Wat hebben gezinnen nodig om menswaardig te participeren aan onze maatschappij?

Wat hebben gezinnen nodig om menswaardig te participeren aan onze maatschappij? REMI in de Kempen Bérénice Storms Katholieke Hogeschool Kempen & Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck Grobbendonk 14/2/2011 Recht op maatschappelijke dienstverlening: ruime en discretionaire opdracht Gevolg: Grote ongelijkheden tussen de verschillende OCMW s Lappendeken aan steunnormen 1

Aanvullende steun Percentage van de OCMW s dat aanvullende financiële steun verleent aan: Vl Kempen Cliëntsiuatie A (vrouw, relatiebreuk) 71,2 69,2 Cliëntsiuatie B (koppel, ziektekosten) 76,5 80,8 Cliëntsiuatie C (koppel + kinderen) 81,7 76,9 Cliëntsiuatie D (asielzoeker) 55,6 46,2 Cliëntsiuatie E (langdurig werkloze) 64,6 61,5 Cliëntsiuatie F (vrouw, kachel) 62,4 65,4 Cliëntsiuatie G (student, messenset) 64,2 80,8 Bron: Van Mechelen, N., Bogaerts,K., 2008, aanvullende steun in Vlaamse OCMW s, CSB-Berichten, juni 2008 Storms, B., 2008, Menselijke waardigheid en aanvullende steun in de Kempen, Geel: KHK Aanvullende steun: omvang Cliënt A (vrouw, relatiebreuk) 6 15 Cliënt B (koppel, ziektekost) 15 50 Cliënt C (koppel + kinderen) 16 15 Cliënt D (asielzoeker) 6 16 Minimum Maximum Mediaan 1 084 256 982 426 860 612 1 238 1132 173 195 190 209 235 250 249 882/101 Cliënt E (langdurig werkloze) 4 15 Cliënt F (vrouw, kachel) 4 15 Cliënt G (student, messenset) 4 15 515 277 825 256 615 284 163 192 150 181 135 142 Bron: Van Mechelen, N., Bogaerts,K., 2008, aanvullende steun in Vlaamse OCMW s, CSB-Berichten, juni 2008 Storms, B., 2008, Menselijke waardigheid en aanvullende steun in de Kempen, 2008, Geel: KHK 2

PROBLEEMSTELLING Vraagstelling: Hoeveel middelen heeft een gezin nodig om op een menswaardige manier te participeren in onze samenleving? Doelstelling: Richtnormen ontwikkelen voor het toetsen van leefsituaties aan de menselijke waardigheid. MAATSCHAPPELIJKE EN WETENSCHAPPELIJKE RELEVANTIE Behoeften aan een algemeen normensysteem voor: OCMW s Arbeidsrechtbanken Collectieve schuldenregeling Vredegerechten Nood aan wetenschappelijke norm om uitspraken te doen over: Omvang van de armoede Doeltreffendheid minimuminkomensbescherming 3

Maatschappelijke participatie: bijhoren & bijdragen Sociale uitsluiting Gezondheid: Gezonde voeding Geschikte kleding Adequate huisvesting Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging Rust Ontspanning Autonomie: Veilige kindertijd Betekenisvolle relaties Mobiliteit Veiligheid Inhoud korven (aard, kwaliteit, hoeveelheid en prijs) Drie criteria: Gezonde levensstijl mogelijk Autonome keuzes over invulling maatschappelijke rollen Aanvaard door lageinkomensgezinnen 4

Vuistregels: Normatieve budgetten Maximale transparantie Flexibel aanpasbaar Lange termijnbudgetten Inhoud korven Vb. niet werkende gezinsleden op actieve leeftijd in goede gezondheid 5

GEZONDE VOEDING Criteria: Gezonde, evenwichtige en gevarieerde voeding (Hoge gezondheidsraad, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie) voorkeur /middenweg: 5/2 Voorkeursproducten: goedkoopste middenwegproducten: zoveel mogelijk variatie, verantwoordbaar binnen een minimumbudget Aanvaardbaar (focusgroups) Inclusief eet-en bereidingsbenodigdheden gezonde voeding 6

