Handleiding bij de website van het lesmateriaal van de SamenDOOR!-dag met philharmonie zuidnederland Op 27 juni vindt de SamenDOOR!-dag plaats. Jullie leerlingen treden samen met philharmonie zuidnederland op, het grote symfonieorkest van de zuidelijke provincies van Nederland. Dat is een hele eer voor ons allemaal! Jullie studeren de liedjes in met je stageklas. Het resultaat wordt een spetterend concert. De afdeling Educatie van philharmonie zuidnederland heeft speciaal digitaal lesmateriaal ontwikkeld, waarmee jullie samen met de leerlingen het symfonieorkest kunnen ontdekken. Natuurlijk komen hierin de liedjes terug die we samen gaan spelen. Het digitale lesmateriaal is te vinden via www.philharmoniezuidnederland.nl/door De website is als volgt opgebouwd: Les 1A De instrumenten Les 1B Het orkest Les 2 Dirigeren en de liedjes In deze handleiding geven we jullie een korte uitleg over hoe je het symfonieorkest in de klas kunt behandelen. Uiteraard ben je vrij om zelf de volgorde van de onderwerpen te bepalen. Wij wensen jullie veel plezier met de voorbereiding! Adeline van Campen, Roxanne Doyen, Wilma Hollanders, Linda Jans Team Educatie philharmonie zuidnederland
Informatie over het symfonieorkest Wil je je alvast voorbereiden op je lessen? Lees dan onderstaande tekst en bekijk de filmpjes van les 1A. Het symfonieorkest Het symfonieorkest bestaat uit verschillende soorten instrumenten: strijkinstrumenten, houtblazers, koperblazers en slagwerk. Dat is dus anders dan b.v. een harmonieorkest waarin alleen hout- en koperblazers en slagwerk zitten. Al die instrumenten uit het symfonieorkest klinken anders omdat op een andere manier de toon op het instrument wordt gemaakt. Zo klinkt een toon die wordt gespeeld op een fluit heel anders dan een toon van dezelfde toonhoogte, gespeeld op bijvoorbeeld een viool of een hobo. Behalve een eigen klankkleur heeft een instrument ook een eigen toonbereik. Sommige instrumenten spelen alleen hoge tonen, andere juist lage, weer andere zitten daar tussenin. Toonbereik en toonkleur zijn bepalend geweest voor de ontwikkeling van het orkest. Er was immers behoefte aan zoveel mogelijk kleuren en toonhoogten. Geleidelijk aan kwam in de geschiedenis een combinatie tot stand van drie groepen: strijkinstrumenten, blaasinstrumenten en slaginstrumenten. Deze instrumenten vormden het symfonieorkest. Strijkinstrumenten worden aangestreken met een strijkstok. Door dat strijken worden de snaren in trilling gebracht. Hoe dunner en strakker de snaar en hoe kleiner de klankkast van het instrument, des te hoger de toon. Er bestaat een hele familie van strijkinstrumenten: de viool, de altviool, de cello en de contrabas. De viool is het hoogste, de contrabas het laagste. Blaasinstrumenten bestaan uit een buis met daarin een luchtkolom. Sommige blaasinstrumenten zijn van hout en andere van koper. De houten blaasinstrumenten zijn de fluit, hobo, klarinet en fagot. De koperen blaasinstrumenten bestaan uit een opgerolde metalen buis die uitloopt in een wijde beker. Met ventielen of verschuifbare buizen kan de luchtkolom korter of langer worden gemaakt, waardoor de toonhoogte verandert. Tot deze groep behoren de hoorn, trompet, trombone en tuba. De laatste groep, de slaginstrumenten, zorgen voornamelijk voor het ritme in de muziek, als ook voor de versterking van andere instrumenten. Onder deze groep nemen de pauken de voornaamste plaats in. Opstelling van het symfonieorkest Instrumentengroep Strijk (of snaar)instrumenten Houten blaasinstrumenten Koperen blaasinstrumenten Slaginstrumenten Voorbeelden Viool, altviool, cello, contrabas Fluit, hobo, klarinet, fagot Hoorn, trompet, trombone, tuba Pauken, kleine en grote trom, bekkens
Les 1A De instrumenten Korte uitleg Leg de leerlingen uit dat ze samen met een symfonieorkest liedjes gaan zingen. Vraag aan de leerlingen of ze de instrumenten van het orkest kennen. Zo ja, hoe die worden bespeeld? Blazen, strijken of slaan? Geef aan dat een symfonieorkest uit verschillende groepen instrumenten bestaat: Snaarinstrumenten, houten-en koperen blaasinstrumenten en slaginstrumenten. Welke groep vind je niet bij een harmonieorkest? Hoe gaat het er nu bij een orkest aan toe? Bekijk het filmpje De geboorte van een concert en vraag aan de leerlingen of ze van deze groepen instrumenten hebben gezien. Dirigent Vertel de leerlingen dat een dirigent aan het orkest aangeeft wanneer en hoe ze moeten spelen. Ook als je leerlingen het met orkest gaan zingen is er een dirigent. Het grote boek waaruit de dirigent zijn muziek leest heet een partituur. Bekijk via het digibord het filmpje Over de dirigent waarin Sander Teepen, de dirigent van het SamenDOOR!-concert, uitleg geeft over hoe een dirigent zich voorbereid om het orkest te dirigeren. Instrumenten Wil je meer over de instrumenten weten? Dat is handig voor de instrumentenquiz die later in het lesmateriaal terugkomt. Klik op de rode button Meer over instrumenten. Je komt op een website terecht waar je de verschillende instrumenten kunt beluisteren. Laat de leerlingen vooral de klarinet en de hobo horen, zodat ze straks de eerste vraag van de instrumentenquiz goed kunnen beantwoorden.
