frankrijk, geen vaste afspraken België: neutraal geen afspraken geen eenstemmigheid t.a.v. de te volgen strategie(verdedigen aan de Maas vs. terugtrekken op Antwerpen) 14-04-2014 De Opmars 9
De oorlogsplannen 10
1914: Operaties in het westen 1 Operaties in België 14-04-2014 De Opmars 11
1914: Operaties in het westen 1 Operaties in België 14-04-2014 De Opmars 12
1914: Operaties in het westen 1 Operaties in België 14-04-2014 De Opmars 13
1914: Operaties in het westen 1 Operaties in België 14-04-2014 De Opmars 14
1914: Operaties in het westen 1 Operaties in België 14-04-2014 De Opmars 15
1914: Operaties in het westen 2 slag aan de grenzen en terugtocht De Opmars 16 14-04-2014
1914: Operaties in het westen 2 slag aan de grenzen en terugtocht De Opmars 17 14-04-2014
1914: Operaties in het westen 3 Slag aan de Marne en Race to the Sea De Opmars 18 14-04-2014
1914: Operaties in het westen 3 Slag aan de Marne en Race to the Sea De Opmars 19 14-04-2014
1914 het Oostfront en de Balkan Duitsland wint de slagen bij Tannenberg, de Mazoerische meren en Łodz en verdrijft de Russische legers van zijn grondgebied Oostenrijk-Hongarije leidt een grote nederlaag in Galicië en verliest deze provincie met de stad Lemberg en meer dan 100.000 soldaten worden belegerd in de vesting Przemysl Oostenrijk-Hongarije valt drie keer Servië binnen maar wordt elke keer door het Servische leger verdreven Het Ottomaanse Rijk gaat aan de oorlog deelnemen 20
1914: de balans Alle plannen hebben gefaald Bewegingsoorlog is overal vastgelopen Vaste fronten zonder open flanken Proliferatie van loopgraven Extreem hoge verliezen Relatief het hoogst van de hele oorlog Franse offensief optreden aan de grenzen Vrijwel vernietiging van de BEF bij Ieper Omsingelingsslagen in het oosten (Tannenberg, Lemberg) Hoe moet het verder? 21
1915: strategische overwegingen Frankrijk Entente Bevrijd bezet Frans gebied: focus op het westfront Engeland Easterners tegenover Westerners Operaties tegen het Ottomaanse Rijk Toenemende troepenmacht aan het westelijk front (eerst Territorial Army, later ook de vrijwilligers van de New Army) Rusland Frankrijk oefent druk uit op Rusland om offensief tegen Duitsland te openen Dreigende positie tegenover Oostenrijk-Hongarije 22
1915: strategische overwegingen Duitsland Ook west vs. Oost: Centralen Nieuwe chef van de Generale Staf: Erich von Falkenhayen wil zich op het westen richten Hindenburg/Ludendorf (OberOst) willen de oorlog in Rusland beslechten De bedreigde positie van Oostenrijk-Hongarije dwingt Falkenhayen zich op het Oosten te concentreren Oostenrijk Wordt bedreigd door Rusland Krijgt Italië in 1915 als extra front erbij 23
Loopgravenoorlog Niet nieuw, maar wel nieuw op deze schaal Loopgraven gescheiden door niemandsland in toenemende mate beveiligd met prikkeldraad Meerdere linies en communicatie loopgraven Altijd alert op mogelijke aanval Partijen zoeken de doorbraak door lokale langdurige offensieven Tussen offensieven lang niet altijd inactiviteit Gericht beleid Engelsen om niemandsland te domineren (trenchraids) Wisseldiensten tussen front, tweede lijn en rust Continue dreiging: sluipschutters, mortieren Wapens: loopgraaf mortier (Minenwerfer), handgranaat 24
