jaarrapport 2011 sensoa Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid

jaarrapport 2011 sensoa Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid

Colofon Redactie Boris Cruyssaert Ontwerp en opmaak Lieven Jacobs Fotoredactie Lieven Jacobs Druk Drukkerij De Bie Oplage 1.400 exemplaren Verantwoordelijke uitgever Chris Lambrechts President Building, F. Rooseveltplaats 12 2060 Antwerpen Versie Juni 2012 Een uitgave van Sensoa vzw 2012 Sensoa PEFC-gecertificeerd Papier komt uit duurzaam beheerd bos, gerecycleerde en gecontroleerde bronnen. PEFC/07-31-47/60 www.pefc.org Jongeren doen opgroeien tot seksueel gezonde volwassenen Volwassenen ondersteunen in hun seksuele gezondheid Homomannen sensibiliseren en informeren over veilige seks Samenleving klaar maken voor mensen met hiv Basiskennis van kwetsbare migranten over seksuele gezondheid bijspijkeren sensoa in cijfers Sensoa dankt 5 11 15 19 23 28 29

Edito // 3 Voorwoord Als we over onze schouder kijken, hebben we een bewogen jaar achter de rug. Het nieuwe strategisch plan werd in 2011 vertaald naar de praktijk. Het betekende de start van nieuwe projecten, maar ook het afscheid van services en collega s. Zo stopte Sensoa na meer dan 25 jaar met de Veilig Vrijenlijn, na meer dan 30 jaar met het documentatiecentrum. Dat was een moeilijke keuze. Het nieuwe strategisch plan werd in 2011 vertaald naar de praktijk. Het betekende de start van nieuwe projecten, maar ook het afscheid van services en collega s. Bovendien is ook ons werkterrein voortdurend in beweging. Stijgende hiv- en soa-cijfers, dalend condoomgebruik bij jongeren en een toenemende vraag naar onze expertise rond het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag, illustreren de grote uitdagingen bij het nastreven van onze missie. De volgende stap is bijgevolg om onze sterktes aan te spreken en deze uitdagingen aan te gaan. We hebben daarbij alvast een aantal troeven in handen. We hebben gedreven medewerkers en een raad van bestuur met experts. Actieterreinen met ruimte voor zelforganisatie zorgen voor meer samenhang in onze activiteiten en medewerkers die in toenemende mate bij elkaars werk betrokken zijn. We plannen om na de zomer te verhuizen naar een nieuwe locatie die ons de kans geeft om ons werk op een efficiëntere manier te organiseren en die alle medewerkers na al die jaren letterlijk onder 1 dak samenbrengt. Het komt er nu op aan om deze sterktes optimaal in te zetten en ze verder te ontwikkelen. Want er liggen nog veranderingen in het verschiet. Vanaf 2015 komen we, zelfs met onze uitgesproken sociale missie, in een competitieve, marktgerichte omgeving terecht. Sensoa wil dan ook adequaat reageren op veranderende noden en behoeftes van doelgroepen, van hun intermediairs én van onze opdrachtgevers. Een sterk uitgebouwde samenwerking met partners, een goede kwalitatieve onderbouwing van onze activiteiten en een open, oplossingsgerichte houding zijn onze belangrijkste instrumenten om ook deze uitdaging het hoofd te bieden. We hopen daarbij ook in 2012 op jullie gewaardeerde steun en medewerking te kunnen rekenen. Vlaanderen ook op seksueel vlak gezond houden, is een uitdaging die we enkel samen met u aankunnen. Wij hebben er alvast goesting in! De directie

4 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Jongeren De relationele en seksuele vorming van jongeren bevorderen.

// Jongeren 5 Jongeren doen opgroeien tot seksueel gezonde volwassenen Zeggen dat de relationele en seksuele gezondheid van Vlaamse jongeren een ramp is, is de waarheid geweld aan doen. Maar beweren dat er niets aan de hand is, is ook te kort door de bocht. Uit recente cijfers blijkt dat het condoomgebruik bij jongeren daalt. Gebruikt nog 73% van de jongeren het condoom bij de eerste keer, dan daalt dat gaandeweg tot ongeveer de helft. Die daling is sterker ten opzichte van eerdere onderzoeken. Onderzoek toont ook aan dat soa s vooral voorkomen bij meisjes van 15 tot 24 jaar. 1 op de 20 meisjes tussen 15 en 24 zou besmet zijn met chlamydia. Daarnaast lopen zowel homoseksuele jongens als jongeren van sub-saharaanse afkomst een beduidend hoger risico om met hiv besmet te raken. Bij 20- tot 24-jarigen komen de meeste abortussen voor. Ongeveer 1 op de 6 zwangerschappen (16%) bij vrouwen uit deze leeftijdscategorie eindigt in een abortus. Daarnaast blijkt dat een meerderheid van de jongeren in aanraking komt met seksueel grensoverschrijdend gedrag en dat ook seksueel misbruik bij jongeren onderling voorkomt. Zowel meisjes als jongens kunnen het slachtoffer of de pleger zijn. Blijvende aandacht voor relationele en seksuele vorming (RSV) is dan ook noodzakelijk, niet alleen vanuit het oogpunt van preventie. Willen wij dat onze jongeren opgroeien tot seksueel gezonde volwassenen, dan blijft RSV een essentiële voorwaarde. Onderwijsgericht werken Via het onderwijs kunnen we in principe alle jongeren tussen de 3 en 18 jaar RSV aanbieden. Het zou gaan om 1.107.952 leerlingen. Dit is 1 van de redenen waarom we sterk inzetten op RSV via het onderwijs. Omdat relationele en seksuele vorming geven niet altijd evident is, publiceerde Sensoa, in samenwerking met uitgeverij Garant, het Handboek Relationele en Seksuele Vorming voor leraars uit het secundair onderwijs. De lancering vond plaats op een studiedag bij het departement Onderwijs, bijgewoond door 150 leraars. Het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap introduceerde het boek via de ankerpersonen gezondheidsbeleid in hun scholen. Daarnaast werd het boek ook verspreid via de Sensoa Shop en de boekhandels. Toch doen scholen nog graag een beroep op externen om RSV op te nemen. Sensoa speelde daarop in door een vorming voor de lesgevers van Zin-d erin(g) te organiseren. Zin-d erin(g) is de vormingsdienst van de Chiro en geeft vorming aan jongeren, hun begeleiders en socioculturele organisaties. Ook de nascholingscentra van het GO! kregen vormingen rond RSV in basis- en secundair onderwijs.

