VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS. ORGANISATIE-ASSISTENTIE Derde graad BSO.

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS ORGANISATIE-ASSISTENTIE Derde graad BSO Derde leerjaar Licap - Brussel - september 2000

ALGEMENE INHOUD LESSENTABEL... 5 Administratieve lessentabel... 5 Pedagogische lessentabel... 7 ALGEMEEN DEEL... 9 PARTICIPATIE AAN DE ARBEIDSWERELD... 15 SPECIFIEKE MODULE LOGISTIEKE DIENST... 33 SPECIFIEKE MODULE VOEDINGSDIENST... 49 SPECIFIEKE MODULE TECHNISCHE DIENST... 73 STAGES EN SEMINARIE... 85 3 Organisatie-assistentie

LESSENTABEL ORGANISATIE-ASSISTENTIE Administratieve lessentabel Deze lessentabel is de enige bruikbare voor de administratie). 1 Basisvorming 12 1.1 Volledig gemeenschappelijk gedeelte 8 AV AV AV AV OF AV Godsdienst Lichamelijke opvoeding Maatschappelijke vorming Nederlands Project algemene vakken 2 2 4 2 2 4 1.2 Beperkt gemeenschappelijk gedeelte 4 Te kiezen uit AV Duits AV Engels AV Frans AV Maatschappelijke vorming AV Nederlands AV Plastische opvoeding AV Project algemene vakken AV Wiskunde Pedagogische aanbeveling AV Frans 1 AV Plastische opvoeding 2 1 of 2 1 of 2 1 of 2 1 of 2 1 of 2 1 of 2 2 of 4 1 of 2 2 2 2 Studierichting (fundamenteel gedeelte) 20 PV PV TV TV TV TV Praktijk Huishoudkunde Voedingsdienst (x) Praktijk Huishoudkunde/Verzorging Logistieke dienst (x) Boekhouding/Toegepaste economie Participatie aan de arbeidswereld (x) Huishoudkunde Voedingsdienst (x) Huishoudkunde/Verzorging Logistieke dienst (x) Huishoudkunde/Nijverheidstechnieken/ Verzorging Seminarie (x) 3 1 2 1 1 2 5 Organisatie-assistentie

1 pakketje naar keuze uit: PV Praktijk Huishoudkunde/Nijverheidstechnieken Technische dienst (x) TV Huishoudkunde/Nijverheidstechnieken Technische dienst (x) OF PV Stages Huishoudkunde (x) PV Stages Huishoudkunde/Verzorging (x) 1 1 1 1 2 PV PV PV Stages Huishoudkunde (x) Stages Huishoudkunde/Verzorging (x) Stages Huishoudkunde/Nijverheidstechnieken (x) 4 2 2 3 Complementair gedeelte: maximum 4 Geen specifieke aanbevelingen. 1 Zie apart leerplan D/1995/0279/027. 2 (x) Zie apart leerplan D/2000/0279/024. Voor deze vakken is het leerplan in deze brochure opgenomen. 6 Organisatie-assistentie

Pedagogische lessentabel In deze lessentabel! worden vakbenamingen opgenomen, zoals deze voorzien zijn in de administratieve lessentabel, met het voorziene aantal lesuren;! worden classificaties van vakken (AV, KV, PV, TV) en specialiteiten (= bekwaamheidsbewijzen) weggelaten. Deze lessentabel! is een pedagogisch verantwoorde vertaling van de administratieve lessentabel;! is overzichtelijker voor leerlingen, ouders, CLB... 1 Basisvorming 12 1.1 Volledig gemeenschappelijk gedeelte 8 Godsdienst Lichamelijke opvoeding Maatschappelijke opvoeding Nederlands OF Project algemene vakken 2 2 4 2 2 4 1.2 Beperkt gemeenschappelijk gedeelte 4 Te kiezen uit Duits Engels Frans Maatschappelijke vorming Nederlands Plastische opvoeding Project algemene vakken Wiskunde Pedagogische aanbeveling Frans Plastische opvoeding 1 of 2 1 of 2 1 of 2 1 of 2 1 of 2 1 of 2 1 of 2 2 of 4 1 of 2 2 2 2 Studierichting (fundamenteel gedeelte) 20 Participatie aan de arbeidswereld Logistieke dienst Voedingsdienst 1 pakketje naar keuze uit Technische dienst OF Stages Stages en seminarie 2 2 4 2 10 3 Complementair gedeelte: maximum 4 Geen specifieke aanbevelingen. 7 Organisatie-assistentie

ORGANISATIE-ASSISTENTIE Derde graad BSO Derde leerjaar ALGEMEEN DEEL In voege vanaf 1 september 2000 Algemeen deel 8 Organisatie-assistentie

