ICT in de Beleidsnota van de Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming, Frank Vandenbroucke, december 2004 Dit document is een overzicht van wat aan ICT aan bod komt in de Beleidsnota van de minister. De fragmenten worden telkens gesitueerd vanuit de inhoudstafel. Om het geheel te kaderen, hebben we de volledige inhoudstafel helemaal op het einde weergegeven. De teksten zijn volledige kopies van de originele tekst. Dirk Rommens, KlasCement, 23 december 2004 1.1 Omgevingsanalyse 12 1.1.1 De samenleving wordt meer divers 12 1.1.2 Kenniseconomie versterkt het belang van onderwijs en vorming 14 1.1.3 De maatschappelijke dualisering wordt sterker 18 1.1.4 Onderwijs wordt internationaler 21 1.1.4 Onderwijs wordt internationaler Meer algemeen zullen de lidstaten inspanningen moeten leveren om de afspraken uit hun doelstellingenrapport voor onderwijs na te komen. De dertien doelstellingen van dit rapport zijn voor een groot deel gericht op het verbeteren van de vaardigheden van jongeren en volwassenen. In dat kader moeten er inspanningen worden geleverd om algemene basis- en ICT-vaardigheden en het vreemdetalenonderwijs te stimuleren. De resolutie die de onderwijsministers in 2002 goedkeurden, wil dat de Europese burgers naast hun moedertaal twee vreemde talen beheersen. De promotie van het vreemdetalenonderwijs is er ook op gericht de talendiversiteit in Europa te behouden 1.2 Strategische beleidslijnen 23 1.2.1 Talenten ontwikkelen tot competenties Het Vlaamse onderwijs is goed. Het komt er nu op aan die kwaliteit te behouden en ze nog te verbeteren. Daarom willen we dat ons onderwijs alle talenten waardeert en ontwikkelt, bij alle jongeren en alle volwassenen: zowel intellectuele kennis als technische vaardigheden, ICT-vaardigheden, handigheid, sociale vaardigheden, creativiteit, ondernemingszin enzovoort._de bevoegdheden onderwijs, werk en vorming plaatsen ons voor de uitdaging een lerend en werkend Vlaanderen uit te bouwen, waarin niemand uitgesloten wordt. Onderwijs en vorming moeten op een samenhangende manier mensen vormen met brede persoonlijkheden en competenties die ook op de arbeidsmarkt gevaloriseerd worden. Al op jonge leeftijd moeten de talenten die in de kiem aanwezig zijn, worden aangesproken en ontwikkeld. We moeten alles in het werk stellen om leerplezier van jongeren van jongs af aan te wakkeren, want leerbedreiging treedt al vroeg in de schoolloopbaan op. Het kleuter- en het lager onderwijs moeten de basis leggen voor het verwerven van competenties, waarmee
mensen voortdurend kunnen bijleren. Ook in het secundair onderwijs zal aandacht moeten gaan naar werkvormen die leren leren ontwikkelen. ICT kan dat proces ondersteunen. 1.2.2 Competenties omzetten in transparante kwalificaties 24 1.2.3 Een levenslang basisrecht op kwaliteitsonderwijs en -vorming waarborgen 26 1.2.4 Gelijke kansen als uitgangspunt 27 1.2.5 Veilige en moderne leeromgevingen garanderen 28 1.2.6 Leerkrachten in hun professionalisering ondersteunen 29 1.2.7 Effectief en doelmatig bestuur in onderwijs en vorming stimuleren 29 2.3 Beleidsvoerend vermogen van scholen versterken 67 2.3.1 Verdere professionalisering van de schoolleiding 67 2.3.2 Groei naar échte scholengemeenschappen 68 HET SECUNDAIR ONDERWIJS Hoewel er onderling sterke verschillen bestaan tussen de scholengemeenschappen in het secundair onderwijs, zijn ze de voorbije vijf jaar uitgegroeid tot lokale ondersteunende structuren. Scholengemeenschappen leveren schaalvoordelen en vergroten de professionaliteit. Ook in het secundair onderwijs behouden de samenwerkende scholen hun eigenheid (specifiek