1 WERK VAN DEN AKKER Afdeling Herentals ORCHIDEEEN VERZORGEN EN HERBLOEMEN. Lesgever: Bert Peers 21-04-13 Verslag: Tekst Bert Peers De 0rchidee Van geen enkele bloem zijn er zoveel soorten, varianten en kleuren als van de orchidee. Daarmee is er voor iedere consument wel een orchidee die het best bij hem of haar past. Van jong tot oud, van modern tot klassiek: de orchidee is al jarenlang trendbepalend. Voor iedere persoon is er een orchidee die matcht. Orchideeën zijner dus in zeer veel variëteiten en soorten. We kennen natuurlijk de vele mooie planten die vele huiskamers sieren. Maar wist je dat deze grote plantengroep over gans de wereld verspreid is. We vinden zelfs orchideeën in onze streken. Ze zijn ondertussen eerder zeldzaam maar we bezitten ook inheemse soorten. Deze inheemse soorten zijn zeer moeilijk te kweken en als dit wel lukt dan gaan ze meestal snel dood na de verkoop. De groeivoorwaarden zijn zo specifiek dat het zeer moeilijk is om deze planten lang te houden. Ook moeten we erbij vermelden dat de inheemse orchideeën buiten thuis horen en niet op de vensterbank. Wat is een Orchidee? De planten die tot deze grote groep behoren hebben allemaal dezelfde kenmerken van bloem. - Altijd 5 bloembladen: 3 kelkbladeren (sepalen) en 2 kroonbladeren (petalen) - het derde kroonblad is bijna altijd uitgegroeid tot een lip.
2 - Enkele uitzonderingen op deze regel: venusschoentje: vlag boven de schoen die uit 2 aan elkaar gegroeide kelkbladeren bestaat - Er is geen vrij stuifmeel maar kleeft samen tot een pollenmassa. - Zaden zijn zeer klein en hebben een onontwikkeld embrio zonder voedselvoorraad. De ontwikkeling van deze embryo s kan enkel plaats vinden door een symbiose met een schimmel (Symbiose: samenwerking tussen twee organismen met wederzijds voordeel) - Al deze eigenschappen komen ook bij andere planten voor maar nooit samen! De meeste orchideeën die hier in de winkels verkocht worden zijn afkomstig van tropische streken in midden en zuid Amerika, midden en zuid Afrika, Zuid China, zuidoost Azië, Australië en nog veel meer plaatsen. Zeer veel Orchideeën leven als Epyfyten ( ze leven op andere panten zonder deze schade te berokkenen.) Zo groeien vele hoger op bomen op aan het nodige licht te raken. De wortels hechten zich aan de boomschors maar zullen niet in de boom indringen om aan voedsel te komen. Andere soorten leven in een humusrijke bodem, of op mossen. De cultuurplanten zijn zeer moeilijk in gewone aarde te kweken, we moeten de natuurlijke voorwaarden zo goed mogelijk nabootsen. De potgrond (?) waarin de planten worden aangeboden is meestal een zeer grof mengsel dat veelal uit boomschors bestaat. Hoe zit het nu thuis? De planten die zeer goed op de vensterbank kunnen zijn de Phalaenopsis en de cattleya. Andere geschikte soorten om te proberen zijn Cymbidium en Cambria. Deze kunnen in de zomerperiode mee naar het terras of tuin en tegen de eerste nachtvorst moeten ze binnen. In een veranda kan men zeker de Cattleya proberen daar deze zeer veel licht vraagt. Een serre is natuurlijk de ideale plaats maar zeer kostelijk om te verwarmen.
