De ICF. Kinesitherapie en de International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF)

De ICF Kinesitherapie en de International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) Werkgroep Kinesitherapeutisch dossier en ICF ESF-project WVVK Module ICF en kinesitherapeutisch dossier INHOUD PRESENTATIE 1. Wat is de ICF? 2. Ontwikkelingen in de zorg 3. Bestaande classificaties 4. Kenmerken van de ICF 5. De ICF in de kinesitherapie 6. De ICF: heden en toekomst 7. De ICF: bijkomende informatie SEMINOP 29/10/2009 2 1

INHOUD PRESENTATIE 1. Wat is de ICF? 2. Ontwikkelingen in de zorg 3. Bestaande classificaties 4. Kenmerken van de ICF 5. De ICF in de kinesitherapie 6. De ICF: heden en toekomst 7. De ICF: bijkomende informatie SEMINOP 29/10/2009 3 1 Wat is de ICF? De ICF: - is een begrippenstelsel om het menselijk functioneren en eventuele problemen daarbij te beschrijven - geeft een eenduidige beschrijving van het menselijk functioneren vanuit drie verschillende perspectieven en de factoren die daarop van invloed zijn SEMINOP 29/10/2009 4 2

1 Wat is de ICF? Wat is de ICF niet? De ICF is geen meetinstrument De ICF is geen registratieformulier De ICF is geen vragenlijst De ICF is geen managementtool Maar, de ICF kan wel helpen om bovenstaande te ontwikkelen SEMINOP 29/10/2009 5 INHOUD PRESENTATIE 1. Wat is de ICF? 2. Ontwikkelingen in de zorg 3. Bestaande classificaties 4. Kenmerken van de ICF 5. De ICF in de kinesitherapie 6. De ICF: heden en toekomst 7. De ICF: bijkomende informatie SEMINOP 29/10/2009 6 3

2 Ontwikkelingen in de zorg De eisen aan de kwaliteit van zorg nemen toe Patiënt Duidelijke verstaanbare informatie Multidisciplinaire en transmurale zorg Evidence based practice Automatisering (elektronisch patiëntendossier) Uniforme terminologie van gegevens SEMINOP 29/10/2009 7 2 Ontwikkelingen in de zorg Gevolgen van deze ontwikkelingen Toename in de communicatie Behoefte aan betere verslaglegging zorgdossier (evolutie: elektronisch) kinesitherapeutisch dossier (evolutie: elektronisch) Bewijzen van de effecten van de zorg/behandeling Ontwikkelingen en gebruik van richtlijnen Klinimetrie (ontwikkeling van meetinstrumenten) Behoefte: eenheid van taal SEMINOP 29/10/2009 8 4

2 Ontwikkelingen in de zorg Behoefte: eenheid van taal Communicatie Kwaliteit van zorg EENHEID VAN TAAL afspraken gebruik termen / terminologie Classificaties / Codelijsten SEMINOP 29/10/2009 9 2 Ontwikkelingen in de zorg Behoefte: eenheid van taal situatie cliënt bij aanvang behandeling zorg situatie cliënt aan eind behandeling Beschrijving van de zorg Vrije tekst (diversiteit) Classificatie / codelijst (uniformiteit) SEMINOP 29/10/2009 10 5

INHOUD PRESENTATIE 1. Wat is de ICF? 2. Ontwikkelingen in de zorg 3. Bestaande classificaties 4. Kenmerken van de ICF 5. De ICF in de kinesitherapie 6. De ICF: heden en toekomst 7. De ICF: bijkomende informatie SEMINOP 29/10/2009 11 3 Bestaande classificaties Belangrijke groepen classificaties: Classificaties voor ziekten/aandoeningen Classificaties voor (problemen met) functioneren Classificaties voor verrichtingen (CVPB) Classificaties voor hulpmiddelen SEMINOP 29/10/2009 12 6

3 Bestaande classificaties Classificaties voor ziekten/aandoeningen ICD-10 International Statistical Classification of Diseases DSM-IV Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, fourth edition ICPC-2 (huisartsen) International Classification of Primary Care SEMINOP 29/10/2009 13 3 Bestaande classificaties Classificaties voor (problemen met) functioneren ICF, International Classification of Functioning, Disability and Health (WHO, 2001; RIVM, 2002) Vroeger ICIDH, International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps (WHO, 1980) SEMINOP 29/10/2009 14 7