Gezonde voeding Geschikte kleding Criteria: Bescherming bieden tegen alle weersomstandigheden Casual kleding, multifunctioneel Identiteit verschaffen Nieuwe kleding Ondergoed: Hoge kwaliteitseisen aan schoenen en regenkleding Lage, maar geen bodemprijzen Levensduur: kinderen (1 jaar), volwasssenen (2 jaar) Zeeman, Wibra, C&A, JBC, Brantano Inclusief: materiaal voor opbergen en onderhouden van kleding 7

Geschikte kleding Geschikte kleding 8

Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes persoonlijke verzorging: Handhaven gezondheid en bestrijden van infecties Zelfrespect ( sociale exclusie) Persoonlijke verzorging Handhygiëne Mondhygiëne Algemene hygiëne Cosmetica Voorbehoedsmiddelen Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes gezondheidszorg: Budgetten voor gezonde personen Gebruik van medische zorgen wordt bepaald door: - Behoefte - Neiging tot gebruik - Mogelijkheid tot gebruik Geen harde criteria: externe validering (Domus Medica) Gezondheidszorg: Arts, geneesmiddelen (infectieziekten, traumata, psychosociaal welzijn, preventie) Ziekenfondsbijdrage Hospitalisatieverzekering Zorgverzekering reële medische kosten! 9

10

Adequate huisvesting Criteria (geoperationaliseerd m.b.v data van de Adequate Woonsurvey 2005 door huisvesting K. Heylen (HIVA)) : Kwaliteitsvolle woning: Veiligheid en bescherming bieden Interne en externe bouwfysische kwaliteit Sanitair moet dagelijkse hygiëne toelaten Comfortniveau: badkamer (bad of douche), toilet Voldoende ruim Aantal slaapkamers: één voor ouders, één per twee kinderen van hetzelfde geslacht Woonomgeving Aanwezigheid van voorzieningen Woonzekerheid Een betaalbare prijs Adequate huisvesting Huisvestingskosten: Adequate illustratief huisvesting Mediane huurprijs van kwaliteitsvolle woningen in Vlaanderen Private huisvestingsmarkt (sociale huisvestingsmarkt) Mediane verbruikerskosten in kwaliteitsvolle woningen Overige huisvestingskosten Onderhoud (poetsen, verven, behangen, ) Herstel Hulpverlening: vertrekken van reële huisvestingskosten! 11

12

Veiligheid:veilig wonen Veiligheid Basisbankdienst Brandverzekering Familiale verzekering Preventie brandveiligheid 13

Rust en ontspanning Uitgangspunten: Gezondheid Recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing (art. 23 Belgische grondwet) Participatiedecreet Steunpunt vakantieparticipatie Rust en ontspanning: Bed en beddengoed Binnenlandse vakantie Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Tv, dvd, radio-cd 14

15

Veilige kindertijd Criteria : Opgroeien in liefde en veiligheid Nieuwe ervaringen opdoen Lof, erkenning en positieve feedback Graduele uitbreiding verantwoordelijkheden Concreet gemaakt o.b.v. Internationaal verdrag inzake de Rechten van het Kind Vlaams Jeugdbeleidsplan Deskundigen jeugdbeleid en zorg (Delphi) Veilige kindertijd Concrete uitgaven: Gezinsuitstap GSM tieners Verjaardagsfeestje voor klasgenootjes Bibliotheekabonnement Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Speelgoed Cultuurparticipatie Directe onderwijskosten Uit eten/afhaalmaaltijd Zakgeld 16

17

Onderhouden van relaties Mensen zijn sociale wezens: Fundamentele behoefte aan verbondenheid: identiteitsontwikkeling Wederkerige afhankelijkheid Onderhouden van relaties Vrienden- en familiebezoek GSM, computer, internetaansluiting en fototoestel Feesten Uit eten, afhaalmaaltijd Huisdieren Gezelligheid thuis Burgerverplichtingen 18

Mobiliteit Uitgangspunten: Mobiliteit noodzakelijk om verschillende maatschappelijke rollen adequaat te kunnen vervullen Decreet basismobiliteit: 90% woonzones een gegarandeerd aanbod openbaar vervoer Mobiliteit: Fiets Busabonnement Rail Pass 19

