2012 KUNST WANDEL ROUTE Radboud Universiteit & UMC St Radboud3 Terwijl een aantal kunstwerken uit de collectie van het UMC St Radboud voor de tentoonstelling THE FRENCH CONNECTION in Museum Het Valkhof te gast is, heeft de CBK in hoofdzaak Nederlandse werken uit de collectie herschikt op een wandelroute door het UMC van de entreehal van het ziekenhuis, door de lange gang, tot het poliplein van de afdeling Vrouw en Kind. In het ziekenhuis komen mensen niet om kunst te ervaren, hier vormen de kunstwerken een stille aanwezigheid waarbij het zomaar zijn kan dat er een bed of kar met eten of wasgoed aan voorbijrijdt. Niet uit een gebrek aan respect maar eenvoudigweg omdat dit onderdeel uitmaakt van het leven en werken in een ziekenhuis. Op even vanzelfsprekende wijze zijn de kunstwerken er aanwezig. In tegenstelling tot een museum waar ze een expliciete en beschermde plaats krijgt, wordt kunst in het UMC opgenomen, geïntegreerd in het dagelijks gebeuren. Ze is er gewoon, op vele plaatsen, soms bescheiden en ongezien, soms prominent: steeds zonder enige druk uit te oefenen, doch altijd uitnodigend voor eenieder wiens oog er in het voorbijgaan even op blijft rusten. En zoals wij soms voor een moment in andere ogen mogen opgaan, zo nodigen de kunstwerken uit om binnen te komen, om toegang te geven tot een spirituele of reflexieve dimensie, om een rustpunt te bieden of enige troost te verlenen midden in de werkelijkheid van het leven. 24 Edith Dekyndt, XY2, (2010-2008) twee foto s uit reeks van veertien In opdracht van de Raad van Bestuur UMC St Radboud behartigt de Commissie Beeldende Kunst het kunstbeleid en geeft een extra dimensie aan het UMC. Deze profilerende meerwaarde realiseert ze via tentoonstellingen, aankopen van en opdrachten voor kwalitatief hoogstaande kunst, waar thans tijdelijk een museale tentoonstelling met catalogus en een kunstroute aan toegevoegd worden.
In de hal van het ziekenhuis wordt de katholieke oorsprong van het UMC in herinnering gebracht, dit zowel met het beeldje van Sint Radboud, door Henricus Boelaars [1], als met het grote Christusbeeld van Paul Grégoire [2] dat boven de koffiehoek hangt. Christus lijkt er enigszins te zweven zijn opstanding, maar wie goed kijkt ziet achter hem het kruis subtiel in de stenen muur uitgespaard. Zo weet de kunstenaar lijden, dood en opstanding in één beeld te vatten. En door het Corpus juist daar op te hangen is Hij dicht bij de mensen die beneden Hem iets eten of drinken, zij het in een tegelijk bijna teruggetrokken aanwezigheid. De nabijheid geldt eveneens voor de Kruisweg van Frederick Franck [8]. Hier speelt het kruis echter juist een prominente rol. De eenvoud waarmee Franck het lijden van Christus tekent, confronteert ons met onze eigen miserie die zich bij een verblijf in of bezoek aan het ziekenhuis vaak doet gelden. Doordat aan de Ingang ENTREEHAL 1 Voorlichtingscentrum 2 4 3 6 Reinoud van Vught 5 ZUIDCORRIDOR 6 1 Henricus Boelaars, Sint Radboud, 1956, bronzen beeld, 49 x 20 x 17 cm, afgietsel op ware grootte van de originele houten sculptuur 2 Paul Grégoire, Christusbeeld, begin jaren vijftig, brons en baksteen, 310 x 260 cm 3 Leestafel met publicaties die de afgelopen jaren verschenen zijn m.b.t. de kunstcollectie van het UMC St Radboud 7 4 Gerrit Kouwenaar, KNO, 1981, werktekeningen van de vijf gedichten in de vormgeving van Willem Sandberg, en gerealiseerd als wandschilderingen verspreid over de verdiepingen van het KNO-gebouw, 250 x 400 cm elk
