Dakdekkersboekje Wat een dakdekker moet weten én moet toepassen Gezond en veilig werken op het dak december 2018
00. Inleiding Het vak dakdekker heeft, evenals andere beroepen, een aantal beroepsrisico s. Om deze beheersbaar te maken is de Arbocatalogus Platte Daken geschreven. In deze arbocatalogus zijn wet- en regelgeving én de eigen brancheafspraken op gebied van Gezond en Veilig werken verwerkt. De Arbocatalogus Platte daken maakt integraal deel uit van de CAO voor de Bitumineuze en Kunststof dakbedekkingsbedrijven (CAO BIKUDAK). Bedrijven die voor het grootste deel van hun omzet bezig houden met het aanbrengen, onderhouden, reinigen of herstellen van bitumineuze en/of kunststof dakbedekkingsmaterialen, dienen de CAO BIKUDAK toe te passen. Het beleid om arbeidsrisico s in het algemeen te voorkomen is in eerste instantie gericht op het nemen van bronmaatregelen. Kunnen er redelijkerwijs geen bronmaatregelen worden getroffen, dan kunnen uitsluitend op grond van een actuele Risico-Inventarisatie en Evaluatie in strikte volgorde andere maatregelen worden beschouwd: collectieve, individuele en persoonlijke maatregelen. In deze laatste situatie moet de motivatie voor de keuze van een lager beveiligingsniveau in een V&G-plan worden beschreven. Het is voor een dakdekker goed om te weten wat er in zijn eigen Arbocatalogus staat. Je kan daarvoor terecht op de website: www.arbocatalogus-plattedaken.nl Die website kun je op drie manieren raadplegen: 1. Kies een beroep Voor een overzicht van de belangrijkste risico s voor dat beroep, per risico informatie over wet- en regelgeving en de te nemen maatregelen om het risico te voorkomen of te beperken. 2. Kies een risico Voor een algemene beschrijving van het risico en informatie over weten regelgeving. Plus een overzicht van de beroepen in de bitumineuze en kunststof dakbedekkingsbranche die met dit risico te maken hebben. 3. Kies een taak Voor een overzicht van belangrijkste risico s van de verschillende taken. Per risico wordt informatie gegeven over de te nemen maatregelen om het risico te voorkomen of te beperken. [2]
Gezond en Veilig werken op het Dak (C1) In de CAO-verplichte cursus Gezond en Veilig werken op het Dak maak je kennis van de juiste maatregelen bij de meest voorkomende risico s bij het werken op platte daken. Iedereen die in de platte dakenbranche als dakdekker aan de slag gaat moet binnen zes maanden na zijn indiensttreding deze cursus hebben gevolgd. Ook uitzendkrachten en onderaannemers/zzp ers die voor een BIKUDAK-werkgever werken, dienen een bewijs van deelname aan deze cursus te hebben. Er geldt voor deze cursus vanuit de CAO een herhalingstermijn van drie jaar. VAKSCAN (X1) Begin 2017 is artikel 8B van de CAO BIKUDAK uitgebreid met de VakScan. Met dit instrument kan per individu worden vastgesteld of er nog steeds up-to-date wordt gewerkt. Iedere drie jaar volgt iedere uitvoerende werknemer op het dak deze eendaagse cursus, waarin ook de inhoud van de CAO-verplichte herhalingscursus 'Gezond en Veilig Werken op het Dak' (C1) is opgenomen. Bij een bedrijfsongeval Alarmnummer 1-1-2 Belangrijke telefoonnummers: Kantoor: Directie: Uitvoerder: Anders, namelijk: [3]
