Afkolven en bewaren van moedermelk Van harte gefeliciteerd met de geboorte van uw baby. We zijn blij dat u voor borstvoeding heeft gekozen. Moedermelk is de standaard. Het is volledig op uw baby afgestemd (hoe oud hij/zij ook is). Het is licht verteerbaar en bevat stoffen die de ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel en het maag-darmkanaal bevorderen, de afweer versterken, het kind beschermen tegen ziekten en het risico op het ontwikkelen van allergieën verkleint. Voor te vroeg geborenen en zieke baby s is moedermelk daarom extra belangrijk. Waarom afkolven? Er kunnen zich situaties voordoen waarbij het (tijdelijk) niet mogelijk is om aan te leggen: Uw baby is op de couveuseafdeling opgenomen. Uw baby drinkt niet of onvoldoende aan de borst. U bent niet in staat om de baby direct aan de borst te leggen. U gebruikt tijdelijk medicijnen die niet gecombineerd kunnen worden met borstvoeding. In de thuissituatie: wanneer u gaat werken en/of incidenteel wanneer u even weg bent en niet kunt aanleggen. Zolang het aanleggen niet mogelijk is, kunt u uw eigen afgekolfde melk geven. Algemene informatie over afkolven
Voor het afkolven van moedermelk is de volgende algemene informatie van belang: Moedermelk wordt geproduceerd op basis van vraag en aanbod. Hoe vaker een kind goed aan de borst drinkt, hoe meer melk wordt gemaakt. Vaker kolven heeft dus meer effect dan langer kolven. Begin het liefst met kolven binnen 6 tot 12 uur na de bevalling om de melkproductie goed op gang te brengen. Het beste is om te beginnen met 6-8 keer kolven per etmaal. Kolf in ieder geval niet minder dan 6 keer. Dat komt overeen met het aantal voedingen dat uw baby minimaal nodig heeft. De eerste weken drinkt een baby zo n 8 tot 12 keer per 24 uur. Voor een goede melkproductie is het is belangrijk om 1 keer s nachts te kolven, omdat het melkproducerend hormoon dan het hoogst is. Om op een wat prettigere manier dan door de wekker wakker te worden, kunt u voor het slapen gaan 2 glazen water drinken. U wordt dan van een volle blaas wakker. Wanneer de baby al enkele voedingen aan de borst drinkt, kolft u alleen de gemiste voedingen. Als uw baby niet voldoende per voeding drinkt, is kolven direct na de voeding aan te raden. Het is goed om een tijdschema voor het kolven aan te houden. Kinderen drinken weliswaar niet precies op vaste tijden, maar voor het kolven is het toch goed om met enige regelmaat de melkproductie te stimuleren. Het kan handig zijn om voor uzelf een dagindeling te maken om voldoende tijd te reserveren voor het kolven. Een voorbeeld kolfschema Kort na het wakker worden s morgens. In de loop van de ochtend tussen 9:00 9:30 uur. Vlak voor of na het middageten, tussen 11.30-12:30 uur. Na het rustuur, bijvoorbeeld tussen 15.00-16:00 uur. Na het avondeten, tussen 18.30 19:00 uur. In de loop van de avond om 21:00 uur. Vlak voor het slapen om 23:00 uur. s Nachts om 3:00. Het afkolven van moedermelk is een hele taak! In het begin zal het wennen zijn, en zal het extra inspanning vragen. Na verloop van tijd zult u er vertrouwd mee raken. Maar het is een dankbare taak. U geeft uw baby het beste wat er is! Goed om te weten Het kan voorkomen dat u net gekolfd heeft en vlak daarna de baby moet aanleggen. Maakt u zich geen zorgen dat de baby dan onvoldoende krijgt; direct na het afkolven is het proces van aanmaak alweer druk gaande. De baby heeft ongetwijfeld alweer melk tot zijn beschikking. Verder is het aanleggen niet alleen belang voor het voeden, maar ook voor het moeder-kind contact en de stimulatie van de melkproductie. Afkolven en bewaren van moedermelk pagina 2
