Jaarverslag 2013 Gelderse Natuur en Milieufederatie

Jaarverslag 2013 Gelderse Natuur en Milieufederatie Stichting Gelderse Natuur en Milieufederatie Jansbuitensingel 14 6811 AB Arnhem Tel. 026 3523740 Fax 026 3892093 gnmf@gnmf.nl www.gnmf.nl Gelderse Natuur en Milieufederatie, april 2014

FINANCIËLE ONDERSTEUNING De Gelderse Natuur en Milieufederatie wordt ondersteund door de provincie Gelderland en de Nationale Postcode Loterij De Provincie Gelderland De Gelderse Natuur en Milieufederatie heeft in 2013 van de Provincie Gelderland een budgetsubsidie ontvangen ter grootte van 313.432 (prijspeil 2012) dankzij deze bijdrage heeft de GNMF een groot aantal projecten kunnen uitvoeren. Voor een gedetailleerd overzicht zie Verkort Financieel verslag. De Nationale Postcode Loterij Met de flinke bezuinigingen waar het kabinet op inzet, neemt het belang van particuliere fondsenwervers zoals de Nationale Postcode Loterij toe. De goededoelenloterij is een bewezen en succesvol middel tot fondsenwerving. De bijdrage van de loterij en haar deelnemers is uniek, want deze is niet alleen meerjarig, maar goede doelen bepalen ook zelf de besteding ervan, op basis van hun expertise. Inmiddels wordt er jaarlijks door de Goede Doelen Loterijen (Nationale Postcode Loterij, BankGiro Loterij en VriendenLoterij) ruim 400 miljoen euro geworven voor het goede doel, dat is meer dan 1 miljoen euro per dag. De Goede Doelen Loterijen zijn hiermee de grootste fondsenwerver van Nederland: 25 procent van alle private giften in Nederland komt van de deelnemers van de Goede Doelen Loterijen. Maandelijks spelen 3,5 miljoen huishoudens in Nederland met deze loterijen mee, en met de helft van hun lot dragen ze bij aan een betere wereld. De drie loterijen hebben als missie het steunen van goede doelen die werken aan: een rechtvaardige en groene wereld: Nationale Postcode Loterij; cultuur en behoud cultureel erfgoed: BankGiro Loterij; verbetering van welzijn en gezondheid in Nederland: VriendenLoterij. Het huidige kabinet heeft aangegeven het kansspelbeleid te willen moderniseren. Wij hopen dat de voorgestelde wijzigingen in het kansspelbeleid de Nationale Postcode Loterij voldoende ruimte geeft om de succesvolle fondswerving op dit niveau voort te zetten. Zonder de Postcode Loterij en haar deelnemers zouden wij immers een groot deel van onze initiatieven niet kunnen realiseren. De Gelderse Natuur en Milieufederatie kan dankzij de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij de volgende projecten uitvoeren: Microplanologie, Geen Groei Veestapel, Doortrekking A15, Bedrijven en Milieu, HIER Opgewekt, Beroepsprocedures, Klimaat en Energie en Samenwerking Natuur en Milieufederaties. Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 3 / 57

Joris Hogenboom (voorzitter van De Natuur en Milieufederaties), Imme Rog (managing director Nationale Postcode Loterij), Sonja Sars (secretaris van De Natuur en Milieufederaties), Corinne Ellemeet (Netwerkdirecteur van De Natuur en Milieufederaties) Foto: Roy Beusker Fotografie Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 4 / 57

INHOUD Doelstelling en Organisatie... 6 Voorwoord... 7 Samenvatting... 8 De GNMF voor een mooi Gelderland (A)... 10 De GNMF voor een duurzaam Gelderland (B)... 17 Samenwerken aan het netwerk (C)... 22 Beleid en organisatie... 28 Doorkijk in 2014... 39 Begroting 2014 en bestedeingen werkplan 2014 GNMF... 43 Verantwoording budgetsubsidie 2013... 46 Overzicht declarabele uren en uitgaven budgetsubsidie... 47 Berekening gemiddeld uurtarief 2013... 48 Verkort Financieel verslag... 49 Accountantsverklaring bij verkort financieel verslag... 56 Lijst met afkortingen en begrippen: Bp: bestemmingsplan CRO-Teuge: Commissie Regionaal Overleg Teuge EHS: Ecologische Hoofdstructuur GGOR: Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime GLB: (Europees) Gemeenschappelijk Landbouw Beleid GNN: Gelders Natuurnetwerk GO: Groene Ontwikkelingszone IVN: Vereniging Natuur- en Milieu Educatie KRW: (Europese) Kader Richtlijn Water LTO: Land- en Tuinbouw Organisatie (Noord/Gelderland) MER: Milieu Effect Rapport Natura 2000: Europese topnatuurgebieden met extra beschermingsregime (Vogel- en Habitatgebieden) NLO: Natuur en Landschap Overleg (met Gelderse terreinbeheerders) NMF: Natuur en Milieufederaties LDE: Lokaal Duurzaam Energie-initiatief PAS: Programmatische Aanpak Stikstof PHS-GON: Programma Hoogfrequent Spoor Goederenvervoer Oost-Nederland PRO: Provinciale Raad voor Omgevingsbeleid RO: Ruimtelijke Ordening ROP: Rail Opstap Punt SLG: Stichting Landschapsbeheer Gelderland SMART: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden TBO: Terrein Beherende Organisatie TOP: Prioritaire gebieden waar de verdroging in 2015 moet zijn opgelost Wro: Wet Ruimtelijke Ordening Het officiële jaarverslag inclusief de volledige jaarrekening is op te vragen bij de Gelderse Natuur en Milieufederatie Jansbuitensingel 14 6811 AB Arnhem 026-3523740 secr@gnmf.nl Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 5 / 57

DOELSTELLING EN ORGANISATIE De statuten van de stichting Gelderse Milieufederatie zijn per 2 december 2011 gewijzigd, omdat de naam is gewijzigd in stichting Gelderse Natuur en Milieufederatie. De stichting Gelderse Natuur en Milieufederatie heeft ten doel de bevordering van natuurbehoud, landschapsbescherming en milieuzorg in de provincie Gelderland, alles in de meest ruime zin. De stichting tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door: De beïnvloeding van het beleid op het gebied van natuurbehoud, landschapsbescherming en milieubeheer in Gelderland, zowel door het stimuleren van dat beleid door het uitdragen van denkbeelden en het signaleren van knelpunten, als door het, op professioneel hoogwaardige en effectieve wijze, behartigen van belangen op genoemde gebieden, in en buiten rechte en met alle wettige middelen, onder meer in procedures tegen het verlenen van vergunningen en in inspraak- en besluitvormingsprocedures, alsmede tegen elk ander besluit op welk gebied dan ook waarbij schade/nadeel, direct of indirect, aan natuur en/of landschap en/of milieu kan worden toegebracht; Het overdragen van de expertise van de stichting aan lokale en regionale groepen teneinde die groepen eveneens in staat te stellen op hun beurt het gemeentelijk of regionaal beleid aldus te beïnvloeden; Als eerste aanspreekpunt te fungeren voor inwoners, overheden of instellingen, die zich met een vraag op het gebied van landschap en milieu geconfronteerd zien. De stichting beoogt niet het maken van winst. De organen van de stichting zijn: Het Bestuur Raad van Advies De werkorganisatie Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 6 / 57