TOTAAL BUDGET 2008 2151 1905 1295 1554 1683 1579 1874 1274 1403 978 Budget 2011= budget 2008*1,023 20

TOTAAL BUDGET met sociale voordelen en sociale huisvesting 2008 1482 1715 1336 1210 1052 1232 1457 1076 704 950 Budget 2011= budget 2008*1,023 Valorisatiemogelijkheden budgetstandaard De budgetstandaard kan worden gebruikt voor: 1. Beoordelen van doeltreffendheid minimuminkomensbescherming 2. Bepalen van aanvullende steun, leefgelden in kader van schuldbemiddeling, bepalen van kredietwaardigheid, 3. Financiële opvoeding en preventie; 4. Meten van armoede 5. Aanmoedigen van politici voor verder het uitbouwen van een sociaal inclusieve samenleving 21

2500 2000 1. Doeltreffendheid minimuminkomens Niet werkenden op actieve leeftijd Huurder prive sector Huurder sociale sector Eigenaar, zonder hypotheek Eigenaar, met hypotheek Leefloon Werkloos Invaliditeit 1500 1000 500 0 2500 2000 1500 1000 500 0 koppel koppel + kind (j, 2 jaar) koppel + kind (m,4jaar) koppel + kind (j, 8 jaar) koppel + kind (m,15 jaar) koppel + kinderen (2, 4 jaar) koppel + kinderen (4, 8 jaar) koppel + kinderen (8, 15 jaar) 1. Doeltreffendheid leefloon en aanvullende steun -106-244 -179-300 22

1. Doeltreffendheid minimuminkomens Niet werkenden op actieve leeftijd Leefloon en minimumwerkloosheidsuitkering schieten tekort voor bijna alle gezinstypen Tenzij bij beperkte woonkosten door sociale huur of eigendom zonder hypotheek Aanvullende steun dicht kloof niet Minimuminvaliditeitsuitkering voldoende voor alleenstaanden of alleenstaande met jonge kinderen, maar schiet tekort voor koppels en alleenstaanden met oudere kinderen (Zonder rekening te houden met ziektekosten) Minimuminkomensbescherming voor niet werkende actieven is: Beter voor alleenstaanden dan voor koppels Minder goed naarmate kinderen ouder zijn 1. Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met werkenden (éénverdieners) 3000 Huurder prive sector Eigenaar met hypotheek Eigenaar zonder hypotheek Minimumloon Autokost en 2500 2000 1500 1000 500 0 Vrouw Vrw+1K 2j Vrw+1K 4j Vrw+1K 8j Vrw+1K 15j Vrw+2K 2,4j Vrw+2K 4,8j Vrw+2K 8,15j Huurder prive sector Eigenaar met hypotheek Eigenaar zonder hypotheek Minimumloon 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Koppel Kop+1K 2j Kop+1K 4j Kop+1K 8j Kop+1K 15j Kop+2K 2,4j Kop+2K 4,8j Kop+2K 8,15j 23

1. Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met werkenden (éénverdieners) Minimumloon is voor alleenstaanden in sommige omstandigheden voldoende: geen kinderen én geen auto geen hypotheek én geen auto (Eén) minimumloon is voor koppels veelal onvoldoende, tenzij bij lage huisvestingskosten en er geen auto nodig is Tekort neemt toe naarmate de kinderen ouder zijn De budgetstandaard naar huishoudelijke bestedingscategorieën all (vrouw) all (man) all+ ki 2 all+ ki 8 all+ ki 15 all+ ki 2,4 all+ ki 8,15 kop kop+ki kop+ki kop+ 2 8 ki 15 Bank en verzekering 15 15 16 16 16 16 18 15 16 16 16 16 18 Huur, verbruikerskosten 510 510 656 656 656 656 715 556 657 657 657 657 716 Ziekenfondsbijdrage, zorgverzekering, hospitalisatieverzekering 16 16 20 20 20 23 23 27 30 30 30 33 33 internet, kabeltv, vakbondsbijdrage, provinciebelasting 42 42 43 43 43 43 43 43 43 43 44 44 44 TOTAAL vaste (maandelijkse) uitgaven (niet-discretionair inkomen) 584 584 736 736 736 739 800 641 747 747 747 750 811 Voeding 150 166 202 261 298 263 405 285 328 391 430 397 540 Klein onderhoud woning (poetsgerief, spaarlampen) 2 2 2 2 2 3 3 2 3 3 3 3 3 Gezondheid en verzorging 32 24 49 51 58 67 79 54 71 73 81 89 100 Kleding 34 29 77 87 99 121 151 63 106 116 127 149 180 Herstel schoenen,schoensmeer, naaigerief en waspoeder 6 6 10 10 9 14 13 8 12 12 12 16 16 Vervoer (trein, bus, onderhoud fiets) 25 25 25 27 48 27 50 50 50 52 72 52 75 Ontspanning, onderhoud relaties, onderwijs, zakgeld 61 61 85 139 197 115 269 102 129 183 241 157 311 Nazicht boiler, centrale verwarming, herstellingen aan woning 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 Rest- en GFT afval 2 2 2 2 2 4 4 2 4 4 4 4 4 TOTAAL Leefgeld (discretionair inkomen) 327 329 465 593 726 626 987 579 716 848 984 880 1242 Keukenuitrusting 12 12 13 16 16 14 17 16 17 17 17 17 18 Rookmelders en zaklamp 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Bed en toebehoren 2 2 9 4 4 11 6 4 10 6 6 12 8 Wasmachine, strijkijzer en -plank, droogrek, wasspelden, kleerkast 5 5 6 6 6 7 7 6 7 7 7 7 7 Fiets 3 4 4 4 6 6 7 7 8 9 10 10 11 Groot onderhoud woning (verven, behangen, vloerbekleding en gordijnen vervangen) 11 11 13 13 13 15 16 11 14 14 14 15 16 computer, printer, fototoestel, tv+dvd+radiocd, GSM, zetel, kast, tafeltje 29 29 29 30 33 29 33 31 32 32 34 32 34 TOTAAL Spaargeld duurzame consumptiegoederen (discretionair inkomen) 66 67 77 77 81 85 89 79 91 87 91 97 98 kop+ 2,4 kop+ 8,15 24

Noodzakelijk inkomen en uitgekeerd leefgeld in het kader van schuldbemiddeling Noodzakelijk inkomen (budgetstandaard) all (vrouw) all all+ ki all+ ki all+ ki (man) 2 8 15 all+ ki 2,4 all+ ki 8,15 kop kop+ ki 2 kop+ ki 8 kop+ ki 15 kop+ 2,4 kop+ 8,15 TOTAAL Leefgeld 327 329 465 593 726 626 987 579 716 848 984 880 1242 TOTAAL Spaargeld duurzame consumptiegoederen 66 67 77 77 81 85 89 79 91 87 91 97 98 TOTAAL DISCRETIONAIR INKOMEN 393 396 542 670 807 711 1076 658 807 935 1075 977 1340 Cumulatief % dossiers naar toegekend maandelijks leefgeld (VCS, 2009) 0-100 0-200 0-300 0-400 0-500 0-750 0-1000 Alleenstaand 10 19 50 79 93 99 100 Eenoudergezin 4 6 19 37 64 89 100 Koppel 3 6 14 27 58 90 96 Koppel met kinderen 7 13 33 52 70 87 96 1. Doeltreffendheid minimuminkomens Algemene conclusies Leefloon of minimumwerkloosheidsuitkering zijn praktisch altijd te laag om menswaardig te leven Minimuminvaliditeit schiet in veel situaties tekort, vooral voor koppels Minimumloon is in veel situaties onvoldoende, wanneer er kosten zijn voor hypotheek, auto en/of kinderopvang. Leefgelden (schuldbemiddeling) in meer dan de helft van de dossiers ontoereikend Minimuminkomensbescherming is slechter voor koppels dan voor alleenstaanden En schiet meer tekort wanneer kinderen ouder worden 25

2. Bepalen van aanvullende steun, leefgelden : ontwikkeling van een praktisch instrument (REMI) 3. Financiële educatie/preventie 26

