Inleiding Kinderen komen dagelijks via de media, ervaringen thuis of op straat in aanraking met positieve en negatieve aspecten van relaties en seksualiteit. Logisch dat ze daar op school over vertellen en vragen stellen. Wij bieden kinderen daar de ruimte voor. Natuurlijk willen we voorkomen dat kinderen negatieve gevoelens ontwikkelen ten aanzien van seksualiteit, die het gevolg kunnen zijn van onjuiste, onvolledige of ongenuanceerde informatie en beeldvorming. Informatie van de straat vraagt om doordenking, nuancering of aanvulling. Vooral ook, omdat bij deze informatie de emotionele kant vaak in de verdrukking komt. Naast deze confrontatie met de wereld van de volwassenen vraagt vooral de ontwikkeling van de eigen seksualiteit van de kinderen aandacht. Seksualiteit is er vanaf de geboorte en ze ontwikkelt zich onder tal van ervaringen. Een goede begeleiding en stimulering kan voorkomen dat kinderen moeite krijgen met de eigen seksualiteitsbeleving, met hun zelfbeeld, met hun vermogen intieme relaties met anderen aan te gaan. Aandacht voor relaties en seksualiteit op jonge leeftijd kan ook voorkomen dat kinderen later, als ze eenmaal gaan experimenteren met seksuele relaties, risico s gaan nemen. Beleid van de school Op onze school wordt in de groepen 1 t/m 8 structureel aandacht geschonken aan relaties en seksualiteit. Het doel ervan is kinderen te ondersteunen bij de ontwikkeling tot een persoon die respect heeft voor zichzelf en anderen, zich bewust is van eigen en andermans gevoelens, wensen, opvattingen en mogelijkheden en steeds beter gefundeerde beslissingen kan nemen op het gebied van seksualiteit. Het thema is verdeeld in 3 domeinen: 1. Lichamelijke en emotionele ontwikkeling 2. Sociale ontwikkeling en relaties 3. Seksualiteit en gezondheid Leermiddelen De leermiddelen die we gebruiken in onze lessen zijn: 1. Videomateriaal 2. Lesmateriaal van de week van de lentekriebels
Groep 1, 2, 3 en 4 Lichamelijke ontwikkeling Beeld van jezelf. Door middel van de lessen (kringgesprek, kringactiviteit, luisteren en kijken) wordt aandacht besteed aan: spiegelkijken. Door het kijken in de spiegel leren kinderen te kijken naar zichzelf en zijn/haar lichaamskenmerken te benoemen en te laten bevragen. Maak jezelf anders. Wat is hetzelfde aan jou en mij? Waar houd jij van? Wie ben jij? Wie zijn dit? Wat heb je in je handen? Bloot. Kinderen denken na over gewoonten en opvattingen rond bloot zijn. Een lekker gevoel. Ontdekopdrachten en tekenen. Ontdekkend bezig zijn met positieve en negatieve gevoelens rond het aanraken van hun lichaam, bijv. door het spelen van blindemannetje. Jongen of meisje? Kinderen gaan op zoek naar uiterlijke verschillen tussen jongens en meisjes. Hoe ben jij geboren? Door middel van boek, video en verhaal wordt verteld over het zwanger zijn en de geboorte. Sociale ontwikkeling en relaties Vriendjes en vriendinnetjes (kringgesprek en rollenspel). De kinderen praten over de functie van een knuffel, het hebben van vriendschap en relaties en het laten zien en horen wat vriendschap is. Hoe maak je vrienden en behoud je vrienden. Verliefd zijn. Met wie woon je. Kinderen denken na over de manier waarop zijzelf en anderen samenwonen. Familierelaties en houden van. Seksualiteit en gezondheid. Ik maak me schoon (doe-kring) Kinderen ontdekken wat er allemaal op en aan hun lichaam gaat, zoals: zeep, vuil, verf, plaksel, smeerseltjes, kleren en zonnestralen. Kinderen praten over hygiëne. Terminologie die wij gebruiken voor de geslachtsdelen zijn: piemel/penis/plasser, vagina en vrijen. Boeken: Het ei van mama/ik vind jou lief Video: Baas over je billen Edwin Rutten. (groep 1 en 2) Voortplanting. School t.v programma: Huisje, Boompje, Beestje. (groep 3 of 3/4) Lesmaterialen van de week van de lentekriebels