1915 west: Geallieerde operaties Frankrijk: Artois en Champagne Engeland: Neuve Chapelle, Loos Toenemend gebruik van inleidende artillerie beschieting (trommelvuur) Suppressie machinegeweer vuur Counterbattery vuur Vernietiging prikkeldraad Inzet beperkt door gebrek aan granaten Doorbraak problematisch Slagveld communicatie Gebrekkige inzet reserves Moeilijk om artillerie naar voren te krijgen na aanval Initiële winst gaat vrijwel altijd verloren aan tegenaanval 25
1915 west: Inzet van strijdgas Eerste inzet bij de Tweede slag bij Ieper (..), de enige Duitse offensieve actie in het westen in 1915 Tactische doelstelling Inzet van strijdgas (chloorgas) leidt tot potentiële doorbraak Door gebrek aan reserves succes niet uitgebuit Proliferatie Alle partijen zetten strijdgassen in Technologische ontwikkeling: nieuwe gassen (fosgeen en mosterdgas) tegenover steeds betere bescherming (van mondkapjes naar gasmaskers tot beschermende kleding) 26
1915 de andere fronten In mei breken de Duitse en Oostenrijks-Hongaarse legers door de Russische linies bij Gorlice-Tarnow en drijven de Russen langs het gehele front terug tot de lijn Riga Roemeense grens Oostenrijk-Hongarije blijkt in staat de aanvallen van Italië aan de Isonzo op te vangen Engels-Franse landingen bij de Dardanellen (Gallipoli) mislukken Engelse operaties in Mesopotamië lijden de insluiting en overgave van Engelse troepen bij Kut-al-Amara In Egypte wordt het Suez kanaal succesvol tegen Turkse aanvallen verdedigd Bulgarije komt aan de kant van de centralen in de oorlog. De gezamenlijke Centrale legers veroveren Servië; het Servische leger wordt door de Engelsen en Fransen geëvacueerd Fransen en Engelse eenheden vestigen een bruggenhoofd in de Griekse stad Salonika 27
1915: de balans Entente: uiterst teleurstellend Geen vooruitgang in het westen Mislukken operaties tegen het Ottomaanse Rijk (Dardanellen, Mesopotamie) Rusland op de terugtocht en Servië uit de oorlog Centralen: goed jaar, maar Geen zicht op een overwinning Engelse blokkade begint te klemmen Italië betekent extra druk op Oostenrijk 28
Frontlijnen eind 1915 29
De Chantilly conferentie 6 december 1915 30
De Chantilly strategie voor 1916 Hervat offensief of het Frans-Engelse, Italiaanse en Russische front zodra mogelijk Coordinatie van offensieven Afmatten vijand door offensieve acties Materiele steun Rusland en Servië Ontruim Gallipoli tbv Egypte en behoud Saloniki Voortzetting economische oorlog Op voorstel van Rusland: ondersteun bedreigde staten door offensieven 31
1916: Strategie Centralen Duitsland gaat in het westen in de aanval Geen coördinatie met Oostenrijk Hongarije, dat zelf in de Dolomieten aanvalt Doel: het Franse leger zodanig verliezen toebrengen dat Frankrijk zich uit de oorlog moet terugtrekken ( Weißbluten ) Attritie strategie Verdun gekozen als doelwit Symbool waarde voor Frankrijk 32
1916: Strategie Centralen Waarom nu naar het westen? Falkenhayen wilde dat altijd al De 1915 veldtocht in het oosten had Rusland niet beslissend verslagen Jaloezie op OberOst? Hoe gunstige attritie ratio realiseren? Onduidelijk Uitlokken Franse tegenaanvallen onder ongunstige omstandigheden? 33
1916: Verdun Aanval op 21 februari na kort intensief bombardement Verovering fort Douaumont al op dag 5 van het offensief Het Franse leger (Petain) verdedigt zich hardnekkig Slag wordt in feite een opeenvolging van kleine lokale aanvallen en tegenaanvallen De grens van de Duitse opmars zijn het fort Vaux en het dorp Fleury, de forten Souville en Tavannes vallen niet Falkenhayen s attritie doel wordt niet gerealiseerd: Uiteindelijk aantal slachtoffers: Frankrijk: 400000 Duitsland: 340000 34