VOORWOORD De Gelderse Natuur- en Milieufederatie voegde in 2013 een nieuwe activiteit toe aan de portefeuille, die we in het zakenjargon business-development zouden kunnen noemen: het ontwikkelen van activiteiten waar nog geen financiering voor is, maar die als het goed gebeurt later inkomsten kunnen opleveren. Ondernemen, dus. Maatschappelijk ondernemen, dat wel, maar toch: ondernemen. Dat startte in 2013 door medeverantwoordelijkheid te nemen voor de ontwikkeling van een windcoöperatie in Nijmegen. Dat project was eerder gestopt doordat commerciële rendementseisen niet haalbaar bleken. Maar een interessant maatschappelijk rendement waarvan de bevolking kan profiteren behoort wel tot de mogelijkheden. De GNMF wil dat helpen mogelijk te maken. In de komende jaren zullen naar verwachting meer projecten en plannen ondernemend worden benaderd, vooral op de terreinen hernieuwbare energie en natuurontwikkeling. Dat is een goed antwoord op de veranderende omstandigheden in politiek en samenleving: afnemende subsidies voor natuur en milieu, en een energieke samenleving die zelf plannen en initiatieven opzet, en niet wacht tot een overheid in de benen komt. Initiatieven van onderaf zijn te waarderen, maar er zijn ook zorgen: tal van initiatieven (zoals de talloze energiecoöperaties) vertragen, omdat op zeker moment spelregels uit het verleden de ontwikkelingen kunnen gaan belemmeren: ruimtelijke ordening, belastingregels, bouwvoorschriften, energiewetgeving, noem maar op. Tussen droom en daad staan dan wetten in de weg, en praktische bezwaren. Dan komen overheden tóch weer in beeld, om de barrières te slechten waar de initiatieven van onderaf op stuiten. Daar ligt voor de Gelderse Natuur- en Milieufederatie naar verwachting ook een blijvende rol, die ook in 2013 weer volop speelde: verbinding hebben met de energieke samenleving, het maatschappelijk veld, de achterban, en bij overheden helpen realiseren dat er ruimte is voor hernieuwbare energie, natuur en groene ruimte en een gezonde leefomgeving zoals onze achterban die graag ziet. In samenwerking en goed overleg als het kan, via geven en nemen en compromissen als dat nodig is, maar desnoods via acties en procedures als de natuur- en milieubelangen met voeten worden getreden en een bedrijf of overheid blind is voor andere dan puur financieel-economische belangen. Gelukkig is de harde lijn zelden nodig. Om nog dichter bij die energieke samenleving oftewel onze achterban te zitten, is in 2013 een begin gemaakt met de omvorming van de Stichting naar een Vereniging. Dat is voor de rol die de GNMF wil spelen een logischer en democratischer vorm. Een Vereniging behartigt immers de belangen van de leden, en de leden beslissen uiteindelijk over wat ze willen en hoe ze hun ideeën vorm willen geven. In 2014 wordt die verandering naar Vereniging voltooid. Jan Paul van Soest Voorzitter Gelderse Natuur en Milieufederatie Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 7 / 57

SAMENVATTING De belangrijkste resultaten Speerpunt Kwaliteit Gelderse natuur:. De biodiversiteit in Gelderland loopt nog steeds terug m.n. vanwege de kaalslag in het landelijk gebied. Daartegenover staat dat er steeds meer biodiversiteit wordt gerealiseerd in de stedelijke gebieden. Hieraan bijgedragen door samen met Iriszorg bijenproject te ontwikkelen waar verslaafden een actieve bijdrage leveren als bouwer bijenkasten en assistent imker. Hiervoor Nationaal groenfonds natuuraanmoedigingsprijs gekregen; Binnen de EHS, op ons advies nu GNN geheten, liggen goede mogelijkheden om de biodiversiteit te verhogen. Met de Manifestpartners en als voorzitter van de Planologiewerkgroep hebben we ingezet op voldoende middelen voor een goed beheer. Ook hebben we ingezet op verevening en compensatie mogelijkheden zodat m.n. de Groene Ontwikkelzone (waaronder de verbindingen) kwalitatief en kwantitatief kan worden verbeterd. Tenslotte hebben we ons ingezet voor voldoende bescherming van deze ontwikkelzone. Concreet geadviseerd t.a.v. het hoofdstuk natuur en landschap voor de Omgevingsvisie. Hiervoor ook gelobbyd bij Statenleden; Ook provincie ziet nu steeds meer het belang in van een goede compensatieregeling voor ingrepen in de EHS. We hebben een bijdrage geleverd aan een eenduidige methode samen met de gemeenten; Zorgen hebben we t.a.v. het oplossen van de stikstofovermaat in de natuur. Het ziet er niet naar uit dat de landelijke PAS hier voldoende brongerichte maatregelen voor gaat nemen. Wel hebben we via het ruimtelijk spoor (bestemmingsplannen) gemeenten aangesproken op beperken van nieuwe stalruimten voor groei van de veestapel. Uitvoerig hierover met diverse gemeente gesproken en handreikingen aangeboden. Met (nagenoeg) alle gemeenten heeft dit tot overeenstemming geleid; Op dit moment ligt alle natuurontwikkeling nog steeds stil vanwege o.a. juridische problemen met doorlevering van gronden (positieve uitspraak EU hof Gelijkberechtigden). GNMF blijft binnen de Manifestpartners nadruk leggen op realiseren van verbindingen. Hebben ook als GNMF samen met DLG stappen gezet waaronder gezamenlijk aanbod om de Hattemerpoort te gaan ontwikkelen als trekker. Speerpunt Mooi landschap Met omwonenden en natuur en milieugroepen actie gevoerd voor voorkomen verdere verstening Gelderse landschappen en goede invulling van Gelderse ladder voor duurzaam ruimtegebruik casus sauna Berendonck; Als secretaris en deelnemer actieve bijdrage geleverd aan Waalweeldeproject; Steeds meer en beter ingezet op vooroverleg bij bestemmingsplanwijzigingen waardoor wensen van de GNMF beter en gemakkelijker kunnen worden meegenomen door gemeenten. Hierover intensief overleg gevoerd met diverse gemeenten met wederzijds positieve reacties. Samen met andere Natuur en Milieufederaties, Natuur en Milieu en Milieudefensie actie opgezet ter voorkoming van de groei van de veestapel na afschaffen Dierrechten en Melkquota in 2015. Hierbij Gelderse burgers betrokken met landelijke Ansichtkaartenactie met inmiddels landelijk 15.000 inzendingen, diverse actie- bijeenkomsten in Gelderland en actie tegen grote mestvergister in Varsseveld; Bij diverse (rond)wegen geadviseerd over nut- noodzaak en het belang van natuur, landschap en leefomgeving ingebracht. Daarbij regelmatig opgetrokken met provincie. We blijven teleurgesteld dat provincie kiest voor de A15 doortrekking via een brug. Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 8 / 57