Lichamelijke ontwikkeling Groep 5 en 6 Beeld van jezelf. Door middel van de lessen (kringgesprek, kringactiviteit, luisteren en kijken) leren de kinderen na te denken over zichzelf. Kinderen gaan uiterlijke kenmerken én gedragskenmerken van elkaar benoemen. Wat voelt lekker? De kinderen zijn bij deze activiteit bezig met verschillende manieren van aanraken door zichzelf (zoals bijv. duimzuigen, afdrogen, haren borstelen) en door anderen en met de gevoelens die hiermee verband houden. Jongens en meisjes. Hierbij gaan de kinderen op zoek naar uiterlijke verschillen tussen jongens en meisjes. Het gesprek vindt plaats naar aanleiding van twee afbeeldingen. Hoe ben ik geboren? De kinderen krijgen een vragenformulier mee naar huis en stellen vragen over hun geboorte. Samen met het vragenformulier kunnen foto s en geboortekaartjes mee naar school genomen worden. Ouders op bezoek. Enkele ouders worden op school uitgenodigd om vragen van de kinderen te beantwoorden over geboorte en/of zwangerschap. Sociale ontwikkeling en relaties Jongens en meisjes over elkaar. Bij deze activiteit denken de kinderen na over verschillen en overeenkomsten in spelgedrag tussen jongens en meisjes. Welke spelletjes spelen de jongens (meisjes) het liefst samen? Waarom mogen daar geen meisjes (jongens) aan mee doen? Vooroordelen en discriminatie. Hierbij gaat het gesprek over: anders zijn en het veroordelen daarvan. De reden van het anders zijn ligt in deze les niet vast, de kinderen benoemen het anders zijn zelf. Houden van. Waar kun je allemaal van houden: mensen, kinderen, dieren, knuffels En, hoe kun je merken dat je van iemand houdt? Relaties. In deze les leren de kinderen dat er ook andere relaties mogelijk zijn zoals bijv. lat-relatie, het homohuwelijk. Vriend(in) gezocht. Hoe maak je vrienden? Vriendschappen in stand houden. In een rollenspel leren de kinderen vriendschappen te behouden. Verliefd. Bij deze activiteit staan vragen rondom verliefdheid centraal. Wie zou zelf een brief aan iemand durven schrijven? Dit is één van de vragen die aan de kinderen gesteld gaat worden. Ook gaan de kinderen brieven lezen van andere kinderen die schrijven over hun gevoelens van verliefdheid. Samenleven. Hierbij worden verschillende samenlevingsvormen besproken. Dit is een herhaling/verlengstuk van de activiteit: relaties. Seksualiteit en gezondheid Besnijdenis. Kinderen maken kennis met dit begrip. Hierbij wordt uitleg gegeven over het hoe en waarom. Seksueel misbruik. Via voorbeelden geven we aan wat intimidatie is. Wat moet je doen als De bedoeling is dat kinderen zich minder kwetsbaar opstellen en zich bewust zijn van (kwalijke) belangen van een ander. Lesmaterialen: week van de lentekriebels
Groep 7 en 8 Groep 7 Lichamelijke/emotionele ontwikkeling Wie ben ik? De kinderen noemen hun eigen positieve en negatieve kenmerken w.b. gedrag en uiterlijk. Ook worden de positieve kanten van een ander beschreven. Bloot. In groepen van 2 (jongen en meisje) worden de verschillen benoemd en beschreven w.b. gedrag, uiterlijk, interesses enz. Sekserollen. Na het beluisteren van het sprookje Het bijzondere kind beantwoorden de kinderen vragen over hoe het is om een jongen/meisje te zijn. Veranderen van rol. De kinderen ervaren in een toneelstukje