SUSTAINGRAPH TECHNISCH ARTIKEL SUSTAINGRAPH is een Europees project, gericht (op het verbeteren van) de milieuprestaties van Europese Grafimediabedrijven binnen de productlevenscyclus van hun grafimedia producten. Het project wordt gefinancierd door het LIFE+ 2009 programma. De Europese Grafische sector heeft een belangrijke rol in de industriële milieuimpact van de levenscyclus van producten, met name als er er gekeken wordt naar de productie en het gebruik van grondstoffen, productieprocessen en distributie. artikel Figure 1. Life Cycle Life Cycle van een print product 1 1 Bron: Sustainability, Energy & Environment PrintCity GmbH + Co. KG. 2008 1
artikel Er is een aantal redenen waarom Europese Grafimediabedrijven hun milieuprestaties niet kunnen verbeteren, Er is gebrek aan daartoe geëigend hulpmiddelen / eco-indicatoren waarmee de totale milieu-impact van grafische producten in de productlevenscyclus in kaart kan worden gebracht, waarbij de hulpmiddelen / indicatoren zijn toegespitst op de specifieke kenmerken van de Europese Grafimedia bedrijven. Gebrek aan informatie over veelbelovende milieutechnologieën, -processen en -producten Het ontbreekt de grafimediabedrijven aan managementvaardigheden om milieubeleid te ontwikkelen en in te voeren binnen de organisatie, met als doel een nieuw groen bedrijfsprofiel te creëren, en daarmee ook groenere producten te produceren en vermarkten. De Europese Grafimedia MKB-bedrijven hebben technische ondersteuning nodig, om tot goede, doeltreffende en milieuverantwoorde oplossingen te komen voor de productlevenscyclus van grafische producten. Daarom is de belangrijkste doelstelling van het project SUSTAINGRAPH om een etool te ontwikkelen voor het in kaart brengen van de milieu-impact van grafische producten gedurende hun productlevenscyclus en het begeleiden van Europese Grafimediabedrijven bij het ontwikkelen van nieuwe duurzame producten en diensten, volgens de principes van Sustainable Consumption and Production and Sustainable Industrial Policy (SCP/SIP). Het SUSTAINGRAPH project brengt informatie en hulpmiddelen voort die gratis kunnen worden gebruikt door de Europese Grafimediabedrijven: Een milieu monitoringsysteem Praktijkvoorbeelden over ontwikkelen van duurzame grafische producten en diensten Een online instrument (etool) gebaseerd op het milieu monitoringsysteem en de praktijkvoorbeelden die door het project worden voortgebracht. SUSTAINGRAPH is een LIFE+2009 project dat wordt uitgevoerd door het consortium: AIDO, Grafisch Technologisch Instituut voor kleur, optica en beeldbewerking Spanje (Coördinator v/h project) De kamer van koophandel van Valencia, Spanje Het centrum voor Schone Technologie - Milieu, Water, Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting Conselleria, Generalitat Valenciana, Spanje Dienstencentrum BV, adviesbureau voor de grafimediabranche, Nederland Graphic Association (GA), verbond van Grafische ondernemingen, Denemarken Meer informatie: info@dienstencentrum.com 2
Graphic Green Certification artikel 3
artikel Groene certificatie van grafische producten Grafimediabedrijven passen in steeds toenemende mate labels en ISO standaarden toe om te voldoende aan klantwensen. Dit doen ze om klanten te kunnen overtuigen dat het gedrukte product duurzaam, CO2-neutraal of zelfs maatschappelijk verantwoord is. Al deze uitingen maken het niet makkelijker voor de bedrijven en hun klanten. Dit technische artikel bevat een overzicht van de meest relevante duurzaamheidscertificaten voor grafische producten met als doel drukkers en hun klanten meer inzicht te geven en keuzes te kunnen maken. Het Dienstencentrum BV, de Graphic Association of Denmark en AIDO ondersteunen grafimediabedrijven bij het implementeren van deze standaarden. 