De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Noord-Holland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013
Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda hoort bij het verbeteren van de concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Noord-Holland? 2
Hoe meten we internationale concurrentie? In de studie nemen we twee typen concurrentie mee: 1. De concurrentie die bedrijven ervaren bij het internationaal exporteren van hun producten en diensten; 2. De concurrentie die regio s ervaren bij het aantrekken van buitenlandse bedrijven / investeringen; De belangrijkste concurrenten voor een regio zijn dus: 1. De regio s met bedrijven die in dezelfde markten proberen hun producten of diensten te verkopen; 2. De regio s die in dezelfde vijver vissen van internationale investeringen; Met andere woorden: marktoverlap staat centraal. De belangrijkste concurrenten verschillen daarom per regio en per sector. Zie Raspe e.a. (2012) pagina 49 e.v. en 181 e.a. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van het meten van internationale concurrentie 3
Belangrijkste concurrenten o.b.v. marktoverlap (voorbeeld van export) Amsterdam export Parijs export Wenen export Grootste overlap in de export markten van Amsterdam en Parijs Meeste concurrentie tussen Amsterdam en Parijs Zie Raspe e.a. (2012) pagina 49 e.v. en 181 e.a. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van het meten van internationale concurrentie 4
Hoe zijn de concurrentiebenchmarks opgebouwd? De benchmarks in deze studie vergelijken per sector en per type concurrentie (export en aantrekken buitenlandse bedrijven) de vestigingsplaatsfactoren (kenmerken van het vestigingsklimaat) in Noord-Holland met die van de belangrijkste concurrerende Europese regio s; Vestigingsplaatsfactoren zijn o.a.: bevolkingsomvang en - dichtheid, concentratie van (gerelateerde) sectoren, netwerkoriëntatie van bedrijven, connectiviteit (over de weg, door de lucht en via havens), kennisinfrastructuur (publiek en privaat) en Bruto Regionaal Product per inwoner; In totaal: 29 vestigingsplaatsfactoren. Zie Raspe e.a. (2012) pagina 47 e.v. en 178 voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van als deze vestigingsplaatsfactoren 5
Welke sectoren nemen we mee in het onderzoek? 1. Landbouw 2. Voedingsmiddelenindustrie 3. Materialenindustrie 4. Hightechindustrie 5. Chemie 6. Energie 7. Groothandel 8. Logistiek 9. Financiële diensten 10. Zakelijke diensten Zie Raspe e.a. (2012) pagina 172 voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van deze sectoren 6
Welke regio s nemen we mee in het onderzoek? Onder regio s verstaan we 256 Europese NUTS-2 regio s. In Nederland zijn dit de provincies. De NUTS-indeling is een standaard van de EU en is door Eurostat opgesteld; De NUTS2-indeling beslaat meestal een of enkele centrale steden met hun ommeland, zodat deze regio s vaak overeenkomen met agglomeraties of metropolitane gebieden; Basis voor deze keuze is de wens om zo veel mogelijk regionale differentiatie mee te kunnen nemen op het niveau van regio s en aan te sluiten bij de internationale literatuur over regio s. Voorwaarde was dat er betrouwbare data waren. Zie Raspe e.a. (2012) pagina 46 e.v. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van de regio s die we in het onderzoek meenemen 7
Wilt u meer weten? Deze presentatie is gebaseerd op drie PBLstudies. www.pbl.nl Vragen? Neem dan contact op met: Otto Raspe (otto.raspe@pbl.nl) of info@pbl.nl In deze studies vindt u een overzicht van de relevante literatuur (waarom regio s cruciaal zijn in een globaliserende economie) en een motivatie van alle keuzes over indicatoren, data en methodiek. 8
We beantwoorden vier vragen voor de provincie Noord-Holland 1. Welke Europese regio s zijn de belangrijkste concurrenten? 2. Welke vestigingsplaatsfactoren zijn belangrijk voor een goede concurrentiepositie? 3. Hoe verhouden deze vestigingsplaatsfactoren zich tot haar belangrijkste concurrenten? 4. Op welke factoren bestaat er een 'gat' met de concurrentie en welke factoren zijn goed op orde? We beantwoorden deze vragen voor elke combinatie van sector en type concurrentie (export en buitenlandse investeringen). Zie Raspe e.a. (2012) pagina 50 voor een toelichting op deze vier vragen 9
