INHOUDSOPGAVE INTRODUCTIE Hoe leest u ICCOnomics het beste? 3 7 NIVEAU 1 DE BESTE START Het eerste niveau van ICCOnomics samengevat 9 19 NIVEAU 2 NAAST KANSEN OOK VERANTWOORDELIJKHEID Het tweede niveau van ICCOnomics samengevat 21 39 NIVEAU 3 EEN SOCIALE PROPOSITIE ALS BEDRIJFSSTRATEGIE Het derde niveau van ICCOnomics samengevat 41 46 NIVEAU 4 HET SYSTEEM VERANDEREN Wat kan ICCO voor u doen? 49 52 NAWOORD 53
VAN MVO-BELEID NAAR SUCCESVOLLE INTERNATIONALE BUSINESS CASE Welkom bij ICCOnomics. Dit e-boek is voor managers die met hun collega s en leveranciers MVO-beleid maken en uitvoeren. Zij hebben een belangrijke taak in een snel veranderende wereld, want maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat niet langer alleen over duurzaamheid en milieu. Ook het sociale aspect is inmiddels niet meer weg te denken. Enkel en alleen een focus op geld verdienen wordt niet meer geaccepteerd. Consumenten, zakenpartners, overheden en belangenorganisaties vragen om een bredere visie bij het bedrijfsleven. Maar nog niet elk bedrijf weet hoe ze hiermee om moet gaan. Achterblijven bij de huidige ontwikkelingen is echter geen optie meer. Vandaar deze introductie van ICCOnomics. 2 3
ICCONOMICS ICCOnomics is een visie van ICCO en een tool voor u. Het gaat over maatschappelijk verantwoord ondernemen in ontwikkelingslanden, met een sterke focus op de sociale aspecten. Daarom gebruiken we vanaf nu vooral de term sociaal ondernemen. ICCOnomics legt daarbij altijd een link met economische ontwikkeling, want daar ligt voor u een belangrijke relevantie. Winst maken is bij ICCOnomics namelijk ook een uitgangspunt. Maar dit gaat altijd samen met een ander uitgangspunt: de levensomstandigheden en economische positie verbeteren van de mensen in het ontwikkelingsland waar u zaken U maakt niet doet. En daar ligt voor u, als MVOprofessional, de sociale relevantie. alleen MVO-beleid om goed te doen Want ook dat is winst. Anders gezegd: u maakt niet alleen MVO-beleid om goed te doen, maar ook uit bedrijfsbelang. In dit boek staan voorbeelden van grote en kleine organisaties die u voor gingen en mooie successen hebben geboekt. 4 Foto: Toto Camba 5
ICCO ICCO staat u bij met kennis, netwerk en (het ontsluiten van) financiering. Ze legt verbindingen tussen profit en non-profit partijen, tussen markten in Nederland (en Europa) en markten in ontwikkelingslanden. Tussen mensen hier en mensen daar. Met haar wereldwijde netwerk in ruim 44 landen en regiokantoren in Foto: ICCO Cooperation Azië, Afrika en Latijns Amerika is ICCO ter plaatse vertegenwoordigd en weet het precies wat er overal speelt. Verderop in deze uitgave leest u meer over de specifieke diensten die ICCO u biedt. HOE LEEST U ICCONOMICS HET BESTE? ICCOnomics is voor u opgedeeld in vier niveaus. Die zijn in principe chronologisch, maar dat betekent niet dat niveau 1 per definitie ook op u van toepassing is. Want misschien bent u al een heel eind op weg. Of begint u net, en dan kan het eerste niveau ook uw eerste stap zijn. Anders gezegd: de omvang van uw organisatie, de ambities van u en uw team, de mate waarin u al maatschappelijk verantwoord onderneemt het bepaalt allemaal welk niveau u het beste kan helpen om verder te komen in uw sociale ondernemerschap. Per stap brengen we in dit e-boek bovendien een tweetal verdiepingen aan: een theoretische en een praktische. Om de kansen en consequenties van internationaal sociaal ondernemen te kunnen overzien, is het bijvoorbeeld goed om te weten dat er - bijvoorbeeld - richtlijnen zijn ontwikkeld door de Verenigde Naties en Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling OESO. Dat is dan een theoretische verdieping. Voor de praktische verdieping gebruiken we cases. Het zijn prachtige voorbeelden van mensen en organisaties die succesvol sociaal ondernemen en, aan de andere kant, indrukwekkende verhalen die aantonen waarom mensenrechten een belangrijk onderdeel vormen van ICCOnomics. Het wereldwijde netwerk van ICCO. U kunt ICCOnomics dus in uw eigen volgorde en naar eigen inzicht lezen en de diepgang opzoeken die u wilt. Ons doel is om u de vele kansen te laten zien die sociaal ondernemen ondernemers biedt. En die zijn er, zeker in ontwikkelingslanden. Ook als u op dit moment geen zaken doet in het buitenland, zijn kansen zoals gezegd ruimschoots aanwezig. Een ander doel is natuurlijk dat u ICCOnomics vervolgens deelt met uw team. Het belangrijkste is echter dat u na het lezen van ICCOnomics weet dat u het niet alleen hoeft te doen. U leest hier alles over de diensten die wij u aanbieden om van uw idee een business opportunity te maken. 6 7
