Tekst: Jan Kees Verschuure Foto's: EGM - Gerard van Beek Omvangrijke nieuwbouw Erasmus MC is combinatie strategisch beleid en maatwerk Naar een toekomstgericht ziekenhuiscomplex Met de oplevering begin dit jaar van Bouwdeel Oost bereikte de nieuwbouw van het Erasmus MC de eerste grote mijlpaal in de uitvoeringsfase (2009-2017). De inhuizing van diverse kantoorfuncties, laboratoria, poliklinische afdelingen en een apotheek is een project op zich, met 2.200 nieuwe werkplekken. Hiermee werd ruimte gemaakt voor een volgende fase van de nieuwbouw, die de belangrijkste patiëntfuncties zal gaan huisvesten en het functioneren van de interne backbone ofwel Passage mogelijk maakt. De langdurige looptijd van de uitvoeringsfase grofweg 8 jaar vereist een continue update van de inrichting op basis van de laatste ontwikkelingen. Mede om die reden is het bouwbestek van het Erasmus MC opgedeeld in een cascogedeelte inclusief algemene gebouwinstallaties, en een bestekdeel voor de zorg gerelateerde afbouw. Wij hebben de vergunning nog onder het oude bouwregime verkregen, vertelt projectsecretaris Nieuwbouw Liesbeth van Heel. De nieuwe vastgoedregelgeving vraagt echter om efficiënter ruimtegebruik, dan wel capaciteitsherijking; daarnaast ontstaan binnen zo'n lange periode nieuwe inzichten omtrent de invulling van de ziekenhuisorganisatie en moeten de technische ontwikkelingen van de medische apparatuur en communicatiemiddelen niet worden vergeten. De definitieve inrichting dient dus tijdens de bouw te worden gefinetuned op basis van de laatste inzichten. Manager Realisatie Nieuwbouw Stephan Versteege: In de uitvoering betekent dat soms dat wij ook met de aannemer ad hoc-oplossingen bedenken. Zo hebben wij voor de fijne afbouw van Bouwdeel Oost een aparte bouwstroom ingevoerd om de opgetreden detailleringsverschillen goed en tijdig te kunnen opvangen. Prettig verblijven De ambities en structurele ontwerpaspecten van de 185.000 m2 BVO omvattende nieuwbouw blijven echter behouden. De keuze voor 'geconcentreerd bouwen' op de bestaande locatie een forse maar intensief gebruikte vierhoek in het hart van Rotterdam leidde onvermijdelijk tot herontwikkeling en gedeeltelijke hoogbouw tot 120 meter. De menselijke maat moet vooral gevonden worden in een verbeterde verblijfskwaliteit (onder andere eenpersoons patiëntenkamers), een verbeterde oriëntatie en prettige verblijfsgebieden. 34 BOUWEN AAN DE ZORG
Verbindingsbrug over interne backbone - ofwel Passage - naar Revalidatie Inrichting laboratorium (foto Gerard van Beek) BOUWEN AAN DE ZORG 35
Montage Nieuwbouw Erasmus MC 2009-2017 Peutz en Erasmus MC Bouwen in een complexe omgeving betekent rekening houden met die omgeving. Bouwen en slopen genereert geluid en trillingen die tot voor de omgeving acceptabele waarden zijn beperkt door aanpassen van bouwmethoden en bewaking van geluid- en trillingsniveaus. Door de bouw ontstaan andere wind- en schaduwpatronen die in kaart zijn gebracht waardoor bijsturing mogelijk was. De zonbelasting op en in het eigen gebouw en de thermische isolatie van de schil zijn uit energetisch en comfort oogpunt zo optimaal mogelijk ontworpen, waarbij de invloed van de atria op de beleving van de gebruikers een belangrijke rol speelt. Het beperken van de luchtdoorlatendheid van de gebouwomhulling is van groot belang uit energetisch en comfort oogpunt. Voor OK's, isoleerkamers en dergelijke is dit extra kritisch om het risico op besmetting te beperken. Voorkomen van condens in de spouw van de dubbele gevels in deze ruimten is van groot belang. Door beheersing van de geluidniveaus en goede geluidisolaties binnen het gebouw wordt een prettige en