6 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Jongeren Mobiele allesoverseks.be laat jongeren overal antwoorden op hun vragen vinden 16.500 Elk jaar krijgt RSV een duwtje in de rug via de Week van de Lentekriebels. In de week van Valentijn zet Sensoa RSV in de kijker en bieden we extra educatief materiaal aan. Een speciaal ontwikkeld pakket rond het thema verliefdheid werd 582 maal gedownload. Ook TAG!, de nieuwe publicatie voor pubers van 12 tot 15 jaar, vond gretig aftrek getuige de 10.350 verspreide exemplaren. Net als het Boekske Vol Goesting voor jongeren vanaf 15 Tag! ondersteunt pubers bij de veranderingen en de twijfels die ze ervaren jaar, dat 16.500 nieuwe lezers kreeg. Daarnaast kreeg de online shop van Sensoa 907 bestellingen van (voornamelijk educatief) materiaal te verwerken, net als 762 aanvragen voor gratis condooms. Voor 2012 staat een nieuwe publicatie voor 15- tot 18-jarigen op het programma. Die brochure zal nauw aansluiten bij de jongerensite Allesoverseks.be Jongeren als digital natives bereiken Voor jongeren blijft Allesoverseks.be de informatiebron bij uitstek over seks en relaties, wat zich vertaalde in meer dan 1 miljoen bezoekers in 2011. Om jongeren de kans te geven op elke locatie de informatie op te zoeken, lanceerden we een mobiele versie van Allesoverseks.be, bekendgemaakt met een promocampagne op onder meer de campings van Rock Werchter en de sites van Humo en MNM. Om jongeren te doen stilstaan bij seksuele gezondheid en relaties van leeftijdsgenoten in het Zuiden, zag de educatieve website Dichtbijmijnbedshow.be het (digitale) licht. Bij de Sensoa Leermiddelenbank kunnen professionals zowel in Gent als in Antwerpen terecht voor educatief RSV-materiaal. Ze kunnen de collectie raadplegen, materiaal ontlenen of advies op maat krijgen. 850 bezoekers maakten daar gebruik van. De blog met alle aanwinsten en nieuwe relevante materialen kreeg 12.706 unieke bezoekers.

// Jongeren 7 Een pak filmpjes met getuigenissen van jongeren, een interactieve quiz met VJ Sean Dhondt en digitale lespakketten voor de leraars, zorgen voor een aantrekkelijke verpakking van dit soms moeilijke onderwerp. De site werd pas na een uitgebreide pretest officieel gelanceerd. De site kwam tot stand met de steun van het Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking en de provincie Antwerpen. Vlaggensysteem rolt uit Om seksueel getint gedrag van kinderen en jongeren adequaat te kunnen beoordelen en er gepast op te reageren, ontwikkelde Sensoa reeds in 2010 Het Vlaggensysteem. Dit Vlaggensysteem komt tegemoet aan een pak vragen van begeleiders en opvoeders van kinderen. Voor de verdere ontwikkeling sloot Sensoa een akkoord met 2 Nederlandse partners: MOVISIE en Rutgers WPF. Specifiek voor ouders ontwikkelde Sensoa een online brochure over het Vlaggensysteem, die ook MOVISIE in Nederland zal verspreiden. De informatie verwerkten we nadien in het luik ouders op Seksualiteit.be. Op het programma voor 2012 staat een aangepaste versie van Het Vlaggensysteem voor jongeren met een beperking en adaptaties voor het jeugdwerk en de sportsector. Op het 20e Wereldcongres voor Seksuele Gezondheid en op de Regional Council van het Europese IPPF Network werd de Engelstalige versie van het Vlaggensysteem voorgesteld. Zowel vanuit IJsland, Portugal als Groot-Brittannië is er interesse om het te vertalen en toe te passen. Sensoa ontving een 40-tal aanvragen van organisaties, voornamelijk uit de bijzondere Ook ouders kunnen voortaan met het Vlaggensysteem aan de slag jeugdzorg en het buitengewoon onderwijs, voor een opleiding over het Vlaggensysteem. En we organiseerden 2 vormingen voor 26 freelancers van het Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang om het Vlaggensysteem te kunnen voorstellen op informatieavonden voor ouders. Daarnaast gingen we in op een aantal vragen van vaktijdschriften voor artikels over het Vlaggensysteem. Nog voor 2012 staat een herwerking op het programma van het door Sensoa en Child Focus ontwikkelde Raamwerk Seksualiteit en Beleid. Dat Raamwerk stelt organisaties in staat om hun eigen beleid inzake seksualiteit en lichamelijke integriteit te ontwikkelen en aan te passen. De Vlaamse ministers van Welzijn, Jeugd, Onderwijs en Sport vroegen dit, in opvolging van de aanbevelingen van de bijzondere Kamercommissie over seksueel misbruik. Ook in voorbereiding is een elektronische bordles over seksueel grensoverschrijdend gedrag, gebaseerd op fragmenten uit diverse VTM- en 2BE-programma s.

8 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Jongeren Vooral professionals uit onderwijs, welzijnswerk en jeugdzorg volgen vormingen Sensoa werkt samen en draagt expertise uit Om te zorgen voor een vlotte informatiedoorstroming en overleg organiseert Sensoa bijeenkomsten van het Forum Jongeren, Seks en Relaties en de Werkgroep Relationele en Seksuele Vorming. van jongeren, zeker als het gaat om seksuele relaties tussen jongeren onderling. Over jongeren en seks doen nogal wat mythes de ronde. Door persvragen op een genuanceerde manier te beantwoorden en juiste cijfergegevens samen te brengen in een digitale Feiten & Cijfers werkt Sensoa aan een grotere bespreekbaarheid. Samenwerking kan helpen om een draagvlak te creëren. Dat doen we ook via jongerenparticipatie. Een aantal jongeren engageerden zich als lid van onze Algemene Vergadering en ook Allesoverseks.be doet een beroep op jongerenreporters. De wettelijke leeftijdsgrens voor seksualiteit voor jongeren doet regelmatig stof opwaaien. Samen met het Kinderrechtencommissariaat, de Vlaamse Jeugdraad en Jeugd en Seksualiteit vzw ontwikkelde Sensoa een dossier dat in het Vlaams Parlement werd voorgesteld. Daarin wordt aandacht gevraagd voor de mogelijk negatieve effecten van de wettelijke leeftijdsgrens op de seksuele ontwikkeling 2.994 Sensoa zet ook in op vorming rond thema s als seksueel misbruik, anticonceptie, soa s of holebiseksualiteit. 2.994 deelnemers volgden onze incompany vormingen, terwijl 320 personen hun smaak vonden in het open vormingsaanbod van Sensoa. Vooral professionals uit het onderwijs, het welzijnswerk en de jeugdzorg zijn trouwe klanten.