NIVEAU 1 DE BESTE START Het eerste niveau van ICCOnomics is er een waarmee u uw maatschappelijke betrokkenheid vorm kunt geven. Hier gaat een bedrijf nadenken over welke bijdrage het kan leveren aan de verbetering van levensomstandigheden van mensen in ontwikkelingslanden. Meestal richt de onderneming een fonds op waaruit maatschappelijke activiteiten betaald worden. Niveau 1 wordt dus vaak gefinancierd uit de core business van de onderneming, maar staat er als activiteit verder los van. Het is en blijft echter een hele belangrijke: het besluit om goed te doen is genomen en wordt ook uitgevoerd. 8 9
CASE: DE AH FOUNDATION Een mooi voorbeeld van hoe het begint bij niveau 1 is de AH Foundation. Al jaren koopt Albert Heijn fruit in bij vaste leveranciers in Afrika. Dit groente en fruit vult een groot deel van de schappen in hun supermarkten. De honderden lokale boeren en boerinnen die dit verbouwen zijn afhankelijk van de lokale bedrijven die aan Albert Heijn leveren. Sinds 2007 storten Albert Heijn en een groot aantal Afrikaanse leveranciers een deel van hun opbrengst in de AH Foundation. Met als doel het verbeteren van de levensomstandigheden van de boerengezinnen en hun gemeenschap én het opbouwen van duurzame handelsrelaties. De leveranciers en de boeren bepalen zelf welke projecten worden gefinancierd uit het fonds. Meestal wordt er geïnvesteerd in het verbeteren van scholen, sportvoorzieningen en sanitair, maar ook in het betrekken van boeren bij een groeiende vraag. ICCO is hier fondsbeheerder en beoordeelt mede de projecten. Langlopende relaties met onze leveranciers zijn bij groenten en fruit van groot belang. Samen investeren we in beschikbaarheid, voedselveiligheid en duurzaamheid. De activiteiten die we samen met onze leveranciers binnen de AH Foundation ondernemen versterken deze band. Het vertaalt zich naar grotere betrokkenheid van Albert Heijn bij de lokale boeren en telers. En naar een grotere betrokkenheid van de lokale boeren en telers bij de producten die bij Albert Heijn in het schap liggen. Gé Happe, manager strategische inkoop groenten en fruit, Albert Heijn Dit voorbeeld van de AH Foundation wil niet zeggen dat Albert Heijn alleen handelt op het eerste niveau van ICCOnomics. Het bedrijf gaat veel verder. Zo wil Albert Heijn samen met alle Afrikaanse leveranciers zorgen dat alle groente, fruit en bloemen die in Afrika duurzaam worden geproduceerd en er wordt geparticipeerd in de AH Foundation. Maar daarover straks meer Ga naar http://youtu.be/sjpaspdlwje voor een filmpje over de AH Foundation in een halve minuut. 10 Foto: Rieneke de Man 11
ALBERT HEIJN & ICCO EEN SUCCESVOLLE SAMENWERKING Tien procent van het fruit in de schappen van de Albert Heijn komt uit Afrika. Zo zijn bijvoorbeeld de ananassen, mango s en papaja s uit de fruitsalades van Albert Heijn afkomstig van akkers in Ghana. Bij de leverancier in Ghana leven 1.500 lokale werknemers en honderden boeren met hun gezinnen van de opbrengsten van de groente- en fruitoogst voor Albert Heijn. Albert Heijn en ICCO willen een positieve bijdrage leveren aan de leefomstandigheden van groente- en fruitproducenten en hun gezinnen. Inmiddels lopen er in Afrika vele projecten gelijktijdig en met succes. Niet alleen de medewerkers van de leveranciers, maar de hele gemeenschap profiteert van het fonds. Albert Heijn en ICCO geloven in empowerment door onderwijs in de strijd tegen armoede, werkeloosheid en analfabetisme. 12 Foto: Elise Kant 13