daarmee gezonde omgeving gerealiseerd. De patiënt, bezoeker en medewerker zal in de nieuwbouw vrijwel overal buitenruimte kunnen zien, daar waar vooral medewerkers voorheen soms in spelonkachtige ruimten verbleven, vertelt EGM-partner en projectarchitect Willemineke Hammer. Hierdoor verhoudt de gebruiker zich beter tot zijn of haar omgeving. De nieuwe gebouwkernen zullen vooral gebruikt worden voor 'koude' kamers; bemenste ruimten zijn zoveel mogelijk aan de gevels gesitueerd; waar mogelijk kunnen de ramen open ook in de hoogbouw, waar veel werkplekken zijn. Er is bij de verpleegafdelingen gekozen voor een dubbele gevel, waardoor ramen open kunnen en buitenzonwering kan worden toegepast zonder dat die stuk waait. BOUWEN AAN DE ZORG 37
< Trappenhuis (foto Gerard van Beek) Ook de geluidsisolatie wordt door de extra glazen buitenschil verbeterd. De buitengevels verschillen in materialisatie, maar de basiskleur van het bestaande ziekenhuiscomplex wit is projectbreed consequent doorgezet. In verband met de beleving hebben wij in de publieksgebieden eveneens voor een zoveel mogelijk uniforme kleurvoering gekozen, en in de interieurafwerking voor warme, natuurlijke kleuren en materialen. Compact en slim De continue factor in het nieuwbouwproces is architect prof. ir. Bas Molenaar (EGM architecten), die inclusief voorbereiding inmiddels vijftien jaar op het Hoboken-terrein vertoeft en verschillende Raden van Bestuur en wethouders als stakeholder zag passeren. Strategisch inzicht is hoogst noodzakelijk bij een project van deze omvang, zegt Molenaar. Nieuwbouw Erasmus Medisch Centrum Rotterdam Na de start van de nieuwbouw in oktober 2009 heeft de Installatiecombinatie Nieuwbouw Erasmus MC (een samenwerking tussen BAM Techniek en ULC Groep) de installaties in fase Oost met een totale oppervlakte van 85.000 m 2 op 30 januari jl. inmiddels opgeleverd. De oplevering van fase Oost omvat onder meer alle centrale energievoorzieningen, of te wel het kloppend hart, voor de bouwdelen Oost en West, primaire installaties voor bouwdeel Oost, 35.000 m² afgebouwde laboratoria, apotheekfuncties en kantoren, én een aantal casco etages. Inmiddels is fase Oost grotendeels in gebruik genomen door het ziekenhuis. Dit jaar tot en met het eerste kwartaal van 2014 ligt het accent van de werkzaamheden bij de voorbereiding voor alle afbouwinstallaties. Diverse projectteams zijn op dit moment intensief bezig met het engineeren en coördineren om de uitvoeringstekeningen tijdig gereed te hebben. Een complexe aangelegenheid waarin ook de apparatuur van derden geïntegreerd moet worden. De ruwbouw van het tweede gedeelte van de nieuwbouw, fase West, is al goed zichtbaar geworden. Vanaf de zomer 2013 start de Installatiecombinatie met de primaire installaties in de ruwbouw van fase West en met de afbouwinstallaties in de cascogebieden van fase Oost. De afbouwinstallaties van onder andere spoedeisende hulp, operatiekamers, IC-afdeling, radiotherapie, radiologie en de verpleegafdelingen worden over een periode van circa 4 jaar gebouwd in verschillende afbouwstromen. Ogenschijnlijk een ruime periode maar met de wetenschap dat fase West ongeveer 95.000 m 2 bedraagt en dat er nog 85.000m 2 aan afbouwinstallaties aangebracht moeten worden in Oost en West, is een periode van 4 jaar geen sinecure. De focus in de uitvoering zal niet alleen komen te liggen op het logistieke vlak, maar ook op de commissioning van de installaties tot en met de oplevering welke zal plaatsvinden in juni 2017. BOUWEN AAN DE ZORG 39
