Universiteitsbibliotheek Utrecht Highlights 2015-2017
Universiteitsbibliotheek Utrecht Highlights 2015-2017 In 2014 presenteerde de universiteitsbibliotheek haar strategisch plan voor de jaren 2015-2017. In dit overzicht blikken we terug en nemen we u graag mee langs de belangrijkste ontwikkelingen en behaalde resultaten uit deze periode.
1 open science Ontwikkeling open access De bibliotheek is voor de universiteit de partner voor open access publiceren. Daarin ontwikkelt de bibliotheek zich steeds verder. Ze biedt wetenschappers advies en ondersteuning bij het open toegankelijk maken van hun onderzoek, ze draagt zorg voor het Utrechtse Open Access Fonds en de bibliotheek beheert de Utrecht University Repository. De VSNU maakt sinds 2015 afspraken met grote uitgeverijen over open access publiceren. Het resultaat van deze zogenoemde big deals is dat in veel tijdschriften open access gepubliceerd wordt, zonder dat hiermee extra kosten zijn gemoeid. Hierdoor stijgt het aantal open access publicaties flink. Ook het gebruik van de Utrecht University Repository, en daarmee het aantal publicaties dat via deze route green open access beschikbaar komt, neemt toe. Trend Utrechtse open access publicaties In 2017 is 51% van de Utrechtse publicaties open toegankelijk. De ambitie van de universiteit is dat dit in 2020 voor alle publicaties geldt. Niet open access Green open access in Utrecht University Repository Gold open access in journals 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ontwikkeling van Utrechtse open access publicaties 2015 2016 2017
1 open science Research Data Management Support Eind 2015 start Research Datamanagement Support (RDM Support). In dit initiatief zijn experts vanuit Information and Technology Services (ITS) en de universiteitsbibliotheek samengebracht om te informeren, adviseren en trainingen te geven over datamanagement. Bijvoorbeeld door een check op een datamanagementplan uit te voeren. Bij onderzoeksprojecten met complexe datamanagementuitdagingen, zoals het Youth-onderzoek, levert RDM Support datamanagers die als embedded specialist ondersteuning bieden. Wetenschappers hebben steeds meer behoefte aan hulp bij datamanagement. Daarom is in 2017 geïnvesteerd in oplossingen waarmee op grotere schaal ondersteuning wordt gegeven. Zo worden informatie en oplossingen over datamanagement overzichtelijk gebundeld op de nieuwe website en er wordt een online training gebouwd waarin onderzoekers zelfstandig, en onafhankelijk van plaats of tijd, alles kunnen leren over het schrijven van een datamanagementplan. In 2018 komen deze nieuwe diensten beschikbaar. Open science in the Summer School Financiers, uitgevers en instituten eisen steeds meer dat onderzoekers open science principes toepassen in hun werk. De universiteitsbibliotheek speelt hierop in door te informeren en adviseren over open science. Tijdens de Utrecht Summer School 2017 verzorgt de universiteitsbibliotheek voor het eerst een cursus Open science and scholarship. In deze cursus maken studenten en onderzoekers uit alle disciplines kennis met de basisprincipes van open science. Ze krijgen inzicht in het waarom en hoe van open science. Daarnaast doen de deel- nemers praktijkervaring op: hoe pas je deze principes toe in alle fases van het wetenschappelijk onderzoek, inclusief outreach en assessment?