3 Bestaande classificaties Onstaan van de ICF Van ICD naar ICF ~ van ziekten naar functioneren (1) Eind 19e eeuw: sterfte (mortaliteit) centraal ICD (ca. 1880): vastleggen sterftecijfers 1 e helft 20e eeuw: verschuiving van mortaliteit naar morbiditeit (ziekte) en cure (genezen) ICD: vastleggen ziektecijfers SEMINOP 29/10/2009 15 3 Bestaande classificaties Onstaan van de ICF Van ICD naar ICF ~ van ziekten naar functioneren (2) Evolutie in de geneeskunde: aandacht verschuift van cure naar care Revalidatie krijgt een belangrijke plaats chronische aandoeningen, aangeboren afwijkingen, CURE Genezen van ziekten CARE Revalidatie, zorg en hulp bij functioneringsproblemen De ICD voldoet niet om het functioneren te beschrijven! SEMINOP 29/10/2009 16 8

INHOUD PRESENTATIE 1. Wat is de ICF? 2. Ontwikkelingen in de zorg 3. Bestaande classificaties 4. Kenmerken van de ICF 5. De ICF in de kinesitherapie 6. De ICF: heden en toekomst 7. De ICF: bijkomende informatie SEMINOP 29/10/2009 17 Uitgangspunt: de ICF en het biopsychosociaal model SOCIAAL PSYCHO Cultuur / Sociale interacties / Rol als zieke Ziektegedrag, copingstrategieën, emoties, stress Participatie (participatieproblemen) Activiteit (beperkingen) Persoonlijke factoren BIO Fysiologische disfunctie (Weefselschade?) Functies / anatomische eigenschappen (stoornissen) SEMINOP 29/10/2009 Biopsychosociaal model (Waddel, 2004) 18 9

De ICF bevat beschrijvers (los van oorzaak) van het menselijk functioneren ~ beschrijvend model De ICF bevat een ordening van verschijnselen met gelijke kenmerken (tot componenten) Beschrijving vanuit drie perspectieven: de mens als organisme functies & anatomische eigenschappen het menselijk handelen activiteiten deelname aan de samenleving participatie SEMINOP 29/10/2009 19 ICF-schema (1) Het menselijk functioneren (functioneringsproblemen) vanuit drie perspectieven functies / anatomische eigenschappen (stoornissen) activiteiten (beperkingen) participatie (participatieproblemen) SEMINOP 29/10/2009 20 10

Omschrijvingen van het functioneren (schema 1) Functies: fysiologische en mentale eigenschappen van het menselijk organisme. Anatomische eigenschappen: positie, aanwezigheid, vorm en continuïteit van onderdelen van het menselijk lichaam. Stoornissen: afwijkingen in of verlies van functies of anatomische eigenschappen. SEMINOP 29/10/2009 21 Omschrijvingen van het functioneren (schema 1) Activiteiten: onderdelen van iemands handelen. Participatie: iemands deelname aan het maatschappelijk leven. Beperkingen: moeilijkheden die iemand heeft met het uitvoeren van activiteiten. Participatieproblemen: problemen die iemand heeft met het deelnemen aan het maatschappelijk leven. SEMINOP 29/10/2009 22 11

ICF-schema (2) De ziekte/aandoening en het menselijk functioneren ziekten / aandoeningen functies / anatomische eigenschappen (stoornissen) activiteiten (beperkingen) participatie (participatieproblemen) SEMINOP 29/10/2009 23 ICF-schema (3) De externe en persoonlijke factoren en het menselijk functioneren functies / anatomische eigenschappen (stoornissen) activiteiten (beperkingen) participatie (participatieproblemen) externe factoren (bevorderend / belemmerend) persoonlijke factoren (bevorderend / belemmerend) SEMINOP 29/10/2009 24 12