2.000 Limburgia utiliteitsdeuren in Erasmus MC Bouwdeel Oost Limburgia heeft in totaal zo n 2.000 binnendeuren geleverd en gemonteerd in Bouwdeel Oost van de nieuwbouw van het Erasmus MC. Doordat de werkvoorbereiding vanaf het allereerste begin betrokken was bij dit project en er nauw samengewerkt is met de projectleider van de Bouwcombinatie Nieuwbouw Erasmus MC zijn de faalkosten in deze fase tot een minimum beperkt gebleven en verliep de samenwerking zeer voorspoedig. In de tweede helft van 2013 wordt gestart met de ruwbouw van Bouwdeel West. In 2017 moet het hele project gereed zijn en zullen er in totaal 7.000 Limburgia deuren hangen. Limburgia Utiliteitsdeuren BV is in Nederland toonaangevend op het gebied van binnendeuren voor de hoogwaardige complexe utiliteitsbouw. Jarenlange ervaring en voortdurend markt- en productonderzoek hebben geleid tot zeer specialistische vakkennis, waardoor tot in detail kan worden beantwoord aan de wensen en eisen van de opdrachtgever, architect, afnemer en gebruiker. Om welke specifieke situatie of toepassing het ook gaat, Limburgia kwaliteitsdeuren bieden de aantoonbaar gecertificeerde oplossing en kunnen de zwaarste tests met gemak doorstaan. Ze vormen een optimale bescherming tegen brand, vocht, bacteriën, geluid, inbraak, molest, straling of zelfs kogels. En ú weet zeker dat de veiligheid voor uw project aantoonbaar is geborgd. Want Limburgia innoveert graag, maar zet veiligheid altijd op nummer één. Vandaar ook uitsluitend Limburgia. Voor het complete assortiment, referentieprojecten, technische documentatie en meer kijk op www.limburgia.nl Er ligt niet voor niets een gemeentelijke ontwikkelvisie voor dit deel van Rotterdam onder het ontwerp; het belang van het ziekenhuiscomplex voor de Rotterdamse regio is groot. Men had ook kunnen beslissen het complex naar pakweg Barendrecht te verhuizen, maar het universitair medisch centrum kiest voor een stedelijke setting en de gemeente wil deze locatie als stedelijk kerngebied verder ontwikkelen. En in de toekomst zal ook dit complex up-to-date moeten blijven. Wij hebben aan de randen van het terrein daarom bewust ruimte vrijgehouden voor verdere vernieuwing en uitbreiding, en hebben kans gezien het complex in de nieuwe configuratie zowel intern als naar de stad toe beter te integreren. De hoofdingang wordt weer naar de stadszijde verplaatst, en mondt met een groene laan uit bij de roltrappen van het metrostation Dijkzigt. Het complex is compact en slim opgezet; de locatie wordt weliswaar dichter bebouwd, maar ook daadwerkelijk 'vergroend' met extensieve, toegankelijke daktuinen. De verbeterde verblijfskwaliteit in verhouding tot de schaal is de grootste winst die wij hier maken. Het wordt een dienstbaar geheel. State-of-the-artziekenhuis Het nieuwe ziekenhuiscomplex van het Erasmus MC, waarin de voormalige Daniel den Hoed Kliniek wordt geïntegreerd samen met het aangrenzende Sophia Kinderziekenhuis, krijgt een heldere uitstraling en interne structuur. Bouwdeel Oost is in gebruik genomen. Versteege: In november dit jaar gaan wij de Passage openen, de centrale laan of 'backbone' van het ziekenhuis. Die eindigt op het overdekte Plein Sophia, waarmee een aansluiting op het Sophia Kinderziekenhuis wordt gerealiseerd. Daarna gaat de Bouwcombinatie Nieuwbouw Erasmus MC het laatste te vervangen bouwdeel slopen, waardoor de L-vorm van de nieuwbouw kan worden vervolledigd. BOUWEN AAN DE ZORG 41