11 Rinke Nijburg gangbare veertien staties hier een vijftiende met de ver rijzenis is toegevoegd, straalt deze kruisweg tevens hoop en vertrouwen uit. Intussen zijn we de vitaliteit die in het schilderij Zonder titel van Reinoud van Vught [6] steekt, gepasseerd. De vrij chaotische uitstraling van het doek toont als het ware de bruisende kracht waar het geordende en gestructureerde leven uit voortkomt en waar het naartoe terugkeert zonder we te weten komen of hier een proces van gezonde ontwikkeling op gang komt of zich een tanend verloop van ontbinding aandient. Levenskracht steekt ook in Sarah Wongs [9] Monique. Het gaat hier om één van de foto s uit de reeks Sophia s Children die de fotograaf in nauwe samenwerking met de betreffende soms zeer ernstig zieke kinderen in het Sophia Kinderziekenhuis Rotterdam maakte. De foto weet de kracht van het zieke kind in die mate tot uiting te brengen dat velen pas in tweede instantie opmerken dat het been van het meisje geamputeerd moest worden. Van zijn kant laat Rinke Nijburg [11] met De stille planeet de meer spirituele kracht zien die steekt in het gezang van drie koorknapen. Nauw op elkaar betrokken drukken ze in hun zingen een soort eenstemmigheid uit, tegelijk roepen ze een sacrale sfeer op die onderstreept wordt met een soort monstrans die uiterst rechts op het doek is te zien. 8 11 ZUIDCORRIDOR 9 10 Lift 5 Peter Otto, Lied van de aarde, 2005, aquarel op papier, 120 x 150 cm 6 Reinoud van Vught, Zonder titel, 2000, olieverf op doek, 190 x 220 cm 7 Wek mijn zachtheid, op wand stiltecentrum vormgegeven door Jan Wieger van den Berg, 2008 8 Frederick Franck, Kruisweg, 1986, inkt op papier, 15 staties en 1 titelblad van 60 x 80 cm elk 9 Sarah Wong, Monique, 2002, gedigitaliseerde print, diasec, 180 x 140 cm 10 Niel Steenbergen, Dierglyptieken, 1966, op drie verdiepingen bij de lifthallen in de oudbouw van de zuidcorridor 11 Rinke Nijburg, De stille planeet, 1994, acryl- en olieverf op doek, 200 x 300 cm
De kunstcollectie van het UMC St Radboud is gevarieerd. Waar een tijdlang de aankopen vooral schilderijen betroffen, wordt al geruime tijd de collectie systematisch met kunst van vooraanstaande Nederlandse fotografen aangevuld. In zekere zin is Grote vakantie of de gevangene van Jean le Gac [13] een overgangswerk: een tweeluik bestaande uit een foto én een schilderij. Het laat niet alleen een onderhuidse strijd tussen schilderen en fotograferen zien, ook wordt de spanning tussen woord- en beeldcultuur erin opgeroepen. Schuift het doek er als het ware voor de foto in een aan de ontplooiing van de kunstcollectie omgekeerde beweging, tegelijk lijken de boeken, op de foto op hun rug gezien, een avontuurlijk beeld 18 Erwin Olaf uit te ademen dat vorm krijgt in het schilderij ernaast. Uiteindelijk blijven aan woorden slechts een paar titels van boeken over terwijl de schilder nog een inspanning doet een korte tekst op het doek te schrijven. Met dit werk werd tevens de internationale dimensie van de collectie ingezet. Deze manifesteert zich met de aanwezigheid hier van de nauwkeurige schildering door Stéphane Belzère [14] van een in formaline opgezet orgaan 12 13 14 15 ZUIDCORRIDOR 12 Theo Elferink, Abattoir de Grosage, begin jaren 80, olieverf op doek, 131 x 153 cm elk 13 Jean le Gac, Grote vakantie of de gevangene, 1992, gemengde techniek: olieverf, pastelkrijt en foto, 134 x 190 cm 14 Stéphane Belzère, Felis Pardus, 1928-124 - 1918-48, 2003, vinyl- en acrylverf op doek, 250 x 80 cm 15 Henk Peeters, Marie, 1997, drieluik, koeienhuid gespannen op raam en olieverf op doek, 205 x 240 cm 16 Nicolas Fédorenko, Mariaraam en St. Maudez-raam, 1996, kartons van de glas-inlood ramen, 230 x 130 cm en 250 x 124 cm