// Jongeren 9 Sensoa wil zijn expertise ook uitdragen naar andere landen Om onze ervaringen te delen in het buitenland, werkte Sensoa ook mee aan een project in Oekraïne en 1 in Burundi. In het eerste project ondersteunen we de plaatselijke Woman Health and Family Planning om een model uit te werken om RSV aldaar in de secundaire scholen te krijgen. Sensoa zorgde onder meer voor vorming van de leraars die aan het proefproject deelnemen. Het project loopt over 3 jaar en wordt gefinancierd door het Departement Vlaanderen Internationaal. In dezelfde lijn organiseerden we meerdaagse workshops voor de stafmedewerkers en vormingswerkers van Abubef. Dat is de Burundese organisatie voor gezinsplanning die net als Sensoa lid is van IPPF. Het project loopt met de steun van de Koning Boudewijnstichting.

10 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Volwassenen Het brede publiek informeren over seksuele gezondheid

// Volwassenen 11 Volwassenen ondersteunen in hun seksuele gezondheid Sensoa richt zich tot volwassen Vlamingen, de groep tussen 18 en 35 jaar. Daar is nog wat werk aan de winkel. Vaak kiezen vrouwen anticonceptie die niet aangepast is aan hun levensstijl, wat de kans op foutief gebruik vergroot. Zo vergeet meer dan 1 op de 10 vrouwen gemiddeld 1 keer per maand een pil, slechts een kwart van de vrouwen vergeet haar pil nooit. Dat resulteert vaak in ongeplande zwangerschappen. Een oplossing daarvoor kan abortus zijn. Meer dan 60% van het totale aantal abortussen gebeurt bij min-30-jarigen. seksualiteit? Uit onderzoek blijkt dat dit niet evident is. Ouders geven aan dat zij behoefte hebben aan ondersteuning om dit goed te kunnen doen. Informatieverspreiding gaat digitaal In het nieuw strategisch plan (2011-2015) kiest Sensoa resoluut voor het digitale pad. 1 van de speerpunten is de ontwikkeling van een nieuwe site voor volwassenen. Die laat ons toe de informatie rond onze thema s op grotere schaal en steeds up-to-date aan te bieden. Jongvolwassenen, de groep tussen 18 en 30 jaar, vinden ook dat ze zelf geen risico lopen op een soa. Nochtans blijft het aantal besmettingen met chlamydia bij deze groep relatief hoog. Veilig vrijen betekent voor hen vooral zich beschermen tegen een ongeplande zwangerschap. Het condoom wordt dan ook snel vervangen door andere vormen van anticonceptie. Infecties met hiv komen relatief weinig voor bij heteroseksuele volwassenen. Toch leven er bij hen heel wat vragen en soms ongerustheid over infecties met hiv. Experts geven daarnaast aan dat heel wat jongvolwassenen in het verleden geconfronteerd werden met seksueel misbruik of partnergeweld. Volwassenen willen als ouders hun kinderen zo goed mogelijk opvoeden. En daar hoort ook seksuele opvoeding bij. Ouders hebben daar vragen over: Is het gedrag van mijn kind normaal? bijvoorbeeld, of: Hoe praat ik met mijn kind over Seksualiteit.be helpt seksuele gezondheid van Vlamingen vooruit Op 1 november ging Seksualiteit.be online. De site komt tegemoet aan de nood aan info over anticonceptie, soa s & hiv en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Daarnaast vinden ouders er informatie en praktische tips om hun kinderen seksueel op te voeden. Samen met de vernieuwde organisatiesite Sensoa.be werd de site gebouwd op een geheel nieuw websiteplatform, waarop we later ook de doelgroepensites zullen bouwen. Dat maakt het op termijn makkelijker en goedkoper om nieuwe sites te bouwen. Centraal in de nieuwe webstrategie is de verantwoordelijkheid van de inhoudelijke medewerkers om zelf inhoud te creëren en te publiceren. De tussenstap via een webmaster is op die manier niet meer noodzakelijk. De sites illustreren ook de nieuwe online huisstijl.

12 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Volwassenen Sekspert brengt seksleven Vlamingen in kaart Bepaalde onderdelen van de oude Sensoa. be pasten niet langer in de nieuwe versie van deze site. Met nieuwe url s, die ook al de namen van de nieuwe sites verraden, blijven ze beschikbaar. Voor 2012 staat de lancering van Levenmethiv.be op het programma, in 2013 komt SeksueleVorming.be er nog bij. Seksualiteit.be wordt in 2012 ook nog inhoudelijk uitgebouwd met info over seksueel (dis)functioneren en seksuele beleving, in samenwerking met de Vlaamse Vereniging voor Seksuologie. En een echt lanceringsmoment is ingepland. In afwachting daarvan trok Seksualiteit.be in de laatste 2 maanden van 2011 14.000 bezoekers. Veilig Vrijenlijn legt de hoorn neer De keuze voor het digitale pad ging gepaard met de afbouw van de Veilig Vrijenlijn (voorheen de Aids-en Soatelefoon). Omdat een site niet zomaar het persoonlijke karakter van een telefoongesprek kan vervangen, nodigden we diverse telefoondiensten uit voor een vorming over onze thema s. Enkel de Holebifoon ging op dit aanbod in. Hun medewerkers kregen 2 vormingen rond de meest gestelde vragen over soa s en hiv. Tot 31 oktober konden we blijven rekenen op onze vrijwilligers om de telefoondienst te bemannen. De telefoonlijn legde na die dag de hoorn neer met nog 1.700 beantwoorde vragen in 2011. 58% van de bellers had vragen rond hiv, 34% wou meer weten over soa s, 5% had nood aan info over anticonceptie. Seksleven Vlamingen in kaart brengen Sensoa nam een actieve rol op in Sexpert, een grootschalig onderzoek naar seksuele gezondheid en welzijn in Vlaanderen onder leiding van professor Ann Buysse (Universiteit Gent). Met de resultaten van dat onderzoek zal Sensoa zijn werking nog beter kunnen onderbouwen. Concreet zorgde Sensoa voor een goede informatie-uitwisseling tussen de verschillende deelnemende onderzoekers en de professionals die in Vlaanderen rond seksuele gezondheid werken. Dat gebeurde onder meer met gebruikersgroepen, nieuwsbrieven en een lezingenreeks. Ook Sexpert II, een onderzoek naar de seksuele gezondheid