3 Hoe worden orchideeën vermeerderd? De meeste soorten die we kennen worden in gespecialiseerde bedrijven gezaaid. Dit in niet zo eenvoudig omdat met de specifieke schimmels nodig heeft om de kieming te laten verlopen. Ondertussen kan men deze schimmel kweken in een soort van labo. Ook zijn wetenschappers erin geslaagd om de stoffen die de schimmel levert aan de plant te isoleren en na te maken zodat deze schimmel niet echt nodig is. Als de bestuiving in de bloem is voltooid duurt het nog zeer lang voor de zaden effectief rijp zijn (meer dan 6 maanden, tot 11 maanden). De voedingsbodem wordt dan gereed gemaakt en gesteriliseerd. (Alles moet zeer proper zijn om de slagingskans te vergroten). De kieming gebeurt in een soort van flessen en duurt meerdere maanden. Na enkele maanden krijgen de plantjes een andere voedingsbodem waardoor ze sneller groeien. Als de plantjes groot genoeg (± na 1,5 jaar)zijn worden ze overgeplant in schalen waarin fijne schors, turfvezel en ander substraten in zitten. De plantjes moeten dan zeer goed in het oog worden gehouden omdat ze gevoelig zijn aan rotting en ziektes. Ze worden zeer kort bij elkaar geplaatst om uitdroging te voorkomen. De plantjes worden regelmatig verpot omdat het substraat waar ze instaan snel afbreekt. Als de plantjes een voldoende omvang hebben kunnen ze in een aparte pot gezet worden. Men verkiest plastic potten omdat de vochtigheid beter in de hand te houden is en er geen zoutophoping in de potwand kan optreden. Afhankelijk van de soort worden sommige op een blokje hout gebonden. Daar enkele soorten van nature ook op hout groeien. Waarop letten bij aankoop? Als je een orchidee koopt zorg er voor dat ze goed ingepakt is voor je naar buiten gaat. Zeker in de winter. Als een orchidee in de koude geweest is is er een verhoogde kans dat de bloemknoppen afvallen. Planten die in de winkel nog in de verpakking staan, staan vaak te nat
4 Kijk ook goed naar de kleur van de wortels, als ze grijsgroen zijn dan zijn ze gezond. Zijn ze bruin dan zijn het geen goed of zelfs rotte wortels. Verzorging jaarrond Enkele tips: - Temperatuur: Veel orchideeën (zeker Phalaenopsis) vragen een minimum nachttemperatuur van 16 C en een maximum dagtemperatuur van 32 C. De ideale dagtemperatuur hangt ergens rond de 20 tot 25 C. De planten kunnen koudere temperaturen (tot 6 C) tijdelijk doorstaan maar dit zal ten nadele gaan van de bloemvorming of de aanwezige bloem zal snel afvallen. Vaak krijgen we een roodverkleuring van het blad. - Licht: Het beste is veel licht maar geen rechtstreekse zonlicht. Een plaats op de vensterbank oostwaarts gericht is ideaal. Als de bladeren vergelen kan dit zijn door een teveel aan zonlicht. Een te donkere standplaats veroorzaakt dan weer een vroegtijdige bloemknopval. Vaak zie je aan een zeer donkergroen blad ook dat er lichtgebrek is. - Water: Als je water geeft kan je dit best doen door naast de plant in de pot te gieten en niet op de plant. Ideaal zou zijn dat het water lauw is en een ph heeft van 6 tot 7. Regenwater is uitstekend omdat leidingwater veel kalk bevat. Gieten kan je best enkel doen als het substraat droog aanvoelt. Bij twijfel kan je beter een gietbeurt overslaan. Een goede manier van water geven is de planten voor enkele minuten in een emmer water dompelen (water op kamertemperatuur). Daarna goed laten uitlekken voor je de plant terug in de ompot zet. - Luchtvochtigheid: De luchtvochtigheid mag zeer hoog zijn om de kans op slagen te vergroten. Goede plaatsen zijn de keuken, badkamer en een serre. Je kan wel enkele maatregelen nemen om de luchtvochtigheid te verbeteren. Zet de plant in een
