Leefbaarheid: feiten in beeld Zorgvoorzieningen Deze vierde uitgave van Leefbaarheid: feiten in beeld gaat over zorgvoorzieningen in Noord-Brabant. Een goede gezondheid is voor iedereen belangrijk. En de aanwezigheid van zorgvoorzieningen in de nabijheid bepaalt mede de (beleving van) leefbaarheid. We maken in deze uitgave onderscheid tussen twee vormen van voorzieningen: cure (herstel van ziekte) en care (verpleging en verzorging). We beperken ons daarbij tot een aantal fysieke voorzieningen: huisartsen en huisartsenposten, ziekenhuizen, tandzorg, verpleeg- en verzorgingshuizen, gehandicaptenzorg en zorgboerderijen. Samenvatting Bereikbaarheid, beschikbaarheid en spreiding van zorgvoorzieningen is van invloed op de (beleving van) leefbaarheid in dorpen en wijken. Van de in deze uitgave besproken zorgvoorzieningen kunnen we vaststellen dat deze in Noord-Brabant gelijkelijk verspreid zijn over de provincie. Het beeld dat (zorg)voorzieningen in landelijke gebieden de afgelopen jaren zijn afgenomen, gaat niet op voor de hier besproken zorgvoorzieningen. In Noord-Brabant zien we dat het aantal huisartsen per 10.000 inwoners in 2008 gelijk is voor het landelijk en stedelijk gebied. Dit aantal is licht gestegen ten opzichte van 2003. Noord-Brabant heeft twintig locaties met huisartsenposten. Er zijn wel verschillen te vinden in de afstand naar huisartsenpraktijken en huisartsenposten. In het landelijk gebied is de gemiddelde afstand tot een huisarts of een huisartsenpost groter dan in stedelijk gebied. De twintig algemene ziekenhuizen liggen verspreid over Noord-Brabant en zijn gevestigd in de grotere gemeenten. De grotere gemeenten hebben, logischerwijs, de meeste tandartsen. Het aantal tandartsen is sinds 2003 heel licht gedaald. Er is geen enkele gemeente zonder tandarts. Het aantal vestigingen van verpleeghuizen, verzorgingshuizen en combinaties van verzorgings-, verpleeg-, ziekenhuizen en serviceflats is sterk gerelateerd aan Zorgvoorzieningen 1
de mate van stedelijkheid en inwonertal van gemeenten. Het gemiddeld aantal vestigingen ligt beduidend hoger in de sterk stedelijke gebieden. Het totaal aantal vestigingen in heel Noord-Brabant is sinds 2003 gelijk gebleven. Organisaties voor mensen met een beperking zijn met name gevestigd in de grotere gemeenten. Hun aantal is met ruim een kwart gestegen ten opzicht van 2003. Instellingen die intramurale zorg (dag- en nachtverpleging) bieden voor mensen met een beperking zijn met name geconcentreerd in Midden-Brabant en Zuidoost- Brabant. Het aantal bedden bij deze instellingen is in 2008 gedaald ten opzichte van 2003, met zo n 9%. Zorgboerderijen zijn verspreid over de hele provincie te vinden. 2 Leefbaarheid: feiten in beeld