4. Armoedemeting Budgetstandaard voor niet werkenden, in goede gezondheid, Vlaanderen 2010 Sociale huur Private rent Eiigenaar met afbetaling Eigenaar zonder afbetaling EU-SILC 5. Aanmoedigen van politici om verder te werken aan een sociaal inclusieve samenleving De budgetstandaard geeft niet enkel het inkomen dat nodig is om menswaardig te leven, politici kunnen hem gebruiken als inspiratiebron om verder te bouwen aan een sociaal inclusieve samenleving 27

5. Aanmoedigen van politici om te werken aan een sociaal inclusieve samenleving Indien auto nodig+ 292! Geen maximumfactuur SO Maximumfactuur Basisonderwijs Huisvestingskosten+ 50%! leefkosten Vaste kosten Noodzakelijk spaargeld Voor wie meer wil lezen: Storms, Van den Bosch, 2009, Wat heeft een gezin minimaal nodig? Een budgetstandaard voor Vlaanderen, Leuven:Acco www.menswaardiginkomen.be Ppt terug te vinden vanaf 17/2 op: http://onderzoek.khk.be/domein_sociaalecon omischbeleid/dienstverlening.asp 28

REMI Referentiebudgetten menswaardig inkomen Peter Thijs, Leen Van Thielen en Bérénice Storms Woensdag 20 junuari 2011 Situering Grote verschillen in Vlaanderen (en in de Kempen) in de toekenning van aanvullende steun tussen (en binnen) de OCMW s Dezelfde grote verschillen m.b.t. de bepaling van het noodzakelijke leefgeld in het kader van schuldhulpverlening Budgetstandaardaard werd ontwikkeld voor: Alle mogelijke typegezinnen, levend in diverse socioeconomische situaties (niet werkend/ werkend, samenwonend/ gescheiden, op actieve/bejaarde leeftijd, gezond/ziek, eigenaar/huurder) Door groot aantal variaties: nood aan een gemakkelijk hanteerbaar instrument 29

Instrument: doelstelling Applicatie ontwikkelen waarin de ontwikkelde referentiebudgetten voor een maatschappelijke participatie op maat van OCMW s/caw s worden aangeboden. Opgelet: geen rekenmachine (dat leidt naar één bedrag), maar wel een tool, op maat van de cliënt, die resulteert in richtnormen waaraan individuele situaties kunnen getoetst worden. Autonomie van OCMW s wordt gerespecteerd: ze kunnen vrij kiezen op welke wijze ze trachten ervoor te zorgen dat mensen met een te laag inkomen volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving: Door besteedbare inkomens te verhogen (uitputten van rechten, vergoeden van kosten, verminderingen op gemeentelijke retributies, aanvullende steun, ) Door uitgaven te verlagen (sociale huisvesting, energiebesparende maatregelen, vrije tijdscheques,.) Instrument: doelstelling Output: Voor de cliënt Haalbaar referentiebudget op maat van cliënt Voor de hulpverlener Op wetenschappelijke basis uitgewerkte referentiebudgetten die nuttig zijn in het kader van budgetbegeleiding en schuldbemiddeling Een tool die toelaat om dossiers financiële hulpverlening in de tijd en in de ruimte (verhuizen van dossiers) op te volgen Voor het OCMW Een overzicht van de totale uitgaven voor financiële hulpverlening, opgedeeld in verschillende budgetposten Een inspiratiebron voor het voeren van een lokaal inclusief beleid (versterken van competenties, verhogen van de toegankelijkheid van basisrechten) 30

Toelichting REMI Voorstelling alfa versie door Peter Projectverloop Fase 1: Uittesten van het instrument op kleine schaal (periode: februari 2011 mei 2011) Fase 2: Uittesten van het instrument in de ganse regio en in de regio Luik (periode april 2011 - maart 2012) gefinancierd door POD mi Fase 3: Invoeren van het instrument in alle geïnteresseerde Belgische OCMW s (april 2012-). 31

