Energiezuinige woningen met een EPC van 0,4: kies het concept dat je wenst! December 2014 Toolkit Selectietool Per 1 januari 2015 gaan we de volgende stap maken naar een EPC van 0,4 om uiteindelijk eind 2020 uit te komen op bijna energieneutrale gebouwen (BENG). Met de aanscherping van de EPC in het Bouwbesluit wordt tegelijkertijd ook de minimale Rc-waarde van de thermische schil verhoogd. Wat zijn de meer-investeringskosten voor een tussenwoning (Voorbeeldwoning RVO.nl) met een EPC 0,4 ten opzichte van diezelfde tussenwoning met een EPC 0,6? Hoe hoog wordt de bijbehorende energierekening? Met wat voor installatie is die woning uitgerust? Op dit soort vragen kunt u antwoord krijgen met de Toolkit Selectietool. Het is een digitale update uit 2013 van de Toolkit Duurzame Woningbouw, prijsniveau 2012. Het stelt ontwikkelaars in
staat om op globale wijze snel een aantal energieconcepten te selecteren en levert daardoor binnen korte tijd heel veel nieuwe inzichten op. In de Toolkit Selectietool staan vele uitgewerkte concepten met doorgerekend de consequenties van de in de concepten toegepaste techniekcombinaties. Door een eenvoudig regelpaneel is het mogelijk om snel tot een shortlist te komen. Kies het woningtype, het gebruikersprofiel, de energie-infrastructuur waar de woning op is aangesloten en de gewenste EPC. Kies vervolgens de bandbreedte waarbinnen de energiekosten mag liggen en waarbinnen de meerinvestering van het energieconcept mag liggen en de tool selecteert de concepten die daaraan voldoen. Voorbeeldwoningen De concepten in de Selectietool zijn doorgerekend voor de vier voorbeeldwoningen zoals beschreven door RVO.nl. Voor de referentie tussenwoning zijn in de tool 85 concepten met een EPC van 0,4 opgenomen die toegepast kunnen worden na de aanscherping van de EPC in 2015. In deze notite zijn vier concepten van rijwoningen uitgelicht. Deze concepten verschillen in de energie-infrastructuur, isolatiewaarde, de installatie en het al of niet toepassen van duurzame opwekking. Twee varianten van de thermische schil Volgens de trias energetica begint energiebesparing met een goede thermische schil. In de berekeningen is gerekend met twee varianten van de thermische schil: - Gewoon goed: Gevel en vloer hebben een Rc-waarde [m²k/w] 5,0, het dak 6,0 [m²k/w] Beglazing bestaat uit HR++ beglazing. - Passiefhuisniveau: Dak en gevel hebben een Rc-waarde [m²k/w] 10,0 en de vloer heeft een Rc-waarde [m²k/w] 6,5. De beglazing bestaat uit drievoudige beglazing (HR+++). Het effect op de EPC van het verbeteren van de Rc-waarde neemt af naarmate deze waarde toeneemt. Boven het door het Bouwbesluit vereiste niveau, dient er een afweging gemaakt te worden tussen verder opvoeren van de vraagbeperking of investeren in duurzame opwekking om voor de eindgebruiker te optimaliseren voor investering en woonlasten. 2
Installatie- en ventilatiesystemen Uit het brede assortiment installatie- en ventilatietechnieken, die op de Nederlandse markt zijn, zijn 27 techniek combinaties in de Selectietool opgenomen. Deze bouwsystemen kunnen bijdragen aan een comfortabel en gezond binnenklimaat. Met behulp van deze techniekcombinaties zijn er bij elke energie-infrastructuur meerdere combinaties mogelijk. Aanvullend op de 27 technieklijnen worden concepten uitgevoerd met een kleine zonnecollector (2,8 m² per woning, alleen voor tapwater verwarming), een grote zonnecollector (10 m² per woning, voor tapwater- en ruimteverwarming ) of geen zonneboiler. De rol van PV Voor een aantal concepten is het plaatsen van PV-panelen nodig om te kunnen voldoen aan de gevraagde EPC-niveau. Met extra PV-panelen is in de toekomst de EPC verder te verlagen. Bij de berekening is uitgegaan van PV-panelen georiënteerd op het zuiden met een hoek van 45 en een vermogen van 125 Wp/m 2. Passiefhuis (Conceptcode* : Tussen-4-var1ez-s3) EPC 0,36 Energie-infrastructuur Isolatie Warmteopwekking Warmteafgifte Warmtapwaterbereiding Ventilatiesystemen Douche WTW Gas en elektra Passiefhuis Individuele HR107 combi (geen koeling) LT vloerverwarming Individuele HR107 combi Gebalanceerde ventilatie met WTW en CO2-sturing met twee of meer zones Ja Zonnecollector 2,8 m² PV - Meerinvestering t.o.v EPC 0,6 Ca. 14.000 Extra m² PV tot EPC 0 23 m² * code zoals gebruikt in de Toolkit Selectietool De woning is zeer goed geïsoleerd en heeft een hoge mate van kierdichting (uitgegaan wordt van een infiltratie waarde van 0,15 dm³/s per m²) waardoor het energieverlies door 3