Cure Curatieve zorg richt zich op het genezen en behandelen van acute en chronische ziekten. In deze uitgave richten we ons op drie vormen van curatieve zorgvoorzieningen, namelijk huisartsen, ziekenhuizen en tandzorg. Huisartsen Er is in Noord-Brabant geen enkele gemeente zonder huisarts. Het aantal huisartsen per 10.000 inwoners is in 2008 in het landelijke en stedelijke gebied gelijk, gemiddeld 5,3 huisartsen per 10.000 inwoners. Wel is er een klein verschil ten opzichte van 2003. In 2003 lag dit gemiddelde in landelijke gebieden op 4,9 huisartsen per 10.000 inwoners en op 5,2 voor de stedelijke gebieden. 6 5 4 3 2 1 0 2003 2008 landelijk gebied stedelijk gebied figuur 1 Aantal huisartsen per 100.000 inwoners (2003 en 2008) bron: Dendrite (Social Atlas Brabant) Figuur 2 geeft een beeld van de spreiding van het aantal huisartsen per 10.000 inwoners over Noord-Brabant. Zorgvoorzieningen 3
's-hertogenbosch Breda Tilburg Eindhoven Helmond < 4 4 5 6 > = 7 figuur 2 Aantal huisartsen per 10.000 inwoners per gemeente (2008) bron: Dendrite (Sociale Atlas Brabant) De gemiddelde kortste afstand van een woonadres tot een huisartsenpraktijk ligt voor Nederland op 0,9 kilometer. Voor Noord-Brabant ligt dit gemiddelde op 1,1 kilometer. Er is wel verschil tussen het landelijk en het stedelijk gebied. In het landelijk gebied is de gemiddeld kortste afstand (1,3 km) groter dan in stedelijk gebied (0,8 km). 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 landelijk gebied stedelijk gebied figuur 3 Gemiddeld kortste afstand (km) tot een huisartsenpraktijk van woonadres per persoon per gemeente (2007) bron: CBS 4 Leefbaarheid: feiten in beeld
Kijken we naar de afzonderlijke gemeenten in het landelijk gebied, dan zien we in Baarle-Nassau de grootste gemiddelde afstand (2,6 km) en in Waalre de kleinste gemiddelde afstand (0,6 km) tot een huisartsenpraktijk. tabel 1 Gemeenten in het landelijk gebied met grootste gemiddelde afstand tot een huisartsenpraktijk (2007) gemeente gemiddelde afstand van woonadres tot huisartsenpraktijk Baarle-Nassau 2,6 Lith 2,5 Zundert 2,3 Mill en Sint Hubert 2,0 bron: CBS Een volledig overzicht vindt u op www.hetpon.nl tabel 2 Gemeenten in het landelijk gebied met kleinste gemiddelde afstand tot een huisartsenpraktijk (2007) gemeente gemiddelde afstand van woonadres tot huisartsenpraktijk Waalre 0,6 Gilze en Rijen 0,8 Nuenen, Gerwen en Nederwetten 0,8 Oisterwijk 0,8 Schijndel 0,8 bron: CBS Een volledig overzicht vindt u op www.hetpon.nl Zorgvoorzieningen 5
Van de gemeenten in stedelijk gebied kent Uden de grootste gemiddelde afstand (1,1 km). Eindhoven heeft samen met Tilburg de kleinste gemiddelde afstand, (0,6 km). tabel 3 Gemeenten in stedelijk gebied met grootste gemiddelde afstand tot een huisartsenpraktijk (2007) gemeente gemiddelde afstand van woonadres tot huisartsenpraktijk Uden 1,1 Oss 1,0 Dongen 1,0 Boxtel 1,0 bron: CBS Een volledig overzicht vindt u op www.hetpon.nl tabel 4 Gemeenten in stedelijk gebied met kleinste gemiddelde afstand tot een huisartsenpraktijk (2007) gemeente gemiddelde afstand van woonadres tot huisartsenpraktijk Eindhoven 0,6 Tilburg 0,6 Bergen op Zoom 0,7 Breda 0,7 bron: CBS Een volledig overzicht vindt u op www.hetpon.nl 6 Leefbaarheid: feiten in beeld