5 schaal waarin steentjes of dergelijke liggen. Giet in deze schaal water (de pot mag niet in het water staan!). Zo krijgen we een hogere luchtvochtigheid in zijn onmiddellijke omgeving. - Groeimedium: Een belangrijke eis aan het medium is dat het voldoende vocht kan vast houden en snel het overtollige zal afvoeren. De wortels moeten goed kunnen ademen en toch nog vocht opnemen. Een goed mengsel bestaat uit boomschors (afkomstig van den : Pinus ), veenmos, puimsteen of perlite. Gewone potgrond blijft langer vochtig en kan wortelrot tot gevolg hebben. In de handel kom je vaak goede mengsels tegen. - Bemesting: In het substraat zit weinig voedsel daarom moet je best via het gietwater bijmesten. Er zijn speciale mesten op de markt die een inhoud van 20-20-20 hebben. Deze zijn vrij courant te verkrijgen in vloeibare vorm. De bemesting vooral in de zomermaanden toepassen, in de winter eerder af en toe. Een andere veel gebruikte samenstelling: Een orchideeënvoeding met de verhouding stikstof 5%, fosfor 6% en kalium 7%. - Verpotten: Om de 2 jaar kan je best verpotten omdat dan het mengsel vaak te sterk verteerd is. Je kan kiezen voor een stenen of een plastiek pot. Beide hebben voor en nadelen. Stenen potten nemen makkelijk water en lucht op en laten dit ook door. Maar in de potwand zal mogelijk veel zouten opgeslagen worden. Een plastiek pot zal wel ervoor zorgen dat de uitdroging van de grond minder snel gaat. - Standplaats: Ze hebben veel licht nodig maar geen volle zon. Het zuiden is in de zomer te warm. Zorg ervoor dat de planten niet in de tocht staan omdat de kans op ziekten dan groter zal worden ( vb. wolluis)
6 Nooit naast fruit zetten omdat dit een vroegtijdige knopval kan betekenen. - Bloei bevorderen: Uitgebloeide planten worden enkele weken in een koudere plaats gezet (12 tot 15 C) om zo nieuwe bloemvorming te stimuleren. ( Doe dit liefst in de herfst) De uitgebloeide bloemstengels worden teruggesnoeid tot het derde oog boven het blad. Uit de slapende ogen die hier opzitten kunnen door de snoei nieuwe bloemstengels ontstaan of soms groeien er kleine plantjes op. Uw plant jaarrond: Winter De meeste orchideeën hebben een groeiseizoen gevolgd door een rusttijd die enkele weken tot maanden duurt. In hun oorspronkelijke habitat valt die rusttijd samen met de droge tijd. Bij ons wordt die droogte vervangen door de winter: de orchidee stopt met groeien tot de dagen in het voorjaar weer langer worden. Houd orchideeën die in rust zijn, droog. Geef af en toe wat water als de pseudobulben verschrompelen. Pseudo-bulben zijn bovengrondse schijnknollen waarin sommige orchideeën voedsel en vocht opslaan. De populaire phalaenopsis (zie foto) heeft geen rustperiode, maar kent wel een vertraagde groei in de winter. Deze plant moet éénmaal per week water krijgen en nu en dan een lichte bemesting. Houd tijdens de winter de nachttemperatuur in de gaten. Warm te telen orchideeën zoals de phalaenopsis vragen eigenlijk een nachttemperatuur van minstens 18 C. Ook overdag vereisen orchideeën een minimumtemperatuur van 20 C. Een koude, vochtige omgeving bevordert immers schimmelvorming. Tocht is eveneens uit den boze. Geef orchideeën zo veel mogelijk licht, maar houd ze uit de buurt van de verwarming die oververhitting en uitdroging veroorzaakt. Lente Orchideeën die de hele winter in rust zijn geweest, beginnen in de lente opnieuw te groeien. Veel orchideeën bloeien ook in deze periode. Ondersteun daarom zware en vaak dunne bloeistengels met een stokje. Geef nu regelmatig een- of tweemaal per week water en voeg er bij elke derde gietbeurt een lichte bemesting aan toe.