Betere toekomst Gezondheidszorg Betere educatie Hele Afrikaanse gemeenschappen profiteren inmiddels van de projecten van de AH Foundation. Lees meer over dit succesvolle initiatief aan de hand van drie inspirerende voorbeelden: Voorbeeld 1 Betere toekomst Er zijn life long learning centers gerealiseerd in afgelegen dorpen voor de seizoenarbeiders van Zuid-Afrikaanse leveranciers en andere omwonenden. Het doel is de leefomstandigheden en toekomstmogelijkheden voor deze mensen en hun families te verbeteren. In Ghana beschikken de boerenfamilies en medewerkers niet over voldoende schoon drinkwater. De AH Foundation heeft daarom putten aangeboord en leidingen gelegd. Ook zijn er nieuwe scholen en sanitaire voorzieningen, een nieuwe graanmolen en sportfaciliteiten gerealiseerd. Voorbeeld 2 - Gezondheidszorg In samenwerking met lokale autoriteiten is de renovatie van de Oloirien Clinic in Kenia en de training van het personeel gerealiseerd. De kliniek richt zich op de Olerai-bevolking, een Masai-stam die te maken heeft met etnische discriminatie. De kliniek biedt nu gezondheidszorg voor 420 families. Het vervolg van het project is gericht op financiële duurzaamheid van de kliniek. Voorbeeld 3 Betere educatie In Kenia wordt samen met de de haricots verts-leverancier van Albert Heijn via de AH Foundation de nabije Emmanuelschool gesteund. De kinderen krijgen bijvoorbeeld uniformen, lesmateriaal en les van goede docenten. Vorig jaar werd de school uitgebreid. De volgende fase is de ontwikkeling van een compleet nieuwe school die ook als servicecentrum voor de omliggende gemeenschap zal gaan dienen op het gebied van onderwijs, watervoorziening en bewustwording over het milieu. 14 15
Certificering Om in aanmerking te komen voor financiële ondersteuning van de AH Foundation moeten leveranciers ten minste voldoen aan de eisen voor de BSCI-certificering of een vergelijkbare standaard. De BSCI (Business Social Compliance Initiative) is een initiatief om de sociale omstandigheden in landen waar Albert Heijn producten inkoopt, te verbeteren. BSCI brengt arbeidsomstandigheden in kaart, zoals: afwezigheid van kinderarbeid, het aantal werkuren, lonen, discriminatie, veiligheid en gezondheid voor mannen en vrouwen en recht om zich te verenigen. Al vanaf het begin werkt de AH Foundation samen met ICCO. Wat houdt deze brede samenwerking precies in? Als specialist in ontwikkelingssamenwerking is ICCO een goede partner voor de AH Foundation. Want Albert Heijn heeft verstand van groente en fruit en ICCO van de elementen die nodig zijn om sociaal te ondernemen. We beheren de fondsen en verzorgen de administratieve en financiële afhandeling van de projecten. Met de fondsen worden concrete en structurele projecten in Afrika gefinancierd. Met onze jarenlange ervaring analyseren we de voorstellen. We kijken of ze werkelijk kunnen bijdragen aan de verbetering van de leefomstandigheden. Bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs, basisvoorzieningen, huisvesting en gezondheid. Ook waarborgen we de kwaliteit en duurzaamheid van de projecten, ondersteunen we de uitvoering door lokale partners en helpen we bij de monitoring en evaluatie van de projecten. Lees op http://goo.gl/amymma hoe Albert Heijn haar sociale ondernemerschap verder heeft ontwikkeld en uiteindelijk in 2013 de Best Partnership Award kreeg uitgereikt. 16 Foto: Raymond Rutting 17