INHOUD 1 UITGANGSPUNTEN... 11 1.1 Sociaal-pedagogische bekommernis... 11 1.2 Sociaal-economische bekommernis... 11 2 PROFIEL VAN DE LEERLINGEN EN BEGINSITUATIE... 11 3 STUDIERICHTINGPROFIEL... 12 3.1 Praktijkgerichte en tewerkstellingsgerichte studierichting... 12 3.2 Algemene doelstellingen... 13 4 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN... 13 5 EVALUATIE... 14 6 HET LEERPLAN EN HET OPVOEDINGSPROJECT... 14 Algemeen deel 9 Organisatie-assistentie

1 UITGANGSPUNTEN 1.1 Sociaal-pedagogische bekommernis Bepaalde leerlingen zijn na de derde graad aan heroriëntering toe, zie ook punt 3. Leerlingen krijgen kans hun totale persoonlijkheid te ontwikkelen. Zij maken zich vaardigheden en attitudes eigen die ze ook in hun dagelijks leven zullen kunnen gebruiken. Leerlingen worden gestimuleerd tot levenslang leren onder zeer verscheiden vormen. 1.2 Sociaal-economische bekommernis De kansen op tewerkstelling verhogen omwille van de specialisatie in voedingsdienst, logistieke dienst en eventueel technische en/of onderhoudsdienst en omwille van de stage-ervaring. Leerlingen worden goed voorbereid om als beginnend beroepsbeoefenaar aan de slag te kunnen. Op termijn verhogen de kansen op tewerkstelling ook omwille van het diploma secundair onderwijs waardoor deelname aan bepaalde staatsexamens en de toegang tot andere onderwijsmogelijkheden mogelijk wordt.. Het verwerven van het attest van bedrijfsbeheer is een eerste stap in een eventuele vestiging als zelfstandige. 2 PROFIEL VAN DE LEERLINGEN EN BEGINSITUATIE Leerlingen die het specialisatiejaar 'Organisatie-assistentie' volgen komen uit:! 'Organisatiehulp': deze leerlingen kregen een basisopleiding om te functioneren in de logistieke dienst, de voedingsdienst en/of de technische dienst en/of de onderhoudsdienst. Als leraar is het erg belangrijk goed te weten wat leerlingen in het eerste en het tweede leerjaar 'Organisatiehulp' gekregen hebben. Eerste leerjaar logistieke dienst (2 uur/week) voedingsdienst (6 uur/week) stage in beide diensten (7 uur/week) of logistieke dienst (2 uur/week) voedingsdienst (6 uur/week) technische of onderhoudsdienst (3 uur/week) stage in de drie diensten (4 uur/week) Algemeen deel 10 Organisatie-assistentie

Tweede leerjaar logistieke dienst (2 uur/week) voedingsdienst (6 uur/week) technische of onderhoudsdienst, gewoonlijk zelfde keuze als in het eerste leerjaar (3 uur/week) stage in minimum twee en maximun drie diensten waarvan minimum één derde voedingsdienst! Een andere BSO-studierichting ('Verzorging', 'Groepskoken' vanaf 2002 'Grootkeuken') of TSO-studierichting ('Bijzondere jeugdzorg' vanaf 2002 'Jeugd- en gehandicaptenzorg', 'Verpleegaspiranten' vanaf 2002 'Gezondheids- en welzijnswetenschappen', 'Sociale en technische wetenschappen') die gesitueerd is binnen het studiegebied Personenzorg. De beginsituatie van de leerlingen kan dus zeer verscheiden zijn. Bij elk vakleerplan is de beginsituatie uitgeschreven. Als leraar is het belangrijk deze goed in te schatten en eventueel individuele zelfstudieopdrachten te geven en te begeleiden. De meerderheid van de leerlingen bezit een behoorlijke sociale intelligentie, kan zich onderscheiden in sociale omgangsvormen en het leggen van relaties met andere mensen en voelt veel voor de mensgerichte oriëntering van de studierichting. Een andere groep leerlingen onderscheid zich in het technisch handelen en het manipuleren van producten. Zij voelen er veel minder voor om direct met mensen om te gaan. Hun interesses liggen duidelijk in de productgerichte oriëntering van de studierichting. 3 STUDIERICHTINGPROFIEL 3.1 Praktijkgerichte en tewerkstellingsgerichte studierichting 'Organisatie-assistentie' is praktijkgericht en heeft zowel een mensgerichte als productgerichte oriëntering. Naargelang de door de school gekozen diensten en de door de leerling gekozen stage worden leerlingen professioneel voorbereid op tewerkstelling in:! logistieke dienst: als medewerker in een voorziening met complexe zorgsituaties zoals een algemeen ziekenhuis, een psychiatrisch ziekenhuis, bejaardenopvang, kinderopvang...! voedingsdienst: als medewerker in de keuken, bij de bediening, in de verkoop... en/of! technische dienst: als medewerker in een doe-het-zelf-zaak, een woonwarenhuis, in een tuincentrum...! onderhoudsdienst: als medewerker in een onderhoudsdienst. Via de algemene vorming en de meer specifieke praktijkopleiding zijn deze leerlingen tevens professioneel voorbereid om meer specifieke en complexe taken uit te voeren in aanverwante dienstverlenende sectoren, zoals:! in verblijfs-, onderwijs-, vormingsinstellingen en openbare diensten...! in industrie-, distributie- en toeleveringsbedrijven...! bij gelegenheidsonthaal, in dienstencentra... Algemeen deel 11 Organisatie-assistentie