Beleving bereikbaarheid huisartsen Uit de Gezondheidsmonitor volwassenen 2005 van de GGD en Brabant en Zeeland 1 blijkt dat een ruime meerderheid (77%) van de volwassenen in Noord-Brabant de (telefonische) bereikbaarheid van de huisarts tijdens kantooruren voldoende vindt, 14% vindt de bereikbaarheid onvoldoende. Er zijn regionale verschillen: in de GGD-regio Zuidoost-Brabant vindt 12% de bereikbaarheid tijdens kantooruren onvoldoende en in de GGD-regio s West-Brabant en Hart voor Brabant 15%. Buiten kantooruren vindt gemiddeld 25% van de Brabanders de huisarts onvoldoende (telefonisch) bereikbaar. In de GGD-regio Eindhoven vindt 20% de bereikbaarheid buiten kantooruren onvoldoende, in de GGD-regio West-Brabant is dat 26%. Huisartsenposten Wie s avonds, s nachts of in het weekend met spoed een huisarts nodig heeft, is aangewezen op een huisartsenpost. In het begin van 2007 waren er in Nederland 132 huisartsenposten in gebruik, op een gemiddelde afstand van bijna 6 kilometer van een woonadres. Voor Noord-Brabant ligt de gemiddelde afstand op 7,7 kilometer. Ook hier is verschil te zien tussen het landelijk en het stedelijk gebied. De gemiddelde afstand tot een huisartsenpost in landelijk gebied is 8,9 kilometer, in stedelijk gebied 4,7. 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 landelijk gebied stedelijk gebied figuur 4 Gemiddeld kortste afstand (km) tot een huisartsenpost per persoon (2007) bron: CBS 1 Curatieve zorg: Infokaart Volwassenen Brabant en Zeeland Enquête 19- t/m 64-jarigen 2005, GGD en Brabant en Zeeland. Zorgvoorzieningen 7
Kijken we ook hier naar de gemeenten in het landelijk gebied, dan zien we de grootste gemiddelde afstand tot een huisartsenpost in de gemeente Baarle- Nassau (18,7 km). De gemeente Bladel heeft de kleinste gemiddelde afstand (2,7 km). tabel 5 Gemeenten in landelijk gebied met grootste gemiddelde afstand tot huisartsenposten (2007) gemeente gemiddelde afstand van woonadres tot huisartsenpost Baarle-Nassau 18,7 Mill en Sint Hubert 15,7 Oirschot 14,8 Steenbergen 14,1 Moerdijk 13,2 bron: CBS Een volledig overzicht vindt u op www.hetpon.nl tabel 6 Gemeenten in landelijk gebied met kleinste gemiddelde afstand tot huisartsenposten (2007) gemeente gemiddelde afstand van woonadres tot huisartsenpost Bladel 2,7 Veghel 3,0 Deurne 3,2 Boxmeer 4,1 Bergeijk 4,8 bron: CBS Een volledig overzicht vindt u op www.hetpon.nl Kijken we hier naar gemeenten in het stedelijk gebied, dan zien we dat de grootste gemiddelde afstand tot een huisartsenpost in de gemeente Boxtel voorkomt (14,0 km). De gemeente Valkenswaard kent de kleinste gemiddelde afstand (1,9 km). 8 Leefbaarheid: feiten in beeld
tabel 7 Gemeenten in stedelijk gebied met grootste gemiddelde afstand tot huisartsenposten (2007) gemeente gemiddelde afstand van woonadres tot huisartsenpost Boxtel 14,0 Best 11,0 Uden 9,0 Dongen 6,8 Vught 6,5 bron: CBS Een volledig overzicht vindt u op www.hetpon.nl tabel 8 Gemeenten in stedelijk gebied met kleinste gemiddelde afstand tot huisartsenposten (2007) gemeente gemiddelde afstand van woonadres tot huisartsenpost Valkenswaard 1,9 Etten-Leur 2,3 Oosterhout 2,3 Veldhoven 2,3 Geldrop-Mierlo 2,4 bron: CBS Een volledig overzicht vindt u op www.hetpon.nl Noord-Brabant heeft vijf clusters van huisartsenposten. Elke huisartsenpost heeft een aantal locaties. In totaal heeft Noord-Brabant twintig locaties. tabel 9 Huisartsenposten (2009) huisartsenposten aantal locaties Huisartsenpost HOV ( s-hertogenbosch, Oss, Veghel, Zaltbommel) 4 Centrale huisartsenpost Zuidoost-Brabant (Eindhoven, Helmond, Geldrop) 3 Huisartsenpost Midden-Brabant (Tilburg, Waalwijk) 2 Huisartsenpost Shoko, De Kempen e.o. (Bergeijk, Eersel, Bladel, Deurne, 6 Valkenswaard, Veldhoven) Huisartsenpost West-Brabant (Bergen op Zoom, Roosendaal, Etten-Leur, 5 Breda, Oosterhout) Bron: VHN, de brancheorganisatie van huisartsenposten in Nederland Zorgvoorzieningen 9
Ziekenhuizen In Noord-Brabant zijn twintig algemene ziekenhuizen gevestigd. Onderstaand kaartje toont de spreiding van de ziekenhuizen. De steden Breda, Eindhoven, s-hertogenbosch en Tilburg hebben allemaal twee ziekenhuizen. 's-hertogenbosch Breda Tilburg Eindhoven Helmond 0 1 > 1 figuur 5 Algemene ziekenhuizen (2008) bron: Adresboek VVZS (verzorgings-, verpleeg-, ziekenhuizen en serviceflats) en het Adresboek Gehandicaptenzorg (Sociale Atlas Brabant) Tandzorg In 2008 zijn in Noord-Brabant 909 tandartsen gevestigd. In 2003 waren er 927 tandartsen, een kleine daling van bijna 2%. Er zijn negen gemeenten met meer dan twintig tandartsen. Er is geen enkele gemeente zonder tandarts. 10 Leefbaarheid: feiten in beeld
's-hertogenbosch Breda Tilburg Eindhoven Helmond < 5 5 < 10 10 < 20 > = 20 figuur 6 Aantal tandartsen per gemeente (2008) bron: Dendrite (Sociale Atlas Brabant) Zorgvoorzieningen 11
Care Voorzieningen die onder de sector care (de sector verpleging en verzorging) vallen zijn verpleeghuizen en verzorgingshuizen, thuiszorginstellingen en voorzieningen voor gehandicapten. Zij leveren diensten, ondersteuning en zorg aan mensen die thuis, in een woon-zorgcombinatie, een verzorgingshuis of verpleeghuis wonen en aan mensen met een beperking 2. Naast informatie over verpleeg- en verzorgingshuizen en voorzieningen voor gehandicapten laten we ook zien hoeveel zorgboerderijen er in de provincie Noord-Brabant zijn. Verpleeg- en verzorgingshuizen en combinaties In totaal zijn er in Noord-Brabant 277 vestigingen van verpleeghuizen, verzorgingshuizen en combinaties 3 van verzorgings-, verpleeg-, ziekenhuizen en serviceflats. In 2003 waren er 276 instellingen. Het aantal vestigingen is dus gelijk gebleven. Dit aantal is sterk gerelateerd aan de mate van stedelijkheid en inwonertal van gemeenten. Het gemiddeld aantal vestigingen ligt beduidend hoger in de sterk stedelijke gebieden. 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 niet-stedelijk weinig stedelijk matig stedelijk sterk stedelijk figuur 7 Gemiddeld aantal vestigingen verzorgings-, verpleeghuizen en combinaties van VVZS* (2008) bron: Adresboek - Kerncijfers zorginstellingen (Sociale Atlas Brabant) * VVZS: verzorgings-, verpleeg-, ziekenhuizen en serviceflats 2 Zorgrapport Noord-Brabant 2006: feiten, cijfers en ontwikkelingen. PON, PRVMZ, BKO, Tilburg, 2006. 3 De instelling is een combinatie van verzorgings-, verpleeg-, ziekenhuis en serviceflat. 12 Leefbaarheid: feiten in beeld