7 Verhoog daarnaast de luchtvochtigheid door de bladeren van de orchideeën geregeld te besproeien. Je kan de orchideeën ook in een vochtbak plaatsen: een platte bak zonder gaten die je vult met een laag kleikorrels van 2,5 cm dik. Vul deze vochtbak deels met water, zodat de orchideeën extra vocht krijgen door verdamping. Let er wel op dat de orchideeën niet in het water zelf staan, want dat beschadigt de wortels. Verpot de orchidee bij het begin van de nieuwe groei of na de bloei, als de pot vol wortels zit of de potgrond ( gebruik hiervoor speciale potgrond voor orchideeën. Ook wel bark genoemd ) vergaan is. In dit seizoen kan de temperatuur overdag aardig toenemen. Scherm orchideeën af die op de vensterbank in de voorjaarszon staan. Vanaf 15 mei mag je de meeste orchideeën, met uitzondering van de phalaenopsis, buiten plaatsen in de schaduw. Het verschil in dag- en nachttemperatuur zal de bloei stimuleren. De wind zal een toevallige regenbui snel doen vergeten. Probeer wel een minimale nachttemperatuur van 15 C te garanderen, anders haal je de planten beter binnen. Zomer Houd de temperatuur in de gaten zodat de orchideeën overdag niet te warm staan. Temperaturen boven 30 C kunnen de groei afremmen of zelfs stoppen. Scherm de orchideeën indien nodig nog wat extra af. Profiteer van de ochtenden avondzon en vermijd de middagzon. Ook nu kan je de planten buiten in de schaduw plaatsen. Geef een- à tweemaal per week water en verhoog de bemesting tot eens per twee gietbeurten. Zorg voor een goede luchtvochtigheid rond de planten en besproei de bladeren s morgens en eventueel zelfs s middags. Verwijder oude bloeistengels wanneer de bloemen zijn uitgebloeid. Uitgebloeide stengels van de phalaenopsis mag je snoeien tot op het derde oog boven het blad. Herfst De orchideeën moeten nu van al het mogelijke licht kunnen profiteren. De zon neemt immers sterk af in kracht. Verwijder daarom eventuele schermen. Haal orchideeën die buiten stonden, in september of oktober naar binnen, afhankelijk van de temperatuur.
8 Geef langzaamaan minder water en laat de plant uitdrogen tussen twee gietbeurten. Verpot ten slotte jonge zaailingen of orchideeën die een grotere pot nodig hebben. Tips voor het water geven Gebruik regenwater of gedemineraliseerd water op kamertemperatuur. Gebruik een gieter met een lange tuit om beschadigingen te voorkomen. Giet het water niet in het hart van de plant, maar op het grondmengsel. Geef de orchidee s morgens water zodat het vocht de tijd heeft om op te drogen. Maak de grond goed nat. Plaats de plant op een rooster en geef genoeg water om de pot te laten overstromen. Wacht tot het water door de gaten van de pot weggelopen is en doe nogmaals hetzelfde. Steek een satéstokje in de aarde tot de bodem. Voordat u uw orchideeënplant water wilt geven, controleert u het stokje door hem geheel uit de pot te halen. Als het stokje nog vochtig is, hoeft u de plant geen water te geven. Als het stokje droog is, dan moet de plant wel water. Tips voor het verpotten Orchideeën Verpot orchideeën om de twee jaar, bij voorkeur tijdens het voorjaar, als de nieuwe scheuten enkele centimeters groot zijn. Gebruik plastic potten of terracotta potten met gaten. Bij hoge temperaturen houden deze laatste de wortels koeler, maar het grondmengsel droogt wel sneller uit omdat ze poreus zijn. Voor een phalaenopsis gebruik je best een transparante pot, anders maakt de plant te veel luchtwortels aan en verliest ze het contact met de potgrond en dus voedingsstoffen. Houd de pot zo klein mogelijk. Orchideeën die in de lengte groeien, zoals de phaleanopsis, kunnen in dezelfde pot geplaatst worden. Orchideeën die in de breedte groeien, hebben een pot nodig die 5 cm groter is. Gebruik drainagemateriaal: leg stukjes piepschuim op de bodem van de pot. Snijd alle dode, zwarte wortels weg, verwijder het oude mengsel en vervang het door verse potgrond die geschikt is voor orchideeën. Oude pseudo-bulben moeten tegen de potwand rusten. Een phalaenopsis plaats je in het midden van de pot.