Speerpunt Klimaat en energie: Leiding gegeven aan landelijke Stook-je-rijk project gericht op de gebouwde omgeving (ligt de grootste potentie aan energiebesparing) en specifiek in de huursector heeft de GNMF bijgedragen aan hogere ambities bij corporaties, huurdersbelangenverenigingen en gemeenteraden van diverse Gelderse gemeenten; GNMF heeft via inspraak, lobby enz. voortdurend inbreng geleverd op provinciale en gemeentelijke plannen om CO2 reductie te bewerkstelligen; Actief bijgedragen aan zoeken naar goede locaties voor windenergie in Gelderland m.n. langs de A15; Het GNMF servicepunt HIER opgewekt ondersteunt inmiddels al zo n 40 lokaal duurzame energiecoöperaties in heel Gelderland; In Nijmegen op verzoek van de gemeente zelf aan de slag gegaan om windenergiecoöperatie op te zetten voor realisatie van 5 windmolens langs de A15. Coöperatie opgericht met nu al 250 leden. Tijd en energie gestoken in goede contacten met tegenstanders in Reeth. Samen met gemeente en windmolenontwikkelaar haast gezet achter MER en bestemmingsplanwijziging; GNMF heeft inbreng vanuit de NMF s gecoördineerd in Deltaprogramma Klimaatverandering en in de aanpak via natuurlijke klimaatbuffers; Aandacht besteed aan veiligheidsaspecten van opslag chemische middelen en gebruik bestrijdingsmiddelen in de landbouw. Speerpunt Participatie achterban en geïnteresseerde burgers: Tal van activiteiten met en voor Gelderse burgers georganiseerd zoals Schaliegas en veestapeldebatten, Maak van Gelderland geen megastal, Hou Berendonck toegankelijk en groen, Nacht van de nacht, Big Jump en oprichten windmolencoöperatie; De GNMF heeft samen met de andere NMF s een nieuw databeheersysteem geïmplementeerd. En hierop overgestapt; Belangrijke stappen gezet om van de GNMF een vereniging te maken met aangesloten organisaties en individuele leden. Dit om de relatie met de achterban beter vorm te kunnen geven. Ook van belang nu de GNMF op zoek moet naar nieuwe financieringsvormen; 10puntenplan opgesteld voor de schrijvers van de verkiezingsprogramma s voor de gemeenteraadsverkiezingen en voor onze achterban; Via PS brieven de Statenleden geadviseerd over de standpunten van de GNMF; De GNMF heeft de banden met Gelderse voorloperbedrijven aangehaald en adviseert hen actief; Samen met IVN en Landschapsbeheer Gelderland Meerjarig educatief programma opgesteld voor 2014-2015 en verder. IVN aanbod gedaan om kantoorruimte bij GNMF te huren; Bezuinigingsvoorstellen uitgewerkt om bezuinigingen in 2014-2016op te vangen. Eerste stap is dat IVN bij GNMF intrekt. Leeswijzer In de volgende hoofdstukken staat per project aangegeven wat de gestelde doelen waren, wat de bereikte resultaten zijn en wordt een toelichting gegeven op de bereikte resultaten. Verder zij bij elke activiteit het aantal gerealiseerde uren en bijbehorende totale werkelijke kosten en de begrote aantal uren en totale kosten aangegeven. Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 9 / 57

DE GNMF VOOR EEN MOOI GELDERLAND (A) Speerpunt Kwaliteit Gelderse natuur Beoogde resultaten 2013 Bereikte resultaten 2013 Toelichting Natura 2000 Gerealiseerd 123,5 uren / 11.055,= Begroot 150 uren / 13.500,= Voorstellen gedaan om de instandhoudingsdoelstellingen te bevorderen en deze standpunten uitgedragen bij opstelling beheerplannen; Voorstellen gedaan zodat de GGOR s effectief bijdragen aan anti-verdrogingsdoelen. Idem voor KRW t.a.v. waterkwaliteit; Voorstellen gedaan die leiden tot halvering depositie waaronder 10% stikstofdepositiereductie d.m.v. Gelders gebiedenbeleid; Draagvlak gerealiseerd bij achterban. Voorstellen gedaan ten aanzien van beheerplannen Rijntakken, Binnenveld, Randmeren en Veluwe; Voorstellen gedaan in zienswijze provinciale Omgevingsvisie; Overleg gevoerd met de lokale natuur en milieu achterban en LTO over Rijntakken over de ontwerp beheerplannen Rijntakken en Binnenveld Schriftelijke reactie EZ m.b.t. conceptbeheerplan Rijntakken; Landelijke bijeenkomsten bijgewoond over PAS; Zienswijze ingediend over Nota Reikwijdte en detailniveau PAS en hierover gecommuniceerd met ministerie; Achterban in de Achterhoek geïnformeerd over stand van zaken PAS. Aanvullende gezamenlijke schriftelijke reactie naar de staatssecretaris vanwege het advies om stroomdalvegetatie op dijktaluds uit te sluiten; Volgen en communiceren ontwikkelingen rond Natura 2000 SOU Binnenveld. Landelijk agenderen oplossingen; Bijdrage aan provinciale omgevingsvisie m.b.t. antiverdrogingsbeleid, TOP gebieden hydrologische beïnvloedingsgebieden en stikstofproblematiek; Overal waar PAS aan de orde kwam gehamerd op het feit dat de PAS in 18 jaar moet leiden tot reductie stikstof tot aan wat gebied aan kan (kritische depositie waarde), m.n. in de droge gebieden waar waterbeleid weinig invloed heeft. Hart voor natuur/geef om Gelderland en Gerealiseerd 432,5 uren / 44.656,= Begroot 325 uren / 41.250,= / onzeker 5.500,= stadsnatuur (bijen/stadsvogels) Samen met IVN en SLG project geformuleerd dat invulling geeft aan de doelen van de werkgroep Betrokkenheid van de taskforce Natuur en Landschap van de provincie; Minimaal 4000 mensen betrokken bij actie en projecten; Inzendingen geworven voor Pluk van de Petteflet-prijs, de winnaar van de Gelderse nominatie bekendgemaakt en deze geholpen met nominatie voor de landelijke prijs. Samen met IVN en SLG voor werkplan 2014 ideeën uitgewerkt voor draagvlak en betrokkenheid van burgers bij goed natuurbeleid; Najaar 2013 Geef om Gelderland campagne georganiseerd over twee actuele onderwerpen: Geen schaliegas, geen megastallen. Goede samenwerking met Milieudefensie, Natuur en Milieu, Nederland Schaliegasvrij en Leefbaar Buitengebied Gelderland (zie verderop); Breed gedragen publieksactie tegen bouwplannen in de Berendonck (Wijchen) voortgezet. 2500 handtekeningen opgehaald onder petitie Hou de Berendonck toegankelijk en groen (helft in 2013), 750 lezers Berendonck-nieuwsbrief. Veel kritische zienswijzen bij ontwerpbestemmingsplan Thermen I.s.m. lokale groepen zijn 3 informatiebijeenkomsten Geen schaliegas, geen megastallen georganiseerd; deze zijn bezocht door ruim 100 personen. De avonden lieten zien dat het zeer zinvol is om als GNMF bijeenkomsten te organiseren rond actuele thema s. Ze toonden ook aan dat de kritiek van de GNMF op schaliegaswinning en uitbreiding veestapel wordt gedragen door een brede achterban; Berendonck-acties hebben geleid tot nadere beoordeling thermencomplex volgens Ladder voor duurzame verstedelijking, maar géén afstel van de plannen. Buur maakt Natuur bereikte de tweede plaats mede dankzij actieve steun van de GNMF. Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 10 / 57