Een fonds oprichten en er geld in storten is niet zo moeilijk. Het geld aan de andere kant van Een fonds de wereld efficiënt en duurzaam inzetten is oprichten en er geld minder eenvoudig. Albert Heijn is één van in storten is niet de bedrijven die met ICCO samenwerken zo moeilijk. om te zorgen dat hun MVO-beleid zowel hier als daar wat oplevert. Niet voor niets vormen beide organisaties een winnende combinatie; daarover meer in stap 2. ICCO helpt u graag om ook succesvol te zijn met ICCOnomics. Maar leest u eerst nog even over de andere niveaus. FairClimateFund. Een andere manier om een goede start te maken. De samenwerking van ICCO met de AH Foundation is maatwerk. Maar dat is niet altijd nodig om een stap vooruit te zetten in maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een goed voorbeeld is de CO 2 -compensatie voor bedrijven, geleverd door het FairClimateFund van ICCO. Klimaatprojecten op huishoudelijk niveau in o.a. Afrika en India leveren rechten op waarmee u uw uitstoot kunt compenseren. Meer weten? http://goo.gl/mv6qea HET EERSTE NIVEAU VAN ICCONOMICS SAMENGEVAT Op het eerste niveau van ICCOnomics gaat een bedrijf nadenken over welke bijdrage het kan leveren aan de verbetering van levensomstandigheden van mensen in ontwikkelingslanden. Vaak is dat een fonds waaruit maatschappelijke activiteiten betaald worden, maar dat verder los staat van de core business. Maar het besluit om goed te doen is genomen en wordt ook uitgevoerd. 18 Foto: Raymond Rutting 19
NIVEAU 2 NAAST KANSEN OOK VERANTWOORDELIJKHEID We schuiven nu op naar een breder proces waarbij de organisatie niet zozeer maatschappelijk verantwoorde projecten faciliteert, maar er juist onderdeel van gaat uitmaken. De organisatie accepteert haar plaats in de keten en gaat daar op een maatschappelijk en sociaal verantwoorde manier naar handelen. Ketenverantwoordelijkheid dus. Dat klinkt misschien wat zwaar, maar het zorgt ervoor dat de organisatie meewerkt aan een duurzamere economie waar de rechten van alle mensen worden gerespecteerd. Hier én daar. Rechten staan immers al snel onder druk als er economische belangen in het spel zijn. Als de betrokken ondernemingen echter sociaal verantwoord ondernemen, dan is er tenminste aandacht voor rechten van mannen, vrouwen en kinderen ter plekke. 20 21
WAT BETEKENT KETENVERANTWOORDELIJKHEID? Bedrijven besteden steeds meer activiteiten uit om kosten te besparen en risico s te spreiden. Dit zorgt ervoor dat internationale productieen toeleveringsketens steeds complexer worden. Een product gaat immers langs vele schakels voordat het bij de eindgebruiker belandt. De toenemende complexiteit van de keten vraagt steeds meer om het nemen van ketenverantwoordelijkheid: een bedrijf heeft continu inzicht in (mogelijke) mensenrechtenschendingen (en milieubelasting) in de keten, ontwikkelt samen met haar leveranciers een mechanisme om die schendingen/milieuschade te voorkomen en, waar nodig, te verhelpen. Dit wordt ook wel respect, protect and remedy genoemd. Proactief Steeds meer organisaties breiden hun MVO-beleid verder uit. Dat is niet alleen ingegeven door de ambitie om goed te doen. Ook andere zaken, zoals het bedrijfsimago, de zorg om klimaatverandering en het besef dat onze natuurlijke bronnen ooit opraken, spelen een rol. Nog belangrijker is wellicht het besef dat het binnenkort simpelweg van bedrijven, groot en klein, wordt verwacht dat ze maatschappelijk verantwoord, dus ook sociaal ondernemen. Sommige bedrijven nemen het voortouw, zoals Unilever. Een invloedrijke multinational die grote hoeveelheden grondstoffen inkoopt en verwerkt in of uit landen waar mensenrechten en duurzaamheid niet altijd vanzelfsprekend zijn. Het bedrijf is zich bewust van haar positie en voert proactief een beleid waarin ze ketenverantwoordelijkheid neemt. Met dit beleid borgt Unilever niet alleen haar eigen belang, maar ook van alle andere spelers in de keten, waaronder vrouwen. Lees op http://goo.gl/dmb6le meer over hoe Unilever prioriteit geeft aan de verbetering van vrouwenrechten en hun arbeidspositie. Ga naar http://youtu.be/jnqjezjkaae voor een filmpje van VN-gezant prof J. Ruggie over het beleid van Unilever in een halve minuut. ICCO organiseert periodiek een Human Rights & Business conferentie in Nederland. We doen dit samen met VBDO (Vereniging van Beleggers voor Duurzaam Ondernemen), PwC en CNV Internationaal. Met deze conferentie willen we zoveel mogelijk kennis delen en u handelingsperspectieven aanreiken waarmee u nog succesvoller sociaal kunt ondernemen. De bezoeker van deze conferentie zijn vertegenwoordigers van bedrijven, maatschappelijke organisaties, consultants en beleidsmakers. Wilt u dat wij u op de hoogte houden? Ga dan naar http://goo.gl/rqxewa. Als u uw gegevens invult, dan krijgt u bericht waar en wanneer de volgende Human Rights & Business conferentie plaatsvindt. U bent van harte welkom! 22 23