In dit Dakdekkersboekje komen de volgende onderwerpen aan bod: Inhoud 00. Inleiding... 2 01. PBM... 5 02. Opleiding en instructie... 6 03. Werkplekinstructie... 7 04. Veilige dakopgang... 8 05. Dakrandbeveiliging... 9 06. Individuele valbeveiliging... 10 07. Markeringen... 11 08. Vluchtweg... 11 09. Elektromagnetische straling... 12 10. Lawaai... 13 11. Klimaat... 14 12. Harde wind... 16 13. Bitumenketels... 17 14. Brandpreventie... 17 15. Brandveiligheid - dakdetails... 18 16. Teer, asbest en (kwarts)stof... 19 17. LMRA (Laatste Minuut Risico Analyse)... 20 18. Checklists... 21 19. Als het gezond kan doe het dan... 22 20. De dakdekker en het milieu / recyling... 23 21. Telefoongebruik op het dak... 23 [4]
01. PBM Welke persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) heb je als dakdekker nodig? Altijd De juiste (werk-)handschoenen Veiligheidsschoenen Brandvertragende kleding Indien noodzakelijk: Veiligheids-/bouwhelm Veiligheidsbril Adembescherming Gehoorbescherming Hekwerk (dakrandbeveiliging) Harnas met toebehoren ten behoeve van gebiedsbegrenzing Veiligheidsschoenen Kleding tegen koude Kleding tegen hitte De werkgever is volgens de CAO verplicht de in het rood gedrukte PBM én collectieve- en/of individuele valbeveiligingsmiddelen aan de bij hem in dienst zijnde werknemer ter beschikking te stellen. Ook de andere PBM worden vaak door de werkgever verstrekt. Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentatie: [5]
02. Opleiding en instructie Rol werkgever Iedere werkgever is verplicht om zijn werknemers voor te lichten over de risico s die het werk met zich meebrengt. En ook om hen voor te lichten over de maatregelen die deze risico s helpen beperken of wegnemen. Daarnaast moet de werkgever erop toezien dat de instructies en voorschriften worden nageleefd. Rol werknemer De werknemer is medeverantwoordelijk voor zijn eigen veiligheid en gezondheid. En voor die van zijn collega s. Dat betekent dat werknemers aangesproken kunnen worden op hun gedrag. Gezond en veilig werken doe je met elkaar: de werkgever schept de randvoorwaarden, zoals veilige materiaal en materieel, een goede organisatie, PBM en goede voorlichting, instructie en toezicht. De werknemer moet zich daarnaast gedragen zoals in de instructie en regels is afgesproken. Zzp ers en ingehuurde krachten hebben dezelfde verplichting. Belangrijke websites: Arbocatalogus Platte Daken: www.arbocatalogus-plattedaken.nl CAO BIKUDAK: www.caobikudak.nl CNV Vakmensen: www.cnvvakmensen.nl FNV Bouwen & Wonen: www.fnv.nl Stichting Bedrijfstakregelingen Dakbedekkingsbranche (SBD): www.sbd.nl TECTUM voor Dakvakmanschap: www.tectum.nl Vereniging Dakbedekkingsbranche Nederland VEBIDAK: www.vebidak.nl [6]
03. Werkplekinstructie Werkvoorbereiding Voorafgaand aan de uitvoering van het werk is het erg belangrijk dat de directie of bedrijfsleiding in de offerte en/of bij de opdrachtverstrekking duidelijkheid geeft over: Soort opdracht Gegevens opdrachtgever / hoofdaannemer (contactpersoon) Werklocatie Uit te voeren werkzaamheden Een V&G-plan Inrichting objectlocatie / werkplek In de CAO BIKUDAK staat dat de voorman (voorman-dakdekker A of B) vanuit zijn taakbeschrijving is belast met het toezicht op de veiligheid op het werk en op het gebruik van PBM door de dakdekkers die onder zijn leiding staan. In die lijn past ook dat hij zorg draagt voor de juiste werkplekinrichting. In andere situaties dient de werkgever aan te geven wie verantwoordelijk is voor de werkplekinrichting en het toezicht. Het is verstandig om bij de werkplekinrichting een checklist te gebruiken. Aan het werk (instructie en toezicht) WERKPLEKINRICHTING NIET IN ORDE DAN NIET AAN HET WERK! Voor veilige werkvoorbereiding en werkplekinrichting is het noodzakelijk een start-werkinstructie te organiseren. De werkgever geeft aan hoe en door wie deze instructie voorafgaand aan het werk wordt verzorgd. Dit kan aan de hand van een werkplekinspectieformulier, maar ook door de informatie uit dit boekje te gebruiken. [7]