Leeswijzer van de benchmarks 1. De benchmarks zijn gebaseerd op de belangrijkste concurrenten op basis van marktoverlap (zie sheet 3 & 4); 2. De benchmarks laten de 10 belangrijkste vestigingsplaatsfactoren zien (van de totaal 29 die we meenemen in het onderzoek), afgeleid van de belangrijkste concurrenten en dus verschillend per sector en type concurrentie. Dit zijn de concurrentiefactoren; 3. De concurrentiefactoren zijn geordend naar mate van belangrijkheid: de bovenste is het belangrijkste, de onderste het minst belangrijk (van de 10 weergegeven factoren); 4. De stippellijn geeft de gewogen score weer van de belangrijkste concurrenten; 5. De eigen score op een concurrentiefactor is relatief ten opzichte van de belangrijkste concurrenten. Hierbij geldt: hoe hoger de score, hoe beter je scoort t.o.v. je belangrijkste concurrenten. Enkel voor congestie en connectiviteit (nabijheid tot) zeehavens geldt het tegenovergestelde: hoe lager de score, hoe beter. Zie Raspe e.a. (2012) pagina 69 voor een methodische toelichting op de benchmarks 10
We laten nu voor Noord-Holland de benchmarks zien voor de volgende sectoren 1. Landbouw 2. Voedingsmiddelenindustrie 3. Materialen 4. Hightech 5. Chemie 6. Energie Aantrekken buitenlandse bedrijven Export goederen en /of diensten 7. Groothandel * De benchmark op basis van het aantrekken van buitenlandse bedrijven voeren we voor een sector enkel uit wanneer wordt voldaan aan de volgende voorwaarden: - Er moeten voldoende buitenlandse bedrijven (minimaal 10) binnen de regio zich hebben gevestigd voor een zinvolle vergelijking; - De regio huisvest meer dan 2% van alle buitenlandse bedrijven binnen de sector in heel Nederland EN/OF de regio heeft een relatieve specialisatie qua buitenlandse bedrijven in de sector (locatiequotiënt > 1). 8. Logistiek 9. Financiële diensten * 10. Zakelijke diensten Wel meegenomen Niet meegenomen * Voor de sectoren groothandel en financiële diensten voeren we om data-technische redenen in plaats van de benchmark op basis van export een benchmark uit op basis van het opzetten van een buitenlandse vestiging, mits we ook de benchmark voor het aantrekken van buitenlandse bedrijven hebben uitgevoerd. Zie Raspe e.a. (2012) pagina s 126, 143 en 174 voor een inhoudelijke toelichting. 11
1. Landbouw Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 6e regio van de 256 in Europa Omvang export: Noord-Holland is de 5e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 12
13
14
15
16
Conclusies Landbouw in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk boven het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is iets bovengemiddeld en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt sterk boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt boven het gemiddelde; De efficiëntie van het netwerk van de sector is iets ondergemiddeld; De mate van clustering van de sector is relatief beperkt; De concentratie van de materialen sector ligt onder het gemiddelde. 17
2. Voedingsmiddelenindustrie Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 8e regio van de 256 in Europa Omvang export: Noord-Holland is de 7e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 18
19
20
21
22
Conclusies Voedingsmiddelenindustrie in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is relatief hoog en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk boven het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De hoeveelheid publieke R&D is relatief hoog en de rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets onder het gemiddelde en de mate van congestie is relatief beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt iets boven het gemiddelde; De concentraties van financiële en zakelijke dienstverleners liggen beide boven het gemiddelde. 23
3. Materialen Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 33e regio van de 256 in Europa Omvang export: Noord-Holland is de 46e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 24
25
26
27
28
Conclusies Materialen in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is iets ondergemiddeld en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets onder het gemiddelde en de mate van congestie is relatief beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt iets onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt iets boven het gemiddelde. 29
4. Hightech Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 32e regio van de 256 in Europa Omvang export: Noord-Holland is de 50e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 30
31
32
33
34
Conclusies Hightech in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is iets ondergemiddeld en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief beperkt; De mate van clustering van de sector is relatief gezien zeer beperkt. 35
5. Chemie Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 12e regio van de 256 in Europa Omvang export: Noord-Holland is de 17e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 36
37
38
39
40
Conclusies Chemie in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is iets bovengemiddeld en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets onder het gemiddelde en de mate van congestie is relatief beperkt; De mate van clustering van de sector is relatief beperkt. 41