9 Verwijder overtollige bladerloze of dode pseudo-bulben. Geef pas na enkele dagen water zodat beschadigde wortels de tijd krijgen om gedeeltelijk te genezen. Houd er rekening mee dat de orchideeën na het verpotten wat kunnen verschrompelen of blad laten vallen. Er zijn duizenden soorten orchideeën, elk met een ander habitat en dus ook een aangepaste verzorging. Deze richtlijnen zijn algemene aanwijzingen, die gelden voor typische vensterbankorchideeën zoals een phalaenopsis of cambria. Informeer je bij aankoop van specialere orchideeën zoals phragmipediums en miltonia's over de eisen die het soort stelt Wat kan er allemaal misgaan? Insecten: wolluis: nestelt zich meestal onderaan het blad of in het hart waar het plantensap opzuigt. Bestrijden kan met een insecticide, door biologische bestrijding of door ze weg te nemen met een pincet en schoon te maken met een penseel doordrenkt met een oplossing van detergent of minerale olie. Spint: komt meestal voor bij te droge lucht (regelmatig de plant benevelen) Slakken: kunnen gaten uit de bladeren vreten of de jonge bloemstengels vernietigen. Gebruik hiertegen slakkenkorrels
10 Ziekten: bacteriën: worden veroorzaakt door slechte of besmette grond, te hoge vochtigheid of koude. virussen: kunnen via wol- en bladluizen worden verspreid waardoor de plant wegkwijnt. Fysiologische oorzaken: Wortelrot: kan veroorzaakt worden door een slechte of onvoldoende gedraineerde grond of een teveel aan water. Gele bladeren: hier kan de oorzaak liggen bij een te zonnige standplaats of een tekort aan meststoffen (stikstof) Rode bladeren: meestal is de oorzaak een te koude standplaats. WEETJES Orchideeën zijn één van de grootste plantenfamilies (meer dan 20.000 soorten) waarvan meer dan 800 geslachten. Daardoor is 1 op 10 bloeiende planten in de wereld een orchidee. Orchideeën komen niet alleen voor in de tropen maar over de hele wereld behalve op de zuidpool en op enkele geïsoleerde eilanden. Een bepaalde orchidee levert zelfs eetbare vruchten op: de vanilleorchidee = Vanilla planifolia (de vanillestok is er de rijpe vrucht van.) Regelmatig komen er nog nieuwe orchideesoorten bij door kruisbestuiving van verschillende geslachten, zo ontstaan er nieuwe soorten (zeldzaam fenomeen in plantenwereld) De orchideebloem staat symbool voor vrouwelijkheid, samenwerking, spiritualiteit, verbondenheid, elegantie en eigenwaarde.
11 Enkele soorten: Hieronder een korte beschrijving van enkele populaire soorten. CAMBRIA: (Vuylstekeara)/Brassia) Oorsprong: Midden-Amerika. Hoger gelegen gebieden (Andes-gebergte). Bloeitijd: Alle seizoenen. 3 maanden lang, kan na 9 maanden weer gaan bloeien. Tijdens de bloei 2x per week water geven, en lx per maand mest geven. Na de bloei iets minder water geven en geen mest. Na 3 maanden eens per maand mest geven. Als de bloeitakken gaan vormen meer water geven. Uitgebloeide takken tot het blad wegsnijden. Mag na de bloei iets koeler staan Temp: gematigd. 's Zomers max. 27 C. 's Winters max.18 C. 's Nachts min. 12 C. Licht: Veel licht, beschermen voor zomerzon.
12 CATTLEYA: Oorsprong: Tropisch Amerika. Bloeitijd: herfst tot voorjaar. 1 maand, lx per jaar. Tijdens de bloei 2x per week water, 1x per maand mest geven. Na de bloei 1x per week beetje water geven en geen mest. Hij zal weer gaan bloeien in dezelfde tijd als vorig jaar. Temp: gematigd 's Zomers max. 30 C 's Winters max. 18 C. 's Nachts min. 13 C. Uitgebloeide plant mag op een koelere kamer staan. Licht: Veel licht, beschermen voor zomerzon CYMBIDIUM: Oorsprong: Burma, Japan, Himalaja. Bloeitijd: Herfst tot begin zomer. 3 maanden, lx per jaar. Tijdens de bloei veel water en lx per maand mest geven. Na de bloei weinig water geven en geen mest. (rustperiode). Na 3 maanden meer water geven en lx per maand mest. Uitgebloeide takken tot het blad wegsnijden. Temp: gematigd. 's Zomers max. 30 C 's Winters max. 18 C. 's Nachts min. 10 C. Hij mag `s zomers in de tuin of op balkon staan. Wel een beschutte plaats, geen nachtvorst. Daarna tot de bloei op een koelere kamer.