onderwijsaanbod en eigen inkleuring van het pedagogisch project). Ouders en leerlingen kiezen immers voor een school en niet voor een scholengemeenschap. Op 1 september 2005 gaat voor de scholengemeenschappen in het secundair onderwijs een nieuwe periode van zes jaar in. We zullen ervoor zorgen dat de professionaliteit inzake personeelsbeleid en reglementering, arbeidswetgeving, juridische kwesties, financiële wetgeving en boekhouding, milieuwetgeving, gebouwen en infrastructuur, veiligheid, ICT, op het niveau van de scholengemeenschappen kan worden gebundeld. Die bevoegdheden zullen trouwens geleidelijk naar de scholengemeenschappen worden overgeheveld. We zullen onderzoeken welke maatregelen nodig zijn om een rationeel onderwijsaanbod, een geobjectiveerde leerlingenbegeleiding, een eigen personeelsbeleid met voldoende rechtszekerheid voor de personeelsleden en een efficiënt gebruik van de infrastructuur te realiseren. We zullen verder gaan op de weg die 5 jaar geleden voor het secundair onderwijs en een jaar geleden voor het basisonderwijs ingeslagen werd. Op korte termijn zullen we de samenwerking voor scholen van het basisonderwijs en scholen van het secundair onderwijs op het vlak van de ICT-coördinatie opnieuw vergemakkelijken. 2.3.3 Rol van (koepels van) inrichtende machten 71 2.3.4 Meer autonomie voor gemeenschapsinstellingen in het hoger onderwijs 72 2.3.5 De regelgeving vereenvoudigen en planlast vermijden 72 2.3.6 Participatie 74 2.3.7 Verantwoording en verstrekken van beleidsrelevante informatie 75 Verantwoording geven is ook nodig opdat de overheid zou kunnen beschikken over relevante beleidsinformatie. We stellen vast dat het vergroten van de
vrijheidsmarges van scholen in het kader van autonomie vaak resulteert in het droogvallen van informatiestromen. Dit probleem stelt zich bijvoorbeeld op een prangende wijze voor ontkleuring van middelen. Met het kleuren van middelen wil de overheid garanderen dat die middelen voor welbepaalde doelen vb. voor het aankopen van ICT-infrastructuur of voor extra-omkadering voor de GOK-ondersteuning worden gebruikt. 2.3.8 Scholen in hun kwaliteit ondersteunen 77 2.4 Loopbanen van leraren 82 2.4.1 Lerarenopleiding en professionalisering 82 2.4.2 Bepalingen voor de specifieke lerarenopleidingen 93 Door de vermindering naar twee vakken in de professioneel gerichte bacheloropleidingen is het ook mogelijk het curriculum verder te vernieuwen. We denken daarbij aan allerlei nieuwe uitdagingen die zich aan het lerarenberoep stellen en in de basiscompetenties worden opgenomen, zoals aandacht voor zorg, gelijke kansen, diversiteit, leerlingen met bijzondere noden, ict, enzovoort. De opleidingen moeten in hun praktijkcomponent ook meer oog hebben voor de diversiteit in het onderwijs, door bijvoorbeeld ook stages in technisch en beroepssecundair onderwijs. Ook aan verzorgd taalgebruik van jonge leraren moet meer aandacht worden besteed. We willen de vermindering van het aantal vakken dus aangrijpen voor inhoudelijke verdieping, maar vooral ook voor een verdere vernieuwing van het curriculum. Elke afgestudeerde leraar moet voldoende startcompetenties bezitten inzake gelijke kansen en zorg. 2.4.3 Evenredige arbeidsmarktparticipatie 100 2.4.4 Loopbaanontwikkeling en taakdifferentiatie 102 Een loopbaandifferentiatie met ingroeibanen en mentorschap kan voor jonge beginners de praktijkschok tussen opleiding en beroep verkleinen, en voor oudere leerkrachten een welkom alternatief vormen voor het zelf lesgeven. Anderzijds moet ook functiedifferentiatie worden aangemoedigd, waarbij leerkrachten een functie uitoefenen met een andere verantwoordelijkheid of in een proeftuin. De versterking van de autonomie van de school op lokaal niveau en de groeiende samenwerking tussen scholen en het vergroten van het beleidsvoerend vermogen van scholengemeenschappen, creëert ruimte voor beheersfuncties in een middenkader, bijvoorbeeld voor personeel, financiën, logistiek, ICT ). 2.4.5 Modernisering van het personeelsbeleid en vernieuwde rechtspositie 103