// Volwassenen 13 Wereldaidsdag gaat digitaal met een rood lintje in profielfoto s van holebi s en personen van Marokkaanse en Turkse origine, kon rekenen op onze steun. We hielpen allochtone interviewers rekruteren en trainen. De vragenlijst naar holebi s kreeg inhoudelijke input en we promootten mee de online enquête. de nieuwsbrief 3.300 abonnees. 60.000 Op 1 december, Wereldaidsdag, vraagt Sensoa zoveel mogelijk mensen om solidair te In de lente van 2013 worden de eerste resultaten bekendgemaakt. Mensen bereiken Sensoa onderhoudt zijn perscontacten. Dat is ook nodig. Zij zijn onze partner om onze standpunten naar buiten te brengen, nieuwe producten of acties te promoten, te reageren op de actualiteit. Zij helpen ons te communiceren met een groot publiek. In 2011 registreerde Mediargus, dat alle media monitort en doorzoekt, 180 items waarin Sensoa aan bod kwam. 3.300 Voor de verzending van de Sensoa Nieuwsbrief schakelden we over op een beter beveiligde mailingtool. De nieuwsbrief verschijnt 8 keer per jaar en houdt de abonnees op de hoogte van wat Sensoa doet. Eind 2011 had zijn met mensen met hiv en aids. Dat is nodig want aan hiv kleeft nog steeds een stigma. Die solidariteit kan getoond worden door het rode lintje te dragen. Sensoa verspreidde in de aanloop naar die dag 60.000 lintjes. Op Facebook kleedden zo n 2.000 gebruikers hun profielfoto aan met het rode lintje.

14 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Homomannen De impact van hiv en soa s op de seksuele gezondheid van homomannen beperken

// Homomannen 15 Homomannen sensibiliseren en informeren over veilige seks De laatste jaren steeg het aantal hiv-diagnoses zwaar onder homomannen. 2/3 e van de besmettingen met hiv bij Belgische mannen vindt plaats via homoseksuele weg. Wellicht heeft 5% van de Belgische homomannen hiv. Primo-infectie, de eerste hoogbesmettelijke weken van de hiv-infectie, is mogelijk verantwoordelijk voor 50 tot 80% van de nieuwe infecties. Ongeveer 15% van de hiv-positieve homomannen in Vlaanderen weet niet dat hij hiv heeft. De helft of meer van de infecties vindt wellicht plaats tussen vaste partners. hiv versterkt stigma, wat disclosure in de weg staat en de angst aanwakkert om zich te laten testen. Maar een te positief beeld van leven met hiv kan mogelijk aanleiding geven tot onveiliger vrijen. Soa s komen veel voor onder homomannen: 1 op de 7 homomannen die zich liet testen op soa s had ook effectief 1 of meerdere soa s. Er is ook een duidelijke toename van het aantal gevallen waarbij meerdere soa s tegelijk vastgesteld worden. Sinds midden de jaren 1990 komen syfilis en gonorroe opnieuw meer voor. Dat is slecht nieuws om 2 redenen: een besmetting met een soa zorgt ervoor dat men makkelijker besmet raakt met hiv. Daarnaast vergroot een soa bij een hiv-positieve persoon de kans dat hij hiv doorgeeft bij een onveilig seksueel contact. Ondanks die cijfers is hiv grotendeels onzichtbaar bij homomannen. Veel mannen geven aan dat ze niemand kennen met hiv. Weinig mensen komen naar buiten met een positieve hiv-status ( disclosure ). Dat vraagt dus om een moeilijk evenwicht in de preventieboodschap. Een te afschrikwekkend beeld van Condooms: Gewoon Doen! brengt lichte en makkelijke preventieboodschap Condooms: Gewoon Doen! Veilig vrijen is niet altijd even makkelijk omdat condooms gebruiken nu eenmaal zelden evident is. Verschillende zaken kunnen condoomgebruik in de weg staan: hevige verliefdheid, een donkere darkroom, een partner die er niet over begint, drankgebruik Om de condoomnorm te onderstrepen, zonder blind te zijn voor de hindernissen, ontwikkelde Sensoa de campagne Gewoon Doen. Een condoomverpakking is verwerkt in het campagnelogo. 6 affiches met 10 campagnebeelden brengen die boodschap op een licht humoristische manier in de homohoreca en bij holebi-verenigingen. Ook aangepaste condoompochetten, stickers, standmateriaal, banners en advertentiemateriaal helpen dit mee uitdragen. In 2012 krijgt de campagne een vervolg met Testen? Gewoon Doen! De bedoeling is het goede testgedrag van homomannen te versterken en de redenen om zich niet te laten testen op soa s en hiv te ontkrachten. Ook een basisfolder over testen op hiv en soa s staat op het programma.

16 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Homomannen De lichte en makkelijke boodschap staat in contrast met de meer complexe boodschappen van de innoverende Live Positivecampagne van 2010. Een evaluatie via een online enquête onder 533 homomannen leerde ons dat 63% van de respondenten de kernboodschap van de campagne onthield: er is veel hiv onder Vlaamse homo s. 80% had de campagne opgemerkt, vooral tijdens het uitgaan, op internet en/of via advertenties in gay magazines. De tv-spot leverde slechts een beperkte return op. De doelgroep gaf de campagne een 7 op 10 en de verschillende campagneboodschappen werden begrepen. Online & in real life sensibiliseren Mannenseks.be, de gay site van Sensoa met informatie over veilig vrijen en seksuele gezondheid, kreeg maandelijks gemiddeld 13.000 bezoekers. Om dat aantal nog op te trekken investeerde Sensoa in de uitbouw van een Facebookpagina en gerichte advertising voor de site. In 2012 staat de herwerking van de site op het programma. Net als de andere sites van Sensoa zal hij een plaats krijgen op het Drupalplatform en krijgt de vormgeving Sensoa-huisstijlelementen mee. 94.000 Maar niet enkel digitaal willen we in de leefwereld van homomannen onze boodschappen verspreiden. Sensoa sloot enkele jaren geleden het Safe Sex Zone Charter af met homohorecazaken. Daardoor zijn condooms en glijmiddel op waterbasis ter plekke beschikbaar en onze preventieboodschappen duidelijk aanwezig. De nieuw aangeworven preventiewerkers onderhielden en verstevigden de contacten met 40 zaken, waarvan er 12 zich in 2011 hebben aangesloten. Sensoa Safe Sex Zone Charter legt afspraken vast met homohorecazaken zorgt niet alleen als tussenpersoon voor de plaatsing van condoomautomaten, we zorgen ook voor de verkoop van condooms en glijmiddel aan aantrekkelijke prijzen. Zo konden 94.000 condooms en 79.000 zakjes glijmiddel gratis verspreid worden onder de klanten. Inrichters van holebi-fuiven en -party s ontvingen preventiepakketten met onder meer condooms en posters. Een voorbeeld daarvan is vernieuwde folder Recent onveilige seks gehad?, over PEP (een kuur met hiv-medicatie na een risicovol sekscontact om besmetting te voorkomen) en primo-infectie. Daarnaast gaven we een minifolder over hepatitis C uit. Onze basisfolder Hiv: de feiten op een rijtje werd overgenomen voor een Spaanse en een Catalaanse vertaling. Een Portugese vertaling volgt nog. Ook op de Pride-evenementen in Brussel, Antwerpen, Brugge en Oostende, op de