Acquisitie financiering gerealiseerd; In minimaal 7 gemeenten initiatieven voor stadsnatuur geïnitieerd; Deelname van minimaal vijf scholen middels huisvesting bijen/stadsvogels en uitvoering lesprogram; Lespakket plus informatieve website. Berendonck. Bezwaar ingediend tegen ontheffing Flora- en Faunawet voor de das; Gelderse Pluk van de Petteflet-natuurprijs naar landelijk niveau opgeschaald. 7 inzendingen voor de Gelderse Pluk van de Petteflet-prijs geworven. Genomineerde Buur maakt Natuur uit Doetinchem geholpen. In de Nijmeegse wijk Wolfskuil zijn ruim 100 nestkasten voor gierzwaluwen gebouwd en opgehangen, in samenwerking met een hobbycentrum, vluchtelingenorganisatie GAST en een basisschool; Er zijn elf bijenkasten geplaatst in Nijmegen, in samenwerking met IrisZorg en Ingrid Kerkvliet, o.a. op stadhuis Nijmegen. Opbrengst circa 10 kilo honing. Er zijn vergaande contacten/afspraken in drie andere gemeenten. Businessplan Stadsbijenproject won Aanmoedigingsprijs van het Nationaal Groenfonds ( 2.500,-). Veel mediaaandacht voor Stadsbijen, zowel lokaal, Gelders als landelijk. Gierzwaluwproject in Nijmegen was een vervolg op de Pluk van de Petteflet-prijs 2012, waarbij de GNMF winnaar Jochem Kühnen steun beloofde bij zijn stadsvogelactiviteiten; Bedrijven benaderen GNMF en IrisZorg zelf om deel te kunnen nemen. Nu de logistiek in de praktijk goed functioneert, willen we dit project in 2014 uitrollen in regio Arnhem-Nijmegen. De publiciteit is al goed; actieve acquisitie is een vereiste voor het welslagen van het project. Wel contact gelegd met IVN over opzetten scholenproject. Dit heeft niet geleid tot uitvoering. Natuur en landschap in de omgevingsvisie Gerealiseerd 239 uren / 21.493,= Begroot 150 uren / 13.500,= Plannen ingediend voor bescherming en voldoende voortgang in de realisatie van nieuwe natuur en de verbindingen; Heldere en gedragen inspraakreactie op voorontwerp Structuurvisie geschreven; Via persberichten en ingezonden artikelen aandacht gerealiseerd voor proces tot wijziging Structuurvisie; Naar PS-leden lobbyactiviteiten ondernomen om draagvlak te creëren voor eigen visie; Met ideeën gekomen en draagvlak verworven voor een steviger rol van N&M organisaties in de stimulering en bescherming van Gelderse natuur en landschap; Draagvlak gerealiseerd bij achterban. Als voorzitter van de werkgroep planologie Natuur en landschap bijdrage geleverd aan de Omgevingsvisieteksten over dit onderwerp; Uitgebreide inspraak reactie geleverd op het voorontwerp Omgevingsvisie o.a. op landbouw, milieu, mobiliteit, donkerte en ruimtegebruik; Via ingezonden artikel in de Gelderlander aandacht gevraagd voor het belang van de nieuwe Omgevingsvisie; Inbreng geleverd bij diverse inspraakbijeenkomsten en bij ladderlaboratorium ruimtelijke kwaliteit en ronde tafelbijeenkomsten natuur en landschap commissie LCJ en mobiliteit commissie MIE; Regiobijeenkomsten georganiseerd voor achterban (zie Regionale Inbreng). Als trekker van het Gelders Manifest er mede voor gezorgd dat de inbreng van de manifestpartners overal gehoord werd; Mede voor gezorgd dat de gemeenten zijn aangehaakt bij Manifest, waarmee dreigende tweespalt werd voorkomen; Voortdurend belang van samenwerking binnen Manifestpartners uitgedragen; Als voorzitter van de werkgroep Natuur en landschap inbreng van de werkgroep in de Omgevingsvisie teksten bewaakt. Ook aandacht gevraagd dat de kaartbeelden breed worden besproken (laatste check vindt begin 2014 plaats); Vaststelling Omgevingsvisie zomer 2014 zal duidelijk maken wat invloed van GNMF is geweest. Lokale biodiversiteit verhogen Gerealiseerde geen uren / geen kosten Begroot 200 uren / 19.400,= / onzeker 10.400,= Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 11 / 57

2 trainingen: Plannen voor de Natuur met in totaal tenminste 20 deelnemers aangeboden Opzet gemaakt voor acquisitie bij gemeenten, opgenomen in GNMF portfolio en uitgezet; Vanwege ontbrekende financiering is project helaas niet uitgevoerd. Inleidende gesprekken met o.a. IVN gevoerd. Gepolst bij gesprekken met diverse wethouders, wat helaas niet leidde tot concrete toezeggingen. Acquisitie via ambtelijke kanalen is vervolgens blijven liggen vanwege zwangerschapsverlof. Tijdelijke natuur Gerealiseerde geen uren / geen kosten Begroot 200 uren / 18.000,= / onzeker 9.000,= Inventarisatielijst potentiële tijdelijke natuur gerealiseerd; Bij bedrijven en gemeenten met aanbod (offerte) geacquireerd; Eventueel eerste project in uitvoering genomen. Met SLG en IVN afspraken gemaakt over aanbod aan bedrijven en gemeenten om voor hen tijdelijke natuur te realiseren, inclusief ontheffing voor de Flora en Faunawet; Aanbod tijdelijke natuur opgenomen in GNMF-portfolio en meegenomen in gesprekken met enkele gemeenten en bedrijven; Begin 2014 gesprekken over eerste opdracht. Tevens plan opgevat om begin 2014 i.s.m. o.a. Geldersch Landschap, VNO-NCW, Innovatienetwerk een bijeenkomst voor Gelderse bedrijven en gemeenten te organiseren over tijdelijke natuur. In 2013 georiënteerd op acquisitiemogelijkheden tijdelijke natuur, uitvoering eerste project pas in 2014 te verwachten. Overzicht van braakliggende of nog uit te geven bedrijventerreinen geschikt voor Tijdelijke natuur ontbreekt en maakt daardoor gerichte acquisitie moeilijk. Een betere aanpak lijkt direct contact met gemeenten en bedrijven. Inspiratie daarvoor is o.a. opgedaan bij een bijeenkomst van NMU en het Innovatienetwerk over tijdelijke natuur. Microplanologie Gerealiseerd 801 uren / 69.913,= Begroot 800 uren / 72.000,= / onzeker 18.312,= Reageren op bestemmingsplannen buitengebied enz. van Gelderse gemeenten; Minimaal 5 inspraakreacties in vooroverleg gegeven en waar mogelijk gemeentebestuur overtuigd van het gegrond zijn van gestelde bezwaren tegen bepaalde beleidsvoornemens; Oplossing gevonden voor minimaal 2 concrete casussen via overleg met overheden / initiatiefnemer; Inbreng afgestemd met TBO s en eigen achterban. Zienswijzen ingediend op: Bp Laag-soeren-oost (Rheden); Bp Otterlo Sportpark Kastanjehof (Ede); Bp Zaltbommel sportcomplex; Evenement Enduro Bronckhorst (Zelhem); Hattumse Loo, ontheffing RVG, Bp Parklaan Ede, Omgevingsvergunning horecavoorziening Veerweg te Randwijk (Overbetuwe); Bp Miggelenbergweg Hoenderlo (Apeldoorn); evenementenvergunning off road ZAMC Lochem, Nbwet Oldebroek; Overleg met gemeenten Voorst,, Ermelo, Elburg en Barneveld geadviseerd over bestemmingsplan buitengebied. Alleen met gemeente Barneveld (nog) geen overeenstemming bereikt. Overlegd met Nijkerk over Nieuw Hulckestein, Ede over de Sysselt,, Rheden over compensatie voor natuurschade Nimmerdor, Door verzet milieuorganisaties woningbouwplannen Rhederhof gereduceerd. Via deelname klankbordgroep met gemeente en ontwikkelaars over andere invulling, krijgt de das deel van zijn leefgebied terug. Door GNMF, lokale groepen, het Geldersch Landschap is intensief overleg gevoerd met de gemeente over Parklaan Ede met als eerste resultaat dat bp na ontwerp is aangepast. Landgoed Hoekelum blijft gespaard door verlegging wegtracé. Bp Kieveen van Apeldoorn ingetrokken mede vanwege druk GNMF en omwonenden; Overleg van GNMF en omwonenden met gemeente over motorcross in Natuurgebied het Zand, waardoor er voorlopig geen jaarlijkse toertocht meer door het natuurgebied zal plaatsvinden; Lokale groep effectief ondersteund bij beroep tegen vestiging nertsenfarm in Putten bij natuurgebied; Bestemmingsplan Kruismaten Oldebroek. De wens van de GNMF een zone langs het randmeer te bestemmen als natuur (buffer tegen het industrieterrein) is door de gemeente gehonoreerd. Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 12 / 57

