HaskoningDHV Nederland B.V. NoLogo MEMO Aan Van Kopie Dossier Project Betreft Ons kenmerk Datum : 14 mei 2013 Classificatie : Klant vertrouwelijk : Gemeente Kampen : Royal HaskoningDHV, Janet Olthof : PDR, Peter Jesse : BA8401-106-100 : Zomerbedverlaging IJssel : Wijziging aanvraag omgevingsvergunning Zomerbedverlaging Beneden-IJssel ten aanzien van wandelpaden Zalkerbosch en Bentickswelle : LW-AF20130699 Deze memo is een wijziging op de Aanvraag omgevingsvergunning Zomerbedverlaging Beneden-IJssel Ruimtelijke Onderbouwing van 7 februari 2013 (kenmerk BA8401-103-102/R0001/Nijm) en is onderdeel van deze vergunningaanvraag. Aanleiding van de wijziging is het concept ontwerpbesluit van het bevoegd gezag voor de Natuurbeschermingswet, de provincie Overijssel, dat er geen vergunning verleend kan worden voor de wandelpaden in Bentickswelle en Zalkerbosch. Om die reden zijn de effecten van de wandelpaden op de instandhoudingsdoelen Natura 2000 nader uitgewerkt. Hieruit bleek dat er een wijziging nodig is van het voorgestelde tracé. In overleg met de gemeente Kampen zijn alternatieven verkend en is een nieuw tracé vastgesteld. In voorliggende memo is het nieuwe tracé beschreven en beoordeeld. In hoofdstuk 1 van deze memo worden de maatregelen en het huidige recreatieve gebruik beschreven. In hoofdstuk 2 zijn de effecten van verstoring door recreatie op natuur beschreven en in hoofdstuk 3 is aangeven welke wijzigingen nodig zijn in de aanvraag omgevingsvergunning. 1. Maatregelen en recreatief gebruik In het ontwerp zijn de volgende maatregelen voor de beleving en het recreatief gebruik opgenomen (zie figuur 1): Realiseren wandelroute door verbinden bestaande en nieuw aan te leggen paden Zalkerbosch Realiseren wandelroute door nieuw aan te leggen paden Bentickswelle Het doel van de wandelpaden is de uiterwaarden voor de bewoners van Zalk beleefbaar te maken door het realiseren van een rondgaande wandelroute aansluitend op een binnendijkse wandeling vanuit het dorp. In deze paragraaf zijn het huidig recreatief gebruik en de bestaande voorzieningen beschreven. In het ontwerpproces zijn verschillende varianten afgewogen ten opzichte van ecologische doelen en recreatieve meerwaarde. Voor de volledigheid wordt de afweging kort samengevat. Huidige recreatieve voorzieningen en gebruik IJsseloever en sportvissers De hengelsportfederatie Oost-Nederland heeft het loop- en visrecht aan beide zijden van de IJssel. Dit betekent dat er tussen 1 uur voor zonsopkomst en 1 uur na zonsondergang door vissers in bezit van een VISpas gevist en gelopen mag worden op de oever. Huisdieren mogen mee, met uitzondering van de gronden waar loslopend vee aanwezig is. In recreatie- en natuurgebieden dient men zich te houden aan de bepalingen en voorschriften die daar gelden. Dit is in het plangebied het geval bij het natuurgebied van SBB in Bentickswelle. Bij de meest zuidelijk gelegen particuliere percelen in de uiterwaard Zalkerbosch geldt alleen een recht van overpad voor sportvissers.