// Homomannen 17 Leather Pride en op feesten en fuiven verdeelden de preventiewerkers samen met een nieuwe ploeg vrijwilligers condooms, glijmiddel en ander sensibilisatiemateriaal. Samenwerken essentieel Çavaria, de vroegere Holebifederatie, is al jaren een belangrijke partner van Sensoa. Samen riepen we holebi-verenigingen en de homohoreca op om van de week voor Wereldaidsdag de Take Care Week te maken. 20 homohorecazaken gingen daarop in en organiseerden sensibiliserende acties rond hiv en solidariteit met mensen met hiv. Ook met andere organisaties gingen we in zee om 1 december niet onopgemerkt te laten voorbijgaan. Dat resulteerde in allerlei activiteiten, Gedrukt materiaal verspreiden in homosauna s is problematisch. Veel klanten zijn anderstalig of kunnen geen gedrukt materiaal meenemen naar huis (gehuwde mannen, allochtonen). Daarom werken Sensoa en Ex Aequo samen om in 2012 in homosauna s een methode uit te testen waarmee meertalige preventieboodschappen (over testen) meegegeven kunnen worden op een manier die eenvoudig te onthouden is. Meten is weten Op vraag van de Vlaamse Gemeenschapscommissie liet Sensoa samen met het Huis van Gezondheid een vragenlijst verspreiden naar Brusselse huisartsen. Bedoeling is na te gaan wat zij nodig hebben om mee te kunnen helpen aan de preventie van soa s en hiv bij homomannen. De resultaten worden verwerkt in 2012. Sensoa hielp ook de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen met een bevraging van deelnemers rond drugsgebruik in de gay fetisjscene. gaande van het uitdelen van rode lintjes in trein- en metrostations tot deelname aan Swim4Life en Knitting Against Aids in Brussel. Ook daarin spelen de terreinwerkers van Sensoa een belangrijke rol: 1 dag per week hielden ze kantoor in de holebi-huizen van Antwerpen, Brussel en Gent. Sensoa ondersteunde ook het Helpcenter van het Instituut voor Tropische Geneeskunde bij het ontwikkelen en uitvoeren van (test)activiteiten naar homomannen. Met Ex Aequo, de Franstalige hiv-preventieorganisatie en de Brusselse homodiscotheek La Démence werden 2 projecten in de steigers gezet.

18 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Mensen met hiv De integratie van mensen met hiv bevorderen en de impact van hiv op hun seksuele gezondheid beperken

// Mensen met hiv 19 Samenleving klaar maken voor mensen met hiv In 2010 werden er 11.984 mensen met hiv opgevolgd in de 7 aidsreferentiecentra (ARC) van België. Door de enorme vooruitgang van de medicatie is hiv een chronische aandoening geworden. Mensen met hiv hebben na de diagnose opnieuw een toekomstperspectief en staan voor de uitdaging hiv te integreren in hun leven. Relaties en seksualiteit komen opnieuw op de voorgrond. Hoewel mensen met hiv vanuit diverse hoeken op ondersteuning kunnen rekenen, bestaat er in de zorgsector nog onwennigheid over de omgang met mensen die leven met hiv. Angst, onwetendheid en vooroordelen spelen daarin mee. Vaak voelen mensen met hiv zich gediscrimineerd binnen de gezondheidszorg. Heel wat mensen met hiv houden hun serostatus geheim. Stigma en taboe zijn nog steeds verbonden met hiv in onze samenleving. Dat maakt het moeilijk voor mensen met hiv om te praten over hun serostatus. En dit heeft dan weer impact op vele vlakken: moeilijkheden met therapietrouw, om nieuwe relaties aan te knopen of partners in te lichten. Moeilijkheden om veilig te vrijen en met seksualiteit tout court. Uit onderzoek blijkt dat anderen niet infecteren de grootste bezorgdheid van mensen met hiv is. Daarnaast zijn professionals vragende partij voor tools waarmee ze mensen met hiv kunnen ondersteunen in veiligvrijgedrag. Uit een bevraging van mensen met hiv komt naar voren dat zij op internet, naast medische informatie, vooral informatie over seks, relaties en veilig vrijen willen. Ook werd een nood gesignaleerd aan online getuigenissen, links en doorverwijsadressen. Tegemoetkomen aan nood aan informatie Nieuwe levensverwachtingen roepen nieuwe vragen op. Op verschillende manieren geeft Sensoa antwoorden. Sensoa Positief beantwoordde 583 vragen van individuen, professionals en organisaties. Veel vragen gingen over leven met hiv in al zijn facetten. Directe aanleiding was vaak een recente diagnose. Er vonden 86 intakegesprekken (eerste gesprek) plaats en 86 dossiers volgde Sensoa op. 1.819 Niet alleen het aantal vragen steeg in 2011, ook de nood aan gesprekken met lot- en bondgenoten nam toe. 24 activiteiten van Sensoa zoals hiv-cafés, infoavonden en lotgenotenweekends kregen 1.819 deelnemers. Voor 233 personen was dit een eerste deelname. Naast Sensoa-medewerkers hielpen 43 vrijwilligers, waaronder 6 nieuwe, alles in goede banen te leiden. Om mensen met hiv te ondersteunen bij hun therapietrouw en vragen rond medicatie te beantwoorden, bracht Sensoa de brochure Bijsluiter uit. Die bevat diverse getuigenissen van personen met hiv en hulpverleners. 1.200 exemplaren werden ondertussen verspreid en alles is ook online na te lezen. Het magazine Positief verscheen 4 keer en is verspreid naar 1.600 abonnees. De basispublicatie Over leven met hiv kreeg een inhoudelijke update. Een Engelse en Franse vertaling verschijnt begin 2012.

