IML Interdepartementale Management Leergang
Lange Voorhout 46 2514 EG Den Haag 070-30 24 910 www.nsob.nl info@nsob.nl
Voorwoord Geen grotere complexiteit, geen grotere ingewikkeldheid dan in de omgeving van het openbaar bestuur. Publieke managers moeten gevoelig zijn voor maatschappelijke ontwikkelingen en de patronen daarin begrijpen. De persoon van de publieke manager is daarbij van groot gewicht, in termen van professionaliteit maar ook van persoonlijke effectiviteit. Vanuit deze basisgedachte hebben de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) en managementadviesbureau Berenschot destijds de Interdepartementale Management Leergang (IML) vorm gegeven. De kwaliteit van de NSOB als hoogwaardig opleidingsinstituut en de kwaliteit van Berenschot als geavanceerd adviesbureau voor de overheid, vormen de juiste combinatie om het topsegment van het openbaar Van eenzijdige kennisoverdracht is in de IML geen sprake bestuur een grensverleggende leergang te bieden. Het uiteindelijke doel van de leergang is om de deelnemers een breder en diepgaander perspectief te bieden, dat state of the art kennis, professionele en persoonlijke reflectie en praktijkgerichtheid verbindt. Het interdepartementale karakter van de leergang draagt hier heel sterk aan bij. Verschillen en overeenkomsten in werkwijzen en culturen van andere departementen, uitvoeringsorganisaties en toezichthouders zijn een belangrijke bron van inspiratie en confrontatie. Routines en vanzelfsprekendheden kunnen zo worden doorbroken. Van eenzijdige kennisoverdracht is in de IML geen sprake. Topdocenten zijn vanuit verschillende disciplines geselecteerd om de discussie met de deelnemers -die uitzonderlijk veel kennis en ervaring meebrengen- aan te gaan, waardoor een intensieve interactie ontstaat. Dat is de meest inspirerende vorm van leren die er bestaat. Prof. dr. Paul H.A. Frissen is decaan van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg (UvT). Hij is lid van Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO). Daarnaast is hij zelfstandig bestuurskundig adviseur. Hij publiceerde onder meer De virtuele staat, De lege staat en De staat. Een drieluik. Prof. dr. Paul H.A. Frissen 1
Op initiatief van de departementen en in opdracht van de minister van Binnenlandse Zaken hebben de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) en Berenschot in 1996 de Interdepartementale Management Leergang (IML) ontwikkeld. De Interdepartementale Management Leergang (IML) De IML is georiënteerd op leidinggeven en op leiderschap. Het gaat daarbij niet zozeer over leidinggeven in de strikt instrumentele zin, maar meer over de competenties waar een leidinggevende in de publieke sector over moet beschikken. De vraag hoe je als manager in een beleidscontext inhoud met proces kunt verbinden, staat hierbij centraal. De rol van inhoudelijk adviseur, die van procesontwerper en organisator worden dan ook voortdurend afgewisseld. Deelnemers aan de IML ervaren deze periode als zeer waardevol. Ze verdiepen in korte tijd hun inhoudelijke kennis over vraagstukken die hen regelmatig bezighouden, hebben daartoe diepgaande discussies met topdocenten en practitioners en leren binnen het vertrouwde verband van de leergroepen veel over zichzelf als manager. 2
De perfecte combinatie tussen praktijk, theorie en zelfreflectie Ministeries en hun uitvoeringsorganisaties stellen hoge eisen aan de leiderschapskwaliteiten van hun managers. In tegenstelling tot leidinggevenden in het bedrijfsleven moeten overheidsmanagers steeds rekening houden met de politiek bestuurlijke omgeving waarin ze werken. Ook zijn de vraagstukken waar overheidsmanagers mee van doen hebben beduidend complexer: niet het eigen belang voert de boventoon, maar brede maatschappelijke vraagstukken zijn aan de orde. Daarnaast is tegenstrijdigheid tussen vraagstukken en hun oplossingen eerder regel dan