Kolven met de hand of elektrisch? Moedermelk van de eerste 3 tot 4 dagen na de bevalling heet colostrum. Dit is een dikke afscheiding, rijk aan stoffen, die het kind beschermen. Het kan donkergeel, bruinig of doorzichtig van kleur zijn. Colostrum wordt geproduceerd in kleine hoeveelheden. Hierdoor kan het moeilijk zijn om colostrum met een elektrisch kolfapparaat op te vangen. Verder kan de melk er met handkolven gemakkelijker uitkomen en vaak komt er ook meer uit. Wanneer de productie sterk gaat toenemen (meestal tussen de 3de en de 4de dag) is het handig om op elektrisch kolven over te schakelen. Een signaal voor de toenemende productie is de stuwing: zware, warme, gespannen borsten. Deze stuwing komt door een vergrote doorbloeding van de borsten en door de aanmaak van melk. Hoe met de hand afkolven? Belangrijk vóór het kolven is het masseren van de borsten om de toeschietreflex op te wekken. Er komt dan meer en gemakkelijker melk uit. De toeschietreflex is het naar buiten laten spuiten van de moedermelk. Maak vanaf de aanzet van de borsten, ronddraaiende bewegingen met de vingers richting de tepel en masseer zodoende het dieper gelegen klierweefsel. Als u begint te kolven, kunt u het beste: met de duim en 2 vingers 2 tot 3 cm achter de tepel de borst induwen vervolgens de vingers en duim naar elkaar toebrengen en tegelijkertijd het weefsel wat uitrekken van het lichaam af. Een soort melkende beweging dus. Herhaal ritmisch de beweging steeds en vang de melk op met een lepeltje of een kommetje. Om te voorkomen dat de melk indroogt als er sprake is van slechts enkele druppels, kunt u de verpleegkundige vragen om dit op te zuigen met een spuitje zodat het vers aan uw baby op de couveuseafdeling kan worden gegeven. Hoe met een elektrisch apparaat afkolven? Er zijn verschillende apparaten op de markt om moedermelk af te kolven. Dat kan zowel manueel, op batterijen of elektrisch, enkelzijdig of dubbelzijdig. Voor meer informatie hierover kunt u de lactatiekundige raadplegen. Als uw kindje op de couveuseafdeling ligt, kunt u het beste met een dubbelzijdig elektrisch apparaat de melk afkolven. Dat levert niet alleen tijdwinst op, er komt ook meer melk en de melkproductie wordt beter gestimuleerd. De verpleegkundige helpt u de eerste keer met kolven, vertelt hoe het in zijn werk gaat en hoe de melk behandeld wordt. Wat heeft u nodig? Kolfapparaat; Kolfsetje (wordt elke dag verstrekt door de verpleegkundige); Twee lege flesjes om onder het borststuk te schroeven; Stickertjes met daarop de naam van de baby, de datum en de afkolftijd; Afsluitdop om het flesje te sluiten; Zo nodig warme doeken voor op de borsten. U kunt de verpleegkundige hiernaar vragen. Werkwijze Zorg voor schone handen. Zet van tevoren alle spullen klaar. Zorg dat u goed rechtop zit; gebruik een stoel of eventueel een voetenbankje. Leg de warme doeken drie minuten op beide borsten. Masseer daarna de borsten met ronddraaiende bewegingen richting tepel. Afkolven en bewaren van moedermelk pagina 3
