Bouw De sector bouwnijverheid bestaat uit een diversiteit aan bedrijven. Belangrijke bedrijfsgroepen zijn: Aannemersbedrijven Burgerlijke en Utiliteitsbouw (algemeen en gespecialiseerd)* Aannemersbedrijven Grond-, Water- en Wegenbouw (algemeen en gespecialiseerd)* Installatiebedrijven (elektrotechnisch en werktuigbouwkundig) Afbouwbedrijven (schilders, stukadoors, overige vloeren- en wandafwerkingsbedrijven) *Gespecialiseerde aannemersbedrijven zijn bijvoorbeeld: dakdekkers, metselaars, voegers, slopers, stratenmakers, kabelleggers, hei- en funderingsbedrijven. Trends Terugtredende overheid; het budget van de overheid krimpt en prioriteit gaat uit naar verminderde regeldruk en bureaucratie; Toenemend belang duurzaamheid; meer aandacht voor duurzaam bouwen door zowel opdrachtgever als bouwer; Verschuiving van grootschalige nieuwbouw in buitengebied naar kleinschalige (her-) bouw in bestaande situatie; Verdere individualisering leidt tot diversere klantvraag; Supply Chain Management; samenwerking tussen bedrijven door voorwaartse (richting planontwikkeling en ontwerp) of achterwaartse integratie (richting beheer, onderhoud) in het bouwproces; Als reactie op vorige trend is sprake van groeit toenemende aandacht voor virtueel bouwen oftewel Building Information Modeling (BIM). Dit is een model (database) waarin gegevens van architect, constructeur, installateur en aannemer worden verwerkt; Verdergaande standaardisering; prefabricage en standaardisering zullen doorzetten. Kansen en bedreigingen Kansen Professionalisering op het vlak van samenwerking is niet vrijblijvend maar noodzaak mede met het oog op het terugdringen van faalkosten; Nederland vergrijst, waardoor de vraag naar huisvesting verandert. Voorbeelden hiervan zijn woonconcepten voor jonge koopkrachtige senioren en hoogkwalitatieve woonzorgvoorzieningen voor oudere senioren; Het gebruik en de toepassing van Social Media neemt een verdere vlucht en biedt kansen voor positionering; Bouwen op grote uitleglocaties maakt steeds meer plaats voor binnenstedelijk bouwen. Samenwerking tussen de bouwpartijen, gemeenten en woningcorporaties wordt hierdoor steeds belangrijker; Duurzaam bouwen en energiebesparing komen steeds hoger op de wensenlijst van overheden, consumenten en bedrijfsleven met een huisvestingsbehoefte; Rabobank Cijfers & Trends, 31 december 2014 pagina 1 van 6
een huisvestingsbehoefte; Een bouwopdracht bestaat steeds vaker niet alleen uit de realisatie van een bouwwerk, maar ook uit ontwerp, engineering, financiering, onderhoud of exploitatie ervan; Bouwen wordt meer en meer een (goedkope) commodity. Zelfbouwconcepten vertonen een duidelijke opmars; Bedreigingen Bouw- en infrastructurele projecten worden gekenmerkt door toenemende complexiteit. Overheid/opdrachtgevers leggen risico s steeds meer bij de opdrachtnemer wat ook het risicoprofiel voor de financiers kan verhogen; Geïntegreerde contracten zijn in opkomst en juridisering vergt steeds meer juridische en fiscale kennis; Vergrijzing en ontgroening leiden ook tot arbeidsmarktproblematiek in kwantitatief en kwalitatief opzicht. Rabobank Cijfers & Trends, 31 december 2014 pagina 2 van 6