3.2 Algemene doelstellingen Toepassen en integreren van vaardigheden, kennis en beroepshoudingen in verband met voedingsdienst, logistieke dienst en eventueel technische dienst en/of onderhoudsdienst met het oog op:! het deskundig en methodisch uitvoeren van complexe opdrachten;! het werken onder verwijderd toezicht;! het startklaar zijn als beginnend beroepsbeoefenaar;! het uitvoeren van kwaliteitszorg rekening houdend met principes zoals klantgericht werken op een hygiënische, veilige, ecologische, economische, ergonomische wijze;! het verwerven van beroepshoudingen zoals een gepast voorkomen, stiptheid en orde, zin voor creativiteit, sociale vaardigheden, klantgericht werken, teamgericht werken, zelfstandig, verantwoordelijk en met zin voor zelfhantering. Breed inzetbaar zijn op de arbeidsmarkt. Behalen van het diploma secundair onderwijs en het attest van bedrijfsbeheer. Verdere groei naar volwassenheid en het vinden van een eigen weg in de maatschappij. 4 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN! Instromen in 'Organisatie-assistentie BSO' vanuit andere studierichtingen dan 'Organisatiehulp BSO' veronderstelt dat zowel de leerling als de betrokken leraren een inspanning leveren om de aansluiting voor de diverse vakken zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Leraren lezen best vooraf de leerplannen door van het eerste en het tweede leerjaar en werken verder op leerlingenmateriaal uit het eerste en het tweede leerjaar.! Stimuleren van zelfactiviteit van leerlingen door het gebruik van actieve werkvormen. Gericht opzoeken en verwerken van informatie onder andere via het gebruik van ICT is prioritair.! Methodisch werken en het streven naar kwaliteitszorg stimuleren via concrete doe-opdrachten.! Integratie stimuleren van kennis, vaardigheden en beroepshoudingen via het werken met concrete complexe situatieschetsen, klassikaal gestuurde praktijkervaringen, totaalopdrachten, projecten... Overleg tussen de leraren van de verschillende diensten, stage en seminarie is onontbeerlijk. Het afstemmen van de jaarplannen bevordert de samenwerking.! Integratie van vakken (PV, TV en AV) verhogen door thematisch en projectmatig te werken, bijvoorbeeld introductiedagen, arbeidsoriënterende dagen... Algemeen deel 12 Organisatie-assistentie

5 EVALUATIE Zowel handelingsgerichte vaardigheden, ondersteunende cognitieve vaardigheden als ondersteunende beroepshoudingen dienen geëvalueerd te worden. Dit kan op een permanente basis en met een éénvormig evaluatiemodel dat voor de verschillende diensten en stage gelijklopend in overleg is opgesteld. Het methodisch werken op een kwaliteitsvolle wijze en met de nodige beroepshoudingen maakt het basisstramien uit aangevuld met specifieke leerplandoelstellingen. Niet alleen het product wordt geëvalueerd maar ook het proces wordt begeleid en bijgestuurd zowel door de leerlingen zelf als door de leraren. Leerlingen dienen vooraf goed geïnformeerd te zijn over de evaluatiecriteria. 6 HET LEERPLAN EN HET OPVOEDINGSPROJECT Een school wil haar leerlingen meer meegeven dan louter vakkennis, waardeopvoeding en christelijke duiding zijn evenzeer belangrijk. Leerlingen zijn over het algemeen erg zoekend dienaangaande en erg gevoelig voor de voorbeeldfunctie van hun leraren. Ruimte scheppen om stil te staan bij zins- en zijnsvragen is noodzakelijk. Respecteren van verschillen tussen zichzelf en anderen zonder zichzelf te verliezen is de basis voor een vreedzame samenleving waarin ieder zijn weg kan vinden. Algemeen deel 13 Organisatie-assistentie

ORGANISATIE-ASSISTENTIE Derde graad BSO Derde leerjaar TV BOEKHOUDING/TOEGEPASTE ECONOMIE PARTICIPATIE AAN DE ARBEIDSWERELD 2 uur/week In voege vanaf 1 september 2000 Participatie aan de arbeidswereld 14 Organisatie-assistentie