Stimuleer eventjes de tepels door er zachtjes overheen te wrijven met de binnenkant van de polsen. De laatste drie handelingen kunnen nodig zijn om de toeschietreflex te bevorderen. Zet de pomp aan en plaats de borststukken op uw borsten. Let erop dat uw tepels middenin de trechter zitten. Begin met een lage zuigkracht en verhoog die geleidelijk tot een stand waarbij u comfortabel en effectief kunt afkolven. Een te hoge zuigkracht kan pijn doen en de huid beschadigen (kloven!). Na het kolven kunt u achterblijvende druppels melk over de tepel uitsmeren en laten drogen. Kolf minimaal 10 minuten. Enkele dagen na de bevalling, als de melk eenmaal goed op gang is gekomen, kolft u tot de borsten leeg zijn. Gemiddeld zal dat ongeveer 15 tot 20 minuten duren. Als u vlak na de bevalling kolft en er wordt nog colostrum geproduceerd, kolft u eveneens 10 tot 15 minuten. Haal na het kolven de borststukken uit elkaar en was ze goed met een scheutje zeep en warm water. Droog het setje met een papieren doekje. U kunt het bewaren tot de volgende kolfsessie van die dag. Dagelijks wordt het setje door de verpleegkundige verschoond. Plak op het flesje een sticker met daarop de naam van uw baby, afkolftijd en datum. Het flesje sluit u met de schroefdop. Noteer op de laatste pagina van dit boekje de afgekolfde hoeveelheden, zo kunnen we samen met u tijdig signaleren en ingrijpen als er nog niet voldoende productie is. In de regel is het ideaal als u na 14 dagen kolven minimaal ongeveer 600 ml melk produceert per 24 uur. Is het minder, overleg dan met de lactatiekundige hoe u de productie kunt laten toenemen en/of niet verder laten afnemen. Goed om te weten Afkolven mag geen pijn doen! Het kan wel zo zijn dat in het begin het eerste zuigen van de kolf wat gevoelig is aan uw tepels. Uw tepels moeten daar aan wennen. Het komt weleens voor dat de melk niet toeschiet. Dat betekent beslist niet dat u geen colostrum/melk aanmaakt! U kunt dan beter stoppen met afkolven en het later opnieuw proberen. Maakt u zich maar geen zorgen als u de eerste keren maar enkele druppeltjes afkolft. Uw baby heeft nog maar een klein buikje. Wees zuinig op elke druppel die er wel uitkomt. Deze druppels zitten boordevol afweer- en groeistoffen en het is erg belangrijk dat dit aan de baby wordt gegeven. Vraagt u dan even aan de verpleegkundige of zij deze melk met een spuitje op wil zuigen want in een kopje of flesje droogt het snel in. De opgezogen colostrum/melk kan dan met het spuitje direct aan de baby gegeven worden. Afkolven en bewaren van moedermelk pagina 4
Meestal begint de hoeveelheid melk zienderogen toe te nemen tussen de 3de en 5de dag. Kolf uw borsten dan steeds goed leeg. Hoe leger uw borsten zijn, hoe vetter en voedzamer de melk is en hoe meer melk er daarna aangemaakt zal worden. Baby s die te vroeg geboren zijn, drinken vaak minder dan wat de moeder aan melk produceert. Het is dan niet verstandig om te proberen de melkproductie te verlagen tot de hoeveelheden die uw baby drinkt door korter of minder te gaan kolven. Want op het moment dat uw kind wel aan de grote hoeveelheden toe is, zal het veel moeite kosten om de productie te verhogen. Bewaren van de moedermelk Ziekenhuis Thuis Kamertemperatuur Maximaal 6 uur Maximaal 10 uur Koelkast Maximaal 48 uur Maximaal 5 dagen Voor prematuren maximaal 24 uur Vriezer 2 weken tot 1 maand, Afhankelijk van het soort vriezer Vriesvak: 2 weken Aparte vriezer: 3 tot 4 maanden Diepvriezer: 6 maanden tot 1 jaar De gelabelde flesjes kunnen op de couveuseafdeling afgegeven worden aan de verpleegkundige. Als de productie hoger is dan wat de baby aangeboden krijgt, kunt u de melk invriezen. Als u de melk op de afdeling invriest, vergeet u niet deze mee te nemen