dat tegelijk ontzettend is uitvergroot, en met de ontwerpen voor glas-inloodramen van Nicolas Fédorenko [16] bestemd voor een kapel gewijd aan Saint Maudez in Bretagne. En niet te vergeten Alain Séchas [20] met zijn zogenaamde pasfoto s van kattenkoppen, terwijl zijn prominente beeld uit de UMC-collectie, Vrouwen en kinderen eerst, thans in The French Connection is opgenomen en tijdelijk in Museum Het Valkhof is te zien. De foto van Erwin Olaf [18], The Practice, laat de situatie zien waarin een vrouw samen met een verpleegster in spanning op de uitslag van een medisch onderzoek wacht die de arts elk ogenblik kan brengen. Het lijkt wel de vijftigerjaren en we worden ons bewust dat het er nu in de ziekenzorg anders aan toegaat. Communicatie waar het hier, beiden in hun eigen wereld opgesloten, aan ontbreekt is een belangrijk begrip geworden. Maar de foto werpt ons ook terug op onszelf en stelt ons voor de vraag of zich vandaag de dag in de geneeskunde geen andere situaties voordoen die over vijftig jaar al even 19 Hendrik Kerstens onvoorstelbaar zullen aandoen. Is deze foto confronterend, die ernaast, I Love van Hendrik Kerstens [19], ontroert en is in de kwetsbaarheid die hij laat zien aangrijpend. Een tiener uit de wereld van het kind-zijn verbannen, staat weemoedig op de drempel van een nieuwe levensfase, niet wetend om welke liefde zoals haar truitje aangeeft eerst te schreeuwen. Overgang nieuwbouw 16 16 CENTRALE AS 17 18 19 20 17 Niel Steenbergen, Dierglyptieken, 1966, bij sloop uit oudbouw verwijderd en in de nieuwbouw bij de lifthallen in de zuidcorridor herplaatst 18 Erwin Olaf, The Practice, 2005, lambda print, 70 x 99,3 cm 19 Hendrik Kerstens, I love, 2010, c-print (cymbolic), dibond 2 mm, 150 x 120 cm 20 Alain Séchas, Photomatou, diverse exemplaren uit de reeks, 2007, fotografische druk, 84 x 60 cm elk
Het UMC heeft weinig sculpturen in haar collectie. In een ziekenhuis, waar veel wordt gepoetst, staan ze al gauw in de weg en wordt er makkelijk met bedden en karren tegenaan gereden. Dit heeft echter niet belet dat er een aantal bijzondere beelden staan. Aldus het meubel van Carole Benzaken [21], Levend water. In dit langwerpige meubel zijn twee stroken schilderijtjes gemonteerd, af en toe onderbroken door kleine lcd-schermen. Het gaat om naschilderingen van banale foto s uit tijdschriften in de wachtkamers van zowel het ziekenhuis, de tandarts als de kapper. Door deze vluchtige beelden te schilderen waarbij ze alle aandacht krijgen, worden ze heropgeladen en aan de vergetelheid en de vergankelijkheid onttrokken. Zo keert de schilderkunst zich als het ware tegen de visuele vervuiling waar we in de stortvloed van beelden die dagelijks over ons heen komt, mee te maken hebben. De schermpjes laten stromend water zien, dat het zuiveringsproces bekrachtigt. Wanneer we weten dat het gewijde bronnen uit het Oude Testament zijn 23 Piet Hein Eek die gefilmd werden, geeft dit nog meer kracht en diepgang aan de beelden door het water meegevoerd. Spraakmakend in de medische wereld werd Het Geval van Piet Hein Eek [23] omdat het als bijzondere artistieke reflectie op de pathologie uitvoerig in het toonaangevende wetenschappelijke 21 CENTRALE AS 21 Carole Benzaken, Levend water, 2006, gemengde techniek: meubel met video en olieverfschilderijen, 112 x 900 x 40 cm 22 Claudia Heinermann, Military Hospital, 2009, reeks van 33 foto s, 30 x 45 cm elk 23 Piet Hein Eek, Het geval, 2005, zeefdruk op glasplaten, marmeren snijtafels en metalen houders, 220 x 90 x 17 cm elk, drieluik verspreid over 2 de, 3 de en 4 de verdieping van de afdeling Pathologie, steeds op einde van de gang. Voor bezichtiging dichtbij gaarne eerst aanmelden bij stafsecretariaat Pathologie, 2 de verdieping, route 812. 24 Edith Dekyndt, XY2, 2010-2008, in trappenhal en naast lift 2 de, 3 de, 4 de en 5 de verdieping, 14 foto s op aluminium geplakt, 25 x 40 cm elk 25 Joost Swarte, Spoorzoeken en weg en wijzer, 2006, zeven soorten muntjes o.a. bij en in de liften, diverse metalen, doorsnede 2,2 cm elk