Bentickswelle (noordelijk deel, natuurgebied) De dijk langs Bentickswelle is relatief smal en wordt gebruikt door auto s, motoren en fietsers. Vanwege de beperkte ruimte en het gemotoriseerde verkeer is het minder geschikt voor wandelaars. Tussen de dijk en Bentickswelle ligt een vrij toegankelijk, niet gemarkeerd, graspad. Hier wordt vanuit het dorp gewandeld. Er is een verbinding tussen de dijk en het graspad via 3 dijkopgangen in het zuiden, noorden en halverwege van Bentickswelle. De oevers van de meest zuidelijk gelegen plas, die vlak langs de dijk ligt, zijn vrij toegankelijk voor wandelaars. Noordelijk van deze plas tot aan de uiterwaard Zalkerbosch is de uiterwaard niet toegankelijk, doordat er een hek met schapengaas tussen het pad en de uiterwaard is aangebracht. In het natuurgebied met moeras en plassen geldt een toegangsverbod van SBB. Graspad langs zuidelijke plas Bentickswelle Graspad met hek noordelijk deel Bentickswelle Verbinding Bentickswelle-Zalkerbosch De uiterwaarden zijn nu niet openbaar toegankelijk. Er is een looprecht op de oever voor sportvissers. Zalkerbosch Het Veerpad vanaf de dijk bij Zalk tot aan de oever van de IJssel is de belangrijkste ontsluitingsweg in de uiterwaard Zalkerbosch. Buiten landbouwverkeer en verkeer van enkele bedrijven/woningen maken er alleen wandelaars en fietsers gebruik van. Het gebied is vooral uitloopgebied voor wandelaars vanuit Zalk. Fietsers komen uit de wijdere omgeving en van de overzijde van de IJssel. Het Veerpad eindigt bij het fiets- en voetveer Zalkerveer. Ter plaatse van het veer is een kleine parkeerplaats. Halverwege het Veerpad ligt een doodlopende, verharde ontsluitingsweg naar een boerderij. In het gebied ten westen van het Veerpad liggen verschillende wandelpaden ter plaatse van het hardhoutooibos. De paden worden ontsloten die via het Veerpad en lopen in het noorden dood op de weilanden in de uiterwaard. Op de wandelpaden geldt dat honden aan de lijn moeten. Ten westen van het veer is de oever van de IJssel bereikbaar via een paadje. Hier zitten regelmatig mensen en wordt in de zomer gezwommen (rustplek op figuur 1). Vanaf deze plek zijn er geen fysieke belemmeringen om over de weilanden en de oever te lopen. Alleen sportvissers met een VISpas hebben officieel looprecht op de oever. Ten oosten van het Veerpad is de oever afgesloten met een hek en op de waterlijn is een raster geplaatst. Sportvissers met VISpas hebben loop- en visrecht. De fysieke mogelijkheden zijn echter beperkt. Klant vertrouwelijk - 2 -
Figuur 1 Ontwerp wandelpaden Klant vertrouwelijk - 3 -
Westelijke oever zwem/zitplek Oostelijke oever Afweging varianten en ontwerp wandelpad De wens vanuit de omgeving en de gemeente is om een rondgaande wandelroute om Zalk te maken. De route verbindt een deels bestaande en deels geplande binnendijkse wandelroute (witte lijn op figuur 1) met bestaande wandelpaden in Zalkerbosch via de oever van de IJssel. Wandelaars zullen hoofdzakelijk vanuit het dorp Zalk en directe omgeving komen (850 inwoners). Fietsers zijn ook afkomstig vanaf het veer. Het ontwerp van de route en de bestaande paden is weergegeven in figuur 1. Hierbij is onderscheid gemaakt in fase 1 en 2. Fase 1 is onderdeel van het project Zomerbedverlaging IJssel en de onderhavige vergunningaanvraag daarvoor. Fase 2 zal later gerealiseerd worden door de gemeente met een aparte aanvraag. Het wandelpad heeft de vorm van een graspad aangegeven met paaltjes. Wandelen is alleen toegestaan op de paden. Er worden borden geplaatst met honden aan de lijn en verboden voor honden (langs de oever van Zalkerbosch) en hierop wordt door de gemeente Kampen gehandhaafd. Ter hoogte van Bentickswelle sluit het pad aan op de wandelpaden vanaf landgoed Buckhorst binnendijks. De volgende varianten zijn hier afgewogen: een wandelpad door het natuurgebied naar de oever van de IJssel en een wandelpad buitendijks direct langs de teen van de dijk. Het pad door het natuurgebied is afgevallen, omdat het pad dan verschillende geulen kruist en zorgt voor verstoring van een rustgebied waar nu geen mensen mogen komen. Gekozen is voor een wandelpad langs de dijk, waarbij de oevers van de zuidelijke plas ten opzichte