INHOUD 1 BEGINSITUATIE... 17 2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 18 3 LEERPLANDOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN... 18 4 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN... 25 4.1 Algemeen... 25 4.2 De zelfstandige ondernemer... 25 4.3 De handelsverrichtingen: bijzondere reglementeringen... 26 4.4 Het krediet... 26 4.5 De boekhoudkundige verwerking... 27 4.6 Aspecten van bedrijfsbeleid... 27 4.7 Werken als zelfstandige of als werknemer... 28 4.8 Informatica... 28 5 MINIMALE MATERIELE VEREISTEN... 28 6 EVALUATIE... 28 7 BIBLIOGRAFIE... 29 Participatie aan de arbeidswereld 15 Organisatie-assistentie

1 BEGINSITUATIE Het leerplan TV Boekhouding/Toegepaste economie - Participatie aan de arbeidswereld is bestemd voor de leerlingen van het derde leerjaar van de derde graad 'Organisatie-assistentie BSO'. Dit vak komt voor in het fundamenteel gedeelte pro rata van twee wekelijkse lestijden. De inhoud van dit vak wordt in belangrijke mate bepaald door het programma van de basiskennis van bedrijfsbeheer zoals is vastgelegd in het Koninklijk Besluit van 21 oktober 1998. Normaliter komen de leerlingen in dit specialisatiejaar uit de studierichting 'Organisatiehulp' (derde graad BSO). Hier hebben zij via het vak TV Boekhouding/Toegepaste economie - Participatie aan de arbeidswereld kennisgemaakt met een aantal aspecten uit de sociale wetgeving (arbeidsovereenkomsten, arbeidsreglement, lonen, RSZ-bijdragen voor werknemers, aanwerving van personeel, arbeidsbemiddeling). Bovendien hebben de leerlingen zich binnen dit vak een aantal ICT-basisvaardigheden eigen gemaakt aan de hand van toepassingen uit de latere beroepswereld. In een derde deel kregen zij een basisprogramma Bedrijfsbeheer aangeboden met onder andere aandacht voor de handelsverrichtingen (handelsbeleid, de aan- en verkoopverrichtingen), de BTW, de betalingen en de inningen. Uitzonderlijk kunnen ook leerlingen instromen in het derde leerjaar van de derde graad 'Organisatieassistentie' na de derde graad van de volgende studierichtingen: 'Sociale en technische wetenschappen TSO', 'Verpleegaspiranten TSO', 'Grootkeuken BSO' (de 'oude' benaming is 'Groepskoken BSO') en 'Verzorging BSO'. Enkel de leerlingen uit de derde graad 'Grootkeuken BSO' hebben voldoende elementen uit het basisprogramma van bedrijfsbeheer bestudeerd in het vak TV Hotel/Toegepaste economie/voeding - Toegepaste economie (zie VVKSO-leerplanbundel 'Grootkeuken' - derde graad BSO). Kort samengevat kwamen volgende items aan bod:! Marketing (marktvormen, commerciële samenwerkingsvormen, marketinginstrumenten),! Kwaliteitsnormen en -controle,! Wet op de handelspraktijken,! ARAB-reglementering,! Administratieve organisatie in een grootkeuken (aankoopkanalen, van prijsaanvraag tot betaling, de koopovereenkomst, inkoop- en voorraadbeleid, controlediensten en vergunningen),! Personeelsaspecten (organisatiestructuur in de grootkeuken, personeelsbeleid),! Financieel beheer en administratie (berekening kostprijs, verkoopprijs, netto- en brutowinst, winstmarges en break-even-point, budgettering, eenvoudige ratio's),! Betalingen en inningen,! Verzekeringen. Concreet betekent dit dat enkel de instroomleerlingen van de derde graad 'Grootkeuken BSO' dezelfde voorkennis van het basisprogramma Bedrijfsbeheer hebben als de leerlingen uit de derde graad 'Organisatiehulp BSO'. Instroomleerlingen uit andere studierichtingen hebben deze voorkennis niet en kunnen op het einde van dit specialisatiejaar het bijkomend getuigschrift over de basiskennis van bedrijfsbeheer enkel krijgen indien zij via een individueel programma de leerinhouden van de module Basisprogramma Bedrijfsbeheer (zie VVKSO-leerplanbundel 'Organisatiehulp' - derde graad BSO, p. 53 t.e.m. 68) zelfstandig verwerken en hierover ten laatste onmiddellijk na de Allerheiligenvakantie een bijkomende toets afleggen. Dan pas heeft de delibererende klassenraad voldoende en objectieve informatie om te kunnen oordelen of deze instroomleerlingen het getuigschrift over de basiskennis van het bedrijfsbeheer al dan niet krijgen op het einde van het specialisatiejaar. Participatie aan de arbeidswereld 16 Organisatie-assistentie