Speerpunt Mooi Landschap Beoogde resultaten 2013 Bereikte resultaten 2013 Toelichting Regionaal waterbeleid Gerealiseerd 140 uren / 12.190,= Begroot 125 uren / 11.250,= Inbreng geleverd op de belangrijke waterbeheerkwesties, in belang van natuur en milieu bij ontwikkeling van volgende generatie stroomgebiedsbeheerplannen; Halfjaarlijks wateroverleg en een veldexcursie met de (groene) waterschapbestuurders georganiseerd. Inbreng geleverd bij de Provinciale Agenda Waterveiligheid en Zoetwatervoorziening Inbreng geleverd in de ontwerp provinciale omgevingsvisie; Bijgedragen aan Deltaprogramma zoetwater voorziening Oost Nederland (ZON); Kwaliteit Veluwerandmeren bewaakt via deelname aan het natuur en recreatieschap Veluwerandmeren (opvolger IIVR); Geadviseerd over de nieuwe generatie stroomgebiedsbeheerplannen via KRW Rijn west, Rijn midden, Rijn Oost en Maas); Gereageerd op het beregeningsbeleid Oost Nederland; Overleg groene waterschapbestuurders bijgewoond en input geleverd. Inbreng op de ontwerp provinciale omgevingsvisie specifiek gericht op het vervallen van de hydrologische beschermingszones in de provinciale verordening; Bij de zoetwatervoorziening gepleit voor een robuuste aanpak, ook in de ruimtelijke ordening; Gekozen voor regelmatig bijwonen en input leveren op overleg waterschapbestuurders i.p.v. organiseren eenmalige veldexcursie. Ruimte voor de rivier Gerealiseerd 289 uren / 25.165,= Begroot 150 uren / 13.500,= Bijdrage geleverd aan de selectie van top projecten van Waalweelde; Bijgedragen aan leidraden rivieren m.b.t. Ruimte voor de rivier en ruimte voor natuur, landschap en cultuurhistorie (LNC waarden); Achterban geraadpleegd en waar nodig ondersteund. Structureel deelgenomen en bijgedragen aan de Waalweelde kerngroep en spiegelgroep; Bijgedragen aan de selectie en adoptie van de Waalweelde topprojecten; Advies ruimte voor de rivier+ als voorkeursstrategie Waal geformuleerd in overleg met de lokale, regionale en landelijke natuur en milieuorganisaties. Projectvoorstel Schone Waal ontwikkeld; Bijdrage geleverd aan 25 jaar Millingerwaard; Overleg gehad over inpassingsplan Waalwaard; Regelmatig overleg gevoerd met oppervlaktedelfstoffenindustrie. Overleg gevoerd met de Ruimte voor de Rivier, ARK natuurontwikkeling, WWF en Staatsbosbeheer over de uitvoering van het programma Stroomlijn; Overleg met K3 Delta (inzet Bemmelse waard, Millingerwaard, Havikerwaard, Lingezeegen en Welsumse waarden), met Dekker, met BASAL (Huissensche waarden), met Van Nieuwpoort (Lobberdense waard) en met Nederzand en lokale organisaties n.a.v. schriftelijke reactie op de winvergunningen Winssen/Geertjesgolf (H1); Overleg met Groenlandencomité over voortgang sorteerinstallatie Bemmelse waarden. Spiegelgroep Waalweelde Gerealiseerd 163,5 uren / 14.368,= Begroot 75 uren / 20.000,= Een gevraagde en ongevraagde advisering van het Bestuurlijk Platform Waalweelde m.b.t. onderwerpen als: Diverse adviezen geleverd; Momenteel bekijken we hoe we als spiegelgroep invulling kunnen geven aan onze proactieve rol; Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 13 / 57

o Visieontwikkeling op de lange termijn; o Projecten in uitvoering; o Hoogwaterbescherming in het kader van het Deltaprogramma Rivieren. Als secretaris zorgdragen dat de spiegelgroep optimaal kan functioneren. Als secretaris vier bijeenkomsten voor de Spiegelgroep Tevens extra bijeenkomsten georganiseerd het kader van het deltaprogramma; Zorggedragen voor verslaglegging en opbouwen van de website; De invulling van de spiegelgroep verloopt volgens planning. Inleidingen georganiseerd over verschijnsel piping en over stroomlijn en vegetatielegger. Vegetatiebeheer en delfstoffenwinning langs de rivieren Gerealiseerde geen uren / geen kosten Begroot 100 uren / 9.000,= /onzeker 4.500,= Acquisitie financiering. Onder voorbehoud van deze financiering met betrokken partijen uitwerking van het door de GNMF en achterban voorgestane beheer en ontwikkeling van de uiterwaarden van de grote rivieren, Financiering van een gezamenlijk project is helaas niet gerealiseerd.. Wel is incidenteel deelgenomen aan de het project Uiterwaarden beheer in het kader van Waalweelde, en is kennis uitgewisseld met Rijkswaterstaat en achterban in het kader van Ruimte voor de Rivier daartoe behoort ook het stroomlijnen van Stroomlijnen. GLB certificering eerste peiler Gerealiseerde geen uren / geen kosten Nog geen urentoekenning Met LTO zoeken naar pilotmogelijkheden en Bij LTO onvoldoende belangstelling om samen met Zoektocht naar rol GNMF bij GLB even stilgezet. financiering daarvan. GNMF te werken aan gezamenlijk project Geen groei veestapel Gerealiseerd 158,5 uren / 18.199,= Begroot 200,0 uren / 20.000,= Burgerinitiatief gestart voor verlenging voor 5 jaar van de dierrechtenregeling uitgebreid voor alle gehouden dieren, eventueel voor melkveehouderij invoeren van grondgebondenheid; Minimaal 4000 handtekeningen verzameld. Landelijk ruim 10.000 ansichtkaarten verzameld, waarvan ten minste 800 getraceerde Gelderse deelnemers (geschat aantal 1500). Ruim 200 deelnemers uit Gelderland hebben aangegeven op de hoogte gehouden te willen worden van de actie. Actie heeft er mede toe geleid dat de Staatsecretaris heeft aangegeven de dierrechten voor varkens en pluimvee te willen voortzetten tot minimaal 2018 en dat de melkveehouderij grondgebonden moet blijven. I.s.m. lokale groepen zijn 3 informatiebijeenkomsten over het onderwerp georganiseerd (Varsseveld, Ede, Nijmegen), waar in totaal 100 mensen aan hebben deelgenomen. Via lokale actie in Varsseveld is aandacht gevraagd voor de ansichtkaartenactie van de (landelijke en regionale) pers. Ook is een ingezonden artikel geplaatst in Dagblad de Gelderlander. Landschapspark Danenberg Gerealiseerd 22 uren / 1.993,= Begroot 50 uren / 4.500,= / onzeker 4.500,= Er ligt een door achterban en bewoners gedragen plan Landschapspark Danenberg als aanzet tot ontwerpbestemmingsplan. Deelname aan Strategisch Overleg (2x) heeft ertoe geleid dat de discussie over de te volgen procedures tussen initiatiefnemer en gemeente is opgelost; Inbreng geleverd aan voorbereidingen voor snelkookpan (voorbeeldproject ruimtelijke kwaliteit); Voortgang ontwikkeling landschapspark teruggekoppeld naar onze lokale De ontwikkeling van het Landschapspark heeft als gevolg van personele wisselingen en wijzigingen in trekkersrol tussen ontwikkelaar en gemeente vertraging opgelopen, waardoor in 2013 geen ontwerpbestemmingsplan in procedure kon worden gebracht. Verwachting is nu dat deze medio 2014 in procedure zal komen; Het project is een voorbeeldproject ruimtelijke Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 14 / 57