3 HET ONDERWIJSBELEID VERBREDEN EN VERDIEPEN 106 3.1 Onderwijsvernieuwing van onderuit 106 3.2 Zorgen voor de talentontwikkeling van alle jongeren 108 3.3 Kwalificeren, modulariseren en flexibiliseren 126 3.4 Eindtermen en ontwikkelingsdoelen herzien 129 3.5 Burgerschap stimuleren 134 3.6 Wetenschappen, technologie en ICT-vaardigheden 138 3.6.1 Meer diploma s in wetenschap en technologie 138 3.6.2 Betere ICT-vaardigheden 138 Aansluitend hierbij is er de informatie- en communicatietechnologie (ICT). Tegen het einde van de leerplicht moeten leerlingen over de basiscompetenties beschikken om met ICT overweg te kunnen. Cruciaal is dat leerlingen leren hoe ze hun leerproces zelf in handen kunnen nemen en over de vaardigheden beschikken om levenslang hun competenties op punt te stellen. In het zelfgestuurd leren speelt ICT een belangrijke rol. De educatieve portaalsite Klascement is een aanbod van e-learning voor het basis en secundair onderwijs, dat bestaat uit leermiddelen die door leerkrachten zelf worden gecreëerd. We zullen dit aanbod verder ondersteunen, omdat hier transparantie en een verdere professionalisering op vlak van vormgeving, standaardisering en classificatie van de leerinhouden nodig zijn. Om de digitale kloof te dichten, is het ook belangrijk dat scholieren en cursisten vlot kunnen beschikken over ICT-infrastructuur en beter toegang krijgen tot het internet. Via de ICT-monitor volgen we de aanwezige ICT-infrastructuur en het gebruik ervan nauwgezet op. Tweejaarlijks bevragen we steekproefsgewijs de scholen en instellingen van het leerplichtonderwijs, het onderwijs voor sociale promotie en de basiseducatie. Die bevraging handelt over de aanwezige ICTinfrastructuur (hardware, software en netwerkinfrastructuur) en de internetverbindingen, het gebruik en de integratie ervan in de leercontext, de ICT-vaardigheden van leerkrachten, leerlingen en cursisten en de percepties over het educatieve ICT-gebruik bij relevante actoren. Op basis daarvan zullen we nagaan of er behoefte is aan extra financiering. Voor softwarebeleid zullen we naar kwaliteitsvolle en betaalbare ICT-oplossingen zoeken zoals de open source software en het onderwijsveld informeren over de mogelijkheden die deze bieden. Het regionale expertisecentrum Vlaanderen zal de didactische omgang met vrije software integreren in zijn nascholingsaanbod. De ICT-coördinatoren zullen ook betrokken worden bij de uitwisseling en ondersteuning van vrije software in het onderwijs. In samenwerking met de ICT-coördinatoren, de koepels en andere relevante actoren zal een takenprofiel voor de ICT-coördinatoren worden ontwikkeld om een beter evenwicht tot stand te brengen tussen pedagogische en technische ICT-coördinatie. Het aanbod van het Regionaal Expertise netwerk Vlaanderen (REN Vlaanderen), dat nascholing en ondersteuning aanbiedt voor het pedagogisch gebruik van ICT in het onderwijs, zal worden afgestemd op de noden en vragen van ICT-coördinatoren. Ook de Basiseducatie heeft een belangrijke opdracht in het bijbrengen van ICTbasisvaardigheden aan lager geschoolde volwassenen. Daarom moet het huidige modulaire ICT-traject meer aangepast worden aan de noden van de doelgroep (zie hoofdstuk 4).