de schil van het gebouw minimaal is. Deze woning kan op deze punten worden gekenmerkt als een Passiefhuis. De woning is verder voorzien van een individuele HR 107-combiketel en vloerverwarming. Door de lage temperatuurverwarming kan de woning in de toekomst eenvoudig overschakelen op duurzame warmtebronnen. Er is een douche-wtw toegepast waardoor warmte van het afgevoerde douchewater deels wordt overgedragen aan het toegevoerde douchewater. In het stookseizoen wordt door een goede isolatie en drievoudige beglazing een behaaglijk comfort geboden waarbij de verwarming slechts incidenteel aanvullend nodig is. Om oververhitting in de zomer te voorkomen, zijn spui-voorzieningen, zomernachtventilatie en effectieve zonwering gewenst. De zonnecollector werkt optimaal bij een oriëntatie tussen zuidoost en zuidwest. Aandachtspunten - De zomernachtventilatie bestaat uit een aantal inbraakvrije kleppen in de gevels waardoor in de zomer 's nachts de massa van de woning afgekoeld wordt door de koele buitenlucht. - De toepassing van gebalanceerde ventilatie vraagt om een goede luchtdichtheid van de woning. Dit vereist aandacht bij het ontwerp en de realisatie. - Bij opleveren van de woning een Ventilatie Prestatie Keuring (VPK) uitvoeren. Eenvoudig naar EPC 0,4 met PV (Concept code, Tussen-4-var1e-s2) EPC 0,39 Energie-infrastructuur Isolatie Warmteopwekking Warmteafgifte Warmtapwaterbereiding Ventilatiesystemen Douche WTW Gas en elektra Gewoon goed Individuele HR107 combi (geen koeling) LT vloerverwarming Individuele HR107 combi Gebalanceerde ventilatie met WTW en CO2-sturing met twee of meer zones Ja Zonnecollector - PV 9 m² 4
Meerinvestering t.o.v EPC 0,6 Ca. 7.400 Extra m² PV tot EPC 0 25 m² (+ 9 = 34 m²) De woning is gewoon goed geïsoleerd en voorzien van een individuele HR 107-ketel en vloerverwarming. Er is een douche-wtw toegepast. Zowel de afvoer als de toevoer van ventilatielucht geschiedt mechanisch. De regeling bestaat uit C02-sturing, waarbij de CO2-concentratie een indicator is van de aanwezigheid van bewoners. Dit leidt tot niet meer ventileren dan nodig. Aandachtspunten - De woning is voorzien van 9 m2 pv zonnepanelen om te voldoen aan de minimale EPC-eis van 0,4. De oriëntatie van het dak heeft daardoor een grote invloed op de EPC. - De 9 m2 PV zo situeren dat in de toekomst extra PV en/of een zonnecollector nog mogelijk zijn. Warmtelevering door derde (Concept code, Tussen-4-var4a-s2) EPC 0,39 Energie-infrastructuur Isolatie Warmteopwekking Warmteafgifte Warmtapwaterbereiding Ventilatiesystemen Douche WTW Gas en elektra Gewoon goed Stadsverwarming (geen koeling) Radiatoren Individuele HR107 combi Mechanische afvoer en natuurlijke ventilatietoevoer (winddruk gestuurde), tijdsturing op de mechanische afvoer Ja Zonnecollector - PV 6 m² Meerinvestering t.o.v EPC 0,6 Ca. 5.600 Extra m² PV tot EPC 0 33 m² (+ 6 = 39 m²) De woning krijgt een aansluiting op een externe warmtebron (bijvoorbeeld industriële restwarmte). Via een stadsverwarmingsunit wordt zowel voorzien in de ruimteverwarming 5
als in het verwarmen van tapwater. De woning is uitgevoerd met LT radiatoren. Er is geen naverwarming nodig om tot de gewenste aanvoertemperaturen te komen. Door de toepassing van LT verwarming is het mogelijk om in de toekomst de warmtelevering verder te verduurzamen. De aanvoerlucht voor de ventilatie van de woning geschiedt door ZR-roosters (zelfregelende / winddruk onafhankelijk ventilatieroosters) in de gevel. De lucht wordt afgezogen door een mechanische installatie op basis van de bezettingstijd die vooraf wordt ingesteld. Er is een douche-wtw toegepast. Aandachtspunten - Door gebruik te maken van LT-radiatoren beschikt de woning over een snel reagerend comfortabel verwarmingssysteem. Bij het toepassen van natuurlijke ventilatie toevoer in kombinatie met lage temperatuur verwarming is er altijd een risico op tocht. De juiste roosters en een goede positionering zijn van groot belang om comfortklachten te voorkomen. - De woning is voorzien van 6 m2 pv zonnepanelen om te komen tot een EPC van min. 0,4. De oriëntatie van het huis heeft een grote invloed op de EPC. De passieve en actieve zonne-energie zijn hier van afhankelijk. Zorg voor voldoende vrij dakoppervlak om in de toekomst de toepassing van extra PV of duurzame opwekking door een zonneboiler mogelijk te maken. - Omdat de woning geen gasaansluiting heeft, dient elektrisch gekookt te worden. All-electric (Concept code, Tussen-6-var5b-s1) EPC 0,40 Energie-infrastructuur Isolatie Warmte- en koudeopwekking Warmteafgifte Warmtapwaterbereiding Ventilatiesystemen Douche WTW All-electric Gewoon goed Individuele warmtepomp op bodem Vloerverwarming en vloerkoeling Individuele warmtepomp op bodem Mechanische afvoer en natuurlijke toevoer via winddruk gestuurde roosters. De afvoer is voorzien van CO2-sturing in verblijfsgebied met opstelplaats kooktoestel op afvoer zonder zonering Ja 6
