Werkstuk door een scholier 1959 woorden 17 maart 2001 5 68 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Propaganda De term 'propaganda' komt uit het Latijn (propagare) en betekent 'voortplanten', of, 'tot ontwikkeling brengen'. Hiermee bedoelt men dus de weloverwogen beïnvloeding van de houdingen, de meningen en de handelingen van een bepaald publiek, met gebruikmaking van symbolen, zoals woorden, kleding, gebaren, muziek, vlaggen, monumenten en afbeeldingen. Door middel van propaganda wordt getracht overtuigingen op te dringen of mensen tot bepaalde handelingen aan te zetten. Propaganda kan ontaarden in doelbewuste manipulatie; ze laat dan slechts één kant van een probleem zien en is er dan niet op gericht mensen hun eigen conclusies te laten trekken. In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog waren de methoden van propagandavoering gekenmerkt door het streven het publiek als het ware met grote hoeveelheden oververeenvoudigde leuzen te verzadigen. Behalve vereenvoudiging spelen herhaling en het gebruik van stereotiepen en vijandbeelden vaak een rol in propaganda. Agitatie De term 'agitatie' komt tevens uit het Latijn (agitatio) en betekent 'iets in beweging brengen', een term waarmee het streven wordt aangeduid om de denkbeelden en gevoelens van het publiek te beïnvloeden door gebruikmaking van diverse middelen, zoals het gesproken of gedrukte woord, afbeeldingen, muziek, demonstraties etc. Dit alles ten behoeve van een bepaalde (meestal politieke) doelstelling, voor de verwezenlijking waarvan men bij het publiek een bepaalde mate van enthousiasme, offervaardigheid, verontwaardiging, fanatisme en dergelijke wil aankweken. Het zijn vooral radicaal gezinde politieke en levensbeschouwelijke groeperingen en bewegingen, die zich van agitatie als strijdmiddel bedienen om hun doelstelling te bereiken. Deze doelstelling kan een meer of minder breed karakter vertonen. Het doel kan bijvoorbeeld zijn; - het ten val brengen van één of meer bepaalde politieke leider(s), maar; - het kan ook gaan om het bereiken van een beperkte tot fundamentele maatschappelijke hervorming Zo is agitatie gebruikt in de strijd voor bijvoorbeeld loonsverhogingen, vrouwenrechten, nationale onafhankelijkheid, democratie, fascisme, communisme. https://www.scholieren.com/verslag/713 Pagina 1 van 5
Omgekeerd echter kan agitatie ook worden bedreven met de bedoeling een bestaand politiek stelsel te handhaven. In autoritair geregeerde landen maakt de heersende partij veelal op grote schaal gebruik van agitatorische middelen om de stemming van de bevolking - in de door de machthebbers gewenste zin - te beïnvloeden en aldus het regime zo stabiel mogelijk te maken. Onderscheid propaganda & agitatie Een duidelijk onderscheid tussen de begrippen agitatie en propaganda ontbreekt. Vaak worden de beide termen als synoniem gehanteerd. Voor zover tussen beide begrippen wordt onderscheiden, ontbreekt overeenstemming ten aanzien van de te hanteren criteria. Enkele onderscheidingen die wel gemaakt zijn, luiden: - propaganda maakt gebruik van het geschreven woord, agitatie van het gesproken woord (Lenin); - propaganda spreekt het intellect aan (het denkvermogen/verstand), agitatie het sentiment (het gevoel) - propaganda bestaat uit de verspreiding van algemene politieke en/of levensbeschouwelijke denkbeelden en draagt een 'theoretisch' karakter, agitatie is erop gericht het volk aan te sporen tot bepaalde concrete acties op politiek of maatschappelijk terrein en draagt een 'praktisch' karakter Agitprop De term "Agitprop" - een samentrekking van agitatie en propaganda - kwam in zwang ten tijde van de Russische Revolutie ter aanduiding van de activiteiten van de Communistische Partij op agitatorischpropagandistisch terrein. De term werd overgenomen door de overige communistische partijen. Op het 22e congres van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (1961) werd de term vervangen door 'ideologisch werk'. Tijdens de burgeroorlog werden bij de partijcomités op de verschillende niveaus van de partijorganisatie speciale Agitprop-afdelingen ingesteld, belast met de verzorging van de revolutionaire agitatie en propaganda. Dit Agitprop-apparaat, met aan de top de afdeling voor Agitprop van het Centraal Comité van de Communistische Partij, werd na afloop van de burgeroorlog gehandhaafd. Het kreeg tot taak de bevolking onophoudelijk aan te sporen tot de socialistische opbouw, een geest van nieuw Sovjetpatriottisme (~vaderlandsliefde) aan te kweken, de politiek van partijleiding en regering te populariseren en de idealen van het communisme te verspreiden. Via het Agitprop-apparaat streefde de partij naar de socialistische opvoeding van