Perspectief Volume(ontwikkeling) 2014 wordt breed beschouwd als een overgangsjaar. De Rabobank verwacht voor het eerst sinds het uitbreken van de crisis een stabilisatie voor de gehele bouwsector. Voor het eerst laat ook het aantal faillissementen weer een daling zien. Veel bedrijven in de sector zijn echter door hun financiële reserves en het is smachten naar betere tijden. Met name in de woningmarkt is een licht positief sentiment waar te nemen. In 2014 vertaalt zich dit nog niet in groei van de aantallen nieuw opgeleverde woningen. Met name woningcorporaties hebben hun investeringen in nieuwe woningen aanzienlijk teruggeschroefd. De regionale verschillen zijn echter groot en urbanisatie leidt in en rondom de grote steden wel degelijk al tot meer dynamiek in de woningmarkt. Renovatie en onderhoud heeft zich dit jaar kunnen herstellen, wellicht mede dankzij het verlaagde BTW-tarief op deze werkzaamheden. Deze maatregel is verlengd naar 1-7-2015. De concurrentie in de sector is onverminderd groot en zo ook de honger naar bouwproductie. In de aanbestedingsmarkt wordt op het scherpst van de snede ingeschreven. Het sentiment in de sector is echter aan het kantelen in de hoop en de verwachting dat het dal bereikt is. Vanaf de tweede helft 2015 verwacht de Rabobank een sterk en bestendig herstel; het volume van de bouwsector neemt hierbij jaarlijks toe met ca 3%. De woningbouw neemt het voortouw in het herstel met een groei van bijna 6%. De groei zal gepaard gaan met een hogere productiviteit en lagere algemene kosten. De werkgelegenheid herstelt, maar niet evenredig. Van belang is dat de overheid geen beperkende maatregelen afkondigt om haar financieringstekort te beperken. De bouwsector als aanjager van een belangrijk deel van de economie is hier niet bij gebaat. Voornaamste trends In de bouwsector is een aantal items hot, namelijk ketensamenwerking, transformatie, duurzaamheid en creatie van toekomstbesteding vastgoed. Unaniem is de sector het er over eens dat de schakels in keten gedwongen zullen worden samen te werken teneinde consumenten/bedrijven nieuwe producten en productiemethoden te bieden. Vele initiatieven zijn al jaren bekend, maar lijken omarmd te gaan worden in een streven naar klantgerichte huisvestingsvormen. Een deel van deze initiatieven omvat transformatie van langjarig leegstaande panden (veelal kantoren) naar (studenten)woonruimte, zorgwoningen en themacentra. Vooral beleggers zullen nadrukkelijker gaan inzetten op toekomstbestendig vastgoed, ofwel naar hergebruiksmogelijkheden in het belang van waarde behoudt. Alle initiatieven hebben hierbij één zaak gemeen: duurzaamheid is geen onderscheidend kenmerk meer, maar een basisvoorwaarde. Gezien de trends in de bouwsector is het bij veel marktpartijen de hoogste tijd te komen tot duidelijke keuzes vastgelegd in een heldere visie en strategie. Vraag Woningbouw: De woningbouwproductie is in 2013 fors gedaald. De nieuwbouw liep met meer dan 10% terug. Sinds het uitbreken van de crisis is de nieuwbouwproductie met 40% gedaald. Het aantal l bouwvergunningen vertoont echter een stijging en in 2015 zal de nieuwbouwproductie van woningen met 8% groeien (bron EIB, bewerking Rabobank). De herstel- en verbouwproductie zal in 2014 en 2015 licht stijgen mede door maatregelen uit het Energieakkoord en de verlaagde BTW maatregel. Op middellange termijn zal demografische druk en een gunstigere economische ontwikkeling zorgen voor herstel van de woningvraag. Indien verdere restrictieve maatregelen richting de woningmarkt uitblijven, kan de woningnieuwbouwproductie op de middellange termijn (2016-2019) met gemiddeld 9% per jaar toenemen (Bron: EIB, bewerking Rabobank). Rabobank Cijfers & Trends, 31 december 2014 pagina 3 van 6