vertegenwoordigers; kwaliteit van de provincie Gelderland. Planvorming wordt in 2014 voortgezet. Wegen mobiliteit, bedrijventerreinen, logistiek Gerealiseerd 255 uren / 24.099,= Begroot 250 uren / 22.500,= Heldere standpunten en inspraakreacties geleverd, mede gedragen door (lokale) natuuren milieuorganisaties voor de diverse wegen, die in 2013 aan bod komen; Bij ten minste 2 terreinen activiteiten op gezet om de aanbevelingen van de GNMF overgenomen te krijgen; Draagvlak onderzocht bij achterban voor regionaal ROP (bij Valburg) en één regionaal overslagpunt in Rivierenland. Inspraakreactie/zienswijzen ingediend bij N303 Voorthuizen, voorontwerp-provinciaal inpassingsplan Medel en bij de projecten: PHS- GON, MER-evaluatie Betuweroute, en noordoostelijke rondweg Voorhuizen (met gemeente Barneveld overeenstemming bereikt over compensatieplan voor deze rondweg). Bij N309 t Harde is gekozen voor de nulplus-variant, bij de N345 Voorst voor de westelijke omlegging. Wij hebben deze keuzes van PS ondersteund; Met bewonersgroepen en bedrijfsleven gezamenlijk statement gemaakt over ontwikkeling N786; Informatiebijeenkomsten gestart met lokale bewonersgroepen langs de door te trekken A15. Samen met andere milieuorganisaties door Centrum Energiebesparing (CE) rapport Uitbreiding snelwegen, nodig of overbodig laten opstellen; Op initiatief van bewonersgroepen en bedrijfsleven A1/A12: met succes gevraagd om extra provinciale middelen ter vermindering van geluidbelasting Hoevenlaken. Inbreng natuurcompensatie A12 Ede- Grijsoord bij projectaanbesteding. RWS-Utrecht neemt onze aanbevelingen mee. ROP-Valburg: gepleit voor kleinschalige en organische ontwikkeling van een ROP. Dit wordt gesteund door betrokken initiatiefnemers. Voor overslaglocatie Biezenburg is geen draagvlak. N786: gepleit om de sobere kanaalvariant niet bij voorbaat af te schrijven, omdat deze op langere termijn mogelijk toch kansrijk is; Lokale bewonersgroepen langs de doorgetrokken A15 hebben de GNMF verzocht om informatie over de negatieve effecten met elkaar uit te wisselen; Het CE-rapport geeft aan dat tenminste bij nut/noodzaak van uitbreiding infrastructuur ook het laagste groeiscenario moet worden meegenomen. Wij zullen dit in 2014 bij infraprojecten ook onder de aandacht brengen; PS heeft 1 miljoen toegezegd voor A1/A12. Inpassing en compensatie is mede n.a.v. onze zienswijze en overleg met gemeente in het bestemmingsplan overgenomen; Ontwikkeling van Biezenburg als overslaglocatie wordt op basis van de huidige inzichten door ons niet als noodzakelijk ervaren. Bij lokale achterban blijkt er ook geen draagvlak voor te zijn. Nacht van de Nacht Gerealiseerd 249,5 uren / 23.788,= Begroot 150 uren/ 15.500,=/onzeker 5.500,= De negende Nacht van de Nacht op 26 oktober 2013 in Gelderland geïnitieerd en gecoördineerd; 30 activiteiten met bij goede weeromstandigheden tenminste 2000 deelnemers georganiseerd; Op 10 locaties met activiteiten is naast de nachtelijke beleving ook handelingsperspectief 35 nachtactiviteiten zijn georganiseerd met ruim 2.500 deelnemers; Op alle locaties zijn folders met tips voor behoud van duisternis (handelingsperspectief) uitgedeeld; 184 personen hebben NAW achtergelaten om nader op te hoogte te worden gehouden; 67 nieuwe lezers nieuwsbrief Nacht van de Nacht. De GNMF heeft i.s.m. Dagblad de Gelderlander een nachtvaart op de Waal georganiseerd, waaraan 150 personen deelnamen; De workshop nachtbeleving heeft ertoe geleid dat bij 6 locaties extra aandacht was voor de nachtbeleving. 25 vrijwilligers hebben deelgenomen aan de workshop nachtbeleving op 19 juni Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 15 / 57

gegeven voor terugdringen onnodige verlichting door burgers. georganiseerd met het IVN, als voorbereiding op de organisatie van een avondactiviteit tijdens de Nacht van de Nacht. Big Jump Gerealiseerd 104 uren / 8.657,= Begroot 200 uren / 20.500,=/onzeker 10.250,= Minimaal 2 Big Jumps in Gelderland georganiseerd; Minimaal 50 mensen per Big Jump bij goede weersomstandigheden hebben deelgenomen; Samenwerking gerealiseerd met Waterschappen en andere mogelijke partners zoals Watermuseum; Media-aandacht voor achtergronden van schoon water in communicatiebeleid meegenomen. Op 8 juli organiseerde de GNMF in Bussloo een Big Jump. In eerste instantie met Waterschap Vallei & Veluwe als medeorganisator, maar later zag het hiervan af. Beheerder verleende medewerking; De Big Jump in Bussloo had een zeer magere opkomst van zo n tien springers. In heel Nederland sprongen er 500 mensen, waarvan 80 bij de landelijke Big Jump in Heerhugowaard; De GNMF ondersteunde de landelijke communicatie, waardoor het radioprogramma Vroege Vogels uitgebreid aandacht besteedde aan waterkwaliteit en het evenement. De deelname in Gelderland was teleurstellend en voor een deel te wijten aan het tegenvallende weer; De inzet aan media-benadering en promotie was vrijwel gelijk aan die van 2012; Het succes bij 8 andere locaties was wisselend en ook hier lag het verband met het weer; Twee conclusies liggen in ieder geval voor de hand: het is belangrijk een goede mede-trekker erbij te hebben, en het evenement is erg weersafhankelijk. Herbezinning op prioritering in 2014. Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 16 / 57