6. Energie Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 4e regio van de 256 in Europa Omvang export: Noord-Holland is de 12e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 42
43
44
45
46
Conclusies Energie in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk boven het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De hoeveelheid publieke R&D is iets bovengemiddeld en de rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt onder het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentraties van financiële en zakelijke dienstverleners liggen beide iets boven het gemiddelde. 47
7. Groothandel Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 7e regio van de 256 in Europa Opzetten buitenlandse vestiging: Noord-Holland is de 6e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 48
49
50
51
52
Conclusies Groothandel in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is relatief laag en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Zowel het aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland als het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector liggen iets onder het gemiddelde en verder ligt het aandeel bedrijven in buitenlandse handen iets boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets boven het gemiddelde. De mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt iets onder het gemiddelde. 53
8. Logistiek Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 3e regio van de 256 in Europa Omvang export: Noord-Holland is de 6e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 54
55
56
57
58
Conclusies Logistiek in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is relatief laag en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland ligt boven het gemiddelde en het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk boven het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt iets onder het gemiddelde. 59
9. Financiële Diensten Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 3e regio van de 256 in Europa Opzetten buitenlandse vestiging: Noord-Holland is de 4e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 60
61
62
63
64
Conclusies Financiële Diensten in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel bedrijven in buitenlandse handen ligt iets onder het gemiddelde, het aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland ligt onder het gemiddelde en het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets boven het gemiddelde. De mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De efficiëntie van het netwerk van de sector is relatief laag; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde en de concentratie van de zakelijke dienstverlening ligt iets onder het gemiddelde. 65
10. Zakelijke Diensten Aantal buitenlandse bedrijven: Noord-Holland is de 11e regio van de 256 in Europa Omvang export: Noord-Holland is de 7e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Noord-Holland binnen Nederland 66
67
68
69
70
Conclusies Zakelijke Diensten in Noord-Holland Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland ligt boven het gemiddelde en het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets boven het gemiddelde. De mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt iets onder het gemiddelde. 71
Het vestigingsklimaat van Noord-Holland samengevat 1 Alle topsectoren overziend, concluderen we t.a.v. de belangrijkste vestigingsplaatsfactoren dat: Goed op orde zijn: Internationalisering Aandeel buitenlandse bedrijven (bovengemiddeld) Europees exportaandeel Landbouw, Voedingsmiddelenindustrie, Energie en Logistiek (bovengemiddeld) Publieke kennisinfrastructuur Positie universiteit (sterk bovengemiddeld) Publieke R&D (bovengemiddeld) Connectiviteit door de lucht (bovengemiddeld) Connectiviteit over de weg (iets ondergemiddeld) en de mate van congestie (sterk ondergemiddeld) Concentratie Financiële en Zakelijke Dienstverlening (beide gemiddeld) 72
Het vestigingsklimaat van Noord-Holland samengevat 2 Verdere conclusies t.a.v. de vestigingsplaatsfactoren: Minder goed op orde zijn: Urbanisatievoordelen Massa en dichtheid (beide ondergemiddeld) Europees exportaandeel Hightech, Materialen, Chemie en Zakelijke Dienstverlening (ondergemiddeld) Private kennisinfrastructuur Private R&D en patenten (beide ondergemiddeld) Het Landbouw cluster (ondergemiddeld) en de Hightech en Chemie clusters (beide sterk ondergemiddeld) 73
Resumé De investeringsagenda voor Noord-Holland bestaat vooral uit het handhaven van de goede factoren en het inlopen of compenseren van het gat wat er is t.o.v. de belangrijkste concurrenten. Strategieën om dit te bewerkstelligen: Zie Notitie "Werken aan de internationale concurrentiekracht van de Nederlandse regio's". 74