termijn (2016-2019) met gemiddeld 9% per jaar toenemen (Bron: EIB, bewerking Rabobank). Utiliteitsbouw: In 2013 lag het volume van de utiliteitsbouwproductie meer dan 25% lager dan in 2008. De economische crisis heeft met name de marktsectoren geraakt, waarbij de nieuwbouw van kantoren en bedrijfsgebouwen meer dan gehalveerd is. Aan de voortdurende krimp lijkt echter dit jaar een einde te komen. In 2013 daalde de totale utiliteitsbouwproductie weliswaar nog met 4% (EIB), maar 2014 wordt uitgegaan van een stabilisatie (bron EIB, bewerking Rabobank). Opmerkelijk is dat de bouwvolumes voor de zorg in 2013 en 2014 sterk afnemen. De sector lijkt hard te worden getroffen door een opeenvolging van veranderingen in beleid, onzekerheid over de gevolgen daarvan en de economische crisis. Vanaf 2015 zal de utiliteitsbouw naar verwachting profiteren van de weer aantrekkende economische groei. Langjarig wordt de gemiddelde groei geraamd op 2% per jaar. Dit is overigens zeer gematigd in het licht van de forse productiedalingen in eerdere jaren. Budgettaire restricties bij de overheden en een aanvankelijk hoge leegstand in de marktsectoren beperken de kracht van het herstel in de komende jaren (Bron: EIB). Grond-, water- en wegenbouw: De gww-productie is in 2013 met 3% gedaald. De krimp trad op bij alle opdrachtgevers en had vooral te maken met overheidsbezuinigingen en ongunstige ontwikkelingen in de economie en de woningbouw. Ook voor 2014 wordt voor de totale gww-markt in Nederland nog een kleine krimp verwacht.. krimp. In 2015 groeit de gww-productie met 1-2%. Sterke groei in de woningbouw, doorzettend economisch herstel en toenemende investeringen in waterveiligheid zijn hiervoor verantwoordelijk. De overheidsfinanciën bij Rijk en gemeenten staan echter nog onder druk. Voor de periode 2016-2019 wordt bij alle opdrachtgevers groei van de gww-productie verwacht. Met name de onderhoudsmarkt zal relatief sterk herstel vertonen met gemiddeld 2% groei per jaar (Bron: EIB, bewerking Rabobank). Aanbod Aantal bedrijven Nederland telt circa 140.000 bedrijven in de bouwnijverheid. De meeste hiervan (circa 135.000) behoren tot het kleinbedrijf (tot 10 werknemers). Tot het middenbedrijf (10 tot 100 werknemers) worden ruim 5.000 bedrijven gerekend en 320 ondernemingen vallen onder de noemer grootbedrijf (meer dan 100 werknemers). (Bron: CBS, 2014 is een voorlopig cijfer). Omzet De verschillen in de bouw zijn groot. Het is dan ook zeer belangrijk om te weten in welk(e) segment(en) de onderneming actief is. Zie onderstaande tabel waarin de productie in de bouw voor de komende jaren is opgenomen, onderverdeeld naar de verschillende segmenten. Bouwproductie * per sector 2012-2019, jaarlijkse veranderingen (%) 2013 EIB 2014* Rabo 2015 * Rabo 2019* Rabo Woningbouw -9.0% -0.5% 5.0% 6.5% Rabobank Cijfers & Trends, 31 december 2014 pagina 4 van 6
Nieuwbouw -11.5% -2.0% 8.0% 8.0% Herstel en verbouw -4.8% 2.0% 0.5% 4.0% Utliliteitsbouw -4.0% 0.0% 2.0% 2.5% Nieuwbouw -5.0% -1.0% 1.0% 1.5% Herstel en verbouw -2.0% 2.0% 3.0% 3.5% GWW -3.0% -1.0% 1.5% 2.0% Nieuwbouw -3.5% -1.5% 1.5% 2.0% Onderhoud -2.5% 0.0% 1.0% 1.5% Externe onderaanneming -4.5% 0.0% 3.0% 3.0% Onderhoud Gebouwen 1.5% 0.5% 0.5% 1.0% Totaal -4.5% 0.0% 2.5% 3.0% *)Raming Bron: EIB, bewerking Rabobank Rabobank Cijfers & Trends, 31 december 2014 pagina 5 van 6
Achtergrondinformatie Vakbladen Cobouw Bouwwereld GWW krant Bouwkennis PropertyNL Fosag actueel Organisaties Naam Bouwend Nederland Aannemersfederatie Bouw & Infra Nederland URL www.bouwendnederland.nl www.aannemersfederatie.nl Rabobank Cijfers & Trends Al meer dan vijfendertig jaar biedt de Rabobank met Cijfers & Trends betrouwbare branche-informatie. Via www.rabobank.nl/cijfersentrends is deze informatie gratis te raadplegen. U vindt er onze thema-updates, branche-informatie en sectorprognoses. Ook kunt u de prestaties van uw bedrijf vergelijken met die van andere bedrijven in uw branche. Rabobank Cijfers & Trends, 31 december 2014 pagina 6 van 6