uitzondering. Dit vergt een grensoverschrijdende werkhouding van de overheidsmanager. Hij of zij moet verder kijken dan het eigen departement om de juiste oplossingen te vinden. En alsof dit alles nog niet ingewikkeld genoeg is, opereren overheidsmanagers ook nog in een glazen huis. Elke stap die wordt gedaan, komt in de openbaarheid. Om deze factoren goed het hoofd te kunnen bieden, is voortdurende verdieping en verbreding van kennis en inzicht onontbeerlijk. Het probleem is echter dat er voor mensen die een hoge positie bekleden ogenschijnlijk minder geïnstitutionaliseerde leermogelijkheden zijn. Het interdepartementale karakter én het feit dat zowel beleidsmakers als beleidsuitvoerders deelnemen aan de leergang, zorgen voor nieuwe zienswijzen. De Interdepartementale Management Leergang (IML) biedt hierin uitkomst. De leergang biedt de perfecte combinatie tussen praktijk en persoonlijke ontwikkeling, theorie en zelfreflectie. Het interdepartementale karakter én het feit dat zowel beleidsmakers als beleidsuitvoerders deelnemen aan de leergang, zorgen ervoor dat er nieuwe zienswijzen ontwikkeld kunnen worden die de deelnemers helpen in de voortgang van hun ontwikkeling en daarmee vaak hun carrière. Kortom, het is een prachtige periode voor topambtenaren die leidt tot onmisbare verbreding en verdieping. Drs. Ludy Geut is sinds 1999 aan de NSOB verbonden als codecaan. Daarnaast is hij kerndocent van de IML en samen met Paul Frissen representant van de opleiding in het curatorium. Tevens is hij werkzaam bij Berenschot BV, een management-adviesbureau met zo n 400 medewerkers in de Benelux. In de functie van directeur Public Management adviseert hij de bestuurlijke en ambtelijke top van overheids- en non-profitorganisaties op het gebied van strategiebepaling, beleidsontwikkeling en bestuurlijke samenwerking. Drs. Ludy Geut 3
Opbouw van de IML De kern van de IML bestaat uit 5 modules. Elke module kent een hoofdvraag. Die hoofdvraag wordt behandeld in drie verschillende werkvormen: praktijk en persoonlijke effectiviteit (P-deel), theorie (T-deel) reflectie (R-deel) Praktijk en persoonlijke effectiviteit (P-deel) Per module vindt er een praktijkdag plaats. Deze praktijkdagen bestaan uit twee onderdelen. In het eerste onderdeel werken de deelnemers in studiegroepen van ongeveer vijf personen aan verschillende casestudies. Deze cases worden ontleend uit de werksituaties van de deelnemers zelf, waardoor een dossier ontstaat dat ook in de praktijk bruikbaar is. Tijdens de theoriedagen (tweede fase) wordt de case gepresenteerd. Het tweede onderdeel van de praktijkdagen bestaat uit het versterken van de persoonlijke effectiviteit door het vergroten van zelfinzicht. Dit gebeurt door verschillende aspecten van persoonlijke effectiviteit te belichten en door een persoonlijkheidstest af te nemen. Maar ook vanuit de eigen studiegroep ontvangen de deelnemers feedback, waardoor meer inzicht in het eigen handelen wordt verkregen. Het uitwerken van eigen praktijksituaties, het doen van werkstages en het maken van een eindopdracht geven de IML meer diepgang door het zelf te ervaren. Hoofdvraag in de modules MODULE 1 WELKE VARIËTEIT TEKENT ZICH AF IN HET PATROON VAN OVERHEIDSHANDELEN, DE VERHOUDING TUSSEN OVERHEID EN SAMENLEVING EN DE RELATIE TUSSEN MARKT EN OVERHEID? MODULE 2 WELKE POSITIE NEEMT NEDERLAND IN DE EUROPESE ONTWIKKELING IN EN WAT BETEKENT DIT VOOR DE NATIONALE BELEIDSVORMING? MODULE 3 WELKE ONTWIKKELINGEN DOEN ZICH VOOR IN DE RELATIE TUSSEN POLITIEKE LEIDING EN AMBTELIJKE ORGANISATIE IN DE NEDERLANDSE VERHOUDINGEN? MODULE 4 WELKE LESSEN KUNNEN GETROKKEN WORDEN UIT DE ORGANISATIELEER VOOR HET VERANDEREN VAN DE ORGANISATIES IN DE PUBLIEKE SECTOR? 4 MODULE 5 WELKE TRANSFORMATIES DOEN ZICH VOOR IN DE CONTEXT VAN HET OPENBAAR BESTUUR EN WAT IS DE CONCRETE DOORWERKING DAARVAN EN HOE VALT DIE DOORWERKING TE BEVORDEREN?