04. Veilige dakopgang Veilig werken op platte daken begint altijd met een goede bereikbaarheid van het platte dak, de tijdelijke werkplek. Besteed hieraan dan ook de nodige aandacht in de werkvoorbereiding en de afstemming met de opdrachtgever. Mogelijke voorzieningen voor betreden en verlaten van het dak: Bronaanpak Van binnenuit, via deur, door raam, met permanente trap Collectieve maatregelen Personenlift Trappentoren Steiger Hoogwerker (onder specifieke voorwaarden) Gevelladder, kooiladder (met rustbordessen) Individuele maatregelen Aanhaakladder Verplaatsbare ladder Zorg voor opgeruimde looproute en werkplek Markeringen: afzetten werkgebied PBM-gebruik: draag juiste (geprofileerde) werkschoenen en kleding [8]
05. Dakrandbeveiliging Dakrandbeveiliging bestaat uit: leuning op 1 meter hoogte tussenregel (maximale tussenruimte 47 centimeter) schoprand (of dakopstand min. 15 centimeter) Zet bij voorkeur het hele dak af! Eventueel is afzetten van de werkplekzone voldoende met een uitloop van 4 meter naar beide zijden. Maar alleen in combinatie met markering van gevaarlijke zones en de looproute naar de werkplek. Wettelijk verplichting: Indien er sprake is van valgevaar dan moeten er maatregelen worden getroffen! Te denken valt aan: Sparingen. Langs water, een verkeersweg of gevaarlijke obstakels. Bij de opgang van een dak. En wel: o Plaats de dakrandbeveiliging 4 meter aan beide zijden van de ladder, bij een stortkoker, ladderlift, vluchtweg: o Plaats je dakrandbeveiliging 4 meter aan beide zijden van de werkplek. Indien de dakopstand minimaal 1 meter hoog is, of ter plaatse van bouwsteigers (max. 1.50 lager en voldoende breed) is het plaatsen van dakrandbeveiliging niet verplicht. [9]
06. Individuele valbeveiliging Individuele valbeveiliging (harnasgordel) is een PBM en daarmee evenals alle andere PBM de laatste vorm van beveiliging. Collectieve beschermingsmiddelen genieten altijd de voorkeur! (hekken, leuningen, steiger) Veiligheidslijnen en individuele vanggordels alléén toepassen, wanneer het aanbrengen van steiger- of leuningwerk niet hoeft vanwege de aard van de werkzaamheden (zie Arbocatalogus Platte daken; brancheafspraak Voorkomen valgevaar; schema aanpak valgevaar). Aangelijnd werken moet dezelfde bescherming geven als hekwerken! Immers: vallen is geen optie!. Volg voor gebruik van harnasgordels altijd de instructie van de producent/leverancier. Zorg ervoor dat je goed instructie hebt gehad. Aanlijnen altijd de methode van gebiedsbegrenzing (dus werken met een korte vaste lijn, zodat je niet kunt vallen!) Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentaties: [10]
07. Markeringen Als de werkzaamheden op meer dan 4 meter afstand van de dakrand worden uitgevoerd, is een eenvoudige, voor ieder goed zichtbaar blijvende, visuele markering voldoende. Als er een markering in de vorm van rood/wit lint wordt gebruikt, schragen of kunststof kettingen, kan deze afstand tot 2 meter worden beperkt (altijd 1 meter hoog). De werkplek, de plaats waar de materialen op de werkplek zijn opgeslagen én de weg ernaartoe, moeten ook gemarkeerd zijn of worden. 08. Vluchtweg Bij calamiteiten of onvoorziene situaties moet het dak snel te bereiken of te verlaten zijn. Uitgangspunt: twee onafhankelijke vluchtroutes, die naar een veilige plaats leiden. Geen tweede vluchtweg: het werken met open vuur en hete lucht (branden en föhnen) beperken. Tóch met open vuur en/of hete lucht: tref dan de nodige voorzorgsmaatregelen. (bv. een vrije looproute, brandblussers meenemen). Werk ook altijd naar de daktoegang toe; gevaar nooit tussen de dakdekker en de daktoegang! Zie ook: brancheafspraak Voorkom valgevaar op platte daken. [11]