dat de traditionele rol van ouders ook veranderd is. Sociale ontwikkeling Vriendschap in stand houden. D.m.v. rollenspel kunnen de kinderen hun eigen idee over dit onderwerp vorm geven. Vriendschap en verliefdheid. Vier situaties worden hier beschreven en eindigen met de vraag wat de kinderen in dit geval zouden doen? Seksualiteit en gezondheid Heimelijk verliefd. De jongens lezen het verhaal over Verliefd op Anne en de meisjes Verliefd op Omar. De afsluitende vragen beantwoorden de kinderen voor zichzelf. Versieren. Wat doe je om de aandacht van de ander te krijgen. In het verhaal zitten 2 open vragen wat jongens of meisjes het beste kunnen doen? Relaties. Wat vinden kinderen van mensen die anders zijn. Wat vind je hiervan en hoe reageren volwassenen hier op? Seksueel misbruik. Wat zou je doen als volwassenen kinderen benaderen met oneerbare voorstellen. Wat is jouw oplossing/advies/antwoord hier op? Week van de lentekriebels. Lesmateriaal van de week van de lentekriebels wordt ingezet. Groep 8 Lichamelijke/emotionele ontwikkeling Wie ben ik? De kinderen noemen hun eigen positieve en negatieve karaktereigenschappen en uiterlijke kenmerken. Ook worden de positieve kanten van een ander aangegeven. Ik verander in de pubertiet Gesprekken over lichamelijke veranderingen van een puber. De school heeft folders, om het gesprek op gang te helpen. Adviesbureau help De kinderen praten over vragen die gesteld zijn door andere kinderen. Lieve Lita De kinderen reageren op verhalen, over zelfbevrediging,van fictieve kinderen. De kinderen leren dat het normaal is.
Sociale ontwikkeling Wat is seks? De kinderen praten met elkaar over seks. Ze leren dat uitingsvormen van en opvattingen over seks van elkaar kunnen verschillen. Echt of onecht De kinderen ondervinden door middel van filmpjes & bladen dat het beeld wat de media schetst over mannen, vrouwen, seks en liefde vaak onrealistisch of een negatief beeld is. Seksualiteit en gezondheid Wel of geen kinderen De kinderen praten met elkaar over verschillende reden om wel of geen kinderen te krijgen. Voorbehoedsmiddelen De kinderen krijgen op een speelse manier informatie over een aantal voorbehoedsmiddelen. De nadruk ligt op de veilig vrijen, het voorkomen van geslachtsziektes en de ongewenste zwangerschap. Seksueel misbruik De kinderen krijgen informatie over wat seksueel misbruik is, wat de gevolgen voor het slachtoffer kunnen zijn en op welke manier kinderen om hulp kunnen vragen. Tevens maakt groep 8 gebruik van het lespakket Liefdespaleis. Boeken: Werkboek Het liefdespaleis / Ben jij ook op mij./ Seks en zo /Over baby s en zo. Video: Klokhuisspecial over o.a de kindertelefoon (groep 6/7) Het liefdespaleis (groep 8) Lesmaterialen van de week van de lentekriebels. Tot slot Heeft u vragen over de lessen en/of wilt u de bijbehorende boeken inzien? U mag altijd na schooltijd de klas van uw zoon/dochter binnenlopen en uw vraag/vragen aan de leerkracht te stellen! Bijlage: Uitgewerkte inhoud van de lessen Het liefdespaleis
