Bodemdaling door veenoxidatie pilotgebied Valthermond presentatie van de voorlichtingen op 14, 22 en 29 maart 2017
Pilotgebied Valthermond - Context - Aanleiding - Gevolgen en problemen - Pilotgebied Valthermond - Wat streven we na? - Gebiedsparticipatie - Proces en planning - Inloop, gelegenheid voor vragen
Beheergebied waterschap Hunze en Aa s
Kaart veendikte In de grijze veengebieden (veendikte < 25cm) verwachten we nog slechts een beperkte en kortdurende maaivelddaling (< 25 jaar). Dit zijn de gebieden met: - alleen veen boven GHG - een veendikte van minder dan 25 cm boven GLG Aanpassing watersysteem op bodemdaling (peil volgt functie) De oranje tot rode veengebieden. Dit zijn de gebieden waar we nog decennia (tot wel 100 jaar of meer) maaivelddaling kunnen verwachten. Gebied langs de Hondsrug in de Veenkoloniën In de Veenkoloniën zal plaatselijk, net als in het Hunzedal aandacht moeten zijn voor eventuele hoogteverschillen tussen de natuurgebieden en de landbouwgebieden. Daarnaast zal de waterhuishoudkundige inrichting van het gebied moeten worden aangepast. Bij nieuwe investeringen is een afweging op basis een duurzame kosten-baten analyse gewenst.
Aandachtsgebieden veenoxidatie 8.000 ha. van de 213.000 ha.
Bodemdaling 1970 2012 (excl. gas- en zoutwinning) Bodemdaling door veenoxidatie 1 à 2 cm /jaar Landelijk gemiddelde is 1 á 2 cm/jaar Dit gemiddelde is getoetst voor ons beheergebied. De hoogtecijfers uit de jaren 70 zijn vergeleken met de hoogtecijfers uit 2012. Hieruit blijkt dat de bodemdaling in grote delen van het gebied rond de 1 cm (geel) heeft gelegen en dat in de roze/paars gekleurde gebieden de bodemdaling richting de 2 cm is gegaan. Op de flank van de Hondsrug is de bodemdaling het grootst geweest. Dit komt omdat hier nog lokaal dikke veenpakketten in de bodem voorkomen die grotendeels boven de grondwaterstand liggen.
Aanleiding Probleemhouder van stijgende beheerkosten: Knelpunten al aanwezig of gaan ontstaan Wij faciliteren de functie. Streven naar een duurzaam & kosten efficiënt watersysteem. Beleid vastgelegd in: Beheerprogramma 2016-2021 en coalitieakkoord, provinciale Omgevingsvisie Drenthe (revisie is in voorbereiding) Structuurvisies gemeenten
Waterschap Watersysteem voldoet niet meer Watergangen moeten dieper (uitdiepen). Duikers liggen te hoog (te veel lucht ). De klep van de stuw in laagste stand. Inlaatwerken onvoldoende aanvoer. De rek is er uit, herinrichting 30 cm, we staan aan de vooravond van grote investeringen Beperking in afvoer (duiker) Zandbodem (vaste) Uitdiepen watergangen Beperkingen in afvoer (stuw)
Waterschap Droogte en klimaatverandering Peilen verlagen geeft meer droogte Klimaatverandering Langere perioden van droogte Korte hevige neerslag (en vaak lokaal) Consequenties Daling grondwaterstand Vochttekort bij de plant, opbrengstdepressie Grotere verdamping Meer beregening nodig Beregening Particulier peilbeheer voorlichting
Waterschap Waterkwaliteit Door veenoxidatie komt fosfaat en stikstof vrij Vernatting geeft meer oppervlakkige afspoeling Afspoeling CO 2 uitstoot: Gemiddelde CO 2 -productie = 2,26 ton CO 2 per mm/ha/jr. CO 2 emissie veen = 2,5% van nationale uitstoot 8.000 ha bij 1 cm veenoxidatie = 180.800 ton CO 2 per jaar Voetafdruk waterschap = ca. 7.500 ton/jaar
Traditionele aanpak Peil volgt functie en bodemdaling Veenoxidatie is een doorgaand proces Versterkt bodemdaling Zand Oxidatie, krimp en klink veen Zand Oxidatie, krimp en klink veen
Peilbeheer Normen voor traditioneel peilbeheer Droogleggingsnorm voor bouwland is 1,20-1,60 m Voldoen aan max. 5% te nat areaal binnen een peilgebied Drooglegging = hoogteverschil tussen maaiveld en het waterpeil 5% van een peilgebied mag in de categorie te nat komen, waardoor dus 95% van het peilgebied voldoet. Door veenoxidatie zouden waterpeilen hier weer op aangepast moeten worden. Wordt daarbij de 5% norm weer gehanteerd voor een peilgebied, dan zal het areaal te droog toenemen (zandkoppen zakken niet mee). In relatie met klimaatverandering (langere perioden van droogte) kan dit tot opbrengstdepressies leiden door droogte. Peil volgt functie en bodemdaling geeft meer te droog areaal te nat profiterend te droog drooglegging < 1,20 m 1,20-1,60 m >1,60 m maximaal 5% Nu Toekomstig Zandkoppen dalen niet mee. Percentage te droog neemt toe.