3.12 Brussel, de Vlaamse Rand en taalgrensgemeenten 152 3.12.1 Brussel 152 3.12.2 Vlaamse Rand en taalgrensgemeenten 154 De taalproblematiek hoe belangrijk ook voor de individuele ontwikkelingskansen mag niet doen vergeten dat ook in de Vlaamse rand voortdurend aansluiting dient gezocht te worden met de economische activiteit. Die groeit sterk, met name in de dienstensector. Er zijn echter knelpunten in de technische beroepen en de ICT-sector. Voor het toeleiden naar deze werkgelegenheid zullen investeringen nodig zijn in een betere afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt, bij voorkeur in wisselwerking met voorzieningen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. EFFICIËNT INZETTEN VAN MIDDELEN Om de prestaties van de vormingsmarkt te verhogen, zullen opleidingsverstrekkers, inclusief onderwijsverstrekkers, zo veel mogelijk tot gezamenlijke investeringen moeten overgaan, vooral voor beroepsgerichte opleidingen. De snelheid en de flexibiliteit waarmee de onderwijs- en opleidingsverstrekkers de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt moeten volgen, vragen immers te grote investeringen. Waar mogelijk moet er operationele afstemming komen op het vlak van infrastructuur, ICT, ontwikkeling van methodieken, aanmaak van opleidings- en vormingspakketten (bijvoorbeeld Bonte Was ), constructie van databanken Frank VANDENBROUCKE Vice-minister-president van de Vlaamse Regering en Vlaams minister van Werk, Onderwijs en Vorming
BELEIDSNOTA ONDERWIJS EN VORMING 2004-2009 Inhoudsopgave INLEIDING: ELK KIND, ELKE JONGERE, ELKE VOLWASSENE GELIJKE KANSEN BIEDEN OP TOPKWALITEIT... 5 1 MAATSCHAPPELIJKE UITDAGINGEN, BELEIDSLIJNEN EN METHODE... 12 1.1 Omgevingsanalyse...12 1.1.1 De samenleving wordt meer divers 12 1.1.2 Kenniseconomie versterkt het belang van onderwijs en vorming 14 1.1.3 De maatschappelijke dualisering wordt sterker 18 1.1.4 Onderwijs wordt internationaler 21 1.2 Strategische beleidslijnen...23 1.2.1 Talenten ontwikkelen tot competenties 23 1.2.2 Competenties omzetten in transparante kwalificaties 24 1.2.3 Een levenslang basisrecht op kwaliteitsonderwijs en -vorming waarborgen 26 1.2.4 Gelijke kansen als uitgangspunt 27 1.2.5 Veilige en moderne leeromgevingen garanderen 28 1.2.6 Leerkrachten in hun professionalisering ondersteunen 29 1.2.7 Effectief en doelmatig bestuur in onderwijs en vorming stimuleren 29 1.3 Beleidsmethoden...30 1.3.1 Proeftuinen 30 1.3.2 Beleidsvoorbereidend onderzoek en constructie van indicatoren 31 1.3.3 Zorgen voor goed overleg en degelijke onderhandelingen 31 1.3.4 Samenwerken met andere beleidsdomeinen en -niveaus 33 1.3.5 Erkennen van de rol van steden, gemeenten en provincies 33 1.3.6 Een pro-actieve Europese en internationale strategie 34 1.3.7 Uitwisseling en samenwerking met andere landen 37 2 VIER SPEERPUNTEN VOOR GELIJKE ONDERWIJSKANSEN... 39 2.1 Een betere aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt...39 2.1.1 Stages 41 2.1.2 Welzijn op het werk 41 2.1.3 Centra voor leren en werken 42 2.1.4 Eengemaakte aansturing 51 2.1.5 Tertiair onderwijs 54 2.2 Een nieuw financieringssysteem voor het onderwijs...58 2.2.1 Financiering leerplichtonderwijs 59 2.2.2 Financiering van het hoger onderwijs 63 2.2.3 Financiering van opleiding en vorming van volwassenen 65 2.3 Beleidsvoerend vermogen van scholen versterken...67 2.3.1 Verdere professionalisering van de schoolleiding 67 2.3.2 Groei naar échte scholengemeenschappen 68 2.3.3 Rol van (koepels van) inrichtende machten 71 2.3.4 Meer autonomie voor gemeenschapsinstellingen in het hoger onderwijs 72 2.3.5 De regelgeving vereenvoudigen en planlast vermijden 72 2.3.6 Participatie 74 2
