1. Algemene informatie

Transcriptie

1 SSEW Studiereis Algemene informatie 1.1. Inleiding De studiereis voert naar de Chemin des Dames. Op 16 april 1917 opende het Franse leger hier een grootscheepse aanval onder leiding van de nieuwe opperbevelhebber generaal Robert Nivelle, die eind 1916 maarschalk Joseph Joffre was opgevolgd. Nivelle meende de formule te hebben om eindelijk door de Duitse stellingen te breken en de oorlog kort daarop te kunnen beëindigen. De legerorder bij dit Nivelle-offensief spreekt dan ook vol vertrouwen uit dat het uur is gekomen. Het Franse leger dat al drie jaar vergeefs grootste offensieven had uitgevoerd en daarbij enorme verliezen had geleden zou nu eindelijk eens succesvol zijn. Het terrein van de strijd De Chemin des Dames is een circa 40 km lange, hooggelegen weg ten zuiden van de oude stad Laon. Ongeveer halverwege de driehoek die Laon vormt met de steden Soissons en Reims. Volgens de overlevering is de weg genoemd naar de dochters van de Franse koning Louis XV. In 1814 leverde keizer Napoleon er slag met de Pruisische en Oostenrijke legers die op mars waren naar Parijs. Na de slag om de Marne in september 1914 trok het Duitse leger zich terug naar de rivier de Aisne, waar nogmaals slag werd geleverd. De Duitsers wisten toen de Franse aanval af te slaan en trokken zich op de hoogten terug. In kalksteen van de heuvels waren steengroeven en grotten aanwezig waarvan de Caverne du Dragon (de Drakengrot) het meest bekend is geworden. In het ondergrondse gangenstelsel met verschillende uitgangen zaten de Duitsers relatief veilig voor artilleriebombardementen. Onderstaande dwarsdoorsnede geeft de voordelige Duitse positie goed weer. De keuze van generaal Nivelle om op 16 april 1917 de Chemin des Dames aan te vallen was dan ook uiterst discutabel. In plaats van een zwakke plaats in de Duitse verdediging aan te vallen, koos hij voor een sterke positie.

2 SSEW Studiereis Het Franse strijdplan Generaal Nivelle had succes gehad in de Franse tegenaanval bij Verdun eind oktober 1916 waarbij onder meer het Fort de Douaumont werd heroverd. De Franse troepen maakten daarbij gebruik van een vernietigende vuurwals kort voor de aanvallende infanterie. Door de vuurwals te verleggen en de infanterie die te laten volgen werd een doorbraak van de Duitse stelling verkregen. Nivelle was er van overtuigd dat zo in het voorjaar van 1917 nu eindelijk een definitieve doorbraak van de Duitse stellingen kon worden verkregen. Hij sprak zelfs van een tijdsperiode van 48 uur. Tijdens de geallieerde conferentie in het Frans hoofdkwartier Chantilly werd zijn plan eind 1916 aanvaard. Het Britse leger zou een week voor de Franse aanval een ondersteunende operatie uitvoeren bij Arras waarbij onder meer Vimy Ridge zou worden veroverd. Door dit gecombineerde offensief ten noorden en zuiden van het slagveld van de Somme uit 1916 zouden de Duitsers eindelijk uit Frankrijk verdreven worden. Voor de aanval werd een speciale legergroep gevormd: de Groupe d Armées de Réserve (GAR) onder leiding van generaal Joseph Micheler bestaande uit drie legers met in totaal 54 divisies, waaronder cavalerie. Op de linkerflank het 6de leger van generaal Charles Mangin en op de rechterflank het 5de leger van generaal Olivier Mazel. Het 10de leger van generaal Denis Duchêne moest na de doorbraak optrekken. Meer dan 5300 stukken geschut werden naar het front gestuurd voor het inleidende artilleriebombardement en de vuurwals tijdens de aanval, die ook ondersteund werd door ruim 100 Franse tanks op de rechterflank van het 5de leger. De Duitse verdediging was sinds de terugtrekking op de Hindenburglinie in maart 1917 versterkt en bestond eveneens uit drie legers. Het 7de leger van generaal Hans von Böhn rond Laon, het 3de leger van generaal Karl Einem von Rothmaler rond Reims en daar tussenin het 1ste leger van generaal Fritz von Below. De Duitsers namen de Franse activiteiten in dit gebied waar en hadden bovendien een kopie van het aanvalsplan weten te bemachtigen. Ze waren dan ook nauwelijks verrast toen de aanval op 16 april 1917 losbarstte.