13 Licht: Veel licht, beschermen voor zomerzon. DENDROBIUM / Dendrobium nobile: Oorsprong: Zuid en zuidoost Azië, Australië. Bloeitijd: Herfst tot lente. 2 maanden, lx per jaar Tijdens de bloei l a 2 keer per week water en lx per maand mest geven. Na de bloei minder water en geen mest geven. Na 3 maanden iets meer water en lx per maand mest geven. Hij kan zijn blad verliezen. Temp: 's Zomers max. 30 C 's Winters max.16 C. 's Nachts min. 10 C. Licht: Heel veel licht, hij kan zelfs zomerzon verdragen MILTONIA: Oorsprong: Zuid-Amerika Bloeitijd: Alle seizoenen. 2 maanden lang, kan na 9 maanden weer bloeien. Tijdens de bloei 2a3 x per week water en lx per maand mest geven. Na de bloei 1x per week water en geen mest geven. Na 3 maanden lx per maand mest geven en als de bloeitakken gaan vormen meer water gaan geven. De uitgebloeide takken tot het blad wegsnijden. Temp: 's Zomers max.27 C 's Winters max.18 C 's Nachts min. 12C.
14 Licht: Veel licht, maar wel beschermen voor de felle zomerzon. ONCIDIUM: Oorsprong: India, Zuid-Afrika en Indonesië Bloeitijd: Herfst. 3 maanden, lx per jaar. Tijdens de bloei 1a2x per week water en 1x per maand mest geven. Na de bloei weinig water en geen mest. Na 3 maanden iets meer water en 1x per maand mest geven. Temp: 's Zomers max.30 C 's Winters max. 18 C. 's Nachts min. 13 C. Licht: Veel licht, maar beschermen voor felle zomerzon. PAPHIOPEDILUM: (Venusschoen) Oorsprong: Thailand, Vietnam, India. Bloeitijd: Alle seizoenen. 3 maanden, 1x per jaar. Tijdens de bloei lx per week water en lx per maand mest geven. Na de bloei iets minder water en geen mest geven. Na 3 maanden lx per maand mest geven. Temp: 's Zomers max. 30C. 's Winters max. 21 C 's Nachts min. 16 C Licht: Schaduwachtige plaats, geen zon.
15 PHALAENOPSIS: Oorsprong: Filippijnen, Borneo en Thailand. Bloeitijd: Alle seizoenen. 4 maanden of langer, kan na 6 maanden weer bloeien, kan ook het hele jaar door bloeien. Tijdens de bloei 1. a 2x per week water en lx per maand mest geven. Na de bloei iets minder water en geen mest geven. Na 3 maanden lx per maand mest geven. Na de bloei de tak laten staan, totdat deze op een oog weer gaat uitlopen. Dan het verdroogde stuk afknippen.als de tak helemaal gaat indrogen,boven derde oog van onder afknippen. Temp: 's Zomers max. 30 C 's Winters max. 24 C. 's Nachts min. 18 C. Licht: Veel licht, maar geen felle zomerzon. VANDA: Oorsprong: Thailand. Bloeitijd: alle seizoenen 3 maanden,2 keer per jaar. Tijdens de bloei om de dag wortels nat maken en 1 keer per maand mest geven.na de bloei 2 keer per week water geven en geen mest.standplaats zie phalaenopsis.uitgebloeide tak geheel wegsnijden. Temp: gematigd 's Zomers max. 30 C 's Winters max. 18 C. 's Nachts min. 13 C. Uitgebloeide plant mag op een koelere kamer staan.
16 Licht: Veel licht, beschermen voor zomerzon ZYGOPETALUM: Oorsprong: Burma, Japan, Himalaja. Bloeitijd: Herfst tot begin zomer. 3 maanden, lx per jaar. Tijdens de bloei veel water en lx per maand mest geven. Na de bloei weinig water geven en geen mest. (rustperiode). Na 3 maanden meer water geven en lx per maand mest. Uitgebloeide takken tot het blad wegsnijden. Temp: gematigd. 's Zomers max. 30 C 's Winters max.18 C. 's Nachts min. 10 C. Hij mag 's zomers in de tuin of op balkon staan. Wel een beschutte plaats, geen nachtvorst. Daarna tot de bloei op een koelere kamer. Licht: Veel licht, beschermen voor zomerzon.
17 Foto s:
18 Phalaeopsis Cymbidium
19 Cambria Dendrobium
20 Venusschoentje venusschoentje
21 Oncidium