2 library as a place Uitbreiding studieplekken Universiteitsbibliotheek Uithof Voor en tijdens de tentamenperiodes zoeken veel studenten een plek in de universiteitsbibliotheek om er te leren. Om zoveel mogelijk tegemoet te komen aan die extra vraag naar studieplekken in de piekperiodes, rondt de bibliotheek in de beleidsperiode 2015-2017 een meerjarig traject af om extra studieplekken te creëren in de bibliotheek in De Uithof. In 2017 realiseert de bibliotheek de laatste tranche van in totaal 200 plekken. Met deze uitbreiding is het maximum aan studieplaatsen in de bibliotheeklocatie De Uithof gerealiseerd dat mogelijk is, zonder ingrijpende verbouwingen. De bibliotheek maakt plaats voor de extra studieplekken door de collecties in de boekenkasten zo efficient mogelijk te herschikken. Daarnaast wordt ruimte ingezet die is vrijgekomen doordat er minder nieuwe boeken in de bibliotheek worden geplaatst. Een resultaat van de toename in het gebruik van e-books. Het werk om de extra studieplekken te creëren, wordt in rustige periodes ingepland. 2015 2017 200 extra studieplekken gerealiseerd 2015-2017 Jaarlijks aantal bezoeken aan de universiteitsbibliotheek Uithof Binnenstad Totaal aantal bezoeken 2015 697.920 977.359 1.675.279 2016 768.577 1.014.031 1.782.608 2017 803.920 1.026.116 1.830.036
2 library as a place Ontwikkeling open opstelling De bibliotheek onderzoekt de verwachte ontwikkelingen van de open opstelling in de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Het onderzoek spitst zich daarbij toe op de samenstelling en het gebruik van de open opstelling. In 2016 publiceert de bibliotheek een onderzoeksrapport met de voornaamste bevindingen. Hierin staat dat in 2025 bij de meeste disciplines boeken in de bibliotheek geen belangrijke rol meer zullen spelen als bron van informatie. Publicaties zullen steeds meer digitaal beschikbaar komen en zo ook geraadpleegd worden. Het gebruik van papieren publicaties neemt verder af. Door de opmars van het e-book zullen er ook steeds minder nieuwe papieren boeken worden toegevoegd aan de collectie. Dat betekent niet dat fysieke publicaties in de bibliotheek van de toekomst geen waarde meer hebben. Voor bepaalde soorten publicaties zal papier nog steeds de voorkeur krijgen boven digitaal. Bovendien geeft een groot deel van de gebruikers van de bibliotheek aan heel veel waarde te hechten aan de intellectuele sfeer die boeken in de open opstelling creëren. Het rapport vormt de basis voor gesprekken met verschillende gebruikersgroepen waarin het vormen van een visie op de ontwikkeling van de open opstelling centraal staat. Samen met gebruikers zoekt de bibliotheek zo naar manieren om beter aan te sluiten op de behoeften van de student, docent en onderzoeker. Utrecht University Library De bibliotheek werkt nauw samen met partners binnen de universiteit. Dit is ook terug te zien binnen de bibliotheekgebouwen waar in de periode 2015-2017 een aantal samenwerkingspartners zijn gehuisvest die werkzaam zijn op het gebied van teaching en learning. SKILLSLAB Educate-it Utrecht Centre for Academic Teaching Information & Technology Services Life Long Learning
3 collections Exposities academisch erfgoed Digitalisering Om de collectie van de bibliotheek toegankelijker te maken, worden kaarten, boeken, handschriften en andere objecten gedigitaliseerd en online beschikbaar gemaakt. In de periode 2015-2017 zijn er ruim 60.000 werken uit de collectie van de universiteitsbibliotheek digitaal toegankelijk gemaakt. De Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Utrecht bestaan uit uitgebreide verzamelingen handschriften, boeken van vóór 1901, zeldzame en kostbare werken van latere datum en topografische kaarten. De bibliotheek zet zich in om dit academisch erfgoed, dat met grote zorg wordt bewaard in onze depots, zo goed mogelijk zichtbaar te maken. In de periode 2015-2017 zijn werken uit de bijzondere collecties door een breed publiek te bewonderen in verschillende tentoonstellingen. Zo organiseert de bibliotheek in 2016 in samenwerking met Museum Catharijneconvent de goed bezochte tentoonstelling Heilig Schrift. Hier is een groot aantal religieuze boeken uit de collecties te zien. Maar het hoogtepunt in deze periode is natuurlijk de toevoeging van het Utrechts Psalter aan het UNESCO Memory of the World register in het najaar van 2015. Er is veel media-aandacht voor de toekenning van deze bijzondere status aan het Utrechts Psalter en de voor deze gelegenheid georganiseerde expositie wordt door veel mensen bezocht. De universiteitsbibliotheek beschikt over een aantal zeer hoogwaardige scanners waarmee zij zelf uiteenlopende materiaalsoorten scant. In 2016 heeft de bibliotheek een project afgerond waarbij alle 750 middeleeuwse handschriften uit haar collectie gedigitaliseerd zijn. Deze bijzondere, en vaak kwetsbare werken, zijn voortaan online toegankelijk voor de gebruikers van de bibliotheek. Naast de eigen digitaliseringsactiviteiten werkt de bibliotheek in twee grote projecten samen met de Koninklijke Bibliotheek en Google. In totaal worden gezamenlijk 50.000 Nederlandse (of in het Nederlands verschenen) titels uit de collectie van de bibliotheek gedigitaliseerd. De inspanningen passen in het streven van de universiteitsbibliotheek om haar collectie zoveel mogelijk online beschikbaar te maken voor onderzoek en onderwijs. Tevens vormt digitalisering een belangrijke stap in het mogelijk maken van nieuwe onderzoekstechnieken, zoals data- en tekstmining.