De verbindende Passage ter hoogte van het opgeleverde nieuwbouwdeel. Een gedeelte van de staande poot is al in aanbouw: Bouwdeel West 1. Hierin bevinden zich onder meer de bestralingsbunkers en (deels) de verpleegafdelingen, die echter pas bij oplevering in 2017 in gebruik worden genomen. Andere kritieke ziekenhuisonderdelen, zoals het OK-centrum, verhuizen ook pas in de laatste fase van de bouw. In de loop van 2014 wordt de nieuwe locatie van de Spoedeisende Hulp wel al geopend. Alle processen sluiten strak op elkaar aan: wanneer een bestaand gebouw is uitgehuisd, begint gelijk de afkoppeling om sloop mogelijk te maken, waardoor er op dat deel van het terrein verder gebouwd kan worden. Tijdens de fijne afbouw bekijken wij per ruimte wat mogelijk is. Waar nog laatste aanpassingen gewenst zijn slaan wij ruimtes over, om op het laatste moment de modernste middelen te installeren. Je kunt er zeker van zijn dat hier in 2017 een state-ofthe-art-ziekenhuis staat. nora rubber vloerbedekking in het Erasmus MC Gezondheid is het hoogste goed. Om dit te waarborgen, en ook om het milieu te beschermen, is het noodzakelijk dat bouwmaterialen emissiearm zijn. Voor de nieuwbouw van het Erasmus MC spelen emissiearme bouwmaterialen een belangrijke rol. In nauwe samenwerking met Erasmus MC en EGM Architecten is bewust gekozen voor de nora rubber vloerbedekkingen welke gecertificeerd zijn met het Finse ecolabel M1 het hoogst haalbare op het gebied van duurzaam bouwen! Voor de nieuwbouw van het Erasmus MC, met een totale oppervlakte 85.000 m 2, zijn lage exploitatiekosten van groot belang. Voordelen van nora rubber vloerbedekkingen zoals een goede reinigbaarheid bestand tegen oppervlaktedesinfectiemiddelen een lange levensduur en ruimte overschrijdende inrichtingsoplossingen biedt een uniek systeem. De aantrekkelijke rubber vloerbedekkingen van nora zijn de eerste keuze bij de inrichting van ziekenhuizen. Niet alleen bieden ze een aantrekkelijk design, maar ook alle technische eigenschappen die ziekenhuizen nodig hebben voor hun dagelijkse werk. 'Bouwdirectie dient goed geregeld te worden bij complexe projecten' Erasmus MC heeft binnen de nieuwbouworganisatie twee zeer complexe bouwprojecten lopen: een onderzoeksfaciliteit en een productie-apotheek. Voor beide projecten is advies- en projectmanagementbureau BOB Advies uit Zeist ingeschakeld om de hoofddirectie te verzorgen. Voor de onderzoeksfaciliteit is de ruwbouwfase gerealiseerd in het bestaande faculteitsgebouw op het terrein van Erasmus MC in Rotterdam. Voor productie-apotheek A15 te Gorinchem voert BOB Advies de hoofddirectie over het gehele bouwtraject, tot en met ingebruikname. Apotheek A15 is geen apotheek in strikte zin, eerder een fabriek waar medicijnen worden geproduceerd. Hoofddirectievoerder Wilbert de Wit: De bereiding van medicijnen vindt plaats onder de meest strenge, steriele en gecontroleerde condities, onder andere gewaarborgd door te werken in een cleanroom met een strikt voorgeschreven luchtdrukhiërarchie. Tijdens de bouw is er daarom bovengemiddelde aandacht voor schoon werken, validatie en commissioning. Zeer complex, mede door het grote aantal betrokken adviseurs, maar een enorme uitdaging! FEITEN EN CIJFERS PROJECT: Nieuwbouw Erasmus MC, Rotterdam Opdrachtgever: Erasmus MC Architect: EGM architecten (landschapsarchitect: Juurlink [+] Geluk) Advies: Aronsohn Raadgevende ingenieurs, Peutz, Royal HaskoningDHV, ptg-advies (programmering) Aannemer: Bouwcombinatie Nieuwbouw Erasmus MC (BAM Utiliteitsbouw BV - Grote Projecten & Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling Speciale Projecten) Installatietechniek: Installatiecombinatie Nieuwbouw Erasmus MC (ULC Groep BV & BAM Techniek BV) Bouwadvies: bobadvies, Zeist Deuren: Limburgia deuren, Someren Vloeren: Nora Flooring Systems, Kaatsheuvel Bouwkosten: 450 miljoen Bouwperiode: december 2009 - juni 2017 (Bouwdeel Oost 38 maanden) Bouwprogramma: 185.000 m² BVO inclusief Passage (Bouwdeel Oost 85.000 m² BVO) BOUWEN AAN DE ZORG 43