2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN De leerlingen zien in dat zij bij het zich vestigen als zelfstandige moeten voldoen aan een aantal verplichtingen en dat zij een aantal ondernemersvaardigheden moeten verwerven.. De leerlingen zijn bovendien in staat om frequent voorkomende verrichtingen in een zaak boekhoudkundig te verwerken. Zij weten dat dit steeds gebeurt aan de hand van officiële verantwoordingsstukken. Om later effectief in hun bedrijf te kunnen functioneren, moeten de leerlingen de ICT-basisvaardigheden, die zij zich in het verleden hebben eigen gemaakt, onderhouden. Een aantal van de ondernemersvaardigheden kunnen zij immers verwerken met aangepaste informaticatoepassingen. Zij leren belangrijke waarden aanvoelen, zoals respect tonen voor zichzelf en de anderen, een eerlijke houding aannemen, rechtvaardig en ethisch verantwoord handelen. Ze ontwikkelen verder een aantal vaardigheden en attitudes zoals:! orde en nauwkeurigheid;! doorzettingsvermogen;! zelfstandig en geconcentreerd werken;! assertieve houding;! klantgerichte houding;! kwaliteits- en kostenbewustzijn;! leergierigheid;! spontaan gebruik van informatiebronnen;! numerieke vaardigheid. 3 LEERPLANDOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN De uitbreidingsdoelstellingen en -leerinhouden zijn cursief aangeduid. 1 De zelfstandig ondernemer (5 lestijden) LEERPLANDOELSTELLINGEN 1.1 Weten wie zich als zelfstandig ondernemer (handelaar, ambachtsman/-vrouw) kan vestigen. 1.2. Weten aan welke voorwaarden men moet beantwoorden om zich als zelfstandige te kunnen vestigen (handelaar, ambachtsman/ -vrouw). Opzoeken bij welke instanties men informatie en hulp kan krijgen bij het opstarten van een eigen zaak. LEERINHOUDEN De zelfstandig ondernemer (handelaar, ambachtsman/-vrouw) De voorwaarden om zich te kunnen vestigen Participatie aan de arbeidswereld 17 Organisatie-assistentie

1.2.1 Actuele informatie kunnen opzoeken over de wettelijke verplichtingen die vooraf moeten vervuld worden bij het starten van een eigen zaak. De instellingen opzoeken en contacteren in verband met de formaliteiten die moeten vervuld worden om aan de gestelde verplichtingen te voldoen. 1.2.2 De specifieke beroepsuitoefeningsvoorwaarden kunnen opzoeken en weten hoe men eraan moet voldoen. 1.2.3 De voor- en nadelen van een mogelijke vestigingsplaats kunnen beoordelen. De voor- en nadelen kunnen afwegen bij het keuzeprobleem: kopen of huren van een onroerend goed. De wettelijke voorschriften kennen bij het afsluiten van een koopcontract voor onroerende goederen. De wettelijke voorschriften kennen bij het afsluiten van een handelshuurcontract. Het handelshuurcontract vergelijken met een privé-huurcontract. Weten wat leasing is en de voor- en nadelen in een concreet geval kunnen afwegen. In de wetgeving op de handelsvestigingen kunnen opzoeken wat voor de eigen vestiging vereist is. Weten dat vergunningen nodig zijn voor het bouwen en verbouwen. Weten welke instanties de nodige inlichtingen kunnen verschaffen over de reglementering inzake bouwen en/of verbouwen. Weten waar men de nodige informatie kan bekomen betreffende de milieuvergunningen voor de vestiging van een bepaalde zaak. 1.3 De kanalen kennen waarlangs startende ondernemers informatie en ondersteuning kunnen krijgen. De steunmaatregelen kunnen opzoeken voor startende ondernemers. Voorafgaande verplichtingen Handelsnaam, handelsregister, financieel rekeningnummer, BTW-inschrijving, huwelijksstelsel, aansluiting sociale verzekeringskas en mutualiteit Beroepsuitoefeningsvoorwaarden Vestigingswet, andere reglementeringen en vergunningen Vestigingsplaats Keuze van de vestigingsplaats Aankoop, huur of leasing gebouw/grond Vergelijking handelshuur - privé-huur Wet op de handelsvestigingen (Ver-)bouwvergunning Milieuvergunning Tegemoetkomingen Advies startersdiensten Steunmaatregelen voor starters Participatie aan de arbeidswereld 18 Organisatie-assistentie