Drooglegging Normen voor drooglegging op veen Akkerbouw op veen uniek in Nederland Fors verschil in droogleggingsnorm voor veengebieden: - Hunze en Aa s: bouwland 1,20 1,60 m weideland 1,00 1,40 m - Fryslân: weideland 0,90 m - Rijnland: weideland < 0,60 m - Schieland Krimpenerwaard: weideland < 0,60 m
Bodemdaling raakt iedereen
Wat ervaart u als Bewoners van de gemeenten Emmen en Borger-Odoorn? infrastructuur (onregelmatige zakking wegen en riolering) landschap (wegen hoger dan omgeving/onveiligheid bermen) erf rond woningen (fundering op staal, erf zakt mee met omgeving)? Hoogtekaartjes (legenda toelichting): wit = hoogste gronden met daarop volgend roodbruin, oranje, groen, creme en blauw voor de laagste gronden. Wegen liggen hoger dan landerijen
Onregelmatige zakking wegverharding Wegprofiel ligt hoger Boermastreek
Valthermond: zakking in de linten
Siepelveenwijk grondkering Erf zakt mee met omgeving Erven in het landelijk gebied hebben vaak strakke overgangen in het maaiveld naar het bewerkte en daardoor sneller oxiderende bouwland. Maatregelen worden getroffen om het erf op hoogte te houden.
Siepelveenwijk Nieuwe uitbouw (grondaanvulling) Erven in het landelijk gebied hebben vaak strakke overgangen in het maaiveld naar het bewerkte en daardoor sneller oxiderende bouwland. Een recente uitbouw (tot nagenoeg op de erfgrens) maakt de overgang nog zichtbaarder (fundering en regenpijpen). Een grondkering en aanbrengen grond zal waarschijnlijk nog tot de uit te voeren acties behoren.
Boermastreek: overgang erven
Scheurvorming (onderhoud) Brug gefundeerd, omgeving zakt Bermen zakken (onveiligheid) Waarschuwingsborden
Wat ervaart de Sector Landbouw: Onregelmatige zakking percelen, afname bewerkbaarheid Opbrengstdepressie (te nat / te droog) Organische stof verdwijnt (schrale zandgronden)?
Nieuwe sloten in natste percelen Onregelmatige bodemdaling Schade aan randen en bodemstructuur
Late toegang op natte percelen Zand op veen
Pilotgebied Valthermond Inventarisatie waterschap Toekomstige bodemdaling in beeld Conclusies
In januari 2012 is de Nota Veenoxidatie in het algemeen bestuur besproken en er is voorgesteld om een methodiek te ontwikkelen om te komen tot een toekomstbestendig peilbeheer in veengebieden. Er zijn twee pilotgebieden gekozen waarvoor de opgestelde methodiek is uitgewerkt. Het pilotgebied Hongerige Wolf ligt in Oldambt (klei op veen) en het gebied Valthermond (zand op veen) op de flank van de Hondsrug.
De bodemkaart waar we over beschikken dateert uit de jaren 80 en is qua verspreiding van het veen sterk gedateerd, omdat er sinds het opstellen van deze kaart al weer decennialang veenoxidatie is opgetreden. Dit is reden geweest om de huidige veendikte in beeld te brengen. In 2013 is in de pilotgebieden intensief geboord (raster 300 m x 300 m). Op basis van deze boringen zijn veendiktekaarten gemaakt en is onderzocht hoe het veen ligt ten opzichte van de GLG. Met deze gegevens de huidige bodemkaart zijn vervolgens prognoses te maken van de toekomstige bodemdaling.
