Voorbeeldadvies GGD Twente heeft de taak de gezondheid van de Twentse jeugd, volwassenen en ouderen in kaart te brengen. In dit kader worden diverse gezondheidsmonitoren afgenomen om inzicht te verkrijgen in de gezondheidssituatie en leefstijl van Twentse burgers. Inzicht in de gezondheidstoestand van de bevolking is nodig om keuzes te kunnen maken en prioriteiten te stellen als het gaat om preventief gezondheidsbeleid. Vervolgens kunnen richtlijnen voor beleid worden opgesteld en kan een interventieadvies worden uitgebracht. Cijfers Gegevens uit de regionale monitor tonen aan dat in gemeente x significant meer overgewicht voorkomt in vergelijking met Nederland en Twente. In gemeente x heeft 19% van de jongeren (ernstig) overgewicht, dit is hoger dan het gemiddelde in Twente (17%) en Nederland (16%) (www.twenteinbalans.nl, 2012). Op het basisonderwijs heeft zelfs 20% van de leerlingen overgewicht. Als rekening wordt gehouden met schoolniveaus zien we grote verschillen. In de tweede klas van het vmbo heeft 26% van de leerlingen overgewicht ten opzichte van 15% van de leerlingen van het havo/vwo. Als verder wordt gekeken naar het percentage (ernstig) overgewicht bij jeugd (3-14 jarigen) in gemeente x zien we dat er duidelijke verschillen zijn tussen de verschillende wijken (Bevindingenregistratie Jeugdgezondheidszorg, 2011). In sommige wijken zijn de percentages overgewicht significant lager, in andere wijken zijn deze significant hoger. In drie wijken schommelt het percentage zelfs rond 30%. Om de gezondheidstoestand te verbeteren zou in gemeente x met name ingezet moeten worden op de preventie van overgewicht binnen de doelgroep jeugd in de wijken a, b en c. In deze wijken komt overgewicht het meest voor. Speciale aandacht is daarnaast gewenst op het voortgezet onderwijs en in het bijzonder op het vmbo.
Beleid Overgewicht is een van de speerpunten van het kabinet. Zo zijn in de landelijke nota Gezondheid dichtbij en de beleidsbrief sport aandachtspunten en ambities geformuleerd op het gebied van voeding en beweging. Vanuit de regionale nota ligt de nadruk op het bevorderen van vitaliteit en welbevinden van burgers om de eigen kracht, weerbaarheid en redzaamheid te vergroten. Gezien de grote maatschappelijke en economische kosten van (ernstig) overgewicht (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2011; Loket Gezond Leven, 2012) is preventie op dit vlak een belangrijke voorwaarde voor volwaardige participatie. Overgewicht heeft daarnaast raakvlakken met de regionale thema s bewegen en voeding, doegroen en verbinden 0 e en 1 e lijn. Meer bewegen, gezonde voeding en groen wat uitnodigt tot bewegen draagt immers bij aan het voorkomen en verminderen van overgewicht. Vanuit het oogpunt verbinden 0 e en 1 e lijn geldt dat een vroege signalering en doorverwijzing overgewicht helpt terugdringen. Preventie van overgewicht vraagt een integrale aanpak die aandacht besteedt aan meerdere oorzaken van overgewicht en gericht is op zowel de omgeving als het individu. Vanuit de regionale nota wordt hierbij aanbevolen te werken met vitale coalities. Niet te veel werken vanuit één gemeentelijk domein, maar gezamenlijk en in samenhang met lokale particuliere initiatieven is hierbij de boodschap. Preventie van overgewicht is van belang voor een volwaardige participatie. Maak bij de preventie van overgewicht gebruik van een integrale aanpak waarbij wordt gewerkt met vitale coalities. Interventies Voor gemeente x wordt een wijkgerichte aanpak aanbevolen voor wijken a, b en c, een aanpak die zich richt zich op het versterken van de gezondheid van bewoners in een wijk. Daarnaast werd aanbevolen een integrale aanpak te bewerkstelligen. Hiervoor kan een gemeente vijf pijlers inzetten (Loket Gezond Leven, 2012). De volgende pijlers kunnen een rol spelen: 1. Inrichting van de omgeving; 2. Regelgeving en handhaving; 3. Voorlichting en educatie; 4. Signalering en advies; en 5. Ondersteuning. Per peiler wordt aangeraden te werken met vitale coalities. Hoewel deze vitale coalities lokaal tot stand moeten worden gebracht volgt hierbij een interventie advies. Let op: onderstaand overzicht is ter illustratie en niet uitputtend. Neem voor een advies op maat contact met ons op. 1. Inrichting van de omgeving Zowel de fysieke als de sociale omgeving zijn van grote invloed op de mate waarin inwoners sporten en bewegen. Hieronder enkele voorbeelden van gemeentelijke interventies op dit vlak: Richt de omgeving in, met aandacht voor doegroen, beweeg- en speelruimte. Een vitale coalitie met de beleidsterreinen ruimtelijke ordening, groen, verkeer, sport en publieke gezondheid is hierbij gewenst. Stimuleer interventies die bewegen en gezonde voeding stimuleren onder jeugd, maak zo de gezonde keuze de makkelijke keuze. Bijvoorbeeld Beweegkriebels, LekkerFit!, SchoolGruiten en EU- Schoolfruit, Makkelijke moestuinen of De Gezonde Schoolkantine