2 De handelsverrichtingen bijzondere reglementeringen (5 lestijden) 2.1 De basisprincipes van de wet op de handelspraktijken en op de voorlichting en de bescherming van de consument kennen. De wettelijke aspecten en de bescherming van de consument bij e-commerce verwoorden. 2.2 Weten dat er een speciale reglementering bestaat in verband met de openingstijden. 2.3 Weten dat door de wet op de privacy bestanden moeten worden aangegeven en weten wat men moet doen om aan de verplichtingen te voldoen. 2.4 Weten wat gereglementeerd wordt bij de wet op de auteursrechten. Weten dat er softwarelicenties bestaan en wat de juiste betekenis ervan is. Concreet kunnen opzoeken op welke manier men kan bewijzen dat de softwarelicenties voldoen aan de vereisten van deze specifieke auteursrechten. 2.5 Weten dat er een milieuwetgeving bestaat. Weten waar men de nodige documenten en inlichtingen kan bekomen om aan deze wetgeving te voldoen. Wet op de handelspraktijken en op de voorlichting en de bescherming van de consument:! Prijs- en hoeveelheidsaanduiding! Voorlichting consument! Koopjes! Uitverkoop! Verkoop met verlies! Oneerlijke handelspraktijken! Gezamenlijk aanbod! Reclame! Bedenktijd bij aankopen! Wet op de handelspraktijken en e-commerce Openingstijden Wekelijkse rustdag Zondagssluiting Openingsuren Nachtwinkels De wet op de privacy Auteursrechten! Sabam! Softwarelicenties! Reprobel Milieuwetgeving 3 Het krediet (5 lestijden) 3.1 De meest voorkomende kredietvormen opsommen. 3.1.1 De betekenis en de gevolgen van een verkoop op termijn kunnen formuleren. Kredietverlening door handelaars! Verkoop op termijn Participatie aan de arbeidswereld 19 Organisatie-assistentie

3.1.2 De betekenis en de gevolgen van een verkoop op afbetaling kunnen formuleren. 3.2 De meest courante kredietvormen kunnen toelichten. Negatieve saldi en het kostenaspect interpreteren voor de verschillende kredieten op korte termijn. Een aflossingstabel interpreteren. Op basis van de aflossingstabellen, de intrestpercentages en het kostenaspect de verschillende kredieten bij een aantal financiële instellingen vergelijken. 3.3 Weten dat er steunmaatregelen kunnen zijn bij specifieke financieringsvormen. Weten waar men de nodige inlichtingen kan bekomen over deze steunmaatregelen. 3.4 Beseffen dat de opname van kredieten ook verplichtingen van terugbetaling inhoudt en dat geld lenen geen gratis dienstverlening is. Met een concreet voorbeeld kunnen berekenen wat krediet kost. Weten dat het toestaan van krediet ook risico's met zich meebrengt. Weten wanneer het opnemen en het toestaan van krediet verantwoord is. In een concreet geval de mogelijke kredietvormen kunnen beoordelen.! Verkoop op afbetaling Kredietverlening door financiële instellingen Op korte termijn! Kaskrediet! Kasvoorschot! Discontokrediet Op langere termijn! Hypothecair krediet! Investeringskrediet! Leasing! Financiering op afbetaling Steunmaatregelen bij specifieke financieringsvormen Gevaren bij kredietverlening 4 De boekhoudkundige verwerking (20 lestijden) 4.1 Het begrip boekhouden verklaren en de noodzakelijkheid ervan aantonen. De soorten ondernemingen volgens de boekhoudwetgeving kunnen opzoeken en onderscheiden (in het bijzonder voor de kleine onderneming). De algemene eisen waaraan de boekhouding van een kleine onderneming moet voldoen kennen en kunnen opzoeken (verantwoordingsstukken, volledigheid, voorzichtigheid, vormvoorwaarden, bewaringstermijn). Basisprincipes en wettelijke bepalingen van de boekhoudreglementering! Begrip en noodzaak! Vormvoorwaarden! Verantwoordingsstukken! Volledigheid - voorzichtigheid! Bewaringstermijn Participatie aan de arbeidswereld 20 Organisatie-assistentie