van de huidige situatie ontzien worden. Het voorstel is om hier het wandelpad in overleg met de eigenaar van landgoed Buckhorst binnendijks langs de dijk te leggen. In noordelijke richting kruist het wandelpad de dijk en gaat het verder aan de buitendijkse zijde. Hier liggen de plassen voor een groot deel verder van het pad en worden begrensd door schapengaas. Honden zijn aangelijnd toegestaan. Tussen Bentickswelle en Zalkerbosch volgt het pad de oever van de IJssel en er is vanuit het dorp Zalk een kortsluiting. Voor een deel van het pad op de oever moet nog overeenstemming verkregen worden van de eigenaren. Honden zijn aangelijnd toegestaan. In Zalkerbosch is ervoor gekozen om de recreatie te zoneren. Ten westen van het Veerpad worden mensen via een wandelpad over de oever en langs de rand van het plasdras gebied geleid. Hierdoor kunnen zij het gebied goed beleven en worden doodlopende paden aangesloten en zal tegelijk het struinen dwars door het voor gebied afnemen. In dit deel van het gebied zijn honden verboden vanwege de (toekomstige) geschiktheid van het gebied voor steltlopers en kwartelkoning. Alleen de oever/rustplek direct naast het Veerpad blijft geheel toegankelijk, maar wordt begrensd van de rest van de uiterwaard door een afscheiding. De bestaande paden in het bos sluiten via een pad langs de bosrand aan op het gedeelte van het pad langs de IJsseloever. Op het pad langs de bosrand zijn honden aangelijnd toegestaan om een rondje mogelijk te maken Klant vertrouwelijk - 4 -
vanuit het dorp naar het bos. Er wordt hier voorzien in een afscheiding in de vorm van een hek, beplanting of sloot om de toegang tot de uiterwaard af te sluiten. Vanuit bewoners is de wens geuit om een pad langs de oude theekoepel naar de dijk te realiseren. De gemeente gaat dit in fase 2 onderzoeken. Deels ligt deze route over een particuliere weg, deels op gronden in eigendom bij de gemeente Kampen. Er is voor gekozen om ten oosten van het Veerpad de rust te behouden. Het oorspronkelijke idee om een wandelpad over de oever van de IJssel te realiseren is verlaten om zo verstoring van vogels, in het bijzonder de kwartelkoning, te voorkomen. De doorgaande route sluit aan op de huidige landbouwweg. De verharding van deze weg zal worden verwijderd, zodat het gebied alleen voor wandelaars en de beheerder toegankelijk wordt. De toegang naar de IJsseloever ten noorden van het pad blijft afgesloten voor wandelaars. Overige ontwikkelingen recreatie en Natura 2000 Vanuit het concept beheerplan Natura 2000 voor de Rijntakken zijn geen aanvullende maatregelen voorzien rond het terugdringen van recreatie. Citaat uit het beheerplan: Prioriteit wordt gegeven aan de verbetering van het leefgebied van betreffende soorten. De verwachting is dat deze maatregelen van grotere betekenis zijn voor de betreffende soorten dan het terugdringen van verstoring door recreatie. Het beheerplan geeft aan dat bij uitwerking van inrichtingsprojecten die opgenomen zijn in dit beheerplan gekozen zal worden voor een zodanige inrichting dat een robuuste natuurlijke zonering van de recreatie plaats vindt. 2. Effecten van verstoring door recreatie De verandering van recreatieve druk heeft mogelijk gevolgen voor de verstoring van vogels. Er zijn geen effecten op de habitattypen en overige soorten. In deze paragraaf zijn eerst de effecten van recreatie op vogels in beeld gebracht en daarna specifiek voor de Natura 2000 instandhoudingdoelstellingen per vogelsoort(groep). Onderstaande gegevens over de verstoringgevoeligheid van vogels is afkomstig van de literatuurstudie naar de reactie van vogels op recreatie (Krijgsveld, et. al, 2008) 1 en de Factsheets van broedvogels in de Natura 2000- gebieden van Gelderland. 