de volksmassa. Massamedia & propaganda Met de opkomst van de massamedia als belangrijke factor in de politiek, is vanaf het einde van de 19e eeuw ook de propaganda een voorname rol gaan spelen. Nadat hiervan tijdens de WOI al op grote schaal gebruik was gemaakt, werd deze politieke vorm van manipulatie tijdens de WOII nog gespecialiseerder toegepast. Niet alleen werden er speciale afdelingen - in nazi-duitsland zelfs een apart ministerie - opgericht, die zich alleen met de voorbereiding van de propaganda bezighielden, maar ook paste men de modernste technieken en wetenschappen - zoals de psychologie - toe om zo het meest doeltreffende effect te bereiken. Het gebruik van propaganda door beide strijdende partijen, had zo'n intensief karakter, dat terecht gesproken kan worden van een propagandastrijd. https://www.scholieren.com/verslag/713 Pagina 2 van 5
Totalitaire staat In een totalitaire staat is het individu volledig ondergeschikt aan de gemeenschap: de staat gaat voor alles en het belang van de groep (volk, ras, partij) staat altijd boven het belang van de enkeling. De rol van de leider is allesoverheersend en wordt tot idool gemaakt; hij is een substituut voor God. Een dergelijke staat kent een eenpartijstelsel en heeft een afkeer van parlementaire democratie. Verkiezingen worden vaak wel gehouden, maar dit alleen om te demonstreren hoe "eensgezind" het volk is. De massamedia staan volkomen in dienst van de staat en bedrijven onbeschaamde propaganda voor het regime. Ook de jeugd wordt volledig geïndoctrineerd. Uiterlijk vertoon wordt erg belangrijk geacht, zoals militaire parades, fakkeloptochten en zorgvuldig georganiseerde partijbijeenkomsten. In die beïnvloeding wordt de ideologie voorgesteld als absoluut juist en krijgt ze een bijna godsdienstige lading. Er is een sterk geloof in de verlossing van het kwaad door middel van absolute trouw aan leider en leer. Dit kwaad bestaat óf uit het communisme óf uit het kapitalisme óf uit 'het internationale jodendom' óf een combinatie daarvan. Symbolen als het hakenkruis en sikkel met hamer onderstrepen nog eens dat het gaat om een soort cultus. De geheime politie zorgt door middel van willekeurige arrestaties, geheime processen, deportaties en concentratiekampen voor een ijzeren handhaving van de orde. Hierdoor leven de onderdanen in permanente angst en gedragen zij zich zo onopvallend mogelijk. Een totalitaire staat hoéft niet perse fascistisch te zijn, maar het fascisme heeft wél alles in zich om een staat totalitair te maken., Complete definitie 'totalitaire staat': Een totalitaire staat is een staat waarin de overheid vanuit een monopoliserend machtscentrum het maatschappelijk leven in alles tracht te beheersen. In het kader van de totalitaire ideologie worden niet alleen alle denkbare beheersingsinstrumenten (technologisch, militair, economisch, psychologisch) aangewend, maar ook wordt van ieder individu een actieve inzet en een totale overgave aan de officiële idealen geëist. Conclusie: de rol van propaganda in een totalitaire staat De massamedia staan in een totalitaire staat volkomen in dienst van de staat en bedrijven (gedwongen) onbeschaamde propaganda voor het regime. Door middel van propaganda wordt in een totalitaire staat getracht overtuigingen op te dringen of mensen tot bepaalde handelingen aan te zetten, waarbij deze propaganda slechts één kant van een probleem laat zien en mensen wil indoctrineren. Hierbij wordt de ideologie van de staat voorgesteld als absoluut juist en krijgt ze een bijna godsdienstige lading. Daarbij wordt het geloof in de verlossing van het kwaad door middel van absolute trouw aan leider en leer sterk benadrukt (dit kwaad bestaat óf uit het communisme óf uit het kapitalisme óf uit 'het internationale jodendom' óf een combinatie daarvan). https://www.scholieren.com/verslag/713 Pagina 3 van 5
Behalve vereenvoudiging spelen herhaling, het gebruik van stereotiepen en vijandbeelden, kenmerkende symbolen/woorden, specifieke kleding/gebaren/muziek/vlaggen of symboliserende monumenten en afbeeldingen vaak een grote rol in propaganda. Het doel van propaganda in een totalitair systeem is het bereiken van een fundamentele maatschappelijke hervorming, of - indien deze al bereikt is - het handhaven van het bestaande politieke stelsel. Men maakt hiervan gebruik om de stemming van de bevolking - in de door de machthebbers gewenste zin - te beïnvloeden en aldus het regime zo stabiel mogelijk te maken. Propaganda in Duitsland: Het doel van propaganda in Duitsland is was de beïnvloeding van de Duitse bevolking als die van de bezette gebieden en van de tegenstander. Vooral in Duitsland zelf had deze vorm van manipulatie effect. De propaganda