Op kaart ziet de spreiding van deze instellingen er als volgt uit: 's-hertogenbosch Breda Tilburg Eindhoven Helmond 0 < 3 3 < 9 > = 9 figuur 8 Vestigingen verzorgings-, verpleeghuizen en combinaties van VVZS* (2008) bron: Adresboek - Kerncijfers zorginstellingen (Sociale Atlas Brabant) * VVZS: verzorgings-, verpleeg-, ziekenhuizen en serviceflats Gehandicaptenzorg Organisaties voor gehandicaptenzorg zijn instellingen en huizen voor mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking. Dat kunnen zijn: dagcentra/activiteitencentra, kinderdagverblijven, gezinsvervangende tehuizen/woonvoorzieningen, RIAGG s, scholen, inrichtingen, algemene psychiatrisch ziekenhuizen en psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen. In Noord-Brabant liggen deze voorzieningen verspreid over de provincie. In totaal zijn er 380 instellingen voor gehandicaptenzorg in Noord-Brabant. In 2003 waren dat er 300, dus het aantal instellingen is van 2003 tot 2008 met bijna 27% gestegen. Er zijn tien gemeenten met meer dan tien vestigingen voor gehandicaptenorganisaties. De B5-gemeenten hebben de meeste vestigingen. Eindhoven kent de meeste, namelijk 42. Er zijn elf gemeenten zonder organisatie voor mensen met een beperking. Zorgvoorzieningen 13
's-hertogenbosch Breda Tilburg Eindhoven Helmond 0 1 < 5 5 < 10 > = 10 figuur 9 Aantal vestigingen gehandicaptenorganisaties (2008) bron: Adresboek - Kerncijfers zorginstellingen (Sociale Atlas Brabant) Kijken we naar het totaal aantal bedden bij instellingen voor mensen met een beperking, dan zien we een daling van het aantal bedden in 2008 ten opzichte van 2003. In 2003 waren er 25.172 bedden, in 2008 zijn dit er nog 22.994, een daling van bijna 9%. 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2003 2008 figuur 10 Aantal bedden bij gehandicaptenorganisaties (2003 en 2008) bron: Adresboek - Kerncijfers zorginstellingen (Sociale Atlas Brabant) 14 Leefbaarheid: feiten in beeld
Als we naar het aantal bedden per 1.000 inwoners kijken, dan zien we een concentratie in een aantal gemeenten. Er zijn twaalf gemeenten met meer dan zestien bedden per 1.000 inwoners. Instellingen die intramurale zorg (dag- en nachtverpleging) bieden voor mensen met een beperking zijn met name geconcentreerd in Midden-Brabant en in Zuidoost-Brabant. 's-hertogenbosch Breda Tilburg Eindhoven Helmond < 4 4 < 8 8 < 12 12 < 16 > = 16 figuur 11 Aantal bedden bij gehandicaptenorganisaties per 1.000 inwoners (2008) bron: Adresboek - Kerncijfers zorginstellingen (Sociale Atlas Brabant) Zorgvoorzieningen 15
Zorgboerderijen Een zorgboerderij is een (voormalig) agrarisch bedrijf dat mogelijkheden biedt voor dagbesteding, therapie, scholing en/of werk. In 2008 zijn er in Noord-Brabant 103 zorgboerderijen. In 55 gemeenten zijn een of meer zorgboerderijen gevestigd. De meeste bevinden zich in Midden-Brabant. 's-hertogenbosch Breda Tilburg Eindhoven Helmond 0 1 2 > 2 figuur 12 Overzicht zorgboerderijen* (2008) bron: Brabants Transferpunt Landbouw & Zorg * Dit zijn zorgboerderijen die toestemming hebben gegeven voor het gebruik van hun gegevens. 16 Leefbaarheid: feiten in beeld