2 In de eerste literatuurstudie staat dat de mate van verstoring wordt bepaald door de reactie van vogels afhankelijk van de situatie en gevoeligheid en de kenmerken van de verstoringsbron. De relevante kenmerken van de verstoringsbron zijn: intensiteit, duur en frequentie, voorspelbaarheid, type verstoringsbron, afstand tussen vogel en verstoringsbron. Deze worden achtereenvolgens specifiek voor het plangebied belicht. Bij intensiteit gaat het om de grootte van de groep. Hoe groter de groep, hoe meer bedreigend. In het plangebied gaat het om wandelaars die zich grotendeels in kleine groepen of tweetallen verplaatsen. Het aantal wandelaars in het plangebied is beperkt. Uitgaande dat 60% van de mensen regelmatig (waarvan het grootste deel 1-4 uur per week) wandelen (CBS Statline), dan gaat het om ruim 500 potentiële wandelaars. De intensiteit zal op de plaatsen waar markering wordt aangebracht en bij openstelling van de oever van de IJssel voor wandelaars toenemen. In alle gevallen worden de paden ook in de huidige situatie al gebruikt door sportvissers en/of wandelaars. De intensiteit en daarmee de verstoring in het noordelijk deel van Zalkerbosch zal geringer zijn dan in de andere opengestelde gebieden, omdat daar geen honden worden toegestaan. Hoe frequenter een verstoring optreedt en hoe langer het duurt, des te groter wordt de verstoring. Wanneer een gebied in zijn geheel opengesteld is en/of recreatie voortdurend voorkomt zijn de gevolgen van verstoring groter, dan wanneer een vogel zich kan terugtrekken in een rustig gebied of wanneer een dag grotendeels onverstoord verloopt. De concentratie van wandelaars in het plangebied zal naar verwachting in het weekend zijn. Door de weeks zijn er rustige dagen, waarin geen tot weinig verstoring optreedt. Voor het oostelijk deelgebied van Zalkerbosch geldt dat daar de dagelijkse landbouwkundige werkzaamheden afnemen doordat het agrarische bedrijf verdwijnt. Voorspelbaarheid van gedrag zorgt ervoor dat het verstorend effect afneemt. Vogels wennen er bijvoorbeeld aan dat wandelaars over een pad lopen en er niet van afwijken. Bij Bentickswelle en op de oever van het Zalkerbosch Klant vertrouwelijk - 5 -
wordt het struinen door de uiterwaard en daarmee de onvoorspelbaarheid verminderd, doordat mensen in de nieuwe situatie over een pad geleid worden. Van alle verstoringsbronnen op het land veroorzaken (loslopende) honden veel verstoring, wandelaars minder en fietsers nog minder. In het ontwerp is ervoor gekozen om honden aangelijnd toe te staan waar dat nu al de situatie is. Bij Bentickswelle komt een aanlijngebod waar nu honden los mogen lopen, waardoor de verstoring afneemt. Ten noorden van het bos in Zalkerbosch komt een nieuw pad waar honden aan de lijn zijn toegestaan, hier neemt de verstoring toe. De verstoring wordt beperkt door het pad fysiek te begrenzen middels een afrastering, haag of sloot. Voor de noordelijke graslanden van Zalkerbosch komt een bord met hondenverbod, waar nu mensen vanaf het Veerpad zonder belemmeringen kunnen doorlopen. Hierdoor neemt de verstoring af. Naarmate verstoringsbron en vogel verder van elkaar verwijderd zijn, wordt het verstorende effect kleiner. De verstoringsafstand is afhankelijk van de soort en de omgeving. De mate van gevoeligheid is in 3 categorieën benoemd met de volgende verstoringsafstanden: groot (>300 m) gemiddeld (100-300 m) matig (<100 m) In Bentickswelle komt de zuidelijke plas buiten de verstoringszone te liggen, doordat het pad binnendijks wordt gelegd en de dijk een visuele barrière vormt. Het noordelijk deel valt geheel binnen de verstoringszone van 300 meter. Hetzelfde geldt voor het pad tussen Bentickswelle en Zalkerbosch. Hier is de uiterwaard 100 meter breed. In het oostelijk deel van Zalkerbosch is de verstoringszone van 100 meter maatgevend vanwege het leefgebied voor de kwartelkoning. Er is een verstoringsvrije kern van 2,5 ha (5 ha als er geen sportvissers aanwezig zijn). In het westelijk deel van Zalkerbosch is de grootste verstoringsafstand van 300 meter of meer maatgevend vanwege de steltlopers. Het gehele gebied valt binnen de verstoringszone. Voor de omvang van de verstoringszones geldt dat ze (m.u.v. de zuidelijke plas van Bentickswelle, waar ze afnemen) gelijk zijn aan de huidige situatie, omdat al sprake is van aanwezigheid van sportvissers, wandelaars en fietsers. Samengevat, er zal sprake zijn van een lichte toename van de verstoring, doordat markeringen worden aangebracht en daardoor extra wandelaars worden aangetrokken. Hiertegenover staat een positief effect door zonering en afname van struinende mensen en het hondenverbod in het noordelijk deel van Zalkerbosch en het afleiden van wandelaars van buitendijks naar binnendijks bij de zuidelijke plas van Bentickswelle. Tevens is er een positief effect ten opzichte van de huidige situatie door het verbod voor honden ter plaatse van het plasdras-gebied (ten westen van het Veerpad) in Zalkerbosch en het nieuwe aanlijngebod ter plaatse van Bentickswelle. In de aanvulling op de passende beoordeling (Royal HaskoningDHV, 2013) is het wandelpad getoetst aan de instandhoudingsdoelstellingen voor Natura2000. 