1916: Verdun 35
Brusilov offensief Zuidelijk deel oostelijk front Oostenrijks Hongaarse leger het doelwit De Centralen worden 100 km teruggeslagen Duitsland moet Oostenrijk te hulp komen Toont zwakte Oostenrijkse leger aan Ontlast zowel Frankrijk bij Verdun als Italië 36
1916: Slag aan de Somme Eerste grote operatie van het de Engelse New Armies (vrijwilligers uit 1914/15) Eerste grote offensief onder commando van Douglas Haig Onduidelijkheid over het doel van het offensief Doorbraak met cavalerie in achterland (Haig) Bite & Hold (Rawlinson) Nieuwe elementen Aanval vooraf gegaan door een trommelvuur van een week (Suppressie en prikkeldraad opruimen) Vuurwals ( Creeping barrage, coordinatie artillerie en infanterie) Ondergrondse mijnen Infanterie gaat beladen met meer dan 30 kg bepakking rustig lopend ten aanval 37
1916: Slag aan de Somme 1 juli 1916: Trommelvuur onvoldoende uitwerking Duitse verdedigers zijn tijdig op post Prikkeldraad nog intact Vuurwals gaat sneller dan infanterie Te late inzet reserves Geen doorbraak 60000 Engelse slachtoffers op de eerste dag, waarvan een derde gesneuveld Vervolg Offensief wordt in fasen voortgezet tot in November Eerste inzet van tanks op 15 september 1916 Maximale terreinwinst: 10 km Slachtoffers: Engeland: 420000 Frankrijk: 203000 Duitsland: 440000 38
1916: de balans Gigantische verliezen en een schijnbare patstelling De Centralen hebben het initiatief verloren Oostenrijk is ernstig verzwakt en moet in toenemende mate door Duitsland militair ondersteund worden De Chantilly strategie was succesvol In Duitsland nemen Hindenburg en Ludendorf het van Falkenhayen over. Onder hen zal Duitsland overgaan op een totale oorlog onder feitelijk militair bewind 39
1917-politiek Februari revolutie in Rusland: val van tsaar Nicolaas II ook als opperbevelhebber. October revolutie in Rusland brengt de bolsjewieken van lenin aan de macht en deze openen vredesonderhandelingen met de Centralen (Brest Litowsk) 6 april 1917: de Verenigde Staten van Amerika verklaren de oorlog aan Duitsland Lloyd George wordt oorlogsleider in Engeland Clemenceau wordt eerste minister in Frankrijk 40
1917 militair Joffre wordt opgevolgd door Nivelle Nivelle s plan Dubbele tangbeweging tegen het centrum van de Duitse stellingen Franse aanval bij de Aisne/Chemin des Dames Engelse aanval bij Arras Duitse anticipatie Preventieve terugtrekking op de Hindenburg stelling Ontwikkeling van verdediging in de diepte Nivelle offensief Onsuccesvol en is aanleiding tot muiterijen in het Franse leger. Nivelle word door Petain vervangen Geen verdere Franse offensieven. Wel de loopgraaf verdedigen, maar niet aanvallen: wacht op de tanks en de Amerikanen Offensief bij Arras leidt tot de verovering van de Vimy heuvelrug door de Canadese expeditiemacht 41
1917: Nivelle offensief 42
1917: militair Offensieven om de Duitsers van de Fransen af te leiden Kerensky offensief van Rusland eindigt in een catastrofe. Het loopt uit op massale desertie in het Russische leger en veel gebiedsverlies. Een van de aanleidingen tot de Revolutie Het Engelse offensief tegen Ieper Initieel succesvol (Messines heuvelrug) Wordt weer eindeloos voortgezet Ontaard in een hel van modder Zowel aan Engelse als Duitse kant groot aantal slachtoffers (respectievelijk 250000 en 200000) Succesvolle doorbraak met geconcentreerde tankaanval bij Cambrai Een grote Italiaanse nederlaag bij Caporetto vereist steun van Engelse en Franse eenheden 43