Begrippen B5 De vijf grote gemeenten in Brabant: s-hertogenbosch, Eindhoven, Tilburg, Breda en Helmond. Landelijk gebied Tot het landelijk gebied behoren de klassen weinig stedelijk en niet-stedelijk. Stedelijk gebied Tot het stedelijk gebied behoren de stedelijkheidsklassen: zeer sterk stedelijk, sterk stedelijk en matig stedelijk. Stedelijkheid van een gebied* Een maatstaf voor de concentratie van menselijke activiteiten gebaseerd op de gemiddelde omgevingsadressendichtheid (oad). De omgevingsadressendichtheid wordt weergegeven in adressen per km 2. Stedelijkheid is gebaseerd op numerieke waarden van de gemiddelde omgevingsadressendichtheid voor afzonderlijke gebieden. Er zijn vijf categorieën: zeer sterk stedelijk: gemiddelde oad van 2.500 of meer adressen per km 2 ; sterk stedelijk: gemiddelde oad van 1.500 tot 2.500 adressen per km 2 ; matig stedelijk: gemiddelde oad van 1.000 tot 1.500 adressen per km 2 ; weinig stedelijk: gemiddelde oad van 500 tot 1.000 adressen per km 2 ; niet stedelijk: gemiddelde oad van minder dan 500 adressen per km 2. De klassengrenzen van de bovenstaande categorieën stedelijkheid zijn van toepassing vanaf 1992. De grenzen zijn zo gekozen dat alle klassen ongeveer hetzelfde aantal inwoners bevatten. De gemiddelde omgevingsadressendichtheid van een gebied is het gemiddelde van de omgevingsadressendichtheden van alle adressen in dat gebied. * Deze definitie komt overeen met de definitie van het CBS en kan worden teruggevonden op www.cbs.nl. Woonplaatsen Onder de definitie woonplaatsen vallen dorpen, kernen en steden. Instelling voor gehandicaptenzorg Huizen of instellingen ten behoeve van gehandicapten, zonder onderscheid in verstandelijke of lichamelijke beperking. Dat kunnen zijn: dagcentra/activiteitencentra, kinderdagverblijven, gezinsvervangende tehuizen/woonvoorzieningen, RIAGG s, scholen, inrichtingen, algemene psychiatrisch ziekenhuizen en psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen. Bron: Adresboek VVZS Intramurale zorg Zorg die verleend wordt aan mensen die langer dan 24 uur in een instelling verblijven, zoals een verpleeg- of verzorgingshuis, ziekenhuis of een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking Bron: Thesaurus Zorg en welzijn, Movisie Sector cure en care Curatieve zorg richt zich op het genezen en behandelen van acute en chronische ziekten. De sector cure omvat huisartsenzorg, algemene mondzorg, verloskunde en kraamzorg, paramedische zorg, ambulancezorg en zieken- Zorgvoorzieningen 17
vervoer, medisch-specialistische zorg en ziekenhuiszorg, revalidatiezorg, eerstelijns geestelijke gezondheidszorg, geneesmiddelenvoorziening en transfusie en transplantatie. Bron: Zorgrapport Noord-Brabant 2006: feiten, cijfers en ontwikkelingen. PON, PRVMZ, BKO, Tilburg, 2006 Voorzieningen die onder de sector care ofwel de sector verpleging en verzorging vallen zijn verpleeghuizen en verzorgingshuizen, thuiszorginstellingen en voorzieningen voor gehandicapten. Zij leveren diensten, ondersteuning en zorg aan mensen die thuis, in een woon-zorgcombinatie, een verzorgingshuis of verpleeghuis wonen en aan mensen met een beperking. Bron: Zorgrapport Noord-Brabant 2006: feiten, cijfers en ontwikkelingen. PON, PRVMZ, BKO, Tilburg, 2006 Zorgboerderij Een zorgboerderij is een (voormalig) agrarisch bedrijf dat mogelijkheden biedt voor dagbesteding, therapie, scholing en/of werk aan mensen met een verstandelijke beperking, (ex)psychiatrisch patiënten, (ex)verslaafden, (dementerende) ouderen of jongeren die in de knel zijn gekomen. Bron: Beleidsregel incidentele subsidiering van pilotprojecten Landbouw-Zorg, Provincie Noord-Brabant, 2002 18 Leefbaarheid: feiten in beeld