3 Door een combinatie van zonering van recreatie en een gedeeltelijk hondenverbod zorgt het wandelpad niet voor verstoring van natuurwaarden, in het bijzonder vogels. De conclusie uit de passende beoordeling zomerbedverlaging Beneden-IJssel blijft na de aanvullende toetsing van de wandelpaden gelijk: Als gevolg van het project Zomerbedverlaging Beneden-IJssel zijn er geen significante effecten op de instandhoudingdoelen voor de aangewezen natuurlijke habitats en de habitats van soorten in een Natura 2000-gebied. Bronnen: Krijgsveld, Smits, van der Winden, 2008. Verstoringsgevoeligheid van vogels. Update literatuurstudie naar de reacties van vogels op recreatie. In opdracht Vogelbescherming Nederland. 2 Sierdsema et al 2008, Factsheets van broedvogels in de Natura 2000-gebieden van Gelderland. 3 Royal HaskoningDHV, 2013. Aanvulling aanvraag Natuurbeschermingswet ZBIJ wandelpaden. Kenmerk LW- AF20130695 Klant vertrouwelijk - 6 -
3. Wijzigingen voor de aanvraag omgevingsvergunning Het nieuwe tracé en de beoordeling zoals hiervoor leidt tot de volgende wijzigingen in het rapport Aanvraag omgevingsvergunning Zomerbedverlaging Beneden-IJssel Ruimtelijke Onderbouwing van 7 februari 2013 (kenmerk BA8401-103-102/R0001/Nijm) Afbeelding 1-4 en bijlage 1 en 2 van het projectgebied moeten worden vervangen door onderstaande figuur 2 en 3 met daarop het nieuwe tracé voor het wandelpad. Klant vertrouwelijk - 7 -
Figuur 2 Ligging en begrenzing plangebied Zalkerbosch Klant vertrouwelijk - 8 -
Figuur 2 Ligging en begrenzing plangebied Bentickswelle Klant vertrouwelijk - 9 -
Tekstuele wijzigingen: Zalkerbosch Blz 38 verwijderen: Vergroten toegankelijkheid De toegankelijkheid van de uiterwaard wordt vergroot door bestaande wandelpaden te verbinden en verder uit te breiden. Het tracé van het laarzenpad, dat ongeveer 1,5 meter breed is, is gevarieerd en loopt, door het bos, langs de IJsseloever in het westelijk deelgebied. De route is onderdeel van een doorgaande structuur..daar waar afrasteringen worden gekruist worden eveneens voorzieningen getroffen, zoals klaphekjes. Ter plaatse van de noordelijke graslanden komt een hondeverbod om verstoring van natuur te voorkomen. De gemeente zal zorgen voor handhaving van het verbod. Vervangen door: Vergroten toegankelijkheid De toegankelijkheid van de uiterwaard wordt vergroot door bestaande wandelpaden te verbinden en verder uit te breiden. Het tracé van het laarzenpad, dat ongeveer 1,5 meter breed is, is gevarieerd en loopt, door het bos, langs de IJsseloever in het westelijk deelgebied. De route is onderdeel van een doorgaande structuur..daar waar afrasteringen worden gekruist worden eveneens voorzieningen getroffen, zoals klaphekjes. Ter plaatse van de noordelijke graslanden komt een hondenverbod om verstoring van natuur te voorkomen. De gemeente zal zorgen voor handhaving van het verbod. Bentickswelle Blz 38 aanvullen met cursieve tekst: Vergroten toegankelijkheid De toegankelijkheid van de uiterwaard wordt vergroot door de aanleg van een laarzenpad. Het tracé dat ongeveer 1,5 meter breed is, loopt deel binnen en deels buiten langs de Bandijk zodat de natuurwaarden niet worden verstoord en is onderdeel van een doorgaande route. Op locaties waar de route sloten kruist, worden voorzieningen getroffen om deze met droge voeten te kunnen oversteken, zoals een bruggetje. Daar waar afrasteringen worden gekruist, worden eveneens voorzieningen getroffen, zoals klaphekjes. Daarnaast wordt het laarzenpad aangesloten op de doorgaande wandelstructuur in Zalkerbosch. Hiertoe is een zoekgebied aangewezen. Binnen het 50 meter brede zoekgebied wordt de locatie van het aan te leggen wandelpad in overleg met Rijkswaterstaat, de