1. ISO 14001:2004 Mileuzorgsysteem vereisten en advies bij gebruik Een oude bekende in het scala aan normen is ISO 14001, een norm die door de International Organization for Standardization al in 1996 werd gepubliceerd. Tot heden is deze norm door 12.000 organisaties in meer dan 75 landen ingevoerd. ISO 14001 is onderdeel van de overkoepelende 14000-reeks die bedrijven een rode draad geeft om te volgen naar een goed milieuzorgsysteem. Goed georganiseerde grafimediabedrijven moeten heden ten dage een milieuzorgsysteem opgesteld hebben. De aangewezen kandidaat om dit aan te tonen is het ISO 14001 certificaat. Dit is met name van belang voor bedrijven met grotere klanten in de zakelijke markt en voor aanbestedingen. Aanvullen op het milieuzorgsysteem is door het Dienstencentrum grafimedia-gerichte energiemanagement (e-)tools gebouwd, beschikbaar via http://www.eeei.info/tools.aspx. Deze tools geven duidelijk aan welke regels en voorschriften een grafimediabedrijf moet volgen. Het belangrijkste is dat het bedrijf een plan moet hebben opgesteld om naar milieudoelstellingen toe te werken. Het bedrijf kan deze doelstellingen zelf bepalen. De Graphic Association of Denmark ondersteunt bedrijven ook bij het implementeren van deze standaard. 4
Een drukker met een milieuzorgsysteem volgens deze ISO standaard kan zijn bedrijf laten certificeren. Een auditor met ervaring in de branche evalueert het systeem en kan het systeem akkoord voor certificatie verklaren. Om het certificatie te blijven gebruiken dienen wel vervolgaudits plaats te vinden. 2. EMAS Het Europese Eco-management and Audit Scheme (EMAS ) is een management tool waarmee bedrijven en andere organisaties hun milieuprestaties kunnen evalueren, rapporteren en verbeteren. Het schema is sinds 1995 voor bedrijven beschikbaar en was in eerste instantie alleen toegankelijk voor bedrijven in de industriële sector. Vanaf 2001 is EMAS open voor alle sectoren in de economie waaronder ook publieke en private dienstverlening. In 2009 heeft EMAS een tweede revisieslag gehad. Op 22 december 2009 werd Regulation (EC) No 1221/2009 of the European Parliament and of the Council of 25 november 2009 on the voluntary participation by organisations in a Community ecomanagement and audit scheme (EMAS) gepubliceerd, op 11 januari 2010 werd deze van kracht. De doelen van EMAS, als belangrijk instrument van het Sustainable Consumption and Production and Sustainable Policy Action Plan, zijn: het bevorderen van continue verbetering van de milieuprestaties van orga nisaties door het opstellen en implementeren van milieuzorgsystemen door organisaties, en het systematisch, objectief en periodiek evalueren van de performance van dit soort systemen, het voeren van een open dialoog met het publiek en andere geïnteresseer de partijen, en actieve betrokkenheid van medewerkers van organisaties en relevante training. artikel 5
artikel 3. CARBON FOOTPRINT (CO2-Voetafdruk) De Carbon Footprint, oftewel de CO2-voetafdruk, is een inventarisatie van de hoeveelheid uitgestoten CO2 als resultaat van productie, energieverbruik en transport van een product. De rekenmethode hiervoor die nu in gebruik is in de grafische branche is ClimateCalc. De methode is de enige internationaal erkende grafische norm voor CO2-voetafdrukberekeningen in de wereld. Toegespitst op de grafische branche rekent de ClimateCalc met onder andere de volgende parameters: papiersoorten, inkt-, lak- en vernistypen en verpakkingen, andere specifieke grond- en hulpstoffen zoals iso-propylalcohol, wasmiddelen en verschillende drukvormen (zoals aluminium platen en flexovormen), gegevens over vervoersbewegingen van werknemers en goederen en energieverbruiken. De CO2-voetafdruk laat zien hoeveel kilogram CO2 (het bekendste broeikasgas) er voor nodig is om een bepaald grafisch product te maken. De ClimateCalc combineert de CO2-voetafdruk van het bedrijf zelf met de geverifieerde gegevens per product. Hierdoor kan een opdrachtgeveer een CO2-voetafdruk per specifiek product laten uitrekenen. Dit heeft als voordeel dat de opdrachtgever cijfers heeft om verschillende drukkerijen met elkaar te vergelijken. Bovendien is met deze gegevens de voetafdruk eveneens te neutraliseren door middel van een CO2-afkoopregeling. 