20 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Mensen met hiv Zou je mijn vriend worden als ik seropositief was? Het grote project voor 2012 is de nieuwe site Levenmethiv.be. Die zal op een laagdrempelige manier informatie aanbieden over thema s als disclosure ( naar buiten komen met je serostatus ), seks en relaties, gezondheid, werken, reizen en verzekeringen. Met de site richt Sensoa zich tot mensen met hiv, maar ook tot hun directe omgeving (partners, werkgevers, ouders ) en betrokken hulpverleners (tandarts, huisarts ). Net als de andere sites krijgt ook deze site een plaats op het Drupalplatform en bevat de vormgeving Sensoa-huisstijlelementen. Solidariteit aanwakkeren Om voor de buitenwereld een actueel beeld te schetsen van leven met hiv vandaag, hielp Sensoa mee aan het tv-programma Hiv+ op Eén (VRT). Sensoa gaf inhoudelijke ondersteuning aan de programmamakers en hielp met de informatie voor de afgeleide site en de rekrutering van de kandidaten. Op de 8 avonden dat het programma werd uitgezonden en ook telkens de dag erna, voorzag Sensoa Positief extra permanenties. 2.400 Van een nieuwe solidariteitsaffiche die inspeelt op de populariteit van sociale netwerksites verspreidden we 2.400 exemplaren in de aanloop naar Wereldaidsdag. Op die dag versterkten we de stationsacties, liepen we samen met sympathisanten mee in de solidariteitsmars door Brussel en verzorgden we de afsluitende quiltspreiding in het Brusselse stadhuis. Sensoa zorgde ook voor bijdragen op het congres van Çavaria rond hiv en homomannen, het symposium van het Instituut voor Tropische Geneeskunde en een preventiedebat van de Vlaamse Vereniging voor Sociologie. Sensoa fungeert ook als meldpunt voor discriminatie of schending van privacy met betrekking tot hiv/aids, in samenwerking met het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding. 7 casussen werden opgevolgd in 2011, onder meer rond hiv en arbeid. Sensoa verwerkte verschillende casussen rond dit thema in de nota Hiv en aids en de arbeidswereld, die in 2012 verspreid zal worden. Daarnaast verzorgde Sensoa ook 31 vormingen rond hiv, waarvan 15 over hiv op de werkvloer.

// Mensen met hiv 21 Gecoördineerd hiv-beleid moet kwaliteit van zorg verbeteren Professionals betrekken Om seksuele gezondheid meer ter sprake te krijgen in gesprekken tussen professionals en hun cliënten creëerde Sensoa in samenwerking met het Instituut voor Tropische Geneeskunde de Handleiding seksuele counseling van mensen met hiv. Extra aandacht voor thema s als reproductieve gezondheid en culturele diversiteit maken dat de handleiding gebruikt kan worden bij uiteenlopende groepen mensen met hiv. Bijsluiter brengt getuigenissen van personen met hiv over medicatie Sensoa participeerde ook in het nieuwe BREACH-netwerk, samen met de Belgische aidslaboratoria en aidsreferentiecentra. Streefdoel is een meer gecoördineerd hivbeleid in België om de kwaliteit van de zorg te verbeteren. Samen met BREACH willen we een dossier indienen om de terugbetaling te bekomen van medicatie tegen de nevenwerkingen van hiv-medicatie. Op Europees niveau werkte Sensoa mee aan het Eurosupport 6-project. Dat helpt hulpverleners om het met mensen met hiv te hebben over seksuele en reproductieve gezondheid. Sensoa Positief organiseert 2 keer per jaar een zorgoverleg om met sociaal verpleegkundigen en maatschappelijk werkers van onze netwerkpartners knelpunten in de zorg voor mensen met hiv te detecteren. Zo kan het aanbod beter afgestemd worden op de behoeftes van mensen met hiv.

22 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Kwetsbare migranten Interventies rond seksuele gezondheid naar kwetsbare migranten versterken

// Kwetsbare migranten 23 Basiskennis van kwetsbare migranten over seksuele gezondheid bijspijkeren Onder kwetsbare migranten verstaan we nieuwkomers die hier een inburgeringstraject volgen, asielzoekers, mensen zonder wettig verblijf en kwetsbare migranten uit EU-landen, waaronder Roma. eerder de brochure Uw seksuele gezondheid in 7 talen. In 2011 kwam daar nog een Slovaakse en Bulgaarse versie bij. Ondertussen onderzoekt Sensoa of het zinvol is om deze informatie online aan te bieden. Uit een onderzoek blijkt dat 40% van de vrouwen die in Vlaanderen en Brussel een abortus laten uitvoeren van allochtone afkomst is. Van deze groep is 80% nieuwkomer. Dat er ook meer tienerzwangerschappen zijn bij deze doelgroep wordt bevestigd door de situatie in Brussel, waar het percentage niet-belgen hoger ligt. In Vlaanderen worden 7 op de 1000 meisjes zwanger, waarvan 30% niet Belgisch is. In Brussel worden 19 op de 1000 meisjes zwanger: daarvan is 62% niet Belgisch. 57% van de nieuwe hiv-diagnoses in 2010 werd vastgesteld bij niet- Belgen, waarvan de meesten afkomstig zijn uit sub-saharaans Afrika. Volgens het SOA-peilnetwerk is 25% van de patiënten met een soa niet Belgisch. Maar veel nieuwkomers gaan voor een soa-behandeling niet naar een huisarts, maar veeleer naar de spoeddienst van een ziekenhuis. Naar schatting zijn ook 3.000 vrouwen en meisjes in België slachtoffer van genitale verminking. Informatie als sleutel Vaak ontbreekt bij migranten de basiskennis over alles wat met seksuele gezondheid te maken heeft. Daarom ontwikkelde Sensoa al De Duitse organisatie voor gezondheidspromotie BzgA gaat principieel akkoord om mee te investeren in deze site. Ook het International Centre for Reproductive Health (Universiteit Gent) wil meewerken als er ook onderzoekssubsidies gevonden worden. Het vernieuwde informatieaanbod wordt verwacht tegen eind 2014. De handen in elkaar slaan Samen met het International Centre for Reproductive Health en het HIV-SAM Project van het Instituut voor Tropische Geneeskunde organiseerde Sensoa de rondetafel Kwetsbare migranten en seksuele gezondheid. Met een 60-tal professionals werden knelpunten opgelijst en concrete aanbevelingen en voorstellen geformuleerd. 3 thema s kwamen daarbij aan bod: opvang van asielzoekers, inburgering en reguliere dienstverlening. De hoofdconclusie was dat er een gebrek is aan afstemming en coördinatie van de toegang tot zorg en informatie in verband met seksuele gezondheid en kwetsbare migranten. Daarom zorgde Sensoa voor een afspraak met het Agentschap voor Binnenlands Bestuur, verantwoordelijk voor inburgering. Sensoa zal betrokken worden bij de evaluatie van het bestaande lesaanbod en de totstandkoming van een nieuw aanbod. Daarbij pleiten we voor systematische aandacht voor seksuele gezondheid in de inburgeringscursussen.