betreffende grondeigenaar en de beheerder nader bepaald. Op het wandelpad geldt een gebod dat honden aan de lijn gehouden moeten worden. De gemeente zal zorgen voor handhaving van het verbod. Zalkerbosch blz 54 verwijderen: Wel komt door dit plas-dras gebied een laarzenpad. Het plas-dras gedeelte is met name in perioden dat het hier (zeer) nat is na inundatie of neerslag in het vroege voorjaar (februari-maart) van belang voor steltlopers. Aangezien het pad tijdens deze natte perioden modderig zal zijn en mogelijk deels onder water zal staan, en de mogelijkheid bestaat binnen deze uiterwaard een rondje te lopen over hogere/drogere terreinen (door het bos), is er van uitgegaan dat er slechts weinig wandelaars van het pad gebruik zullen maken in de periode dat dit voor vogels van belang is. Mogelijk zal er sprake zijn van enige verstoring van vogels door wandelaars, deze zal echter klein zijn. De aanleg van het pad bestaat uit het plaatsen van routepaaltjes. Er wordt niet frequenter gemaaid dan nu het geval is. Om die reden zijn er geen gevolgen voor het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen voor Natura 2000. Vervangen door: Door een combinatie van zonering van recreatie en een gedeeltelijk hondenverbod zorgt het wandelpad niet voor verstoring van natuurwaarden, in het bijzonder vogels. Door de realisatie van een rondgaande wandelroute zal er sprake zijn van een lichte toename van de verstoring, doordat markeringen worden aangebracht en daardoor extra wandelaars worden aangetrokken. Hiertegenover staat een positief effect door zonering en afname van struinende mensen in Zalkerbosch. Tevens is er een positief effect ten opzichte van de huidige situatie door het verbod voor honden ter plaatse van het plasdras-gebied (ten westen van het veerpad) in Zalkerbosch. Het wandelpad levert geen belemmeringen voor het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen voor Natura 2000 en de EHS. Klant vertrouwelijk - 10 -
Bentickswelle blz 54 verwijderen: In het noordelijke deel van de uiterwaard Bentinckswelle komt er langs de dijkvoet een laarzenpad. In de huidige situatie is er ook sprake van een bewandelbaar pad. Er worden geen routepaaltjes aangebracht en er worden geen aanvullende beheermaatregelen getroffen. Het is daarom niet te verwachten dat de intensiteit aan wandelaars verandert. Dit deel van de uiterwaard heeft een wat meer besloten karakter dan het zuidelijke deel, er is riet en wat bos aanwezig. Daar waar de uiterwaard richting het zuiden opener wordt, buigt het wandelpad af richting binnendijks gebied. Het noordelijke deel van deze uiterwaard is van minder belang voor steltlopers, vanwege het wat besloten karakter. Bovendien worden wandelaars door riet en bosjes visueel afgeschermd. Daarnaast loopt het wandelpad langs de dijk, waardoor de verstoring van wandelaars grotendeels binnen de reeds aanwezige verstoringscontour valt. Ook hebben verkeer en wandelaars op en langs de dijk een hoge mate van voorspelbaarheid, waardoor de verstoring relatief klein is. De realisatie van het laarzenpad vormt geen bedreiging voor het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen. Vervangen door In het noordelijk deel van Bentickswelle sluit het pad aan op de (toekomstige) wandelpaden vanaf landgoed Buckhorst binnendijks. Het voorstel is om hier het wandelpad in overleg met landgoed Buckhorst binnendijks langs de dijk te leggen. In noordelijke richting kruist het wandelpad de dijk en gaat het verder aan de buitendijkse zijde. Hier liggen de plassen voor een groot deel verder van het pad en worden begrensd door schapengaas. Door een combinatie van zonering van recreatie en een aanlijngebod voor honden zorgt het wandelpad niet voor extra verstoring van natuurwaarden, in het bijzonder vogels. In de huidige situatie is er ook sprake van een bewandelbaar pad. Ter plaatse van de zuidelijke plas, waar de zwarte stern broedt, wordt de verstoring minder ten opzichte van de huidige situatie, doordat het pad hier aan de binnenzijde van de dijk wordt gerealiseerd. Het wandelpad levert geen belemmeringen voor het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen voor Natura 2000 en de EHS. Klant vertrouwelijk - 11 -