Omschrijvingen van het functioneren (schema 3) Externe factoren: iemands fysieke en sociale omgeving. Persoonlijke factoren: iemands individuele achtergrond. SEMINOP 29/10/2009 25 Twee overzichtsschema s Schema 1 Het schema en de te gebruiken classificaties ICD, DSM-IV, ICF Schema 2 Het schema met de invulling van enkele gegevens SEMINOP 29/10/2009 26 13

Schema 1 ziekte / aandoening ICD / DSM-IV functies / anatomische eigenschappen (stoornissen) activiteiten (beperkingen) participatie (participatieproblemen) externe factoren persoonlijke factoren ICF SEMINOP 29/10/2009 27 Schema 2 ziekte / aandoening diabetes - amputatie ICD / DSM-IV Stoornissen Doorbloeding / afwezigheid voet Beperkingen Beperkingen bij: stappen, fietsen, ADL Participatieproblemen Werk / Hobby / Sport Externe factoren Persoonlijke factoren ICF Type prothese Leeftijd / leefgewoonten SEMINOP 29/10/2009 28 14

De opbouw van de ICF De ICF bevat vier classificaties: 1. Classificatie van anatomische eigenschappen 2. Classificatie van functies 3. Classificatie van activiteiten en participatie 4. Lijst van externe factoren SEMINOP 29/10/2009 29 Classificatie van anatomische eigenschappen met hoofdstuktitels Anatomische eigenschappen 1 Anatomische eigenschappen van zenuwstelsel 2 Anatomische eigenschappen van oog, oor en verwante structuren 3 Anatomische eigenschappen van structuren betrokken bij stem en spraak 4 Anatomische eigenschappen van bloedvatenstelsel, afweersysteem en ademhalingsstelsel 5 Anatomische eigenschappen van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel 6 Anatomische eigenschappen van urogenitaal stelsel 7 Anatomische eigenschappen van structuren verwant aan beweging 8 Anatomische eigenschappen van huid en verwante structuren SEMINOP 29/10/2009 30 15

Classificatie van functies met hoofdstuktitels Functies 1 Mentale functies 2 Sensorische functies en pijn 3 Stem en spraak 4 Functies van hart en bloedvatenstelsel, hematologisch systeem, afweersysteem en ademhalingsstelsel 5 Functies van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel 6 Functies van urogenitaal stelsel en reproductieve functies 7 Functies van bewegingssysteem en aan beweging verwante functies 8 Functies van huid en verwante structuren SEMINOP 29/10/2009 31 Classificatie van activiteiten en participatie met hoofdstuktitels Activiteiten en participatie 1. Leren en toepassen van kennis 2. Algemene taken en eisen 3. Communicatie 4. Mobiliteit 5. Zelfverzorging 6. Huishouden 7. Tussenmenselijke interacties en relaties 8. Belangrijke levensgebieden 9. Maatschappelijk, sociaal en burgerlijk leven SEMINOP 29/10/2009 32 16

Classificatie van externe factoren met hoofdstuktitels Externe factoren 1 Producten en technologie 2 Natuurlijke omgeving en door de mens aangebrachte veranderingen daarin 3 Ondersteuning en relaties 4 Attitudes 5 Diensten, systemen en beleid SEMINOP 29/10/2009 33 Geen classificatie van persoonlijke factoren Wel enkele voorbeelden in de ICF Recentelijk ontwikkelde lijsten (zie infra) Finger, M., Cieza, A., Stoll, J., Stucki, G., Huber, E. Identification of intervention Categories for Physical Therapy Based on the International Classification of Functioning, Disability and Health: A Delphi Exercise. Phys Ther. 2006;86:1203-1220. Persoonlijke factoren (beïnvloedende factoren) Fitheid Comorbiditeit Psychologische status Levenstijl Copingstijl Persoonlijke doelstellingen en verwachtingen Attitude t.o.v. kinesitherapie Sociaal netwerk Persoonlijke factoren mentale functies (Functies Hfst 1) SEMINOP 29/10/2009 34 17

Geen classificatie van persoonlijke factoren Recentelijk ontwikkelde lijsten Persoonlijke factoren zoals opgenomen in de voorlopige codering voor de Fysiotherapeutische Diagnose (Heerkens et al, 2003). (Heerkens, van Ravensberg, 2007, p. 147) SEMINOP 29/10/2009 35 Coderingen (1) - componenten s = anatomische eigenschap b = functie d = activiteit / participatie a = activiteit p = participatie e = externe factor SEMINOP 29/10/2009 36 18