beheerste het gehele maatschappelijke en culturele leven en werd middels radio, film en pers gevoerd. Ook door middel van de beheersing van alle kunstvormen voerde men een indirecte propaganda. Door uitsluiting van al datgene, wat niet beantwoorde aan de nationaal-socialistische maatstaven kreeg het publiek een sterk eenzijdig gekleurd beeld van de werkelijkheid. Propaganda kon ook door middel van korte films of imponerende symbolentaal. In verscheidene ensceneringen werd een imponerend en magisch beeld opgeroepen, verspreid door bijvoorbeeld de film Triumph des Willens (Leni Riefenstahl). In deze 'mystieke sfeer' werden elementen als kameraadschap, lotsverbondenheid, trouw en gehoorzaamheid onderdelen van een nazireligie, waarbij elk individueel gevoel werd uitgeschakeld. De verbondenheid met partij en leider, maar ook met ras en vaderland werd beklemtoond door het scheppen van een voorbeeldig type Duitsers, de blonde Germaan met blauwe ogen en langwerpige schedel. Evenals het type van het ideale gezin waarbij de vrouw voorgesteld werd als trouwe moeder en minnares. De Duitse man vervulde zowel de taak van soldaat als die van arbeider. Sleutelwoorden hierbij waren: wil, trouw en strijd. Naast deze positieve gerichte propaganda nam de negatieve een even grote, zoniet belangrijker plaats in (antisemitisme, ondermijnen van het moreel van de vijand (psychologische oorlogsvoering) etc. De verbondenheid met het vaderland werd voorgesteld door idealisering van het landelijke leven, de folklore en de nationale geschiedenis. Dit laatste onderdeel speelde aan het einde van het Derde Rijk een bijzondere rol. Door het geven van historische voorbeelden, waarbij het Duitse volk buitenlandse overweldigers de baas was gebleven, trachtte de propaganda de bevolking een hart onder de riem te steken. Behalve de Joden, waren het ook de bolsjewieken die als te vernietigen voorbeeld en symbool voor alles wat het nationaal-socialisme in de weg stond door propagandamachine werd aangevallen. Hierbij werd gebruik gemaakt van zowel uiterlijke raskenmerken als clichématige karaktertrekken. Dit laatste deed men ook bij de Angelsaksische tegenstander en de Engelsen, die als brute imperialisten en kolonialisten, die met name in Zuid-Afrika tegen de Boeren misdaden hadden bedreven, gesymboliseerd. Ook de Amerikanen bezaten een decadente cultuur en zouden met hun gemengde bevolking slechts barbarij en cultuurloosheid over het beschaafde Europa brengen. Dit beeld van kinderen slachtofferende, https://www.scholieren.com/verslag/713 Pagina 4 van 5
bloedschendende joden, beestachtige bolsjewieken en verraderlijke Engelsen behoorde de Duitse bevolking schrik aan te jagen. Propaganda werd onder andere verspreid door middel van bladen, radio, kranten, brochures, affiches en pamfletten. Typerend voor de propagandamethode was de wijze, waarop deze aangepast werd aan de actualiteit. Tijdens de koude winter van 1941-1942, toen het Duitse leger aan het Russische front door de vorst in grote moeilijkheden kwam, organiseerde Goebbels, een liefdadigheidactie om geld voor warme kleding en dergelijke in te zamelen. Het grootste propagandaresultaat werd aan het einde van de oorlog behaald, door tijdens een zorgvuldig voorbereide vergadering zijn gehoor de vraag voor te leggen of men de totale oorlog wenste. Het eenstemmige ja van de geselecteerde partijleden werd het antwoord van vrijwel de gehele Duitse bevolking. Propaganda in de Sovjet-Unie: De propaganda in de Sovjet-Unie had een lange voorgeschiedenis. In 1902 had Lenin in zijn boek Wat te doen al gewezen op het belang ervan en tijdens de revolutie was de politieke propaganda die met de modernste midellen gevoerd werd en waarbij een groot aantal kunstenaars werd ingeschakeld tot ontwikkeling gekomen. De staatsgeleide tijdens de Tweede Wereldoorlog leek in opzet en structuur op die van de Duitsers. De propaganda werd op de modernste wijze gevoerd hierbij was het sleutelwoord vrede. Daarbij werd de tegenstander steeds afgeschilderd als de eigenlijke op oorlog berustte boosdoener. Dit was een vorm van propaganda die na 1945 zou worden voortgezet. Een grote rol bij de propaganda speelde ook het nationalisme en de geschiedenis. De vaak erg directe propaganda drong door in het gehele maatschappelijk leven en had in de twintig jaar tot aan de Tweede Wereldoorlog bij de gehele bevolking - die op hardhandige wijze tot discipline en gehoorzaamheid was gedwongen - een buitengewone vaderlandsliefde opgewekt. Dit effect is ook duidelijk merkbaar als men kijkt naar het zeer grote aantal slachtoffers en de materiële schade in de SU na de Tweede Wereldoorlog. https://www.scholieren.com/verslag/713 Pagina 5 van 5