Stedelijkheid provincie Noord-Brabant 2 1 3 5 4 6 7 8 9 10 11 18 19 20 17 21 16 22 24 23 15 12 14 13 51 52 50 66 25 35 53 67 36 49 65 34 54 26 37 64 48 55 33 27 38 56 63 32 39 47 28 46 57 40 62 31 45 41 29 44 30 58 60 61 68 42 43 59 sterk stedelijk matig stedelijk weinig stedelijk figuur 13 Overzicht stedelijkheid provincie Noord-Brabant (2008) bron: Sociale Atlas Brabant niet-stedelijk Aalburg (20) Alphen-Chaam (12) Asten (61) Baarle-Nassau (13) Bergeijk (42) Bergen op Zoom (2) Bernheze (49) Best (39) Bladel (30) Boekel (55) Boxmeer (68) Boxtel (33) Breda (11) Cranendonck (59) Cuijk (67) Deurne (62) Dongen (22) Drimmelen (10) Eersel (31) Eindhoven (40) Etten-Leur (9) Geertruidenberg (17) Geldrop-Mierlo (45) Gemert-Bakel (63) Gilze en Rijen (15) Goirle (14) Grave (66) Haaren (26) Halderberge (5) Heeze-Leende (58) Helmond (57) Heusden (25) Hilvarenbeek (28) Laarbeek (56) Landerd (53) Lith (51) Loon op Zand (24) Maasdonk (50) Mill en Sint Hubert (65) Moerdijk (4) Nuenen C.A. (46) Oirschot (32) Oisterwijk (27) Oosterhout (16) Oss (52) Reusel-De Mierden (29) Roosendaal (6) Rucphen (7) Schijndel (37) s-hertogenbosch (35) Sint Anthonis (64) Sint-Michielsgestel (36) Sint-Oedenrode (38) Someren (60) Son en Breugel (47) Steenbergen (3) Tilburg (23) Uden (54) Valkenswaard (43) Veghel (48) Veldhoven (41) Vught (34) Waalre (44) Waalwijk (21) Werkendam (18) Woensdrecht (1) Woudrichem (19) Zundert (8) Zorgvoorzieningen 19
Colofon Het PON heeft deze publicatie opgesteld in opdracht van: Auteurs en redactie: het PON: drs. J. (Jolanda) Westerlaken, M. (Maartje) Rijkers MSc en C. (Claire) Hoogendijk-van Nunen MA Redactie: Provincie Noord-Brabant: drs. B. (Berna) Kousemaker, drs. J.W. (Jan-Willem) van Herpen; drs. J. (Joleith) Keler, A.W.Q.M. (Arian) van Hoof en drs. R.E.H.M. (Richard) Dumont Tekstredactie: Ton de Klein C10, s-hertogenbosch Fotografie: Kees Bennema Vormgeving: Ton de Klein C10, s-hertogenbosch Druk: drukkerij Tielen, Boxtel PON publicatienummer: 09-17 ISBN 978-90-5049-466-3 Datum: september 2009 2009 het PON, kennis in uitvoering Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm dan dit rapport is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van het PON. Hoewel deze uitgave met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan het PON geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Meer informatie: www.hetpon.nl en www.socialeatlasbrabant.nl Publicatie downloaden: via www.hetpon.nl en www.brabant.nl/leefbaarheid kan deze uitgave gedownload worden. Publicatie bestellen: via Stephan Tibosch (Provincie Noord-Brabant), bereikbaar op 073-680 84 96 of via STibosch@brabant.nl kan deze uitgave besteld worden. 20 Leefbaarheid: feiten in beeld