Coderingen (2) verdere specificatie 1 e niveau: hoofdstukken b.v.: b1 mentale functies 2 e niveau: bloktitels en hoofdcategorieën b.v.: algemene mentale functies (b110-b139) b.v.: b114 oriëntatie 3 e en 4 e niveau: categorieën / klassen b.v.: b1142 oriëntatie in persoon b.v.: b11420 oriëntatie in eigen persoon SEMINOP 29/10/2009 37 Coderingen (3) een voorbeeld (1) Gegevens van de anamnese Functies anatomische eigenschappen/stoornissen Evenwichtsproblemen 2 ; hypertonie in het onderbeen 3 ; Afasie 4 ; problemen met korte termijn geheugen 5 2 - b2351 Balans 3 - b7351 Tonus van spieren in één lidmaat 4 - b1671 Mentale functies gerelateerd aan taalexpressie 5 - b1440 Kortetermijngeheugen SEMINOP 29/10/2009 38 19

Coderingen (3) een voorbeeld (2) Gegevens van de anamnese Activiteiten/beperkingen Het kunnen stappen 6, zij het met hulp en over een beperkte afstand; beperking bij het opstaan 7 ; het niet kunnen converseren 8 ; problemen bij het aankleden 9 en het eten 10 6 - a4500 Lopen van korte afstanden 7 - a4103 Veranderen van zit naar andere houding 8 - a350 Converseren 9 - a5400 Aantrekken van kleding 10 - a550 Eten SEMINOP 29/10/2009 39 Typeringen Zonder typering geven ICF-coderingen geen inzicht in wat er aan de hand is Alle componenten van de ICF zijn voorzien van één of meer typeringen. Dit zijn cijfers achter de decimale punt. Bij alle componenten is de 1 e typering, d.w.z. het eerste cijfer achter de decimale punt, de ernst van het probleem (bij activiteiten & participatie 1 e en 2 e ). SEMINOP 29/10/2009 40 20

Typeringen Ernst 0 geen probleem 0-4% 1 licht probleem 5 24% 2 matig probleem 25 49% 3 ernstig probleem 50 95% 4 volledig probleem 96 100% 8 niet gespecificeerd 9 niet van toepassing SEMINOP 29/10/2009 41 Aandachtspunt In de ICF is niet vermeld hoe de relaties zijn tussen: de ziekte/aandoening (medische diagnose) de stoornissen de beperkingen de participatieproblemen de externe factoren de persoonlijke factoren functioneren / functioneringsproblemen De relaties worden bepaald tijdens het diagnostisch proces en maken deel uit van de functionaliteitsdiagnose (schema) SEMINOP 29/10/2009 42 21

FUNCTIONALITEITSDIAGNOSE Medische diagnose ICD ziekte / aandoening Gezondheidstoestand / gezondheidsprofiel Functies / anat. eigenschappen (stoornissen) Activiteiten (beperkingen) Participatie (part. problemen) Menselijk functioneren ICF Externe factoren Persoonlijke factoren SEMINOP 29/10/2009 43 INHOUD PRESENTATIE 1. Wat is de ICF? 2. Ontwikkelingen in de zorg 3. Bestaande classificaties 4. Kenmerken van de ICF 5. De ICF in de kinesitherapie 6. De ICF: heden en toekomst 7. De ICF: bijkomende informatie SEMINOP 29/10/2009 44 22

5 De ICF in de kinesitherapie Gegevens van het kinesitherapeutisch handelen te beschrijven met de ICF Gegevens uit de anamnese Bevindingen uit het kinesitherapeutisch onderzoek Elementen van de kinesitherapeutische diagnose De behandelingsdoelen (SMART) De gerealiseerde behandelingsdoelen (evaluatie) Keuze van meetinstrumenten (niveau: b, s, a, p) Kinesitherapeutisch dossier / verslag SEMINOP 29/10/2009 45 Use of the ICF Model as a Clinical Problem-Solving Tool in Physical Therapy and Rehabilitation Medicine Steiner W, Ryser L, Huber E, Uebelhardt D, Aeschlimann A, Stucki G; Physical Therapy 2002; 82(11): 1098-1107 Didactisch softwarepakket Kinesitherapeutisch dossier (WVVK) SEMINOP 29/10/2009 46 23

