Breendonk en de Antwerpse fortengordel. De plaats

Transcriptie

1 De plaats De bouwplaats die uitgekozen werd voor het fort, bevindt zich in het zogenaamde «Schalkland», ten zuiden van de Dendermondsesteenweg (Mechelen-Dendermonde). Niettegenstaande het feit dat de gronden, waarop het nieuwe bouwwerk zal komen te staan, vrijwel volledig gelegen zijn op het grondgebied van de gemeente Breendonk, krijgt het officieel de naam Fort van Willebroeck. Graaf Buisseret de Blanenghien, de toenmalige burgemeester van Breendonk, dient ambtshalve hiertegen klacht in. Het Koninklijk Besluit van 12 januari 1907 herdoopt daarom het fort tot Fort van Breendonck. Het fort is gelegen in «Klein-Brabant», op minder dan 25 kilometer van het centrum van Brussel en op 19 kilometer van Antwerpen. De schrijfwijze van de naam van het dorp Breendonk is sterk geëvolueerd in de loop der tijden. In de XIIIe eeuw heet dit dorp «BREEDENDONCK», wat zoveel betekent als «breed moeras». De schrijfwijze verandert vervolgens in BREENDONCK en na de fusie van de gemeenten op 1 januari 1977 wordt het definitief BREENDONK. Breendonk en de Antwerpse fortengordel Vanaf het begin van de XXe eeuw ontstaat de behoefte om een nieuwe militaire verdedigingsgordel te bouwen ter bescherming van de stad Antwerpen en haar haven, alsook van het Nationaal Reduit (waartoe Antwerpen in 1859 uitgeroepen werd, tot groot ongenoegen van haar inwoners). Verschillende voorstellen volgen elkaar op, onder andere uitgaande van Generaal Alexis de Brialmont. Uiteindelijk monden zij uit in de goedkeuring van de wet betreffende het plan ter verdediging van Antwerpen en de ontwikkeling van de haveninstallaties van die stad, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 29 april 1906.Er bestaan verschillende soorten forten. Volgens het militaire jargon uit die tijd, spreekt men van forten van de 1e en de 2e orde, met aangehechte of gedetacheerde caponnières,.

2 Breendonk is een fort van de tweede orde met aangehechte caponnières. Aan de westelijke kant bevindt zich op 4 km het Fort van Liezele en langs de oostkant bereik je na 8 km het Fort van Walem. Tussen Breendonk en Liezele ligt de redoute Letterheide, terwijl Breendonk en Walem van elkaar gescheiden zijn door een overstroomingsgebied. De bouw van het fort wordt pas gestart in Alleen al de kostprijs van het grondverzet wordt geraamd op frank uit die tijd. Het fort wordt gebouwd in ongewapend beton. Er wordt ongeveer m3 beton verwerkt en dit voor een bedrag van frank. In totaal zal het fort van Breendonk een investering vergen van ongeveer frank. Eenmaal de bouw beëindigd is, wordt rond het fort een gracht gegraven, met een gemiddelde diepte van 3,75 meter en een oorspronkelijke breedte van bijna 50 meter. De betonstructuren worden overdekt met de opgegraven grondmassa om het fort aan het gezichtsveld van de vijand te onttrekken en het te beschermen tegen direct vuur. Technische data : Afmetingen van het Fort : o Maximale breedte : ongeveer 260 m. o Maximale lengte : ongeveer 106 m. o Maximale hoogte van aarde : 9.75 m. o Gemiddelde breedte van de gracht : 40 tot 50 m. o Gemiddelde diepte van de gracht : 3.75 m o Oppervlakte : 15 hectares 90 ares et 8 centiares

3 De bewapening Het fort wordt uitgerust met verschillende typen kanonnen en houwitsers, 33 in totaal : o Twee 150 mm Cockerill kanonnen model 1909 onder koepel, in het midden. Deze kanonnen kunnen een obus van 39 kilo afvuren over een afstand van m. Zij worden beschermd door een stalen koepel, 22 cm dik, die bijna 55 ton weegt. o Twee 120 mm Cockerill houwitsers model 1909, die obussen van 20 kilo kunnen afvuren over een afstand van m. o Vier 75 mm Cockerill kanonnen model 1906 onder koepel, die obussen van 5,5 kg kunnen afvuren over een afstand van m. o Zeventien 57 mm snelvuurkanonnen vervolledigen de bewapening voor de nabije bescherming. Naast deze naar het zuiden en dus tegen een potentiële vijand gerichte kanonnen en houwitsers, staan 8 andere flankerende stukken geschut, die zich in de zogenaamde traditore batterij bevinden. Zij zijn gericht in de richting van de naburige forten om hen zo nodig te hulp te komen. Het betreft vier 75 mm en vier 120 mm stukken op een schietgataffuit model Dit geschut moet toelaten de vijand op een afstand van Antwerpen te houden maar reeds bij de installatie reeds is de bewapening voorbijgestreefd. De Duitsers zullen de Belgische vestingen in 1914 naar hartelust kunnen bombarderen terwijl ze zelf buiten het bereik van onze artillerie blijven met hun zware geschute van 305 mm of zelfs 420 mm... Een koepel van 15 cm kost in die tijd zonder de kanonnen frank (ter verduidelijking : een dagloon van een arbeider bedraagt in die tijd 1 tot 3 frank). Luchtafweergeschut is niet voorzien, wat normaal is voor die tijd. De manschappen In oorlogstijd bestaat het garnizoen van het fort uit ongeveer 330 militairen, hoofdzakelijk infanteristen (80 in vredestijd). Zij moeten de toegang tot het fort

