Toespraak van CdK Ank Bijleveld-Schouten bij de ondertekening van de waterovereenkomst Vechterweerd op Vrijdag 20 januari 2012 van 14.00 16.00 uur in t Boerhoes, Koepelallee 8 te Dalfsen HET GESPROKEN WOORD GELDT Geachte heer Kuks, geachte heer Dijk, geachte heer Kolkman, geachte heer Odding, geachte dames en heren, Schoon water is in Nederland niet meer dan normaal. Honderdtachtig jaar geleden werd Nederland overvallen door de cholera, een ziekte die in ons land in 1832 zevenduizend mensenlevens kostte. Het duurde nog lang voordat duidelijk werd dat deze epidemische ziekte zich verspreidde door een gebrekkige hygiëne en het ontbreken van riolering en openbare drinkwatervoorziening. Die goede drinkwatervoorziening hebben we intussen gekregen. We kunnen stellen dat de openbare drinkwatervoorziening mede aan de basis stond van de groei en welvaart van onze bevolking. 1
De bevolkingstoename heeft echter ook een keerzijde: een toenemende ruimtelijke druk op de winlocaties en de kwaliteit van het grondwater. Daarom worden grondwatervoorraden op grotere diepte aangesproken. Dames en heren, Ik zie hier een overeenkomst met onze energievoorziening. Vroeger was deze volledig bovengronds: hout, wind en veen. Later kwam daar steenkool, aardolie en aardgas voor in de plaats. Onze energiewinning ging ondergronds en verdween grotendeels uit ons beeld. Gelijktijdig ontwikkelden energiebedrijven zich van een lokale organisatie tot Europese bedrijven. Onbekend en onzichtbaar voor de inwoners. Het merendeel van onze energie komt nu van elders. Immers de productiekosten van energie zijn hoog terwijl de transportkosten laag zijn. Concentratie van productie 2
op grotere afstand van de bewoners is het gevolg. Zo staat in Overijssel nu nog maar één grote energieproductielocatie: de centrale ten zuiden van Zwolle, aan de IJssel. Anno nu zien we belangrijke energiebronnen weer van ondergronds naar het maaiveld komen: biomassa, zon en opnieuw wind. Zodra de energieproductie weer bovengronds komt, wreekt zich de afstand tussen de energieproducent en de burger: windmolens, not in my backyard. Liefst verbannen de mensen ze naar de Noordzee! Hoe anders was dat pakweg driehonderd jaar geleden. Boer, molenaar, bakker en burger hadden allen belang bij de komst van de molen die het graan maalde en het was daarmee ook een beetje hun windmolen geworden. Je kunt de productie van energie en die van drinkwater niet zomaar vergelijken. Uiteraard zijn er grote verschillen, bijvoorbeeld: 3
We hebben in Overijssel vierentwintig winlocaties want transport van water over grote afstanden is duur en komt de kwaliteit niet ten goede. En Vitens is de regionale schaal weliswaar ontstegen maar is in handen van lokale en provinciale overheden. Maar het beeld dat bewoners hebben is een drinkwaterwinning die leidt tot verdroging en schade en die beperkingen in ruimtelijke ontwikkelingen oplevert. Bovendien leeft het idee dat water wordt geëxporteerd buiten de eigen regio. Dit beeld is hardnekkig. Het kan niet worden weggenomen door een financiële schadeloosstelling. Vanuit de samenleving is er dan ook vaak, terecht of niet, weerstand tegen de komst van een nieuwe drinkwaterwinning, zeker als deze een sterke relatie heeft met de bovengrond zoals bij Vechterweerd het geval is. 4
Beste mensen, De winning Vechterweerd heeft een lange geschiedenis. Twintig jaar geleden werd besloten om hier drinkwater te winnen. Een winning laag gelegen in het watersysteem en met een voeding vanuit de Vecht om zo verdroging te voorkomen. In 1992 voorzagen we nog een groei in de drinkwatervraag. Nu is dat twijfelachtig. Toch is de winning nodig! Want vooral in Twente staat de drinkwaterwinning onder druk. In mijn tijd als burgemeester van Hof van Twente heb ik de brand bij Vredestein in Enschede meegemaakt en ervaren hoe belangrijk het Twentekanaal was. Niet alleen voor de Twentse economie, maar juist ook voor de drinkwatervoorziening. De gevolgen van de brand voor de Twentse drinkwatervoorziening toont de kwetsbaarheid van onze drinkwatervoorziening nogmaals aan. Tegenover het voordeel van winningen laag gepositioneerd in het watersysteem staat dus het nadeel van een grotere kwetsbaarheid. 5