Bijlage: Uitgewerkte inhoud van de lessen Het liefdespaleis Het liefdespaleis is een school t.v. programma over relationele en seksuele vorming. De opbouw is als volgt: Les 1. In deze les worden twee onderwerpen behandeld: Zelfbeeld en puberteit. Zelfbeeld: Hoe kom je daaraan? Hoe denk jij over jezelf en over anderen? Wat vinden anderen van jou?. Leerlingen ervaren dat anderen positief over ze kunnen denken en worden zich bewust van het feit dat het zelfbeeld kan verbeteren als er iets aardigs wordt gezegd over elkaar. Een positief zelfbeeld is een belangrijke voorwaarde om sociale relaties en later ook seksuele relaties te gunnen aangaan. Iemand die niet van zichzelf houdt, kan zich niet voorstellen dat iemand van hem kan houden. Een positief zelfbeeld is een belangrijke voorwaarde om sociale relaties en later ook seksuele relaties te kunnen aangaan. Iemand die niet van zichzelf houdt, kan zich niet voorstellen dat iemand van hem kan houden. Puberteit: Wat gebeurt er lichamelijk en emotioneel in de puberteit? Wanneer begint het? Wat zijn de lichamelijke veranderingen bij jongens en meisjes. De lichamelijke veranderingen worden behandeld, maar ook de gedragsveranderingen. Die gedragsveranderingen hebben te maken met stemmingswisselingen als gevolg van hormoonschommelingen en met het zoeken naar de eigen identiteit. Les 2: In dit programma worden de volgende onderwerpen behandeld: Verliefd en verkering. Bij deze onderwerpen spelen zowel gevoelens als vaardigheden een rol. Maar ook sociale regels die horen bij verliefd zijn en bij vriendschap. Gevoelens. Er is verschil tussen vriendschap en verliefd zijn, waar let je op, waar val je op, ben je wel eens verliefd geweest op iemand van hetzelfde geslacht, wat vind je daarvan, wat is een blauwtje lopen, hoe voelt dat, wanneer ben je jaloers, heb je wel eens liefdesverdriet? Vaardigheden. Hoe leg je contact, hoe maak je het uit, wat doe je als je liefdesverdriet hebt, wat doe je als een vriend of vriendin liefdesverdriet heeft? Sociale regels: Wat doe je als je verliefd bent en wat niet, wat is vreemdgaan, voor wie is dat vervelend, wat doe je wel of niet tegenover degene met wie je verkering hebt of met wie je bevriend bent? Grenzen: Het onderwerp wordt behandeld in de Kiss me kwik show. Hierin krijgt een meisje als prijs een zoen van een jongen. Als het meisje niet wil, wordt de groepsdruk groter. Het meisje houdt vol, waarna de jongen afhaakt. Relaties: Kinderen zien veelal een vader en moeder samenwonen, maar veel kinderen leven in een éénoudergezin. Er zijn kinderen van wie de ouders gescheiden zijn, van wie één van de ouders overleden is, of kinderen die de ontbrekende ouder zelfs nooit gekend hebben. Sommige ouders zijn niet getrouwd, maar wonen samen. Kinderen maken kennis met al deze relatievormen en hierover hebben mensen verschillende meningen. Door kinderen hierover te laten nadenken kan voorkomen worden dat relaties die afwijken bij voorbaat als negatief worden bestempeld. De rol van de media: Hoe kunnen kinderen met informatie van t.v., internet en tijdschriften omgaan? Door kritisch te kijken, leren kinderen nadenken over de golf aan informatie die de media ons geeft over seksualiteit en relaties.
Les 3: In dit programma worden twee onderwerpen behandeld: De voortplanting en voorbehoedmiddelen. De voortplanting: Er wordt gesproken over knuffelen en vrijen. Voor kinderen betekent knuffelen intimiteit. Lichamelijke intimiteit is een belangrijke voorwaarde voor een gezonde seksuele ontwikkeling. Om uit te leggen hoe de geslachtsdaad plaatsvindt, is gekozen voor een animatiefilm. Op deze manier kan duidelijk en volledig worden uitgelegd wat er precies gebeurt. Ook worden andere manieren van zwanger worden besproken. Aan de orde komt ook: de verschillende manieren waarop een kind ter wereld kan komen; op de natuurlijke manier, via een keizersnede en zelfs met een pomp of tang. Voorbehoedmiddelen: Besproken wordt de functie van het gebruik van voorbehoedmiddelen en de verschillende manieren/middelen