RICHTLIJNEN Waarom het goed is om je verantwoordelijkheid te nemen, dat is voor de meeste managers en ondernemers wel helder. Hoe, dat is nog vaak een vraag. Nu is ketenverantwoordelijkheid opgenomen in een aantal recente richtlijnen. Deze scheppen een duidelijk kader voor het (internationale) bedrijfsleven en stellen dat organisaties een eigen verantwoordelijkheid hebben om onder meer arbeidsrechten, mensenrechten en milieu te respecteren. De richtlijnen zijn voor veel managers een eye opener: ze helpen goed bij het bepalen, voorbereiden en uitvoeren van beleid. We noemen ze hier richtlijnen, maar overheden worden inmiddels gestimuleerd om wetgeving hierop te ontwikkelingen. We kunnen ze daarom niet langer als vrijblijvend zien, laat staan ze negeren. Het is daarom verstandig om ze te volgen, en niet alleen vanuit het oogpunt van bedrijfsrisico s. Ga naar http://youtu.be/giyohsb_j0y In deze video van tweeënhalve minuut gaat prof. J. Ruggie dieper in op zijn richtlijnen: in welke gevallen ze het meest van toepassing zijn, wat de rol van de overheid in bepaalde situaties is en dat de grootte van een zakenpartner geen indicatie is voor eventuele risico s en verantwoordelijkheden. Foto: Eric Bridiers Het meest bekend zijn de richtlijnen van de Verenigde Naties, de Principes voor Bedrijfsleven en Mensenrechten (UN Guiding Principles on Business and Human Rights), opgesteld door speciaal VN-gezant prof. J. Ruggie. Deze VN-principes bevestigen: de bestaande verplichtingen van landen om mensenrechten en fundamentele vrijheden te beschermen en te realiseren; de verantwoordelijkheid van bedrijven om mensenrechten te respecteren; de noodzaak te voorzien in effectieve mechanismen om schendingen te voorkomen en waar nodig te verhelpen. 24 25
AbuDhabiColomboCopenhagenLondonLuandaSanJoséSana azagrebabujachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechileya Nationaal Contactpunt OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen Nederlandse vertaling, versie 2011 AbuDhabiCopenhagenCotonouLondonLuandaSanJoséSana azagrebabujacolombodakarljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechilewellingtonaccrachicagodamascuslisbonmadridromesantodomingowashingtonaddisababacaracasdaressalaamlimamanilariyadhsaopaulowarsawalgierscapetowndhakakuwaitmaputoriodejaneirosarajevovilniusammancanberradohakualalumpurmexi eisen steeds meer bedrijven en overheden van toeleveranciers dat ze zich aan de OESO-richtlijnen en daarmee vergelijkbare normenkaders als ISO 26000 houden. Maatschappelijke organisaties beroepen zich op deze richtlijnen als ze bedrijven aanspreken op hun verantwoordelijkheden. Waar mogelijk wordt de relatie aangegeven met risicomanagement op andere aspecten van MVO, zoals milieu of Op basis van deze richtlijnen heeft ons eigen Ministerie van Buitenlandse corruptie. Zaken het Nationaal Actieplan Bedrijfsleven en Mensenrechten MVO-risicomanagement in 6 stappen In opgesteld. 6 stappen krijgt Daarnaast u onderstaand zijn de praktische principes handvatten onder aangereikt Nederlands om voorzitterschap MVO-risicomanagement opgenomen in de Richtlijnen vorm te geven voor en te Multinationale implementeren. Deze Bedrijven informatie van geeft de OESO, een verdieping aan de internationale richtlijnen op basis van de OESO-richtlijnen, de UN Guiding de Organisatie Principles on voor Business Economische and Human Samenwerking Rights ISO 26000. en De Ontwikkeling. stappen zijn (volgens De de logica van een standaard beleidscyclus) als volgt. Sociaal Economische Raad (SER) heeft de OESO-richtlijnen vervolgens Klik overzichtelijk op de pijlen samengevat om alle stappen in te een doorlopen. Checklist MVO Risicomanagement. Beleidsplan