als u uit het ziekenhuis wordt ontslagen. Als de melk binnen zes uur gebruikt wordt, hoeft het niet in de koelkast geplaatst te worden. Het kan dan direct gegeven worden, eventueel opgewarmd tot lichaamstemperatuur. Als u de melk in de koelkast zet, dan moet het niet in de deur worden geplaatst vanwege te grote temperatuurschommelingen. Ontdooien De melk moet langzaam worden ontdooid om de antistoffen niet te beschadigen. Laat de melk daarom ontdooien in de koelkast. Zodra u de melk aan de baby wilt geven, moet het eerst worden opgewarmd tot lichaamstemperatuur. Op de kraam- en couveuseafdeling worden hiervoor speciale flessenwarmers met warme lucht gebruikt. De wijze waarop de melk aan uw baby wordt gegeven (per cupje, sonde, speen of door middel van vingervoeden) wordt met u besproken. Goed om te weten De kleur van moedermelk kan variëren en zegt niets over de voedingswaarde. Ontdooide moedermelk kan wat vreemd, zepig of ranzig ruiken en smaken. Dat is normaal en het wil niet zeggen dat de melk bedorven is. Vlokjes in de melk zijn meestal vetvlokjes. Door de fles voorzichtig te schudden na het opwarmen kunnen ze weer oplossen. Thuis kolven Het is belangrijk dat u thuis over een goed kolfapparaat beschikt, zodat de melkproductie optimaal blijft. U kunt een kolfapparaat huren (indien voorradig) in het ziekenhuis. Het setje dat op de pomp wordt aangesloten, moet u aanschaffen. De flesjes om de melk in op te vangen, krijgt u op de couveuseafdeling. Vang de melk zo hygiënisch mogelijk op en plaats de afgekolfde melk direct in de koelkast en neem deze mee naar het ziekenhuis waar u het bij de Afkolven en bewaren van moedermelk pagina 5
verpleegkundige kunt afgeven. Het komt wel eens voor dat na langere tijd kolven ondanks al uw inspanningen de productie toch afneemt. Bespreek dit dan met de lactatiekundige; zij kan samen met u uw situatie bekijken en mogelijk handige tips of adviezen geven om de productie weer op peil te brengen. Handige adressen www.borstvoeding.com www.borstvoeding.nl met links naar de VBN (Vereniging Borstvoeding Natuurlijk) en LLL (La Leche League) www.borstvoeding.startkabel.nl www.borstvoedingsforum.nl www.moedermelknetwerk.nl Vragen? U kunt met vragen, problemen of om gewoon eens uw situatie te bespreken altijd contact opnemen met de lactatiekundige van het ziekenhuis; ook als u weer thuis bent. Bereikbaar op maandag en vrijdag van 8.00 tot 16.00 uur en op dinsdagochtend van 8.00 tot 12.00 uur. Het telefoonnummer is (023) 224 0928. Mailen kan ook: stapper@spaarnegasthuis.nl. Kolf-logboekje Afkolven en bewaren van moedermelk pagina 6
Het is normaal als u de eerste dagen slechts af en toe een druppeltje melk kunt afkolven. Na 3 tot 5 dagen begint de melkproductie pas op gang te komen. Probeer minimaal 6 (liefst 8) keer per 24 uur te kolven. Als u na 14 dagen minder dan 600 tot 750 ml per 24 uur kunt afkolven, neem dan contact op met de lactatiekundige. Tel. (023) 224 0928 KOLFDAGBOEKJE: KOLFDAGBOEKJE: Kolf-logboekje Afkolven en bewaren van moedermelk pagina 7
Afkolven en bewaren van moedermelk pagina 8
Waar zijn we te vinden? Spaarne Gasthuis Haarlem Zuid Boerhaavelaan 22 2035 RC Haarlem Spaarne Gasthuis Hoofddorp Spaarnepoort 1 2134 TM Hoofddorp Spaarne Gasthuis Haarlem Noord Vondelweg 999 2026 BW Haarlem Spaarne Gasthuis Heemstede Händellaan 2A 2102 CW Heemstede (023) 224 0000 www.spaarnegasthuis.nl info@spaarnegasthuis.nl Afkolven en bewaren van moedermelk pagina 9