4.2 Het begrip vereenvoudigde boekhouding kunnen verklaren. 4.2.1 Het aankoopdagboek kunnen invullen en de leverancierskaarten kunnen opmaken en bijhouden op basis van de verantwoordingsstukken. 4.2.2 Het verkoopdagboek kunnen invullen en de klantenkaarten kunnen opmaken en bijhouden op basis van de verantwoordingsstukken. 4.2.3 De financiële dagboeken op basis van de verantwoordingsstukken kunnen invullen en eventuele klanten- en leverancierskaarten bijhouden. 4.2.4 De voorraad/inventaris kunnen bepalen en weten waarom dit belangrijk is. 4.2.5 De resultaatberekening kunnen uitvoeren en de betekenis ervan begrijpen. 4.2.6 De gegevens uit de ingevulde dagboeken kunnen gebruiken om de BTW-aangifte in te vullen. De vereenvoudigde boekhouding! Aankoopdagboek - leverancierskaarten! Verkoopdagboek - klantenkaarten! Financiële dagboeken! Voorraad/inventaris! Resultaatberekening! BTW-aangifte 4.3 Inleiding tot de dubbele boekhouding Een balans- en resultatenrekening kunnen lezen. Aanduiden welke werkmiddelen een bedrijf aanwendt en hoe ze worden gefinancieerd. Deze werk- en financieringsmiddelen ordenen op een balans. De weerslag van eenvoudige verrichtingen (aankoop, verkoop, betaling, lening...) weergeven op een balans. Een eenvoudige resultatenrekening kunnen opstellen. Het beknopt rekeningenstelsel kunnen lezen en weten waarvoor het gebruikt wordt.! Het lezen van balans- en resultatenrekening! Werkmiddelen en financiering! Eenvoudige verrichtingen (aankoop, verkoop, betaling, lening)! De resultatenrekening! Het beknopt rekeningenstelsel (betekenis) 5 Aspecten van bedrijfsbeleid (8 lestijden) 5.1 Een gezonde financiële structuur 5.1.1 Het belang kunnen inzien van het vooraf begroten van inkomsten en uitgaven, van investeringen en financieringen.!financieel plan Participatie aan de arbeidswereld 21 Organisatie-assistentie

Een eenvoudig financieel plan kunnen opstellen. 5.1.2 De basisprincipes van het financieel plan kunnen inzien (bronnen en aanwending). 5.2 De elementen van de kostprijs (handelsonderneming, ambacht) kennen. Het onderscheid tussen vaste en variabele kosten concreet kunnen weergeven en toelichten met voorbeelden. Eenvoudige kostprijsberekeningen kunnen uitvoeren. 5.3 De elementen van de verkoopprijs (handelsonderneming, ambacht) kennen. De verkoopprijsberekening kunnen uitvoeren. Het begrip omzet kennen en begrijpen. De winstcoëfficiënt in de sector kennen en kunnen toepassen (= de factor waarmee de handelaar de aankoopprijs vermenigvuldigt om aan de verkoopprijs te komen). Break-even-point kunnen berekenen. 5.4 De winstmarge kunnen berekenen. De rendabiliteit van het eigen vermogen kunnen berekenen. De rendabiliteit van de eigen onderneming vergelijken met deze in de branche. Het verband kunnen leggen tussen de boekhouding en het bedrijfsbeleid. De toegevoegde waarde per tewerkgestelde kunnen berekenen. 5.5 Het belang inzien van een goed voorraadbeheer.! Basisprincipe van financieel evenwicht Kosten en kostprijsberekeningen! Elementen van de kostprijs! Onderscheid tussen variabele en vaste kosten! Eenvoudige kostprijsberekeningen Omzet en verkoopprijsberekening! Elementen van de verkoopprijs! Berekenen van de verkoopprijs! De omzet Break-even-point De begrippen netto- en brutowinst en winstmarge! De winstmarge! Netto- en brutowinst! Het begrip rendabiliteit Voorraadbeheer 6 Werken als zelfstandige of als werknemer (7 lestijden) 6.1 De belangrijke sociale rechten en verplichtingen kennen van de zelfstandigen (in hoofden bijberoep), helpers, echtgeno(o)t(e)-help- (st)er. Weten welke diensten een sociale verzekeringsmaatschappij kan vervullen. Het sociaal statuut van een bediende/arbeider kunnen situeren ten opzichte van dit van een zelfstandige. Sociaal statuut! Zelfstandige in hoofdberoep! Zelfstandige in bijberoep! Helper! Echtgeno(o)t(e)-help(st)er! Het verschil tussen bediende/arbeider en een zelfstandige Participatie aan de arbeidswereld 22 Organisatie-assistentie