09. Elektromagnetische straling (gsm-masten) Rond GSM-masten bevinden zich elektromagnetische velden. Tijdens werkzaamheden op het dak moet men buiten het straalbereik van de antennes blijven. Opgemerkt zij dat GSM-masten zich vaak buiten een verticale afstand van 0.5 meter van de uit te voeren werkzaamheden op het dak bevinden en het gevaar daarom beperkt zal zijn. Maar let in ieder geval op onderstaande punten: Bij enkelvoudige GSM-antennes horizontaal minimaal 3 meter en verticaal 0,5 meter afstand houden. Bronaanpak Laat GSM-antenne (tijdelijk) uitzetten door netwerkbeheerder / gebouweigenaar Vraag om verklaring dat de antenne geen gezondheidsschade veroorzaakt Collectieve maatregelen Geef specifieke instructie over mogelijke gezondheidsschade door blootstelling Kies voor een andere werkmethodiek Voorkom blootstelling aan straling Individuele maatregelen Blijf op een veilige afstand van de GSM-antenne, minstens 3 meter in horizontale en een halve meter in verticale richting Gebruik stralingsmeter (hoogfrequente veldsterktemeter) [12]
10. Lawaai In de platte dakenbranche wordt gebruik gemaakt van machines en gereedschappen die veel geluid maken. Geluid horen we de hele dag, maar soms is geluid schadelijk. Ongewenst geluid noemen we lawaai. Lawaai kan het gehoor beschadigen. Hoe harder het geluid en hoe langer de blootstelling, des te groter de kans op schade (lawaaidoofheid). Deze gehoorschade is vaak blijvend, het gehoor herstelt zich niet. Wetgeving: Geluidsniveau dagelijkse dosis boven 80 db(a) is schadelijk voor de gezondheid. Bij overschrijding moet de werkgever maatregelen nemen. Bronaanpak Zet geluidsarme apparaten en machines in Collectieve maatregelen Isoleren / afschermen machine Dempen uitlaat Andere werkmethodiek Onderhoud, inspectie, keuring Individuele maatregelen Juist gebruik Pas PBM gehoorbescherming toe, zoals otoplastieken of oordoppen Maak gebruik van aanbod gehoortest (1x per 4 jaar) Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentatie: [13]
11. Klimaat Het klimaat op de werkplek kan van invloed zijn op je gezondheid en veiligheid. Een dakdekker werkt buiten. Werken in weer en wind kan belastend zijn, maar ook werken in extreme hitte is niet gezond. Een dakdekker kan te maken krijgen met extreme weersomstandigheden. Hierbij valt te denken aan: Kou Hitte Harde wind Neerslag Onweer Zorg dat je op weersinvloeden bent voorbereid! Je bent als dakdekker niet verplicht je werkzaamheden in de buitenlucht aan te vangen dan wel voort te zetten bij sneeuw of ijzel of indien sprake is van een glad dak. (CAO BIKUDAK) Je bent niet verplicht je werkzaamheden in de buitenlucht aan te vangen dan wel voort te zetten indien sprake is van een gevoelstemperatuur van 6 graden Celsius of lager. (CAO BIKUDAK) Je bent niet verplicht je werkzaamheden in de buitenlucht aan te vangen dan wel voort te zetten bij een temperatuur van 40 graden Celsius of hoger, gemeten op een hoogte van 1,50 meter boven de werkplek. (CAO BIKUDAK) [14]