Veendikte (gemeten) De veendiktekaart die ontstaat uit de grondboringen is veel grilliger dan de bestaande Bodemkaart aangeeft. Veel minder een egaal veenpakket dan de Bodemkaart aangeeft en met diepere veenpakketten dan aangenomen. Op korte afstanden liggen veenputten naast een zandkop.
Ligging veen t.o.v. maaiveld in Valthermond De veendikte zegt iets over de nog te verwachten bodemdaling, maar ook de ligging van het veen ten opzichte van het grondwater. Het veen ligt in het pilotgebied Valthermond ondiep en gemiddeld 0,75 meter boven de Gemiddeld Laagste Grondwaterstand (GLG). Het veen komt volledig in aanraking met zuurstof en het proces van veenoxidatie zal door blijven gaan bij gelijkblijvende of dalende waterstanden. Peilverlagingen zullen dus ook niet leiden tot meer veenoxidatie en bodemdaling (wel tot een snellere daling). Door de hoge ligging van het veen ten opzichte van de GLG, is het behouden c.q. vertragen van de veenoxidatie alleen mogelijk als de grondwaterstand fors wordt opgezet (tot nagenoeg in het maaiveld). Het beeld van de veenweide gebieden in Friesland en west Nederland horen daarbij.
Toekomstige bodemdaling Afhankelijk van lokale veendikte Lokale processen (bodembewerking en gewassen) Ligging van het veen t.o.v. GLG Vuistregel: 1 á 2 mm bodemdaling per 10 cm veendikte boven GLG.
Bodemdaling door Veenoxidatie na 25 jaar na 50 jaar
Hoogtekaart Bovenloop Achterste Diep en omgeving van de Exloosche Landen en Zoersche Landen hebben de dikste veenpakketten en worden uiteindelijk ingesloten laagten. 2014 Alle veen verdwenen
Wat als we niets doen? Huidig na 25 jaar na 50 jaar VOORBEELD: we handhaven de huidige waterpeilen en peilgebieden. Door de doorgaande bodemdaling zullen de gronden steeds natter worden (blauw) ten koste van het areaal profiterend (groen).
Hoe veen te behouden? Huidig na 25 jaar na 50 jaar VOORBEELD: we verhogen het waterpeil zo hoog dat het veen nagenoeg niet meer oxideert. Omdat het waterpeil daarvoor tot in het maaiveld moet worden opgezet, wordt het hele gebied te nat (blauw) voor de functie landbouw. Voor grote delen van het pilotgebied is de veenlaag ook nog zo beperkt aanwezig, dat deze maatregel niet realistisch is.
Conclusies De rek is uit het watersysteem. Veenoxidatie en bodemdaling gaat nog decennialang door. Het is maatwerk, niet 1 oplossing voor het hele gebied. Toekomstgericht werken, gefaseerde uitvoering. Verbindingen maken met bestaande en nieuwe ontwikkelingen. Veenbehoud is niet de opgave, bodemdaling wel! Bodemdaling raakt ons allemaal. Wil je snel gaan, ga alleen. Wil je ver komen, ga samen.
Pilotgebied globaal in 3 deelgebieden in te delen: 1. Hondsrug en steilrand geen veen 2. Veenkoloniaal landbouwgebied gering veenpakket 3. Voormalig beekdal met veel ingesloten veen en kwel
Veenkoloniaal DEELGEBIEDEN: 1. Hondsrug en steilrand 2. Veenkoloniaal landbouwgebied 3. Voormalig beekdal Veenkoloniaal
Veenkoloniaal Kwel en infiltratie Veenkoloniaal INFILTRATIE (rood) Met name op de Hondsrug vindt infiltratie plaats van hemelwater, dat het grondwater voedt en daarmee richting het oosten grondwaterstromingen geeft. Aanwezigheid van keileemlagen in de Hondsrug (slecht doorlatend) zorgen ook voor ondiepere grondwaterstromingen. Het grondwater treed uit als kwelwater langs de oostrand van de Hondsrug. KWEL (blauw) Langs de hele oostrand van de Hondsug treed kwel op, die een goede waterkwaliteit geeft. Het oranje-bruin gekleurde veenkoloniale water zal daardoor in deze gebieden niet worden aangetroffen.