Risico-analyse Verankering Monitoring Herstellen Communicatie Bron: SER/MVO Risicomanagement De stappen richten zich met name op de hoe-vraag. Voorbeelden en instrumenten (zoals bestaande handleidingen) zorgen voor verduidelijking. Om de risico s op te sporen en aan te pakken is het essentieel ook in gesprek te gaan met de mensen om wie het gaat: de Ondernemingsraad (OR) of Personeelsvertegenwoordiging (PVT), vakbonden en maatschappelijke Lees organisaties meer over die de kennis hebben over en opkomen Het Nationaal voor de belangen Actieplan van mensen verder weg. Nationaal Actieplan bedrijfsleven Checklist MVO Risicomanagement: Waar heeft uw bedrijf de grootste impact op negatieve effecten, kijkend naar uw eigen bedrijfsvoering http://goo.gl/af7awo en die van uw keten? http://goo.gl/bi2els Hoe beperkt u deze impacts? Wat kunt u hierover vertellen en met wie bent u hierover in gesprek? VN Principes voor Bedrijfsleven en Mensenrechten http://goo.gl/zwy5vb en mensenrechten De OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen Aanbevelingen voor verantwoord ondernemen in een mondiale context voor Bedrijfsleven en Mensenrechten De OESO Richtlijnen voor Multinationale Bedrijven http://goo.gl/cnfwp6 print RECHTEN Bij sociaal ondernemen wordt rekening gehouden met mensen-, land- en arbeidsrechten. Als u ook die rechten respecteert, erkent u het bestaansrecht van iedereen in de keten en zorgt u dat bestaanszekerheid op termijn mogelijk wordt. Pas dan hebben we het pas écht over sociaal ondernemen. Het op ketenniveau in kaart brengen van schendingen van mensenrechten in landen waar u zaken doet, is een goede eerste stap. Van de 48 mensenrechten gaan er een aantal over arbeidsrecht. En die worden vaak geschonden, bijvoorbeeld met excessief overwerk dat niet wordt betaald. Een werknemer moet goede werkomstandigheden hebben: voldoende licht, regelmatige pauzes en heel belangrijk voldoende veiligheid op de werkplek. Een voorbeeld van waar het vreselijk mis is gegaan, is de ramp van april 2013 in een kledingfabriek in Bangladesh, waar ruim 1.100 mensen het leven lieten door instortende gebouwen. Daarnaast hebben werknemers recht op een living wage, een loon waarmee ze kunnen voorzien in hun eerste levensbehoefte. Maar ook te lage lonen zijn nog vaak een probleem. Daarnaast worden ook landrechten aangehaald in de OESOrichtlijnen voor multinationale ondernemingen. Terecht. Want ook al is alles goed geregeld met de lokale boeren, onduidelijke landrechten kunnen er zomaar voor zorgen dat een boer van de ene dag op de andere dag van zijn land wordt gezet. 26 27 van 1 06-08-14 21:36
BANGLADESH: WEL WERK, GEEN RECHTEN De ramp in Dhaka, Bangladesh bracht een brede maatschappelijke discussie op gang waarbij minister Ploumen Nederlandse bedrijven vroeg om geen zaken meer te doen met malafide kledingleveranciers. Winkelketens die het zgn. Bangladesh Akkoord niet ondertekenden werden publiekelijk aan de schandpaal genageld. Hoezeer de Bengaalse fabriek de arbeidsrechten negeerde en wat de vreselijke gevolgen zijn voor de overlevenden, dat kunt u zien in deze video http://youtu.be/5y6_rulrbow van 8 minuten, die werd gemaakt door ICCO. Een uitgebreidere reportage van 24 minuten staat op http://youtu.be/pebfnamhhps 28 Foto: Elske van Gorkum 29
ZORGVULDIGHEID Door arbeids- en landrechten in één adem te noemen met mensenrechten zorgt u dus niet alleen eerder voor bestaansrecht, maar ook voor bestaanszekerheid van mensen. Zo wordt sociaal ondernemen zelfs duurzaam sociaal ondernemen. Een beleid van gepaste zorgvuldigheid, ook wel due diligence genoemd, kan u hierbij helpen. Meer over mensenrechten volgens MVO Platform Mensenrechten omvatten zowel economische, sociale en culturele als burgerlijke en politieke rechten. Ook arbeidsrechten en rechten van de gemeenschap behoren tot de universele rechten van de mens. De meest fundamentele mensenrechten zijn vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. De Universele Verklaring van de Rechten van de