De kleding van de werknemer moet voldoen aan kwaliteitseisen. Zo moet de kleding voldoende bescherming bieden tegen kou, zon, regen en wind en ademend zijn. Kou: muts, doorwerkjas, laarzen, handschoenen. Zorg tevens voor voldoende warme dranken. Hitte: pet met nekflap, lichte kleding (lange mouwen), zonnebrandcrème, koele rust-/pauzeruimte. Zorg tevens voor voldoende gekoelde dranken. Het lichaam (de huid) moet worden beschermd tegen invloeden van buitenaf. Overmatige zon is een werkgerelateerd risico voor dakdekkers. Gezien het grote risico op huidkanker bij overmatige blootstelling aan UV-straling is het werken met ontbloot bovenlichaam verboden. Onder meer daarom wordt ook ook het dragen van een korte broek ontraden. Neerslag: doorwerkjas, veiligheidslaarzen, regenpak Onweer: dak onmiddellijk verlaten en veilige schuilplaats zoeken Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentatie(s): [15]
12. Harde wind Harde wind kan het werken op daken hinderen of zelfs onmogelijk maken. Het is moeilijk aan te geven wanneer we van harde wind spreken. Dit is sterk afhankelijk van o.a. de hoogte, de omgeving en de vorm van het gebouw. Verder zijn de werkzaamheden die verricht worden en de te gebruiken materialen ook van invloed op de mogelijke gevaren tijdens werken bij harde wind. Richtlijn (vuistregel): Windkracht 5 of lager, geen beperking Windkracht 6, max. hoogte 10 meter. Windkracht 7, max. hoogte 3 meter Extra alertheid bij plaatsen en gebruik van ladders, vooral boven 5 meter hoogte. Aanbevelingen: Maak goede afspraken over het staken van werk bij harde wind. Neem tijdig maatregelen tegen op- en wegwaaien van materialen. Harde wind: Materialen ballasten en veiligstellen tegen opwaaien Vanaf windkracht 6: geen ladders meer inzetten. Boven windkracht 8: werkzaamheden staken. Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentie: [16]
13. Bitumenketels Altijd: 2 ABC 12 kg blussers bij de ketel, of bluspoeder Bitumenketel met thermostaat/temperatuurbegrenzer Plaatsen in lekbak van voldoende inhoud op een onbrandbare ondergrond Gasfles op minimaal 5 meter afstand van de ketel opstellen Bitumenketel moet afsluitbaar zijn (deksel met slot) BITUMENKETEL NOOIT ONBEHEERD AAN LATEN STAAN! Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentatie: 14. Brandpreventie Brandpreventie is altijd verplicht bij: Branden (Open vuur) en Föhnen. Verplichting (Arbocatalogus Platte daken): 2 ABC blussers van 12 kg per werkplek Aanbevelingen om mee te nemen naar de werkplek: Brand-/blusdekens, koelgel, emmer schoon water en mobiele telefoon (voor hulp bij nood) LET OP: Brandblussers moeten gekeurd en verzegeld zijn. Brandblussers plaatsen op een goed zichtbare, goed bereikbare plaats, zo dicht mogelijk bij de werkplek. Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentatie [17]
15. Brandveiligheid - dakdetails Constructie van het dak Werken met open vuur is risicovol, vooral bij werk aan detailleringen zoals opgaand werk, opstanden en dakranden. Vermijd op deze plaatsen het gebruik van open vuur. Probeer schoorsteenwerking te voorkomen en pas de details aan op het werken met open vuur. In of tegen opgaande gevels is open vuur verboden (NEN 6050). Aanbevelingen: Kieren dicht zetten met zelfklevende strook Gevelbeplating verwijderen Zelfklevende randstroken toepassen Onbrandbare isolatie toepassen bij detailleringen Nooit: PUR, PIR of EPS onder doorvoeren Geen handelingen op goed geluk uitvoeren In de Arbocatalogus Platte daken staan afspraken en aanbevelingen voor het organiseren van brandveilig werken op daken. De NEN 6050 is hierop een nuttige aanvulling. Vraag hierover meer informatie aan je werkgever. Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentatie: [18]