24 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Internationaal Aandacht voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in het internationale beleid stimuleren

// Internationaal 25 Wegen op het internationale beleid rond seksuele gezondheid De voorbije jaren was de aandacht in de Belgische ontwikkelingssamenwerking voor hiv en aids geleidelijk gegroeid. Dat resulteerde onder meer in meer middelen voor preventie en behandeling in partnerlanden. Maar recent manifesteert zich een zekere gelatenheid, waardoor hiv en aids opnieuw minder prioritair lijken te worden. Internationale beleid van België mee helpen vorm geven Overheden en andere donors warm maken om te investeren in seksuele en reproductieve gezondheid is moeilijker. Het lijkt alsof de Belgische ontwikkelingssamenwerking meer middelen vrijmaakt voor gezinsplanning, maar in werkelijkheid gaan de investeringen achteruit. In de plaats wordt er meer geïnvesteerd in de versterking van gezondheidszorgsystemen, wat ten koste gaat van gezondheidspromotie en ziektepreventie. Het is nog onduidelijk of zulke investeringen ook positieve gevolgen hebben voor kwetsbare groepen zoals de allerarmsten, jongeren, homomannen Aanzetten tot actie Wereldanticonceptiedag was de perfecte aanleiding voor ons rapport over de Belgische ontwikkelingshulp inzake seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Dat rapport was bijzonder kritisch: ondanks de stijgende investering in de gezondheidssector, gaat er minder naar reproductieve gezondheid. Bovendien lijkt aidsbestrijding niet langer prioritair: de afgelopen 4 jaar daalden de investeringen met 10 miljoen euro. Als reactie op het rapport besliste de Belgische ontwikkelingssamenwerking een onderzoek te doen naar de aandacht voor seksuele en reproductieve gezondheid binnen hun gezondheidspolitiek. Eerder had Sensoa samen met de Parlementairen voor de Millenniumdoelstellingen onder ruime belangstelling al het gebrek aan aandacht van het beleid voor moedersterfte in het Zuiden aangeklaagd. 10 zwangere vrouwen toonden hun bolle buiken, beschilderd met de boodschap SOS Mama, in de inkomhal van Kamer en Senaat. In 2012 ontwikkelt Sensoa in de aanloop naar Moederdag een reeks activiteiten die de aandacht op moedersterfte in het Zuiden moeten vestigen. Elke mama telt wil de problematiek opentrekken naar een ruimer publiek. Dezelfde thema s stonden centraal in de actie van de coalitie 2015 DE TIJD LOOPT, waarvan Sensoa deel uitmaakt. Honderden wekkers in het park aan de Kleine Zavel in Brussel wezen erop dat het 5 voor 12 is als we tegen 2015 de Millenniumdoelstellingen willen realiseren. Een aantal van die doelstellingen zal wellicht niet gehaald worden. Een eisenbundel voor de minister van Ontwikkelingssamenwerking drong erop aan het aidsbeleid niet te laten verwateren. Ook werden extra inspanningen gevraagd voor de seksuele en reproductieve gezondheid van vrouwen in ontwikkelingslanden.

26 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Internationaal Zwangere vrouwen protesteerden tegen moedersterfte met hun bolle buiken Boodschappen naar buiten brengen Omdat vrouwen wereldwijd nog steeds extra kwetsbaar zijn voor hiv, organiseerde Sensoa in de aanloop naar Moederdag samen met de Provincie Antwerpen een symposium over de impact van hiv op vrouwen. Om vrouwenbesnijdenis onder de aandacht te brengen, ondersteunde Sensoa de Parlementairen voor de Millenniumdoelstellingen bij de organisatie van een seminarie in het federaal parlement over genitale verminking bij vrouwen. Na een getuigenis en toelichting door experts werd ook het Belgische beleid op dit vlak aangekaart en bediscussieerd. Op Wereldaidsdag kon ook de publieke hoorzitting over aids in de Senaat op de steun van Sensoa rekenen. Nadien openden de Parlementairen voor de Millenniumdoelstellingen een fototentoonstelling over hiv en aids in Rwanda. Met de hulp van Sensoa kregen alle parlementsleden een rood lintje opgespeld. Internationaal netwerken Om te kunnen wegen op de VN-top over aids in New York, nam Sensoa het voortouw in een aantal initiatieven. Sensoa publiceerde en verspreidde een nieuwe factsheet over hivpreventie. We gaven input aan het officiële Belgische statement via een federale coördinatievergadering en organiseerden een hoorzitting voor de organisaties die rond deze thema s werken. Tijdens de top maakte Sensoa kennis met het hoofd van UNAIDS, Michel Sidibé, en konden we onze agenda persoonlijk toelichten aan

// Internationaal 27 Sensoa wil wegen op VN-top over aids premier Yves Leterme. Voor de Europese parlementairen verzorgden we een presentatie over de uitdagingen in de strijd tegen hiv en aids. Maar ook dichterbij onderhield Sensoa zijn contacten. Zo waren we gastheer voor de algemene vergadering van het Europese netwerk van de International Planned Parenthood Federation (IPPF). Hun druk programma sloten we af met een enthousiast onthaald bezoek aan de educatieve tentoonstellingen Goede Minnaars en k Zag 2 beren in de Wereld van Kina.

28 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Cijfers Sensoa in cijfers Uitgaven 31.172 euro Productie- en loonlosten fondenwerving 16.000 euro Zorgfonds 70.076 euro Diverse kosten 417.657 euro Andere werkingskosten 2.138.331 euro Personeelskosten 587.340 euro Kosten voor algemeen beheer Inkomsten 833.773 euro Inkomsten fondsenwerving 243.565 euro Werkingsopbrengsten 7.333 euro Diverse opbrengsten 2.320.038 euro Convenant Vlaamse Gemeenschap De ratio van de fondsenwervingskosten t.o.v. de fondsenwervingsinkomsten bedraagt 4%. Een uitgebreid financieel verslag kan u raadplegen op www.sensoa.be > steun Sensoa >besteding middelen.