2. Regelgeving en handhaving Deze pijler gaat over het uitvoeren van wettelijke taken. Een rol van de gemeente is het formuleren van eisen voor specifieke openbare settings. Publieke gezondheid zou hierbij in samenwerking met de beleidsterreinen veiligheid en cultuur kunnen optrekken. Denk bijvoorbeeld aan een restrictief vestigingsbeleid van (mobiele) snackbars en fastfoodrestaurants of bij het verstrekken van vergunningen voor evenementen waarbij men eist dat een groot deel van het voedselaanbod gezond is. Om een gezonde leefstijl bij kinderen te bevorderen zouden scholen gezondheidsbeleid op de agenda kunnen plaatsen binnen de school en daarbij gebruik kunnen maken van bijvoorbeeld het Programma Gezonde School. Naast aandacht voor gezonde voeding en bewegen zouden hierbij ook leefstijlaspecten als roken, middelengebruik en seksuele gezondheid aandacht moeten krijgen. 3. Voorlichting en educatie Naast een gezonde omgeving is het ook van belang te beschikken over gezondheidsvaardigheden: kennis en vaardigheden op het gebied van gezonde voeding en beweging. Ouderbetrokkenheid is hierbij van belang. De thuissituatie van kinderen is immers van grote invloed op het ontwikkelen van een gezonde leefstijl. Stimuleer opvoedingsondersteuning voor ouders. Voorbeelden zijn opvoedingsondersteuning vanuit het CJG en de interventie Smakelijke eters. In de toolkit Ouderbetrokkenheid en gezond gewicht' van het Convenant Gezond Gewicht vindt u handige tips & trucs voor het betrekken en stimuleren van ouders bij voedings- en beweegactiviteiten op de basisschool. Stimuleer educatieprogramma s over gezonde voeding al dan niet in combinatie met bewegen in het onderwijs en kinderopvang. Voorbeelden zijn: Lekker Fit! lespakket, Smaaklessen, Ik eet het beter of Krachtvoer. 4. Signalering en advies Bij signalering en advies staat de deskundigheid van intermediairs centraal. Zij spelen een belangrijke rol in het benaderen van jongeren en volwassenen met risico s op overgewicht en de toeleiding naar preventie en zorg. De gemeente kan een rol spelen door professionals te faciliteren bij het verwerven van deskundigheid, het onderling uitwisselen van bevindingen en het vormen van vitale coalities. Stimuleer een netwerk van lokale professionals op het gebied van preventie, aanbod en zorg. Betrek hierbij o.a. verloskundigen of bedrijfsgeneeskundigen om overgewicht te signaleren. Dit netwerk maakt het mogelijk om wijkbewoners door te verwijzen naar specifiek aanbod, zoals bewegen op maat of ondersteuning op het gebied van eetpatronen. Benut de JGZ om overgewicht van kinderen en jongeren terug te dringen. Binnen de JGZ zijn goede signalerings- en behandelprotocollen beschikbaar voor kinderen met overgewicht of de neiging tot het ontwikkelen van overgewicht. In Twente zijn vanuit de JGZ verpleegkundigen Gezond Gewicht aangesteld. Zij zijn actief in het motiveren van ouders en bieden opvoedingsondersteuning en advies over hoe een gezonde leefstijl in het dagelijkse leven kan worden ingezet. Ook worden afspraken gemaakt met ketenpartners over doorverwijzing en terugkoppeling. Een specifieke vorm van leefstijlinterventie ontwikkeld in samenwerking met de eerstelijnszorg, is de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI). Een GLI bestaat uit drie componenten: advisering over en begeleiding bij voeding/eetgewoonten, beweging en gedragsverandering. De patiënt krijgt deze drie componenten in samenhang aangeboden. En voorbeeld van een erkende GLI zijn De Beweegkuur en Bewegen op recept. Stimuleer verbinding tussen preventie met zorg. Stimuleer het maken van afspraken over de signalering van kinderen met (ernstig) overgewicht door jeugdartsen of huisarts en de toeleiding naar het preventieve aanbod. Het maken van afspraken tussen fysiotherapeuten en lokale sportverenigingen over de overgang van een patiënt naar het reguliere sportaanbod. En het afstemmen van het aanbod aan gezondheidsbevorderende activiteiten in de wijk door bijvoorbeeld fysiotherapeuten, GGD en thuiszorg.
5. Ondersteuning Na signalering van overgewicht is een gepaste ondersteuning wenselijk die een bredere fysieke en sociale omgeving raakt. Stimuleer ondersteuningsprogramma s voor kinderen en gezinnen met aandacht voor zelfvertrouwen, leren bewegen en het eetpatroon. Bijvoorbeeld met de interventie 'Armoede en gezondheid van kinderen', Gezonde voeding hoeft niet veel te kosten, Bewegen op Recept, Beweegkuur of Bewegen valt goed. Pas een integrale aanpak toe waarbij gebruik wordt gemaakt van lokale vitale coalities. Om een integrale aanpak te bewerkstelligen wordt aangeraden interventies in te zetten op vijf pijlers : 1. Inrichting van de omgeving; 2. Regelgeving en handhaving; 3. Voorlichting en educatie; 4. Signalering en advies; en 5. Ondersteuning. Bovenstaand overzicht is ter illustratie en niet uitputtend. Indien u op zoek bent naar meer inspirerende voorbeelden ga dan naar het interventie overzicht. Indien u een advies op maat wenst neem dan contact met ons op. Literatuur en websites Bevindingenregistratie Jeugdgezondheidszorg (2011). Enschede: GGD Twente. E-MOVO (2012). Electronische Monitoring Voortgezet Onderwijs 2011. Enschede: GGD Twente. www.twenteinbalans.nl Meer informatie over onderzoeken en rapportages vindt u op www.twentsegezondheidsverkenning.nl. Mocht u specifieke vragen hebben dan kunt u een mail sturen aan info@ggdtwente.nl.