16. Teer, asbest en (kwarts)stof 16.1 Teerhoudende dakbedekking bevat P.A.K. (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen). Bij werkzaamheden aan en het slopen van teerhoudende dakbedekking zijn maatregelen noodzakelijk. Altijd: De juiste handschoenen Stofdichte wegwerpoverall Adembescherming o Masker (type TM 3P) kortdurend werk o Helm of kap (type TH 3P) Deze werkzaamheden mogen niet door jeugdigen worden uitgevoerd! 16.2 Asbesthoudende materialen mogen alleen worden verwijderd door bedrijven die daartoe gecertificeerd zijn. 16.3 (Kwarts)stof: [19]
17. LMRA (Laatste Minuut Risico Analyse) Wat is een LMRA? Een korte algemene risicobeoordeling door de dakdekker van de uit te voeren klus of taak Tijdsbesteding niet meer dan 1 minuut; géén formulieren invul-len Het is een mentaal proces, zit tussen de oren LMRA bevat 3 stappen 1. Beoordelen van de gevaren 2. Maatregelen 3. Actie KORTOM: eerst KIJKEN, dan DENKEN en dan pas DOEN Wanneer? Op ieder moment van de dag, op jouw werkplek en vóór aanvang van alle werkzaamheden. [20]
18. Checklists [21]
19. Als het gezond kan doe het dan Werken in de dakbedekkingsbranche is lichamelijk zwaar werk. Dagelijks tilt en draagt een dakdekker zware materialen, staat hij langdurig gebogen te werken, moet hij veel knielen en hurken en maakt hij vaak dezelfde bewegingen met armen en schouders. Het is niet verwonderlijk dat een groot deel van het verzuim wordt veroorzaakt door klachten aan het bewegingsapparaat. Gezond werken TIPS 1. Zorg dat je fit bent 2. Eerst kijken, dan denken, dan doen (zie LMRA, pag. 20) 3. Til handmatig niet meer dan 25 kg (per persoon) 4. Gebruik Arbohulpmiddelen en machines 5. Let op je werkhouding Werk slim Bij dakdekken heb je meestal veel materiaal nodig. Maak vooraf afspraken over transport naar en op het dak. Overleg over de opslag overleg maakt je werk dus ook een stuk lichter. Het scheelt een hoop extra til- en sjouwwerk en ergernis! Zie website www.sbd.nl: de toolbox presentaties: [22]
20. De dakdekker en het milieu / recyling Veel bedrijven begrijpen inmiddels dat aandacht voor duurzaam dakbehoud en gezond en veilig werken uitstekend kunnen samengaan. Dit geldt met name bij de aanpak van gevaarlijke stoffen (en het terugdringen van fysieke belasting). Veelal worden de afspraken over milieubeheer dan ook in de bedrijfs-ri&e opgenomen. Ook richten steeds meer bedrijven zich op recycling van vrijkomend dakafval. Jij kan als dakdekker daar ook een rol in vervullen. (zie: www.brn.nl en www.vekudakrecycling.nl). 21. Telefoongebruik op het dak Een telefoon of tablet op het dak kan heel nuttig zijn. Voor (BHV-) communicatie in geval van nood of het doorgeven en doornemen van instructies. Of als camera voor het vastleggen van wijzigingen in de opdracht, condities van het dak en kwaliteit Arbo maatregelen. Maar telefoneren is niet zonder gevaar. Blijf gefocust op veilig werken. Gebruik de telefoon dus alleen op veilige plaatsen. Zie het bedrijfsreglement voor afspraken over telefoongebruik. Meer specifieke informatie en voorlichting wordt door SBD gegeven. Arbovoorlichters SBD Regio Noord: Paul Aalders (06-51806477) Regio Zuid: Ad Verhoeven (06-51806414) WWW.SBD.NL [23]
Dit boekje is een uitgave van: Stichting Bedrijfstakregelingen Dakbedekkingsbranche Groningenhaven 4, 3433 PE Nieuwegein Postbus 1470, 3430 BL Nieuwegein T (030) 606 21 12, F (030) 223 80 82 KvK Utrecht 30184493 Deze uitgave is tot stand gekomen dankzij subsidie ESF NB: Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. [24]