3 SSEW Studiereis Verloop van de strijd in 1917 Onder barre weercondities - kou, mist, regen en natte sneeuw begon de Franse aanval om 6 uur s morgens op 16 april De heuvel opvechtend werden er geen kilometers terreinwinst geboekt, maar slechts meters. Het beoogde doel om binnen twee dagen in Laon te zijn werd bij lange na niet bereikt. De werkelijkheid van de gevechten kwam totaal niet overeen met het plan van Nivelle. De Franse verliezen waren zwaar en het aantal gewonden was dermate hoog dat de noodhospitalen overvoerd werden. Nivelle bleef echter halsstarrig geloven in zijn plan en de strijd werd voortgezet tot begin mei. De vallei van de Aisne, delen van de Chemin des Dames en het plateau bij Craonne werden veroverd, maar de Fransen zijn de heuvelrug niet over gekomen toen in mei het offensief werd gestopt. In de periode van 16 april tot 10 mei vielen er circa Franse slachtoffers, waarvan bijna dodelijk. Op 15 mei 1917 werd Nivelle de laan uitgestuurd en vervangen door generaal Philippe Pétain. Nog voor het staken van het Franse offensief, staakte het Franse leger. De poilus waren het zat om nog langer als kanonnenvoer opgeofferd te worden tijdens zinloze aanvallen als aan de Chemin des Dames. De soldaten bleven de frontlijn echter verdedigen en de muiterijen vonden plaats achter het front. De Duitsers hebben er dan ook niets van gemerkt. Rond de manschappen zouden aan de muiterijen deelgenomen hebben. De muiters werden veroordeeld en 554 kregen de doodstraf. Uiteindelijk werden er slechts 49 daadwerkelijk gefusilleerd. Pétain lukte het in de loop van 1917 de orde weer te herstellen.

4 SSEW Studiereis In oktober 1917 was de rust teruggekeerd en dankzij Pétain kregen de poilus weer vertrouwen in de legerleiding. Er werd een klein, maar goed voorbereid offensief uitgevoerd op 23 oktober tegen het Fort de la Malmaison aan de westkant van de Chemin des Dames. Het fort was sinds 1914 in handen van de Duitsers. Begin november moesten de Duitsers zich terugtrekken en dit betekende het einde van de gevechten in De Franse verliezen waren met circa 2500 doden relatief gering vergeleken met de gevechten van april-mei. De strijd aan de Chemin des Dames was echter nog niet ten einde. Op 27 mei 1918 openden de Duitsers hier hun derde voorjaarsoffensief dat hen weer aan de Marne bracht. Maar dat is een onderwerp voor een andere studiereis. Documentatie Over de strijd aan de Chemin des Dames is wel veel geschreven, maar er is in het Nederlands nog geen samenhangend boek over gepubliceerd. Wel zijn er in Nederlandstalige boeken hoofdstukken te vinden die gaan over de gevechten, de hoofdpersoon generaal Nivelle en over de Franse muiterijen van Een aantal van deze bronnen is aan het documentatiepakket toegevoegd. Op internet ( werden de volgende drie relevante artikelen over de strijd aan de Chemin des Dames gepubliceerd: Jean-Pierre Maessen, Chemin des Dames: het Nivelle offensief, Tino Prins, Tanks op de Chemin des Dames 1917, Menno Wielinga, Muiterijen in het Franse leger in 1917, Voor het opstellen van dit documentatiepakket werd verder geput uit de volgende bronnen: Yves Buffetaut, The 1917 Spring Offensives. Arras, Vimy, le Chemin des Dames, Paris, Denis Defente (Direction), Le Chemin des Dames, , Paris, Gérard Lachaux, Chemin des Dames, L album souvenir du front de l Aisne, Paris, Agnès Pitois-Dehu, La bataille de l Aisne ( ), Secrétariat d Etat aux Anciens Combattants, Paris, Eric Labayle, Espoirs et drames sur le Chemin des Dames , Le magazine de la Grande Guerre, No. 36, Février/mars/avril Denis Rolland, Les mutineries de , Le magazine de la Grande Guerre, No. 37, Mai, juin, juillet 2007.