Opzet fase 1 Vraagstelling: Werkt het instrument, is het effectief en wat is de impact ervan op de administratieve en financiële draaglast? Vier deelvragen Wat is de financiële draaglast voor het OCMW? - Wat is het verschil in financiële middelen die worden ingezet voor aanvullende steun? Werkt het instrument? - Technisch: draait het? Werken alle knoppen - Is alles verstaanbaar? Wat is de administratieve draaglast van het toepassen van het instrument? - Wat is de invloed op de looptijd van een dossier (van aanvraag tot toekenning?) - Welke informatie moet worden verzameld? Is het effectief? - Versterkt het de cliënten? - Versterkt het de hulpverleners? - Versterkt het de raad? Wat is de financiële draaglast voor het OCMW? Wat: 1. Ingezette financiële middelen per OCMW voor aanvullende steun HOE: Simulatie op bestaande dossiers: 1. Totale bedrag dat wordt verleend aan aanvullende steun 2. Bedrag per categorie van leefsituatie 3. Bedrage per budgetcategorie (indien van toepassing) WANNEER: 1. Liefst zo vlug mogelijk: in de maanden februari en maart Door wie: 1. Maatschappelijk werker BIJ WIE: 1. Minimum 20 lopende dossiers aanvullende steun 2. Eventueel ook willekeurige dossiers zonder aanvullende steun (om non take-up te meten) 32

Werkt het instrument? Wat: 1. Bugs 2. Vragen 3. Juist gebruik HOE: 1. Noteren van bugs 2. Noteren van telefonische en vragen per mail van maatschappelijk werkers 3. Gebruik checken (inhoud achter vraagtekens begrepen) WANNEER: 1. Doorlopend van begin februari tot eind mei 2. Doorlopend van begin februari tot eind mei 3. Februari Door wie: 1. Maatschappelijk werkers 2. Onderzoeker 3. Onderzoeker BIJ WIE: 1. Maatschappelijk werkers 2. Onderzoeker 3. Maatschappelijk werkers Wat is de administratieve draaglast? WAT: 1. Looptijd 2. Hoeveelheid verzamelde informatie HOE: Vergelijking maken tussen dossiers financiële steun waarbij wel/niet gebruik gemaakt wordt van het instrument 1. Noteren van looptijd: van aanvraag tot beslissing 1. dagboek bijhouden per dossier: wat gebeurt op welk moment en hoeveel tijd neemt het in beslag? 2. dagboek bijhouden per dossier: welke informatie krijgt men op welk moment? WANNEER: 1. In de maanden februari tot en met mei Door wie: 1. Maatschappelijk werker BIJ WIE: 1. Zes nieuwe dossiers financiële steun (cliënten kunnen eventueel al wel in de intake fase of proefperiode zitten) bij alleenstaanden zonder kinderen en gezinnen met kinderen: in deze fase nog niet het via het instrument bekomen bedrag toekennen, wel de begrotingsoefening doen (in fase 2: wel bedrag toekennen) 2. Indien mogelijk zes nieuwe dossiers financiële steun (die de normale procedure doorlopen) bij alleenstaanden zonder kinderen en gezinnen met kinderen. Indien niet mogelijk, bestaande dossiers retrospectief invullen 33

Is het effectief? Wat: 1. Empowerment cliënten 2. Empowerment hulpverleners 3. Empowerment raadsleden HOE: Experiment: vergelijken voor en na 1. Vragenlijst cliënten (empowerment meten aan de hand van: zelfbeeld, invloed, inspraak, macht, sociaal kapitaal): elektronische vragenlijst cliënten of interview 2. Vragenlijst hulpverleners (empowerment meten aan de hand van: zelfbeeld, invloed, vaardigheden, daadkracht, collectieve identiteit): elektronische vragenlijst hulpverleners 3. Vragenlijst raadsleden (nog te ontwikkelen: aan de hand van (1) de mate waarin ze voldoende kennis hebben (over de dossiers, over het begrip menswaardig inkomen, over een rechtvaardige verdeling van de middelen) om beslissingen te nemen en (2) de gehanteerde criteria :elektronische vragenlijst raadsleden WANNEER: 1. Begin februari en einde mei 2. Begin februari en einde mei 3. Begin februari en einde mei Door wie: 1. Onderzoeker 2. Onderzoeker 3. Onderzoeker BIJ WIE: 1. 6 Cliënten (met bestaand dossier) per OCMW die deelnemen aan het experiment (steun in de fase nog niet toekennen, wel in fase 2) 2. Maatschappelijk werkers 3 Raadsleden Varia Vragen? Peter.thijs@khk.be 014 56 23 10 0478 317116 Berenice.storms@khk.be 014 56 23 10 34