DE GNMF VOOR EEN DUURZAAM GELDERLAND (B) Speerpunt Klimaat en Energie Beoogde resultaten 2013 Bereikte resultaten 2013 Toelichting Natuurlijke veiligheid in het Deltaprogramma Gerealiseerd 227,5 uren / 19.809,= Begroot 211,5 uren / 19.050,= Rivieren Inbreng geleverd gericht op een Deltabeslissing veiligheid die voortaan uitgaat van een overstromingskans benadering i.p.v. overschrijdingskans, waarmee een integrale veiligheidsbenadering in beeld komt die meer kansen biedt aan duurzamere en natuurlijkere oplossingen dan dijkverzwaringen; Inbreng geleverd gericht op de opname van drie Natuurlijke klimaatbuffers als kansrijke strategie in het Deltaprogramma. In het bijzonder in de deelprogramma s Rivieren en Veiligheid; De achterban geraadpleegd en indien nodig ondersteund. Bijdrage aan advies (opstellen, redigeren) van Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers (CNK) voor Deltaprogramma 2014 van het Overlegorgaan Infrastructuur en Milieu (OIM); Overleg gevoerd met de staf Deltacommissaris; Bijgedragen aan de opzet van een klankbordgroep Deltadeelprogramma Rivieren; Adviezen stuurgroepen Delta Rijn en Maas via de klankbordgroep Deltadeelprogramma Rivieren opgesteld; Presentatie Natuurlijke Klimaatbuffers voorbereid bij de Vereniging van Nederlandse Riviergemeenten; Smart Rivers, Natuurlijke Klimaatbuffers en Green Rhine Corridor gepresenteerd in ambtelijke begeleidingsgroep en stuurgroep Deltadeelprogramma Rivieren; Inbreng geleverd natuurlijke veiligheid in het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma en uitvoeringsprogrammering Deltadeelprogramma Rivieren. Bijdrage geleverd aan de Proeftuin Kop van de Betuwe bij ruimtelijke adaptatie; schriftelijk overleg gevoerd met de lokale organisaties langs de Rijntakken; Gerapporteerd over de inzet voor Natuurlijke Klimaatbuffers; Ruimte voor de Waal overleg gevoerd. GNMF heeft geparticipeerd aan de vormgeving van de strategieën voor de Rivieren via het landelijke overleg Infrastructuur en Milieu, de klankbordgroep Deltaprogramma Rivieren en het regionale kwartaaloverleg (Kwarto). Daarbij is ook overleg gevoerd met de programmadirectie voor de rivieren en de staf van de deltacommissaris; De GNMF heeft met waardering gezien dat het Rivierklimaatpark IJsselpoort is opgenomen in de Voorkeursstrategie IJssel. Daarnaast heeft de GNMF geadviseerd de Rijnstrangen uit voeren in samenhang met de natuurontwikkeling. De Deltacommissaris heeft positief gereageerd op het schriftelijk verzoek van NMF, NM en Overstroom om de Waal Maas connectie bij Heerewaarden te onderzoeken als onderdeel van de Voorkeursstrategie Waal; De GNMF neemt deel aan de werkgroep Rivieren van het Expertisenetwerk Waterveiligheid (ENW) bij de toetsing van de verschillende strategieën, waaronder de nieuwe normering; De GNMF heeft de regionale inbreng van de Natuur en Milieufederaties en natuur beherende organisaties in een vijftal deelprogramma s gecoördineerd. Daarbij nam de GNMF deel aan de programmateams van de coalitie natuurlijke Klimaatbuffers en Smart Rivers. De GNMF heeft bijgedragen aan de studie naar de opties voor een regionale adaptatiestrategie voor de Rivieren van Kennis voor Klimaat. Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 17 / 57

Klimaat en energie Gerealiseerd 249 uren / 21.216,= Begroot 125 uren / 11.250,= Minimaal twee adviezen aan provinciale Staten gegeven over voorstellen van GS met betrekking tot de uitvoering van het Energie Transitieprogramma 2012-2015; Minimaal twee adviezen aan gemeentelijke besturen c.q. gemeenteraden gegeven over nieuwe klimaatprogramma`s; Minimaal twee initiatieven voor duurzame energieopwekking ondersteund; Stappen gezet om CO2- prestatieladder geïmplementeerd te krijgen in provinciaal en eventueel gemeentelijk beleid. GNMF heeft zienswijzen ingediend op de GSvoorstellen Gelders Energiefonds, Notitie bio- en mestvergisting in Gelderland, Pilots decentrale energieopwekking, Omgevingsvisie (onderdeel Energie) en doelstelling windenergie; Aan de gemeenten Arnhem en Nijmegen is geadviseerd om jaarlijks een lokaal overleg met corporaties, huurdersverenigingen en gemeenteraad te organiseren; Aan de gemeente Geldermalsen, Neerijnen en Tiel is geadviseerd om bij nieuwe windinitiatieven burgerparticipatie maximaal toe te passen; Windpark Nijmegen en een tweede zonnepark bij de afvalverbrander ARN te Beuningen zijn actief ondersteund; Tijdens het bestuurlijk overleg is het belang van de CO2-prestatieladder besproken. Met de verantwoordelijke beleidsambtenaar is een gesprek gevoerd over uitbouw. De provincie heeft in mei de CO2-prestatieladder voor het eerst toegepast. Begin 2014 is een vervolgoverleg gepland met de teammanagers Beheer en Onderhoud. Bedrijven, energie en milieu Gerealiseerd 293 uren / 24.965,= Begroot 150 uren / 13.500,= Vijfmaal inbreng geleverd bij revisievergunningen dan wel aanscherping van vergunningen. Hierbij wordt proactief de dialoog met bedrijf en bevoegd gezag gezocht; Bij het leveren van inbreng wordt tevens gekeken naar het niveau van energiebesparingsmaatregelen en opwekking van duurzame energie in de voorschriften. Bij 10 bedrijven is inbreng in de milieuvergunningen en rampenbestrijdingsplannen geleverd. Met de meeste bedrijven zoals NUON (gedoogvergunning Ketel 13 Kleefse Waard), GDF Suez Nijmegen (planvorming opwekking duurzame energie), Parenco (De-NOx papierslibverbrander), TWO(omgevingsvergunning en rampenbestrijdingsplan), Mead Johnson Nijmegen en Van Aalsburg te Neerijnen (spuiten met Captan) is een actieve dialoog gevoerd; Het beoordelen van energiemaatregelen en rendement is prominent bij de biomassa- en energiecentrales (Ketel 13 Kleefse Waard Arnhem, mestvergisting Aalten) aan de orde geweest. Met de beoordeling is concreet invulling gegeven aan de doelstelling om afdoende milieu- en gezondheidsbepalingen te realiseren in de betreffende vergunningen; Andere inbreng is geleverd bij de vergunningen van de volgende bedrijven: Agro Buren BV (rampbestrijdingsplan), mestvergisting Aalten, gieterij Doesburg, gieterij Vulcanus Doetinchem en grondwatersanering Bult van Putman. Energiebesparing huursector/stook je rijk Gerealiseerd 216 uren / 49.921,= Begroot 181 uren / 47.190,= Huurdersbelangenverenigingen in Arnhem, Ede/ Met steun van GNMF hebben huurders Wageningen en Nijmegen zijn bewustgemaakt belangenverenigingen in Arnhem, Ede- De behaalde resultaten laten zien dat de corporaties zich duidelijk bewust zijn geworden Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 18 / 57