5 SSEW Studiereis Globaal tijdsverloop van de strijd aan de Chemin des Dames in april begin van de Franse artilleriebarrage 9 april start van het Britse offensief bij Arras, dat gecoördineerd moet verlopen met het offensief aan de Chemin des Dames 16 april start van het Franse offensief o.l.v. generaal Nivelle met het 5de (rechtervleugel) en 6de leger (linkervleugel) voor de doorbraak en het 10de leger voor de doorstoot 20 april het Franse offensief wordt tijdelijk stopgezet 1 mei generaal Mangin, hoofd van het 6de leger, wordt vervangen door generaal Maistre begin mei protesten bij een aantal Franse eenheden, het begin van de muiterijen 4-6 mei het Franse offensief wordt hervat, waarbij ook het 10de leger wordt ingezet 10 mei de Franse minister van Oorlog, Painlevé, stelt voor generaal Nivelle te vervangen 15 mei generaal Nivelle wordt vervangen door generaal Pétain als de Franse opperbevelhebber 19 mei op bevel van Pétain wordt het offensief definitief stopgezet en worden offensieve acties aan andere fronten opgeschort eind mei tot oktober mei-juni er blijven lokale schermutselingen plaatsvinden aan de Chemin des Dames zoals bij de Caverne du Dragon hoogtepunt van de muiterijen van het Franse leger 1 juni legerorder van Pétain met instructies aan de militaire krijgsraden 10 juni eerste twee muitende soldaten gefusilleerd augustus Pétain durft het aan het Franse leger weer een offensief te laten uitvoeren bij Verdun 23 oktober start van het Franse offensief bij het Fort de la Malmaison 2 november einde van de strijd in het jaar 1917

6 SSEW Studiereis Reisinformatie Het departement van de Aisne propageert, net als andere voormalige frontgebieden aan het Westelijk Front, het oorlogstoerisme. Folders en brochures worden uitgegeven in diverse talen, waaronder het Nederlands, met aanduidingen van de 'markante' punten aan de Chemin des Dames. Tevens zijn op al deze punten informatieborden geplaatst, zodat het inderdaad meer een openluchtmuseum wordt dan een voormalig slagveld. Tijdens de studiereis worden niet alleen deze punten bezocht, maar wordt ook aandacht besteed aan de strijd ter plekke. Dit beslaat het grootste deel van het informatiepakket.

7 SSEW Studiereis Er is voor gekozen om op de eerste dag naar het verste punt van de tocht te reizen en wel naar Berry-au-Bac, ten noorden van Reims, aan de oostkant van de Chemin des Dames. Daar ging op de rechtervleugel het Franse 5de leger in de aanval en werden voor het eerst in de oorlog aan Franse zijde tanks ingezet. Vandaar wordt de tocht vervolgd langs de Aisne naar Soupir en Chavonne. Vervolgens langs de Falaises de l'aisne omhoog naar de Chemin des Dames. Het was in de vallei van de Aisne dat het Franse 6de leger de grootste terreinwinst boekte van het gehele Nivelle offensief. Na een kort bezoek aan de middeleeuwse stad Laon, de verblijfplaats tijdens de reis, is de tweede dag volledig gewijd aan de bloedige strijd in het midden van de Chemin des Dames, van Cerny-en-Laonnois tot Craonne. De operatiegebieden van de beide Franse legers grensden hier. De derde dag voert naar het westelijke punt van de Chemin des Dames. Bij Laffaux streed in april 1917 de linkervleugel van het Franse 6de leger. Tevens zal een bezoek gebracht worden aan het de ruïne van het Fort de la Malmaison. Het was aan de westelijke kant van de Chemin des Dames dat tijdens het Franse offensief van oktober 1917 nog aanzienlijke terreinwinst werd geboekt. De rode band op de kaart geeft de Chemin des Dames weer van Laffaux tot Berry-au-Bac.