1917: de balans Veel tegenslagen Entente, maar geloof dat intrede van de VS in de oorlog het tij kan keren De slag bij Cambrai laat zien dat beide partijen in staat zijn de patstelling van de loopgravenoorlog te doorbreken 44
1918: Strategische situatie De vrede met Rusland geeft de Centralen de mogelijkheid om troepen naar het westelijk front (en Italië) over te brengen en daar de oorlog te beslissen voordat de VS effectief kunnen participeren. De blokkade wordt zo effectief dat betwijfeld wordt of Duitsland nog een dergelijke winter kan doorstaan. Frankrijk en Engeland verwachten een Duitse aanval in het westen; Engeland neemt een groter deel van het front voor zijn rekening Ook het Engelse leger is verzwakt omdat de politieke leiding (Lloyd George) de militaire leiding (Haig) niet vertrouwd en het leger versterkingen onthoudt Er is nog altijd geen gemeenschappelijk opperbevel 45
1918: De Duitse offensieven Operatie Michael (Somme) Gericht tegen Britse 3 e en 5 e leger Breekt door ten zuiden van Arras Bereikt Amiens niet Operatie Georgette (Lys) Gericht tegen Britse 2 e leger ten zuiden van Ieper Bedreigend voor de Engelsen ( Backs to wall dagorder van Haig) Terreinwinst (Kemmelberg), maar Hazebrouck wordt niet bereikt Blucher/Yorck (Aisne) Gericht tegen de Fransen Dringt door tot aan de Marne Eerste gevechtscontacten met Amerikanen op divisie niveau Champagne/Marne Komt niet uit de startblokken en Geallieerden gaan in de tegenaanval. Duitsland verliest definitief het initiatief 46
1918: de Geallieerde tegenoffensieven Duitse successen leiden tot het instellen van een gemeenschappelijk opperbevel onder de Fransman Foch Het aantal Amerikaanse troepen in Europa neemt zeer snel toe Fasen van tegenaanval Terugdringen tot aan de Hindenburg stellingen Doorbraak door Hindenburg linie Amiens (8 augustus) Zwarte dag van het Duitse leger Maas Argonnen offensief Herovering van de kanaalkust (U boot dreiging) Eind october is vrijwel geheel Frankrijk bevrijd en zijn de Duitsers over de gehel linie op de terugtocht 47
1918: het einde September: offensief vanuit het Saloniki bruggenhoofd leidt tot capitulatie van Bulgarije op 28 september 30 oktober: capitulatie Ottomaanse Rijk 24 oktober: Vittorio Veneto offensief van Italie 1 november: herovering van Belgrado 3 november: capitulatie van Oostenrijk-Hongarije 7 november: begin besprekingen tussen Frankrijk en Duitsland in Compiègne Keizer Wilhelm II vlucht naar Nederland 11 november 11.00 uur: wapenstilstand wordt effectief 48
De effecten van de Eerste Wereldoorlog Politiek Val van de multi-nationale imperia Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Rusland en Ottomaanse Rijk; fragmentatie Centraal- en Oost-Europa Verlies van macht West-Europese democratieën aan de VS Economisch Structurele verarming van Europa Militair Nieuwe technologieën Tactiek Luchtwapen Onderzeeboot wapen Tank Inzet artillerie Infiltratie tactiek verdringt lineaire tactieken definitief Humaan 9 miljoen militaire doden (14% van de ingezette strijdkrachten) 6 miljoen burgerdoden 49
De oercatastrofe van de 20 e eeuw