SEMINOP 29/10/2009 47 INHOUD PRESENTATIE 1. Wat is de ICF? 2. Ontwikkelingen in de zorg 3. Bestaande classificaties 4. Kenmerken van de ICF 5. De ICF in de kinesitherapie 6. De ICF: heden en toekomst 7. De ICF: bijkomende informatie SEMINOP 29/10/2009 48 24

6 De ICF: heden en toekomst De feiten Sterke interesse en toename in het gebruik van de ICF: Literatuur (handboeken, wetenschappelijke artikels) Beroepsgroepen (WCPT, www.wcpt.org ) Wetenschappelijk onderzoek Epidemiologisch onderzoek Effectenonderzoek Ontwikkelingsprojecten Richtlijnen en protocollen, communicatie-instrumenten, patiëntendossier en verslagleggings-systemen, Zorgmanagement, beleid SEMINOP 29/10/2009 49 6 De ICF: heden en de toekomst Mogelijkheden (1) Beschrijving van het kinesitherapeutisch handelen binnen het biopsychosociaal gezondheidsmodel Gebruik van de ICF en de terminologie als denkmodel bij het kinesitherapeutisch handelen Gebruik van de ICF in het kinesitherapeutisch dossier (optimalisatie van het kinesitherapeutisch handelen) Ontwikkelingen elektronisch dossier; geen classificatie aan de behandeltafel of bureau, maar d.m.v. op ICT gebaseerde codeermethode SEMINOP 29/10/2009 50 25

6 De ICF: heden en toekomst Mogelijkheden (2) Onderzoek toont aan dat: de kwaliteit van de zorgverlening in inter- en multidisciplinaire zorgverlening kan toenemen (eenheid van taal) functioneringsproblemen die in de kinesitherapie behandeld worden, in kaart te brengen zijn met behulp van de ICF-classificatie SEMINOP 29/10/2009 51 6 De ICF: heden en toekomst Beperkingen ICF is soms nog te globaal om specifieke klinische gegevens vast te leggen b.v.: bewegingspatronen tijdens het stappen, werpen, grijpen, De persoonlijke factoren zijn niet omschreven, maar vormen een belangrijk aspect tijdens de revalidatie Activiteiten en participatie zijn opgenomen in één classificatie terwijl het verschillende perspectieven zijn SEMINOP 29/10/2009 52 26

INHOUD PRESENTATIE 1. Wat is de ICF? 2. Ontwikkelingen in de zorg 3. Bestaande classificaties 4. Kenmerken van de ICF 5. De ICF in de kinesitherapie 6. De ICF: heden en toekomst 7. De ICF: bijkomende informatie SEMINOP 29/10/2009 53 7 De ICF: bijkomende informatie Heerkens, Y.F., van Ravensberg, C.D. 2007. Toepassingsmogelijkheden van de multiprofessionele International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) in de paramedische zorg. Amersfoort: NPi. RIVM. 2002. ICF, Nederlandse vertaling van International Classification of Functioning, Disability and Health. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Heerkens, Y.F., Ravensberg van, C.D. 2006. Implementatie van de ICF in de klinische praktijk. In: Danneels, L., Isselée, H., Staes, F., Vaes, P., Weymans, M. (eds.). 2006. Jaarboek voor kinesitherapeuten 2006-2007. Antwerpen: Standaard Uitgeverij nv. Jette, A.M. 2006. Toward a Common Language for Function, Disability, and Health. Phys Ther 2006; 86:726-734. Presentatie Heerkens, Y. juni 2005, RIziv Brussel. Schroyen, V. Revalidatie na een CVA binnen de ICF. In: Danneels, L., et al. (eds.). Jaarboek voor kinesitherapeuten 2006-2007. Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 2006, 88-97. www.who.int/classification/icf www.rivm.nl/who-fic www.icfillustration.com/icf_eng/index.html SEMINOP 29/10/2009 54 27