6.2 De belangrijkste fiscale plichten en rechten van een zelfstandige (in hoofd- en bijberoep) kennen. Weten welke diensten een fiscaal raadgever (accountant...) kan vervullen. Fiscaal statuut! Zelfstandige in hoofdberoep! Zelfstandige in bijberoep! Voorafbetalingen! De belastingaangifte 6.3 De ondernemingsvormen 6.3.1 Het verschil tussen een eenmanszaak en een vennootschap kunnen toelichten (oprichting, aansprakelijkheid, verplichtingen). 6.3.2 De kenmerken van de meest voorkomende vennootschapsvormen kunnen toelichten en begrijpen.! Eenmanszaak of vennootschap! Kenmerken van de meest voorkomende vennootschapsvormen: EVBA, BVBA, NV, CV 6.4 Verzekeringen tegen allerlei risico's 6.4.1 De verplicht af te sluiten verzekeringen kennen en weten welke risico's ze dekken. Een courante polis kunnen begrijpen. 6.4.2 De voornaamste aanvullende verzekeringspolissen kennen. Noodzakelijke verzekeringen! Burgerlijke aansprakelijkheid! Brandverzekering! Autoverzekering Wenselijke verzekeringen (o.m. risico-aansprakelijkheidsverzekering) 6.5 Tegemoetkomingen bij aanwerving personeel 6.5.1 Weten waarvoor men bij aanwerving van personeel beroep kan doen op een sociaal secretariaat. 6.5.2 Weten dat er steunmaatregelen kunnen zijn bij de aanwerving van personeel. Weten waar men de nodige inlichtingen kan bekomen voor steunmaatregelen bij de aanwerving van personeel.! Adviesmogelijkheden sociale secretariaten! Steunmaatregelen bij aanwerving 7 Informatica 7.1 Voor enkele eenvoudige problemen in een onderneming informaticatoepassingen gebruiken. Informaticatoepassingen Participatie aan de arbeidswereld 23 Organisatie-assistentie

4 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN 4.1 Algemeen Bij de verschillende thema's staat vermeld hoeveel lestijden de leraar bij voorkeur hieraan dient te besteden. Als vertrekbasis rekenen wij op 50 lestijden voor het hele schooljaar (pro rata van 2 wekelijkse lestijden). Hier en daar staan enkele onderwerpen cursief aangeduid. Dit betekent dat deze kunnen bestudeerd worden als uitbreiding. De leraar moet oordelen of het zinvoller is om bepaalde leerinhouden grondiger in te oefenen. De leerinhouden komen uit het programma van de basiskennis van het bedrijfsbeheer en dienen minimaal aangeboden te worden om leerlingen het speciale getuigschrift te kunnen toekennen. De leerplandoelstellingen zijn bepalend voor de diepgang waarin de leerinhouden dienen te worden aangeleerd. Het heeft geen zin om de leerlingen bijvoorbeeld uitgebreid en diepgaand de module boekhouding of bedrijfsbeleid aan te bieden. Enkel wat relevant is voor het zelfstandig uitoefenen van een beroep dient als leerinhoud aangeboden te worden. Dit leerplan moet verder zo realistisch mogelijk ingekleurd worden naar de studierichting. Bepaalde leerinhouden kunnen wellicht beter in de specifieke vakken aan bod komen, bv. de HACCP-reglementering in het vak TV Huishoudkunde - Voedingsdienst, de ethische aspecten van het zelfstandig werken tijdens de lessen van godsdienst, opzoekwerk en korte verslagen van sprekers en bezoeken tijdens de lessen Project algemene vakken (of Nederlands), seminaries... Duidelijke afspraken met de betrokken vakleraren zijn dan noodzakelijk. Bij voorkeur worden de leerinhouden aangebracht via het werken aan een gevallenstudie, gebaseerd op een spilbedrijf. Zo zien de leerlingen veel beter wat de relatie is tussen de verschillende onderdelen van het leerplan. Er zijn voldoende mogelijkheden aanwezig om de relatie te leggen met eventueel de minionderneming, een geïntegreerd project of met het stagebedrijf. Zo leggen de leerlingen vlot de link naar de realiteit. Een aantal leerplandoelstellingen kan men ook bereiken via een goed voorbereid studiebezoek aan het plaatselijk winkelcentrum, de winkelstraat of het stagebedrijf. De leerlingen kunnen, individueel of in groepswerk, dan zelf opdrachten uitvoeren en informatie verzamelen. Dit gebeurt op basis van eigen waarnemingen, interviews, foto's, video-opnames... Nadien volgt de nabespreking in de klas. Andere leerinhouden kunnen misschien beter gerealiseerd worden door een spreker uit te nodigen in de klas. De vakleraar dient hem vooraf goed te informeren over de beginsituatie van de leerlingen en over de te bereiken doelstellingen. 4.2 De zelfstandige ondernemer De plaatselijke middenstandsorganisatie (bv. de starterscel) kan interessante sprekers voorstellen die dit thema vanuit hun praktijk interessant kunnen brengen. Eventueel kan men hiervoor een oud-leerling of de verantwoordelijke van een stagebedrijf aanspreken. Door gebruik te maken van de enorme mogelijkheden van het Internet zullen de leerlingen snel ontdekken dat eigenlijk alle informatie binnen handbereik is. Belangrijk is het dat de leraar dit laat gebeuren op een gestructureerde wijze. Participatie aan de arbeidswereld 24 Organisatie-assistentie