tijdschrift Pathology beschreven werd. Immers de kunstenaar brengt in dit werk de twee peilers van deze wetenschap samen: de van de sloop geredde snijtafels en de glazen plaatjes waartussen een preparaat onder de microscoop wordt bekeken. Alleen een kunstenaar weet het massieve en grootte te verenigen met het breekbare, doorzichtige en kleine! Refererend aan glas-inlood ramen maar er tegelijk haaks op staand, monteert hij de ontzettend uitvergrote glasplaatjes voor de rechtopgezette snijtafels en maakt ze tot een krachtig geheel. Waar Vrouwen en kinderen eerst van Alain Séchas [27] gewoonlijk staat, het beeld waarvan verderop tegen de wand schetsontwerpen worden geëxposeerd, bevindt zich thans Aktaeon, de bronzen sculptuur van Nicolas Dings [26]. We zien de mythische jager die verandert in hert. Hij was ervan bezeten Diana, de godin van de kuisheid, naakt te zien. Ging hij gericht op zoek naar waar ze haar bad neemt, of doolde hij verdwaasd rond in het bos? Hoe dan ook belandde hij op die plek. Maar Diana laat zich niet door een mannelijke blik bezoedelen; ze gooit hem een plens water in het gezicht en verandert hem daarmee in hert. Nu mag hij overal gaan zeggen wat hij heeft 23 gezien maar hij slaakt slechts dierlijk gebrul. 26 Nicolas Dings Lift 24 Trap 22 CENTRALE AS 26 Nicolas Dings, Aktaeon, 2006, unicum in brons, 67 x 35 x 43 cm 27 Alain Séchas, Schetsen voor het beeld Vrouwen en kinderen eerst, 2007, 3 tekeningen op papier, 28,5 x 39 cm elk 25 Lift 28 26 28 H. H. ter Balkt, Het Slot, 2006, gedicht in de vormgeving van Leo de Bruin, zeefdruk op wand, ca. 200 x 350 cm POLIPLEIN VROUW EN KIND 27
LOCATIE: UMC St Radboud, Geert Grooteplein 10, Nijmegen Voor meer informatie over de kunstcollectie van UMC St Radboud publicaties The French Connection kunstcollectie UMC St Radboud in Museum Het Valkhof (2012), uitg. In de Walvis (Nijmegen), prijs: 17,50 euro; Met zorg voor kunst, Daan Van Speybroeck (2011) uitg. In de Walvis (Nijmegen), prijs: 20,00 euro; Corpus - Catherine Poncin (2008), Ed. Filigranes (Parijs), prijs: 15,00 euro. Te koop in Museum Het Valkhof, boekhandel Roelants Nijmegen en voorlichtingscentrum in entreehal UMC St Radboud. Op de website: uitgebreide beschrijvingen van zowel de vaste kunstcollectie als de voorbije tentoonstellingen in het UMC St Radboud en de universiteit: www.umcn.nl/over- UMCstRadboud/Beeldendekunst BEZOEK OOK: The French Connection kunstcollectie UMC St Radboud in Museum Het Valkhof van 17 maart tot 22 juli 2012 Museale presentatie van de Franse werken uit de UMC-collectie, aangevuld met werk van voor de collectie inspirerende Franse kunstenaars met: Jean-Michel Alberola, Vincent Corpet, Gérard Garouste, Jean le Gac, Ernest Pignon-Ernest, Eric Poitevin, Catherine Poncin, François Rouan, Georges Rousse, Samuel Rousseau, Alain Séchas, Pierrick Sorin, Carmelo Zagari. Museum het Valkhof, Kelfkensbos 59, 6511 TB Nijmegen. Gratis toegang voor medewerkers UMC St Radboud op vertoon van personeelsbadge. Kunstcollectie UMC St Radboud in Museum Het Valkhof La collection d œuvres d art de l UMC St Radboud au Musée Het Valkhof The French Connection Omslag The French Connection catalogus tentoonstelling TENTOONSTELLINGEN 22 MAART TOT 20 MEI 2012 UMC St Radboud Zuidcorridor eerste verdieping: Ernest Pignon-Ernest zeefdrukken Omloop Medische Bibliotheek: Georges Rousse tekeningen Radboud Universiteit Aula: Vincent Corpet schilderijen Galerij Universiteitsbibliotheek: Gérard Garouste bibliofiele boeken Kunstwandelroute UMC St Radboud jaargang 4 nummer 3 Uitgave Commissie Beeldende Kunst Radboud Universiteit & UMC St Radboud Samengesteld door Daan Van Speybroeck, kunstcoördinator postbus 9103, 6500 HD Nijmegen E-mail: d.vanspeybroeck@let.ru.nl www.umcn.nl/overumcstradboud/beeldendekunst