De instrumentenquiz De volgende instrumenten komen in de instrumentenquiz aan bod: - klarinet - dwarsfluit - hoorn - fagot - hobo - trombone - viool - trompet - kleine trom Start de instrumentenquiz Laat bij ieder instrument zowel fragment A als fragment B horen aan de leerlingen. Welk fragment hoort bij de afbeelding van het instrument? De leerlingen noteren de antwoorden op een papiertje. Bespreek de antwoorden direct na of doe dit nadat alle instrumenten aan bod zijn geweest. Correcte antwoorden: Klarinet A (B=hobo) Hobo A (B=trompet) Trombone A (B=contrabas) Viool B (A=contrabas) Fagot B (A=harp) Kleine trom B (A=pauken) Hoorn B (A=tuba) Trompet A (B=trombone) Dwarsfluit A (B=hoorn) Vragen voor de leerlingen: - Welke instrumenten zag je eerder ook in het filmpje? - Zijn er instrumenten bij die je al een keer in het echt hebt gezien? - Bespeelt iemand in de klas één van de instrumenten?
Les 1B Het orkest Klik op de B rechtsboven in het scherm Herhaal dat een orkest uit verschillende instrumentgroepen bestaat: het slagwerk, de strijkers, de houtblazers en de koperblazers. Klik vooraan op het dirigeerstokje. Nu horen de leerlingen alle instrumentgroepen tegelijk spelen. Zet in overleg met de leerlingen steeds een instrumentgroep uit en aan. Bespreek de verschillen in klank. Vragen voor de leerlingen - Waarom heten de houtblazers houtblazers denk je? - En de koperblazers koperblazers? - Het slagwerk slagwerk? - De strijkers strijkers? Beeld en muziek Voor dit onderdeel maak je geen gebruik van de website. Leg de leerlingen uit dat muziek bepaalde gevoelens kan oproepen. Vrolijk: dan wil je er wel op dansen. Droevig, of een beetje eng. Vooral in een film kun je merken wat muziek allemaal kan doen. Kunnen de leerlingen situaties noemen waarin zij vrolijke, droevige of spannende muziek zijn tegengekomen? Ook in het echt? Doe de volgende oefening: Bekijk het film volgende filmpje zonder muziek (zet de muziek uit): https://www.youtube.com/watch?v=e4wgujq6qam Laat via een tweede tabblad de volgende stukjes muziek horen: https://www.youtube.com/watch?v=ffq0t8psheu (Bizet - Carmen Ouverture) https://www.youtube.com/watch?v=mzr4snvmjem (Grieg - Morgenstimmung) https://www.youtube.com/watch?v=hhhwnrlzrus (Pink Panther Thema) Hoe kijk je naar de film als er steeds andere muziek bij zit? Laat nu de oorspronkelijke muziek uit het eerste filmpje horen. Wat vinden de leerlingen de beste combinatie?
Les 2 Dirigeren en de liedjes Klik op het gele icoontje linksboven in de hoek zodat je weer in het beginscherm van de website komt. Klik vervolgens op les 2. Meer over dirigeren Een dirigent heeft alle partijen in een groot boek staan, een partituur. Sander legt het uit: Bekijk achtereenvolgens: - Sander over dirigeren - 1-2 in de maat : Sander geeft aan hoe het moet, dirigeer mee met de leerlingen! - Laat je handen dansen : we maken het nog wat moelijker. De liedjes Klik op de buttons met de vogels om de liedjes van SamenDOOR! in te studeren: - Zingen dat is leuk - Giraf - I m a Ford - Welles Nietes - SamenDOOR!-lied : Lekker samen zingen Vraag een leerling om één van de liedjes te dirigeren. - Kunnen ze de maat slaan (in tweeën)? - Kunnen ze aangeven of het luid of zacht moet klinken? Tot slot Geniet van het optreden met het orkest. Dat hebben nog niet veel kinderen meegemaakt! Wil je meer informatie over de educatieve programma s van philharmonie zuidnederland? Kijk op www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie
Bijlagen - Liedteksten Giraf noten Giraf tekst
I m a Ford
Welles nietes noten Welles nietes tekst couplet 2 + refrein
Zingen dat is leuk
SamenDOOR! - lied: Lekker samen zingen tekst