4. FSC en PEFC Deze certificatienormen staan voor verantwoord bosbeheer. Papier en hout met FSC- of PEFC-stempel moeten uit verantwoord beheerde bossen komen. En dit moet traceerbaar zijn. Bedrijven die voor (één van) deze normen gecertificeerd zijn, mogen het FSC- of PEFC-logo op het product zetten. Hiermee bewijst de opdrachtgever dat het papier van zijn drukwerk uit verantwoord beheerde bossen komt. FSC staat voor Forest Stewardship Council en PEFC voor Programma for Endorsement of Forest Certification. 5. NORDIC ECOLABEL voor drukkerijen Een bedrijf dat het Nordic Ecolabel voor drukkerijen mag voeren doet dit voor de productie van drukwerk. Het bedrijf heeft aangetoond dat het aan een aantal milieueisen voldoet zodanig dat het een van de minst vervuilende bedrijven uit de grafische branche is. Dit geldt voor de hele productieketen. De eisen gelden voor zowel het productieproces, het papier en gebruik van chemicaliën. Ook het bevorderen van 6
artikel hergebruik van drukwerk wordt door dit label beloond. Een bedrijf met dit label heeft een holistische blik (een brede helikopterview ) over de eigen milieu-impact. Dit houdt in dat grondstoffen zo efficiënt mogelijk gebruikt worden en het vervangen van vervuilende of gevaarlijke materialen door minder gevaarlijke alternatieven. De milieueisen van dit label bieden het bedrijf ook een richtlijn die hen helpt een bijdrage te leveren aan duurzame ontwikkeling. De eisen (versie 5) aan gegevens bestaan uit een combinatie van verplicht in te vullen eisen en aanvullende mogelijkheden om punten te vergaren. De verplichte eisen zijn natuurlijk echt verplicht. De overige eisen, die borgen dat het bedrijf ook na het vergaren van het certificaat aan zijn verplichtingen blijft voldoen, zijn ook verplicht. Deze eisen gaan over de volgende onderwerpen: - Het soort drukkerij; - De leveranciers, op basis van gegevens van leveranciers of schattingen op basis van financiële gegevens. - Afwerking - Chemicaliën en materialen - Afvalverwerking 6. ECOLABEL voor gedrukt papier Het EU Ecolabel is een vrijwillige methode waardoor producten, importeurs en retailers op kunnen gaan voor een label voor hun producten. Het EU Ecolabel dekt een zeer brede groep producten, van diverse typen productie tot toeristische dienstverlening. De criteria voor elke productgroep worden, met betrokkenheid van stakeholders, opgesteld door deskundigen zodat de milieu-impact over de hele levenscyclus van het product gereduceerd kan worden. Omdat elk product een andere levenscyclus kent, worden de criteria daar ook op aangepast. Bij het ontwikkelen van de EU ecolabel criteria wordt de nadruk gelegd op de meest vervuilende stappen, die natuurlijk per product anders zijn. 7
artikel Gemiddeld elke 4 jaar worden de criteria geevalueerd en aangepast aan de hand van de stand der techniek van materialen, productieprocessen of emissiereductie en tevens aan de hand van veranderingen op de markt. Op deze manier kunnen gebruikers en hun klanten zeker zijn dat het EU ecolabel continu staat voor de beste milieuprestaties. De verschillende staten van de European Economic Area wijzen zogeheten Competent Bodies (Bekwame instanties) aan die onafhankelijk en onbevooroordeeld binnen of buiten ministeries kunnen werken. Ze zijn verantwoordelijk voor de implementatie van de EU Ecolabel methode op landelijk niveau en zijn het eerste aanspreekpunt voor potentiele deelnemers. Ze beoordelen aanvragen en belonen die producten die het verdienen met het EU Ecolabel. Als zodanig zijn ze verantwoordelijk voor de uitvoering van een consistent, neutraal en betrouwbaar verificatieproces door een derde, die voldoet aan (inter)nationale en Europese procedures en normen met betrekking tot certificatiesystemen. Het