( woonlasten worden lager ) en gestimuleerd om met het nieuwe convenant aan de slag te gaan richting eigen corporatie; Gemeenteraden en besturen en corporaties zijn gestimuleerd om actief te werken aan ambitieuze energieafspraken met corporaties in lijn met het nieuwe Convenant; Corporaties geven de voortgang aan (in een lokale bijeenkomst); Projectcoördinatie van het project Stookjerijk2013; Een landelijke slotbijeenkomst ter afsluiting van dit project is succesvol georganiseerd; Acquisitie financiering voor 2014 gerealiseerd. Wageningen en Nijmegen hun corporaties gewezen op het belang van energiemonitoring; De drie Arnhemse corporaties hun energieprestaties van het afgelopen jaar tijdens een bijeenkomst toegelicht. de Edese en Wageningse corporatie en vijf Nijmeegse corporaties hebben dit eveneens gedaan; In de gemeenten Arnhem, Ede-Wageningen en Nijmegen zijn corporaties ambitieuzer geworden bij de uitvoering van het convenant. De corporaties hebben aangegeven jaarlijks hun energieprestaties te presenteren en toe te lichten aan huurdersverenigingen en de raad; De GNMF heeft de landelijke projectcoördinatie Stook je rijk 2013 uitgevoerd. De door de GNMF georganiseerde slotbijeenkomst Stook je rijk in november 2013 is een landelijk succes geworden (75 deelnemers); Vervolgproject in 2014 is in december 2013 gerealiseerd. van de noodzaak van energiebesparing in de bestaande huurvoorraad en van de landelijke afspraken hierover met het ministerie (gemiddeld 3% CO2 reductie per jaar). Zij communiceren hier nu ook actief over; Huurdersverenigingen en raadsleden gebruiken de kansen die het nieuwe, aangescherpte convenant Energiebesparing Huursector hen biedt; Het convenant is integraal overgenomen in het Energieakkoord; Het succes van het project Stookjerijk2013 heeft geleid tot een vervolgopdracht voor 2014. De GNMF coördineert dan dertien Ronde-tafel gesprekken (waarvan twee in Gelderland). Ondergrond/schalie- en steenkoolgas Gerealiseerd 89 uren / 7.589,= Begroot 50 uren / 6.000,= Signaal gegeven als er zich nieuwe ontwikkelingen voordoen die gevolgen hebben voor Gelderland; Inbreng geleverd voor de Rijksstructuurvisie en de Omgevingsvisie; Indien nodig campagne opgezet richting gemeenten en burgers. Via eigen website, Facebook en nieuwsbrieven aandacht gegeven aan kritiek op opzet van het onderzoek in opdracht van de Minister, resp. op de conclusies van dat onderzoek. Tweemaal eigen persbericht uitgegeven; Aandacht gegeven aan landelijke acties tegen schaliegas, aan mogelijkheden voor gemeenten en eigen actie opgezet onder de Geef om Gelderland-vlag; Inbreng geleverd voor de Rijksstructuurvisie Ondergrond en de provinciale Omgevingsvisie; Delegaties uit Gelderland hebben deelgenomen aan actiemomenten in Den Haag en Boxtel; Meer Gelderse gemeenten hebben zich schaliegasvrij verklaard c.q. dit omgezet in concrete regelgeving. Landelijke Stichting Schaliegasvrij Nederland financieel ondersteund; Net als de Provincie Gelderland vindt de GNMF dat het aanboren van nieuwe bronnen van fossiele energie - zoals schaliegas - niet past in de transitiestrategie naar duurzame energieopwekking, zeker niet in Gelderland. Omdat besluitvorming plaatsvindt in Den Haag zijn we onderdeel van een bredere coalitie tegen schaliegaswinning; Verzet tegen schaliegaswinning is - mede door onze inzet - breder geworden. Hier Opgewekt Gerealiseerd 405 uren / 35.623,= Begroot 300 uren / 28.000,= Nieuwe initiatieven effectief begeleid; Effectief begeleid zijn onder meer Vallei Energie, Lingewaard Energie, Dorpsvereniging van Gelderland heeft met de GNMF een provinciaal steunpunt voor lokale duurzame energie- Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 19 / 57

Eerstelijnsondersteuning geboden bij onder meer financiering en ledenwerving; Actief gemakeld van initiatieven met deskundigen, goede voorbeelden elders en bijeenkomsten. Media-aandacht verworven voor lokale duurzame energie-initiatieven; Verdere voorstellen t.a.v. inzet van provinciaal revolving fonds becommentarieerd zodat lokale initiatieven gebruik kunnen maken van fonds; Minimaal één lokaal initiatief is succesvol ondersteund ofwel er is een coöperatie opgericht met het doel lokale duurzame energie te leveren. Provinciale steunpunt bij GNMF is vormgegeven. Wichmond Vierakker en van Millingen aan de Rijn, duurzaam Enspijk, NovioVolta en DIRK3, bijvoorbeeld t.a.v. financiering, ledenwerving en haalbaarheid (van zonnedaken); Media-aandacht voor lokale duurzame energieinitiatieven bij burgerwindpark Nijmegen en Lingewaard Energie; Voorstellen ontwikkelen ten aanzien van inzet van het provinciaal financieel instrumentarium voor lokale duurzame energie-initiatieven heeft plaatsgevonden met Gelderse voorlopers en verbetering van de regels van het instrumentarium. De initiatieven burgerwindpark Nijmegen, Lingewaard Energie en NovioVolta zijn succesvol ondersteund waarbij steeds een coöperatie is opgericht; Naast de eerstelijnsactiviteiten heeft het Steunpunt diverse activiteiten en bijeenkomsten georganiseerd zoals met HIER Klimaatbureau en Natuur en Milieu Overijssel een kennissessie Financiering en een bijeenkomst Marketing en Klantenwerving; Het steunpunt heeft meegewerkt aan de voorbereiding van het evenement Lokale Duurzame Energie (op 18 september te Arnhem). Het Steunpunt heeft de workshop Hoe start ik een LDE? gegeven. Het Steunpunt heeft i.s.m. de provincie Gelderland een Europees projectvoorstel (Grundvig) over internationale uitwisseling van de LDE ontwikkeld. Dit voorstel is uiteindelijk niet ingediend omdat financiering voor coördinatie ontbrak. initiatieven. Het steunpunt is een spin in het web van de Gelderse initiatieven en heeft via de campagne HIER opgewekt goed zicht op de landelijke ontwikkelingen. Op de website van HIER opgewekt staan eind december 2013 38 Gelderse LDE; Het Servicepunt neemt deel aan een kerngroep voor de inhoud en organisatie van de Community of Practice voor Gelderse voorlopers. Aan de CoP van zes Gelderse koplopers zijn in 2013 tien startende LDE toegevoegd. In 2014 gaan werkgroepen burgerwindparken en collectieve zonnedaken van start. Doel van de werkgroepen is om tot échte realisatie van opwekking te komen; Voor de Vereniging Kleine Kernen Gelderland geeft het Steunpunt eerstelijnsondersteuning aan de dorpsverenigingen die actief zijn op het gebied van collectieve lokale opwekking van duurzame energie. Duurzame Betuwe corridor/energiesnelweg A15 Gerealiseerd 730 uren / 81.550,= Begroot 300 uren / 27.000,= /onzeker 13.500,= Betrokken bij tenminste vijf concrete initiatieven, waaronder het (tijdelijk) inzetten van braakliggend gebied (bijv. voorlopig nog niet ingevuld bedrijventerrein) voor zonneparken; Participatievorm(en) in A15-windmolens uitgewerkt en omgezet in een organisatie die het GNMF is actief betrokken geweest bij tweede zonnedak afvalverbranding ARN, Windpark Enspijk bij verkeersknooppunt Deil, Windpark Neerijnen van projectontwikkelaar Prodeon en Windpark Meikampgraaf van projectontwikkelaar Raedthuys; O.a. door noodzakelijke afstemming met gemeente Overbetuwe en Park15 BV is veel vertraging opgetreden in het RO-traject van burgerwindpark Nijmegen. Ook het ophalen van vervolgfinanciering door Wiek-II is in 2013 niet afgerond. Daarom hebben Wiek-II en Windpower Gelderse Natuur en Milieufederatie Jaarverslag 2013 20 / 57