// Met dank 29 Sensoa dankt Sensoa kan zijn werk verrichten dankzij de substantiële steun van de Vlaamse minister voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen en het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Om onze projecten te kunnen realiseren, doet Sensoa een beroep op sponsoring en steun. Sensoa streeft hierbij naar een duurzaam partnerschap dat voor alle betrokkenen een meerwaarde biedt. Dossier per dossier wordt bekeken hoe dit concreet vorm kan krijgen. Bij samenwerking met bedrijven hanteert Sensoa een duidelijke ethische code. Als expertisecentrum bewaakt Sensoa zo de kwaliteit én de onafhankelijkheid van zijn werk. Met dank aan: Europese Commissie Directoraten-Generaal Volksgezondheid Informatie Maatschappij en Media Justitie Vrijheid en Veiligheid Koning Boudewijnstichting International Aids Vaccine Initiative International Partnership for Microbicides International Planned Parenthood Federation IPPF European Network IPPF+ Europees Sociaal Fonds Nationale Loterij Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen Departement Internationaal Vlaanderen Afdeling Buitenlandse Zaken Provincie Antwerpen Stad Gent Stad Oud-Turnhout UNFPA, het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties Vlaamse Gemeenschapscommissie Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw Positief Beheer Brussels Gay Sports, Swim For Life Antwerp Diner Abbott Europe Bristol-Myers Squibb Levi Strauss Foundation Merck Sharp & Dohme SCS Boehringer Ingelheim Gilead Gilead Benelux Reckitt Benckiser Janssen VIIV Healthcare Ook de volgende mensen en organisaties hebben onze activiteiten gesteund: Alexis Dewaele, Ann Buysse (UGent), Annemie Deloose, Artesis Hogeschool, Artevelde Hogeschool, Asielcentrum Broechem, Bart Hellinck van het Fonds Suzan Daniel, Belgisch Ontwikkelingsagentschap, BeMedia, Boys Project, Bram Van Renterghem, BREACH, Casa Rosa, Çavaria, de Centra voor Algemeen Welzijnswerk, het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding, Child Focus, Condomerie, de artsen en verpleegkundigen van de aidsreferentiecentra, de Jongerenadviescentra, de Safe Sex Zone-homohoreca, de leden van de werkgroep counseling MSM met hiv, de onthaalbureaus, de ploeg achter het Eén-programma Hiv+, De Standaard, De Wereld van Kina, Departement Onderwijs en Vorming, Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD), dr. Patrick Sweetlove, dr. Anne Verougstraete, dr. Dirk Avonts, dr. Filip Moerman, dr. Hilde Elebaut, dr. Jozefien de Rooze, dr. Lieve Peremans, dr. Tine Van Haegenborgh, Eeckhoutcentrum, Eén (VRT), Ella kenniscentrum gender en identiteit, Eurosupport 6-team, Ex Aequo, Fedasil, Flair, Flor Carette (Effeta), Frank Van Biervliet, gaybelgium.be, gaylive.be, gayworld.be, Gert Backx, de gezondheidsbibs van de CM en DocAtlas die RSV-materiaal van Sensoa uitlenen via hun ontleencentra, GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap en Nascholing GO!, Goele Leyder, Greet De Kesel, Het Holebihuis, Het Nieuwe Huis, Het Regenbooghuis, Het Roze Huis, Hivmix, hospitalisatiedienst D1(UZA), In Petto en de jeugdadviseurs, Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, Instituut voor Tropische Geneeskunde Antwerpen, International Centre for Reproductive Health, Jessica

30 sensoa JAARRAPPORT 2011 // Met dank Fraeyman, Joepie, John De Wit, Jongerengids. be, Jozefien De Rooze, Katrien Symons, Katrien Van Gelder, Katrien Vanderheyden, het Kinderrechtencommissariaat, Klasse, Kleur Bekennen, Koninklijke Apothekersvereniging Antwerpen, Kristien Wouters, Kruispunt Migratie Integratie, KULeuven, Labels, leden van de Be-Cause Health Werkgroep Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten, de leden van de feedbackgroepen Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag bij Jongeren, Seksueel Misbruik, Seks en Handicap en Handboek RSV voor leraren, leden van het Forum Jongeren, Relaties en Seksualiteit, leraars van de Antwerpse Provinciale Scholen, Lokale Politie Antwerpen, Luc Vereecken, Luna vzw, Lut Creemers, Maks!, Marc Dupain en VMMA, Marijke Weewauters, Martijn Planken, medewerkers van de rondetafel seksuele gezondheid kwetsbare migranten, Sara Demeyer, Peter Decat, Ines Keygnaert van ICRH, Jasna Loos en Christiana Noestlinger van ITG - HIV/ SAM, Media Donuts, Medimmigrant, MNM, MOVISIE, Nathalie De Bleeckere, Nationale Vrouwenraad, de Parlementairen voor de Millenniumdoelstellingen, Peppermint, Plantijn Hogeschool, Polaris, PRIDE, Provincie Antwerpen, Provincie Limburg, Welbevinden, Provincie Oost-Vlaanderen, Dienst Maatschappelijke Participatie, Provincie Vlaams-Brabant, Diversiteit en Gelijke Kansen, Provinciebestuur Limburg, Dienst Gelijke Kansen, Radio 1, Ronald Brands (soa aids, Hiv Vereniging Nederland), Rutgers WPF, Samsung, Shopping Stadsfeestzaal Antwerpen, Stampmedia, Stephanie Vanpoucke, Strip Turnhout, Studio Brussel, Tegenstroom, Titia Heyman, Tom Van Hoey,Trading GC, UNAIDS, Universiteit Antwerpen, Universiteit Gent, UZ Gent, UZ Gasthuisberg, UZ VUB, Sint-Pieters Ziekenhuis, VAD, Valerie Del Re, Veerle Meurs, VIGeZ, Vitamin Water, Vlaams Forum Kindermishandeling, Vlaams Patiënten Platform, Vlaamse Scholierenkoepel, VLOR, VMG, vrijwilligsters Julie Deman en Mirjam Roseboom, Warner Music, Wel Jong Niet Hetero, Werkgroep AIDS, Werkgroep Relationele en Seksuele Vorming en de werkgroep e-vragen, Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, afdeling epidemiologie, Wetenschapswinkel Antwerpen, Wetenschapswinkel Brussel, Wetenschapswinkel Gent, WHO Expertgroup On SRE, Willem Lemmens, Wim Vanden Berghe, Wivina Vandersteen, Yeti, Zap, Zin-d erin(g), ZiZo... We danken ook de vele organisatoren van benefietactiviteiten en de schenkers van Sensoa, de getuigen in de media, de freelancers, de leden van de Raad van Bestuur en de Algemene Vergadering van Sensoa en de medewerkers en vrijwilligers van Sensoa.

Als de natuur roept, zorg dan voor bescherming.

Sensoa verhuist! Vanaf 3 september 2012 is ons nieuw adres President Building Franklin Rooseveltplaats 12 2060 Antwerpen Meteen mee met Sensoa! Met dit jaarverslag bent u opnieuw op de hoogte van het reilen en zeilen bij Sensoa. Wilt u het allemaal wat sneller weten, dan is er de digitale Sensoa Nieuwsbrief. Die vindt u acht maal per jaar in uw mailbox en houdt u op de hoogte van nieuwe publicaties, acties of campagnes van Sensoa, de agenda, oproepen Kortom, u bent er als eerste bij. Schrijf u nu in via www.sensoa.be en lees hoe Sensoa Vlaanderen seksueel gezond(er) maakt.