Zonnecollector - PV 10 m² Meerinvestering t.o.v EPC 0,6 Ca. 14.400 Extra m² PV tot EPC 0 26 m² (+ 10 = 36 m²) De woning is voorzien van individuele warmtepomp en een individuele bodemwisselaar. Omdat de woning goed geïsoleerd is, kan de capaciteit van de warmtepomp en de bron beperkt blijven. De warmte afgifte vindt plaats door vloerverwarming die in de zomer ook kan koelen. Er is een douche-wtw toegepast. De zonnecollector voorziet een groot deel van het jaar in de warm tapwater behoefte. De extra grote uitvoering van de collector wordt benut om de bodem te regenereren. Aandachtspunten - Let op het ruimtebeslag van de bodemwisselaars en voorkom beïnvloeding van bodemwisselaars op aangrenzende percelen. - Het plaatsen van een bodemwisselaar is meldingsplichtig. Bij plaatsing van de wisselaars op openbaar terrein is vroegtijdig overleg met de betrokken gemeente nodig. - Vaak zal een woning met een individuele warmtepomp all-electric worden uitgevoerd, dus zonder gasaansluiting. De elektrische woningaansluitingen dienen voorbereid te zijn op het elektriciteitsgebruik van de warmtepomp plus eventueel elektrisch element, door een aparte groep. Ook dient rekening te worden gehouden met elektrisch koken. - Speciale aandacht is nodig bij de combinatie van vraaggestuurde ventilatie en vloerverwarming. Zorgvuldig ontwerpen is nodig ter voorkoming van comfortklachten. - De toepassing van zonnecollectoren vraagt om een oriëntatie op het zuiden zonder belemmering. - In de woning dient een afsluitbare ruimte te worden gereserveerd voor het plaatsen van de warmtepomp. Aan de slag met energieconcepten Door het eenvoudige regelpaneel is het mogelijk om uit een grote reeks doorgerekende energieconcepten, van een Longlist naar een Shortlist te komen. Naast de theoretische energieconcepten is er een eerste aanzet gegeven om, voor zover ze er zijn, door te kunnen klikken naar commerciële aanbieders van in de tool doorgerekende concepten. Via een 6-tal stappen is uit het grote aantal doorgerekende concepten, het voor uw situatie best passende concept te selecteren. Die 6 stappen zijn: 1. Kies het woningtype uit 4 referentiewoningen 2. Kies het gebruikersprofiel uit 3 varianten per woningtype 7
3. Kies onder de knop 'Randvoorwaarden' de aanwezige energie-infrastructuur of sluit een energie-infrastructuur uit 4. Kies de bandbreedte van energiezuinigheid tussen: EPC 0,4 en 0,0 of zelfs energienota-loos 5. Kies de bandbreedte waarbinnen de energiekosten mogen liggen 6. Kies de bandbreedte waarbinnen de meerinvestering van het energieconcept mag liggen t.o.v. een concept dat maar net aan het Bouwbesluit voldoet. Verantwoording De Toolkit Selectietool is gerealiseerd door de Haas & Partners en DPA Cauberg-Huygen, en is mogelijk gemaakt door EnergieSprong en Gebieden EnergieNeutraal. De Selectietool is een onderdeel van de Toolkit reeks die wordt uitgegeven door Uitgeverij Æneas. Disclaimer Dit info blad en de webtool zijn bedoeld om inzicht te geven in technieken die geschikt zijn voor het realiseren van hogere ambities ten aanzien van energiezuinigheid van nieuwbouwwoningen, en tevens inzicht te geven in de hierbij behorende randvoorwaarden en consequenties ten aanzien van bijvoorbeeld meerinvestering en energiekostenbesparing. De tool is niet bedoeld om voor concrete projecten een investeringsraming, energiekostenberekening of EPC berekening te maken. Hiervoor zal iedere initiatiefnemer eigen onderzoek moeten verrichten op basis van projectspecifieke gegevens. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Colofon Samenstelling & redactie > Claudia Bouwens (NEPROM, Lente-akkoord) Tekst > Guus de Haas Omslagfoto > Passiefhuis Almere, BAM. Beeld > met dank aan RVO.nl (voorbeeldwoningen 2011) www.lente-akkoord.nl 8