Ik denk wel eens: hoe zou de brand zijn geblust als de brandweer wist van de drinkwaterfunctie van het kanaal? Had men met de kennis van nu misschien beter de gebouwen gecontroleerd kunnen laten uitbranden? Dames en heren. Net als bij het Twentekanaal het geval was, krijgt ook de Vecht nu een extra functie. Naast waterafvoer ook watertoevoer voor de winning. Het feit dat de waterschappen vandaag deze overeenkomst tekenen maakt duidelijkheid dat zij hun verantwoordelijkheid nemen. De zorg voor de waterkwaliteit is namelijk niet enkel een verantwoordelijkheid van Vitens en de bewoners maar ook van de diverse overheden. Wil de winning Vechterweerd toekomst hebben dan zal om te beginnen het oppervlaktewater van goede kwaliteit moeten blijven. Daarnaast is de beschikbaarheid van water een aandachtspunt. Ook in een toekomst met klimaatverandering! 6
Dames en heren, Voor de toekomst van de winning is het van belang dat Vitens en provincie de uitdaging zoeken allianties met de omgeving te sluiten. Als provincie streven we naar duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit. Afgelopen jaar is een strategische verkenning voor de drinkwatervoorziening na 2040 uitgevoerd. GS hebben de daarin beschreven ontwikkelingsrichting naar multifunctioneel ruimtegebruik van de winlocaties onderschreven. Meerdere combinaties van functies zijn mogelijk zonder dat daarbij het produceren van goed drinkwater in het geding komt. Juist de combinatie van functies geeft waterwinningen een nog steviger maatschappelijk draagvlak en het creëert strategische allianties. Daardoor kunnen partijen uiteindelijk ècht partners worden. Bij de winlocaties gaat het om versterking van functies, die elkaar ondersteunen en zo bijdragen aan een duurzame inrichting van de ruimte met een maatschappelijke meerwaarde. 7
Ik zie ook een duidelijke relatie met ons provinciale speerpunt sociale kwaliteit in de vorm van wat ik graag noem modern noaberschap. Het gaat daarbij om het benutten van de kracht van lokale samenleving om zo te komen tot een optimaal resultaat: waardecreatie. Ik wil u graag uitnodigen om samen met de inwoners van Hoonhorst en de directe omgeving van Vechterweerd na te denken over de verwezenlijking van gezamenlijke doelen en ambities. Uw winning moet ook de waterwinning van alle Hoonhorsters worden. Het hier gewonnen drinkwater kan de trots van iedere inwoner zijn. Wederzijds belang is daarbij het sleutelwoord. Wat kan Hoonhorst, in 2010 uitgeroepen tot duurzaamste dorp, voor u betekenen en wat kan uw duurzame winning Vechterweerd het dorp opleveren? Twee gedachten ter inspiratie: Daag de Hoonhorsters uit de duurzame energie te leveren die u op het pompstation nodig hebt. 8
Zorg dat ook de inwoners van Hoonhorst die nu nog gebruik maken van een IBA (individuele installatie voor zuivering van afvalwater) in de toekomst kunnen aansluiten op de riolering die voor het pompstation nodig is. Het waarom van wederzijds belang mag duidelijk zijn: Als je trots bent vraagt bescherming niet veel van je, Een winning die de leefomgeving meerwaarde oplevert wil je nooit meer kwijt. Zo gezegd dragen Vitens, provincie, gemeenten en waterschappen samen met de bewoners de verantwoordelijkheid voor de winning Vechterweerd. Ieder vanuit eigen rol, taak en belang maar met een gemeenschappelijk belang: drinkwater om trots op te zijn. Ik zal de overeenkomst zodadelijk zeker met dit vooruitzicht met veel plezier tekenen. Dank u wel! 9