Theorie (T-deel) De tweede fase omvat twee aaneengesloten dagen, de zogenaamde theoriedagen. Op de eerste dag staan de cases van de verschillende leergroepen centraal. Zij vormen voor de docenten de grondstof voor de tweede dag, waarop de docenten door toevoeging van theoretische concepten, verdieping van het inzicht in de hoofdvraag nastreven. Uiteraard wordt ook tijdens de tweedaagse bijeenkomst in verschillende werkvormen gewerkt. Aan het eind van elke tweede fase geeft de kerndocent een (individuele- of groeps)opdracht ter voorbereiding op de derde fase. Op de theoriedagen werden stuk voor stuk interessante thema s aangedragen door prominente sprekers. Reflectie (R-deel) In de derde fase van de module voeren de deelnemers tijdens een reflectiedag een intensief gesprek met de kerndocent en met ervaren personen uit de praktijk van het openbaar bestuur ( practitioners ) over de thematiek van de module. Deze ontmoetingen bereiden de deelnemers in de eigen leergroepen voor. De kerndocenten van de module zullen de praktijkervaringen verbinden met de theoretische concepten uit de tweede fase. Een kernvraag in de reflectiedag is wat heb ik ontleend aan de module, wat en hoe heb ik geleerd en hoe kan ik de verworven inzichten in mijn eigen beroepspraktijk benutten? De reflectiedag mondt uit in een brief die de deelnemers richten aan hun mentor over het geleerde in de module als geheel. Deze brief geeft aan, of en zo ja welk vervolg de deelnemer aan de module wil geven in zijn eigen werk. De IML heeft mij gestimuleerd verder na te denken over hetgeen ik wil, belangrijk vind en waarin ik wel en niet goed ben. 5
Eindopdracht De eindopdracht betreft actuele onderwerpen die worden uitgevoerd in opdracht van een directeur-generaal of secretaris-generaal, die ook de resultaten in ontvangst neemt. In de eindopdracht wordt de kennis en ervaring van de vijf modules geïntegreerd. Het product is een rapport en een presentatie voor een jury, waarin ook de opdrachtgever zit. De IML is een verrijking van je bagage en je neemt er zeker zaken van over in je dagelijkse denken en handelen. Overigens niet alleen op het werk maar ook in andere (privé) situaties. Begeleiding Tijdens de leergang onderhoudt de deelnemer regelmatig contact met zijn/haar leidinggevende over de voortgang van de leergang en de persoonlijke ervaringen die daarin zijn opgedaan. Daarnaast kiest de deelnemer een persoonlijke mentor met wie gesproken kan worden over de ervaringen uit de IML in relatie tot het eigen functioneren en de loopbaanopvattingen die de deelnemer heeft. Deze mentor kan de werksituatie van de deelnemer goed beoordelen, maar werkt niet dagelijks met hem of haar samen. In de regel houdt de deelnemer na elke module een gesprek met de mentor. Algemeen Een persoonlijke intake door de leercoach gaat aan de vijf modules vooraf. Tijdens deze intake worden de persoonlijke leerdoelen vastgesteld. De deelnemers leren elkaar en de programmaleiding kennen tijdens een introductiedag. De doorlooptijd van de leergang is 15 maanden; de totale studiebelasting bedraagt 600 uur. De leergang wordt afgesloten met een gezamenlijke slotbijeenkomst intake start programma T-dagen T-dagen T-dagen T-dagen T-dagen e i n d o p d r a c h t toetsing en afsluiting 6
Doelgroep De IML is bedoeld voor managers binnen de rijksdienst in de schalen 14 en hoger, afkomstig uit verschillende departementen inclusief uitvoeringsorganisaties die inhoud met proces willen verbinden. De IML is daarmee een opleiding voor hogere ambtenaren in de gehele rijksdienst. Beleidsmakers, uitvoerders en toezichthouders namen deel aan de IML, evenals staf- en lijnafdelingen. En ook de meeste departementen waren vertegenwoordigd. Een prima balans! Selectie Deelname aan het IML-traject is mogelijk nadat een kandidaat door het eigen departement is geselecteerd. De departementen zien er nauwlettend op toe dat deze kandidaten gemotiveerd aan het leertraject starten en niet verplicht worden deel te nemen. Curatorium van de leergang De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties fungeerde als opdrachtgever voor de ontwikkeling van de leergang. Vanuit de vergadering van secretarissen-generaal is een curatorium ingesteld ter begeleiding van het ontwikkelingstraject van de IML en voor de kwaliteitsbewaking bij de praktische uitvoering van de leergang. Certificaat Deelnemers die met goede inzet aan de opleiding hebben deelgenomen ontvangen een certificaat. Indien de programmaleiding van mening is dat de inzet van de deelnemer onvoldoende is, zal het certificaat onthouden worden. De programmaleiding kan besluiten dat een deelnemer de opleiding tussentijds moet beëindigen. 7
Docenten De docenten van de leergang zijn allen hoogleraar en vooraanstaande deskundigen wat betreft de thematiek van hun module. O.a. de volgende docenten werken aan de opleiding mee: Prof. dr. P.H.A. Frissen Decaan NSOB Prof. dr. M.J.W. van Twist Decaan NSOB Prof. dr. R.J. in t Veld Voorzitter RMNO Prof.dr. J.J. Boonstra Universiteit van Amsterdam, rector Sioo Drs. L. Geut directeur Berenschot Public Management Prof. mr. K.J.M. Mortelmans Universiteit Utrecht Prof. dr. M.A. Hajer Universiteit van Amsterdam Mr. A. Geelhoed Europees Hof van Justitie De meeste docenten wisten je van de gebaande paden te krijgen en je op andere wijzen tegen zaken aan te laten kijken. Een prima prestatie. Kosten De kosten voor deze leergang bedragen 15.500 (prijsniveau 2005) inclusief studiemateriaal en verblijfkosten. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de NSOB: Lange Voorhout 46 2514 EG Den Haag tel. 070 3024921 fax. 070 3024911 e-mail: iml@nsob.nl internet: www.nsob.nl 8
Colofon Interviews en redactie Fotografie Vormgeving Strait Solutions Sander F. de Wilde x-hoogte, visuele communicatie Drukwerk Drukkerij Groels
Lange Voorhout 46 2514 EG Den Haag 070-30 24 910 www.nsob.nl info@nsob.nl