mens dient weer als basis voor twee VN-verdragen, namelijk het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten en het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten. Ondernemingen hebben de verantwoordelijkheid internationaal erkende mensenrechten na te leven binnen het domein van hun activiteiten en zakenrelaties. In 2011 zijn VN Principes voor Bedrijfsleven en Mensenrechten aangenomen die nader omschrijven wat deze verantwoordelijkheid inhoudt. Enkele belangrijke aspecten hiervan zijn: Foto: Florinda Nieuwenhuis Kort gezegd komt due diligence neer op ten eerste het in beeld brengen van de huidige en potentiële effecten van uw onderneming op mensenrechten, ten tweede actie ondernemen en nagaan of die succesvol zijn en ten derde naar buiten brengen hoe de effecten worden aangepakt. Effecten komen niet alleen rechtstreeks voort uit de eigen bedrijfsvoering, ze kunnen ook ontstaan via de keten. Maar vooral: due diligence is geen eenmalige activiteit. Het is een continu proces. geen betrokkenheid bij of (indirecte) bijdrage leveren aan mensenrechtenschendingen; waar schendingen dreigen of zich voordoen, inspanning leveren om schendingen te voorkomen of schade te compenseren; een actief beleid voeren dat risico s in kaart brengt en tijdig aanpakt. Naast de VN Principes voor Bedrijfsleven en Mensenrechten en de (bredere) OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen legt ook ISO 26000 een sterke nadruk op naleving en daarnaast op bevordering van de mensenrechten. Enkele belangrijke elementen in deze richtlijn zijn: in oorlogssituaties of het ontbreken van goed bestuur extra alert zijn op naleving van mensenrechten, en geen voordeel halen uit de situatie; een bijdrage leveren aan het verbeteren van de positie van kwetsbare groepen, minderheden en vrouwen; adequate basisvoorzieningen respecteren en waar mogelijk helpen realiseren. 30 31
Meer over landrechten volgens MVO Platform Bij het verwerven en/of gebruik van land en andere natuurlijke hulpbronnen in ontwikkelingslanden of landen met zwak bestuur dienen eigendomsrecht en gewoonterecht van de bevolking gerespecteerd te worden. Tegenover de verwerving van land of het gebruik van hulpbronnen moet een redelijke schadeloosstelling staan. In situaties waarin onduidelijkheid bestaat over het formele eigendomsrecht dienen internationale conventies en richtlijnen zoals de VN Verklaring van de Rechten voor inheemse volkeren en de VN- resolutie inzake het recht op voedsel in acht genomen te worden bij de te maken afweging. De UN Basic Principles and Guidelines on Developmentbased Displacement and Evictions beschrijven de voorwaarden waaraan bij huisuitzetting moet worden voldaan. In ieder geval moet altijd alternatieve huisvesting voorhanden zijn. Meer over arbeidsrechten volgens MVO Platform Mensenrechten met betrekking tot arbeid zijn vastgelegd in verschillende artikelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. De Internationale Arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties (International Labour Organization, ILO) heeft de rechten op het gebied van arbeid nader uitgewerkt in conventies en aanbevelingen, waarvan er acht als fundamenteel zijn aangemerkt. Deze gaan over de onderwerpen: non-discriminatie; vrijheid van vakvereniging en erkenning van het recht op collectieve onderhandeling; verbod op alle vormen van gedwongen arbeid en verbod op kinderarbeid. Het zijn gezaghebbende MVO-normen waarmee bedrijven de volgende arbeidsrechten dienen na te leven, te respecteren en te bevorderen: vrijheid van vakvereniging en het recht op collectieve onderhandelingen verbod op dwangarbeid verbod op kinderarbeid verbod op discriminatie het recht op arbeidszekerheid het recht op veilige en gezonde werkomstandigheden inachtneming maximaal aantal werkuren het recht op gelijke beloning voor mannen en vrouwen het recht op een leefbaar loon Foto: Toto Camba Het MVO-platform stimuleert en faciliteert maatschappelijke organisaties en vakbonden om bij bedrijven maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Dit bereikt het platform door kennis te delen en gezamenlijke (lobby) activiteiten uit te voeren richting de overheid. ICCO is actief en betrokken lid van het platform. 32 33