4 verdedigen en worden daarom opgesteld op de daken van het fort, beschut door de hoge aarden wallen. Zij beschikken over twaalf slaapzalen (12 x 5,5 meter), twee keukens (soldaten en officieren), een bakkerij, cachotten (3), een douchezaal en afzonderlijke toiletten voor de soldaten en de officieren en onderofficeren. De oorlog In juli 1914, wanneer de oorlog uitbreekt, is het fort - net als de naburige forten - niet afgewerkt. Om het gezichtsveld van de artilleristen van het fort vrij te maken, doet Geniekolonel Van Weyenberghe op 9 augustus 1914 zo n 200-tal huizen slopen in de gemeente Willebroek (Westdijck, Palingstraat, Oude Dendermondsesteenweg, Steenweg op Tisselt). Het Duitse leger valt België binnen op 4 augustus Aangezien het aanvankelijk alleen de bedoeling is zo vlug mogelijk Parijs te bereiken, gaat de Duitse opmars volledig richting het zuiden en beperkt zich ertoe Antwerpen af te schermen. Pas op 9 september geeft het Duitse Groot Hoofdkwartier aan Generaal von Beseler het bevel om Antwerpen in te nemen: de belegeringsartilllerie is vrijgekomen door de val van Namen en Maubeuge. Daartoe beschikt de generaal over manschappen en een omvangrijke en krachtige artillerie: 420 mm kanonnen, Oostenrijkse Skoda mortieren van 305 mm, 305 mm houwitsers, 210 mm mortieren, Het fort is wel bestand tegen het Franse 220 mm mortiervuur maar niet tegen de inslagen van Duitse 305 of 420 mm mortieren. Op 28 september bombardeert het Duitse leger voor de eerste keer de Antwerpse forten. Breendonk wordt voor het eerst beschoten op 1 oktober. Aangezien een bres is geslagen door de val van Sint-Katelijne-Waver en Lier, wordt Breendonk omsingeld langs het oosten. Op 1, 6 en 8 oktober moet het Fort van Breendonk in totaal 563 projectielen van Oostenrijkse 305 mm mortieren incasseren, alsook obussen afgevuurd door artillerie die zich op 8 tot 9 km buiten het bereik van zijn eigen artillerie bevond. Op 8 oktober ondergaat het fort een zeer zwaar bombardement. Het regent 305 mm obussen en één ervan belandt in een schouw en ontploft tussen twee slaapzalen. De bevelhebber van het Fort, Commandant Weyns, wordt zeer zwaar gewond en sterft niet veel later. Het fort geeft zich over, terwijl de overgave van Antwerpen al helemaal

5 voorbereid was; op 10 oktober geeft de stad zich officieel over. De gemeente Willebroek wordt vanaf dat ogenblik bezet door de Duitse troepen. Het is begrijpelijk dat de overlevenden trots waren op deze heroïsche verdediging, waarvan zij de herinnering levendig wilden houden door in 1926 een bronzen plaat aan te brengen links van de poterne. Het Interbellum Na het einde van de oorlog in 1918 gebruikt het Belgisch leger het fort af en toe om er soldaten in onder te brengen. In de aanloop naar een nieuwe oorlog stelt het leger vast dat de forten uit de verdedigingsgordel rond Antwerpen niet langer aangepast kunnen worden aan de vereisten van de moderne oorlogsvoering. Het leger kiest Breendonk uit als eventuele standplaats voor de koning en zijn Hoofdkwartier in geval van een invasie van het land. De Tweede Wereldoorlog Op 10 mei 1940 om 8.30u komt Koning Leopold III, opperbevelhebber van het leger, toe in Breendonk. Het is van daaruit dat de Koning zijn toespraak richt tot het land. Hij ontvangt er ook de bevelhebbers van het zevende Franse leger en van de Britse krijgsmacht, die respectievelijk op de rechter- en linkerflank van het Belgisch leger opgesteld stonden. Onder hen, generaal Bilotte, die bevelhebber was van de Legergroep Noord waaraan het Belgisch leger sinds 12 mei was toegevoegd. Op 16 mei geeft generaal Billotte het bevel de verdedigingslijn Antwerpen-Namen prijs te geven, omdat de situatie onhoudbaar geworden was door de doorbraak bij Sedan. Rond middernacht verlaten de eerste elementen van de Generale Staf het fort. Op 17 mei wordt het volledige Hoofdkwartier verplaatst naar de omgeving van Gent.