Veenkoloniaal Peilgebieden Veenkoloniaal De huidige peilgebieden met daarin aangegeven: - zp = Zomerpeil - wp = Winterpeil beide in meters t.o.v. NAP
Pilotgebied Valthermond - Context - Aanleiding - Gevolgen en problemen - Pilotgebied Valthermond - Wat streven we na? - Gebiedsparticipatie - Proces en planning - Inloop, gelegenheid voor vragen
Gebiedsparticipatie: samen komen we verder! Klantgericht gebiedsproces met provincie, gemeenten en stakeholders. Bodemdalingsproblemen samen oppakken met oog voor de toekomst, innovatief en duurzaam. Water centraal bij integrale benadering thema s: Landbouw en Bodem Natuur en Landschap Recreatie (lokaal en gasten) Wonen en Werken Infrastructuur Uiteindelijk een Inrichtings- en Uitvoeringsplan.
Kaders gebiedsproces Veenoxidatie >GLG alleen te vertragen. Peil volgt functie / bodemdaling niet meer vanzelfsprekend. Volgen nu de RO bepaalde functietoekenning/bestemming. Komen tot een toekomstgericht, duurzaam en kostenefficiënt watersysteem in gebieden met veen. (totaal 8.000 ha.)
Wat ervaart de Provincie Drenthe? (cultuur)landschappen Hondsrug/steilrand Beekdalen Veenkoloniën NNN begrenzing / ecologie / natuur Bovenloop Hunze proefgebied landbouw (hydrologisch aandachtsgebied)
(Revisie 2018) Omgevingsvisie Drenthe Huidige Visiekaart Drenthe (uitsnede)
Zoersche Landen Overzijde weg natte landbouwgronden Hoge waterpeilen natuur
Stijlrand en dal bovenloop van de Hunze
Veenkoloniaal Veenkoloniaal
Voorlichting 14 maart: besturen provincie, gemeenten en LTO 22 maart: sector landbouw 29 maart: bewoners, bedrijven en verenigingen
PLANNING Planning gebiedsparticipatie Bodemdaling door Veenoxidatie Valthermond (voorlopig) 2017 divergeren 2018 convergeren Fase Activiteit Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 2019 plan I II BEWUSTWORDING (start) informeren, organisatiestructuur en afbakening 1 e gebiedsvoorlichting (bestuurders / landbouw / overige) Bewustwording opgave/betrekken informeren gebied Mijlpaal: bestuurlijke commitment (projectaanpak) KOERS EN RICHTING (divergeren) 2 e, 3 e en 4 e gebiedssessies (bewustwording/verzamelen) Verzamelen (suggesties/richtingen/knelpunten/kansen) Inventariseren (wensen/ontwikkelingen/plannen) Synthese/opbrengst X 2 0 1 7 X X X BEWUSTWORDING X X X X KOERS EN RICHTING Mijlpaal: voorlichting tussenproducten (gebied en besturen) X X III ONTWERPEN EN SCENARIO S (convergeren) IV 5 e + 6 e gebiedssessies (ontwerpen/scenario s) Ontwerpen (bv. schets-/ontwerpateliers/charette) Koers en aanpak bepalen (expert/kundigheid) Synthese/opbrengst (incl. kosten/opbrengsten) Mijlpaal: uitwerking deelproducten (+ terugmelding) X X X CONCEPT INRICHTINGSPLAN / -VISIE 7 e (+8 e) gebiedssessies (scenario s/concept inrichtingsplan). Dialoog/debat/ overleg (incl financiering en planning) Bestuurlijke keuze (proces organiseren) X X X X 2 0 1 8 X SCENARIO S EN ONTWERP X VISIE EN PLAN Mijlpaal: akkoord bestuurders/besturen/achterban X V VASTSTELLING INRICHTINGSPLAN/VISIE - vervolgens een uitvoeringsplan/- programma - uitvoering maatregelen X IMPLEMENTATIE
Planning Diverse gebiedssessies 2017 gebiedsbenadering van grof naar fijn 2018 visiedeel, keuzen en inrichtingsplan Begin 2019 instemming/vaststelling Implementatie: (revisie) Omgevingsvisie Drenthe Structuurvisies gemeenten Beheerprogramma waterschap 2017 2018
Gebiedsparticipatie: samen komen we verder! Website:. (vanaf 30 maart!) Doel en achtergronden Agenda en planning Programma en producten Documenten en Links