CASE: AVOCADO S UIT ZUID-AFRIKA Wist u dat ICCO en Albert Heijn in 2013 de Best Partnership Award hebben gewonnen met een prachtige business case over avocado s uit Zuid-Afrika? Lees hier hoe sociaal ondernemen uw bedrijf in de spotlights kan zetten. De Best Partnership Award is er voor samenwerkingen tussen bedrijven en sociale organisaties, die internationale maatschappelijke vraagstukken omzetten in een business opportunity. In de categorie nieuwe corporate partnerschappen beoordeelde een vijfkoppige jury de samenwerking tussen Albert Heijn en ICCO uiteindelijk als beste. Het doel van de samenwerking is dat kleine avocadoboeren uit het noorden van Zuid- Afrika op de juiste manier zijn aangesloten op de productieketen van Albert Heijn. De juryvoorzitter roemde de partnerschap vanwege de daadwerkelijke integratie van duurzaamheid in het business model. Met dit voorstel worden producten duurzamer geteeld. Het verandert de hele keten. De winnende case Albert Heijn wilde het hele jaar door avocado s in de schappen van de winkel hebben. Dit mocht echter geen negatieve invloed hebben op de omstandigheden van lokale boeren. Mede dankzij de lokale kennis en aanwezigheid van ICCO worden avocadoboeren georganiseerd en lokaal opgeleid en tot een sterke organisatie gesmeed. Een partner stelt haar technische kennis aan boeren en boerinnen beschikbaar, zodat de verzorging van bomen en de irrigatie worden geoptimaliseerd. Zo wordt de productie van de kleine boeren verhoogd en verbeterd naar internationale standaarden die gelden voor export. Het mooie van de AH Foundation is dat hoe meer Afrikaanse groenten en fruit we verkopen, hoe meer geld er beschikbaar komt voor projecten van de AH Foundation. En dat zonder dat we onze klanten een meerprijs vragen. Steeds vaker krijg ik de vraag van onze winkelmedewerkers en onze klanten waarom we dat niet vaker vertellen. Daar mogen we best wat minder bescheiden in zijn. Said Belhassan, senior director AGF en bloemen & planten, Albert Heijn 34 Foto: B. Narez 35
Marian van Weert, bedrijvenspecialist ICCO: Als specialist in ontwikkelingssamenwerking is ICCO al meerdere jaren de partner voor Albert Heijn. Dankzij ons lokale kantoor in Pretoria spelen wij een belangrijke rol in het verduurzamen van de keten. Dat levert een win-winsituatie op voor alle betrokkenen: de boeren in Zuid-Afrika produceren meer en betere avocado s in het vroege seizoen en verdienen daardoor meer. En Albert Heijn is verzekerd van het hele jaar door verse avocado s. Aan richtlijnen ontbreekt het u niet. Maar er is meer nodig om van uw MVO-beleid een goede business case te maken. Een partner om mee te sparren bijvoorbeeld. Zoals ICCO. En dan beginnen we bij voorkeur met een vliegende start: de Six-Step-Approach by ICCOnomics. SIX-STEP-APPROACH BY ICCONOMICS Tijdens een tweedaagse training leren u en collega s de VN Principes voor Bedrijfsleven en Mensenrechten te vertalen naar de dagelijkse praktijk. Onontbeerlijk voor internationaal opererende organisaties met internationale toeleveranciers en de beste start voor bedrijven met de ambitie om hun bedrijfsvoering naar het buitenland uit te breiden. Het bedrijfsleven wordt tegenwoordig geacht de mensenrechten in hun bedrijfsvoering en toeleveringsketen te respecteren. Maar wat betekent dat voor u? Waar moet u beginnen? En wat wordt er binnen de VN-Principes van u verwacht? De ICCOnomics Six-Step-Approach training introduceert zes stappen waarmee u en uw team concreet aan de slag kunnen. En waarmee u een volgende stap kunt zetten in uw maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. Lees meer over de ICCOnomics Six-Step-Approach training: http://goo.gl/qcz4f7 Meld u aan voor de ICCOnomics Six-Step-Approach training: Foto: Merel de Boer http://goo.gl/4qb3mr 36 37