ecolabel voor drukwerk geeft aan dat - Het drukwerk gerecycled kan worden - Het drukwerk gemaakt is met papier met een kleine milieu-impact - Emissies van chemicaliën naar lucht en water tijdens het papierproductie en het drukproces beperkt zijn De productgroep drukwerk bestaat uit al het drukwerk dat voor minstens 90% gewicht bestaat uit papier, karton of papiergebaseerde substraten; met uitzondering van boeken, catalogi, pads, pamfletten of soortgelijke vormen die voor minsten 80% (qua gewicht) uit papier of papiergebaseerde substraten bestaan. Inleggen, omslagen en ander gedrukt materiaal die onderdeel zijn van het gedrukte product worden ook als deel van dat product beschouwd. 4.1 Ecolabel criteria De criteria zijn specifiek gericht op het bevorderen van de (milieu) efficiency van ontinkten en recyclebaarheid van drukwerk, de reductie van emissie van VOSsen, de reductie of voorkomen van risico s voor het milieu en gezondheid en het gebruik van gevaaarlijke stoffen. De criteria zijn zo vormgegeven dat ze het labelen bevorderen van die drukwerkproducten die een lage impact hebben. 8
De criteria gelden voor drie aspecten: 1e criterium: Substraat (a) Het drukwerk wordt gedrukt op papier met het EU Ecolabel, zoals vastgelegd in het Commissiebesluit 2011/333/EU. (b) Daar waar krantenpapier wordt toegepast moet het product gedrukt worden op papier met het EU ecolabel zoals vastgelegd in het Commissie besluit 2012/448/EU. 2e criterium: verboden of gelimiteerde grond- en hulpstoffen Grondstoffen die in het eindproduct zouden kunnen komen, en die gevaarlijke of risicovolle bestandsdelen bevatten, biocides, wasmiddelen, alkyl phenol ethoxylaten (gehalogeneerde oplosmiddelen), phtalaten en mengvormen hiervan moeten aan de eisen voldoen, waaronder met name classificatie, risicovermelding en risicozinnen. Het niet-papieren bestandsdeel (tot 20% op basis van gewicht) in het eindproduct mag geen van de in de eisen genoemde bestandsdelen bevatten. 3e criterium recyclebaarheid Het drukwerk moet recyclebaar zijn. Het product moet ontinkt kunnen worden en niet-papieren bestandsdelen moeten eenvoudig verwijderbaar zijn zodat deze het recyclen niet belemmeren. 4e criterium emissies Emissies naar water en lucht moeten voldoend aan de eisen ten opzichte van de gebruikte druktechniek. artikel 5e criterium afval De locatie waar het drukwerk gemaakt wordt dient te beschikken over een systeem voor afvalbeheer, waaronder bijproducten van het proces, in navolging van lokale en nationale regel- en wetgeving. De hoeveelheid afvalpapier moet voldoen aan de gestelde eisen op basis van de 9
gebruikte druktechniek (jaarlijkse tonnen afvalpapier uit de druk- en afwerkingsactiviteiten van het gelabelde drukwerk, met opgave van ingekocht papier en daadwerkelijk gebruikt papier voor de productie van het drukwerk met het ecolabel). 6e criterium energieverbruik Het drukbedrijf dient een register aan te leggen met daarin alle energie verbruikende apparaten (inclusief machines, verlichting, luchtbehandeling, koeling, etc.) en een programma van verbetering van de energie-efficiency. 7e criterium opleiding Alle medewerkers die een rol hebben in de dagelijkse werkzaamheden dienen de kennis te hebben verkregen die nodig is om te kunnen voldoen aan de Ecolabel eisen en om continu te kunnen verbeteren. 8e criterium geschiktheid voor de toepassing Het product moet geschikt zijn voor het beoogde gebruik. 9e criterium informatie op het product De volgende informatie moet op het product aanwezig zijn U wordt gevraagd het gebruikte papier te verzamelen voor recycling. 10e criterium informatie op het EU Ecolabel Het optionele label met tekstkader moet de volgende tekst bevatten: - Dit drukwerk is recyclebaar - Dit drukwerk is gedrukt op papier met een lage milieu-impact - Emissies van chemicaliën naar lucht en water tijdens de papierproductie en het drukproces zijn beperkt. artikel 10