BELEIDSNOTA ONDERWIJS EN VORMING 2004-2009 2.3.7 Verantwoording en verstrekken van beleidsrelevante informatie 75 2.3.8 Scholen in hun kwaliteit ondersteunen 77 2.4 Loopbanen van leraren...82 2.4.1 Lerarenopleiding en professionalisering 82 2.4.2 Bepalingen voor de specifieke lerarenopleidingen 93 2.4.3 Evenredige arbeidsmarktparticipatie 100 2.4.4 Loopbaanontwikkeling en taakdifferentiatie 102 2.4.5 Modernisering van het personeelsbeleid en vernieuwde rechtspositie 103 3 HET ONDERWIJSBELEID VERBREDEN EN VERDIEPEN... 106 3.1 Onderwijsvernieuwing van onderuit... 106 3.2 Zorgen voor de talentontwikkeling van alle jongeren... 108 3.2.1 Een zorgzame school voor elk kind en elke jongere 108 3.2.2 Een succesvolle schoolloopbaan voor alle leerlingen 115 3.2.3 Een zorgbeleid in het hoger onderwijs 119 3.2.4 Een zorgcontinuüm voor de leerlingenbegeleiding 120 3.3 Kwalificeren, modulariseren en flexibiliseren... 126 3.3.1 Een eenduidige en transparante kwalificatiestructuur 126 3.3.2 Bekrachtiging 127 3.3.3 Modulair onderwijs 128 3.3.4 Flexibele trajecten in het hoger onderwijs 129 3.4 Eindtermen en ontwikkelingsdoelen herzien... 129 3.4.1 Vakgebonden en vakoverschrijdende eindtermen (BaO en SO) 130 3.4.2 Specifieke eindtermen (SO en VO) 131 3.4.3 Het legaliteitsbeginsel 132 3.4.4 Het talenonderwijs 133 3.5 Burgerschap stimuleren... 134 3.5.1 Vorming tot burgerzin 134 3.5.2 Islamleerkrachten 136 3.5.3 Opleiding van imams 137 3.6 Wetenschappen, technologie en ICT-vaardigheden... 138 3.6.1 Meer diploma s in wetenschap en technologie 138 3.6.2 Betere ICT-vaardigheden 138 3.7 Op naar de brede school... 139 3.8 Onderwijs en sport... 143 3.9 Onderwijs en cultuur... 143 3.10 Een krachtige inhaalbeweging voor infrastructuur en uitrusting van scholen... 145 3.10.1 Huidig subsidiesysteem en infrastructuurbehoefte 146 3.10.2 PPS en BEVAK 148 3.10.3 Andere instrumenten 149 3.11 Basismobiliteit en het STOP-principe... 150 3.11.1 Leerlingenvervoer basisonderwijs 150 3
BELEIDSNOTA ONDERWIJS EN VORMING 2004-2009 3.11.2 Leerlingenvervoer secundair onderwijs 151 3.11.3 Leerlingenvervoer buitengewoon onderwijs 151 3.12 Brussel, de Vlaamse Rand en taalgrensgemeenten... 152 3.12.1 Brussel 152 3.12.2 Vlaamse Rand en taalgrensgemeenten 154 3.13 Hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek... 156 3.13.1 Rationalisatie en vernieuwing van het opleidingenaanbod 156 3.13.2 De studieduur van masters 157 3.13.3 Carrières in onderzoek 160 3.13.4 Investeren in onderzoek 162 3.13.5 Kwaliteitszorg in het onderzoek 164 3.13.6 Academisering van de hogeschoolopleidingen van twee cycli 164 4 OPLEIDING EN VORMING VOOR VOLWASSENEN... 166 4.1 Volwassenenonderwijs... 167 4.1.1 Een nieuw decreet voor het volwassenenonderwijs 167 4.1.2 Vijf opdrachten voor het volwassenenonderwijs 168 4.1.3 Een flexibele en kwalitatieve uitbouw van het volwassenenonderwijs 169 4.1.4 Naar regionale associaties 170 4.1.5 Een Vlaams ondersteuningscentrum voor het volwassenenonderwijs 171 4.1.6 Geletterdheid en Nederlands tweede taal 172 4.1.7 BIS, het afstandsonderwijs ingericht door het Departement Onderwijs 173 4.2 Een geïntegreerd opleidings- en vormingsbeleid... 174 4.2.1 Een goed presterende opleidings- en vormingsmarkt ontwikkelen 175 4.2.2 Leertrajecten stimuleren en verzekeren 178 4.2.3 Deelname aan levenslang leren verhogen 178 BIBLIOGRAFIE... 182 4