3 collections Ondersteuning van het onderzoeksproject EDPOP Onderzoekers van het project The European Dimensions of Popular Print Culture (EDPOP) werken op internationaal niveau samen. Experts van de universiteitsbibliotheek hebben op basis van hun kennis van metadatering en linked open data een Virtual Research Environment ontwikkeld om Europese bibliografische data, repositories van populaire teksten en data en gegevens over productie, distributie en consumptie te verzamelen. Daarnaast worden deze data via de Virtual Research Environment met elkaar verbonden, toegankelijk gemaakt en geanalyseerd. Door dit project te ondersteunen, bouwt de bibliotheek ook kennis op die ze kan inzetten binnen de Digital Humanities. Gebruik digitale en fysieke collectie Het aantal raadplegingen van de digitale collectie (e-journals en e-books) afgezet tegen het aantal uitleningen van fysiek materiaal. Gebruik e-journals Gebruik e-books Gebruik fysieke collectie 10.000.000 9.000.000 8.000.000 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 2015 2016 2017
4 learning 24/7 Nieuwe online informatiemodules De bibliotheek breidt de inzet van LibGuides die speciaal zijn afgestemd op een specifiek vakgebied verder uit. In 2015 kunnen eerstejaars studenten Geesteswetenschappen voor het eerst gebruik maken van deze vorm van LibGuides. Met deze vakspecifieke online informatie- en oefengids beschikt de student 24/7 over een gebruiksvriendelijk houvast bij het ontwikkelen van kennis en vaardigheden omtrent het zoeken, vinden en beoordelen van wetenschappelijke bronnen. De instructievorm blijkt een succes en wordt breder ingezet. Onder andere de eerstejaars studenten Geschiedenis, Literatuurwetenschap en Taal- en Cultuurstudies gebruiken deze vakspecifieke trainingsgidsen. Ondersteuning onderwijs In totaal faciliteert de bibliotheek 226 colleges. Studenten van voornamelijk Geesteswetenschappen en Geowetenschappen maken tijdens deze colleges bijvoorbeeld nader kennis met delen van de collectie of krijgen toelichting op het materiaal door de conservatoren van de bibliotheek. 226 colleges Interactieve module literatuuronderzoek Diergeneeskunde In 2015 keert de instructie informatievaardigheden terug als onderdeel van het curriculum bij de studie Diergeneeskunde. De klassieke vorm waarbij studenten klassikaal instructie krijgen van een bibliotheekmedewerker maakt plaats voor een interactieve trainingsmodule die door de bibliotheek ontwikkeld is. Deze online module helpt de beginnende student Diergeneeskunde de specifieke kennis en vaardigheden op te doen die nodig zijn voor de praktijkopdrachten in deze fase van de studie. De werkvorm van de module is geschikt voor verschillende leerstijlen en sluit aan bij het onderwijsdoel leren samenwerken van de opleiding. De instructie wordt uitgebouwd met twee modules die studenten later in hun studie krijgen. Een module voor derdejaars studenten gericht op kennis en vaardigheden die nodig zijn bij het schrijven van hun thesis, en een module voor masterstudenten om de kennis en vaardigheden op te doen die nodig zijn bij de onderzoeksstage.
5 bibliotheekorganisatie Mobiliteit Universiteitsbibliotheek 10-02-2010 10-08-2013 179 medewerkers -17,5% t.o.v. vorige periode In dienst: 12 nieuwe functie Uit dienst: 11 nieuwe medewerkers 12 aanpassing werk 16 pensioen 0,3 fte nieuwe assistent medewerkers 5 UU verandering 28 einde contract 10-08-2013 10-02-2017 169 medewerkers -6,5% t.o.v. vorige periode In dienst: 10 nieuwe functie Uit dienst: 21 pensioen 43 nieuwe medewerkers 3 fte nieuwe assistentmedewerkers 31 aanpassing werk 9 UU verandering 26 einde contract
5 bibliotheekorganisatie Nieuwe indeling bibliotheekorganisatie Academische diensten Collectiediensten Publieksdiensten De wereld verandert in hoog tempo. Dit heeft ook gevolgen voor de universiteitsbibliotheek. Het werk van bibliotheekmedewerkers verandert voortdurend en geleidelijk. Om zich optimaal aan te passen aan deze veranderingen, voert de bibliotheek in 2017 een nieuwe indeling van de organisatie in. In deze nieuwe structuur wordt onderscheid gemaakt tussen drie primaire kerntaken, met elk een opdracht voor de komende jaren: De sector Academische Diensten biedt onderzoeksen onderwijsondersteuning voor faculteiten en richt zich op de ontwikkeling van deze ondersteuning in de richting van open science. De sector Publieksdiensten biedt dienstverlening in en ontwikkeling van de bibliotheekruimten. De sector richt zich op visievorming rondom en vormgeven van de veranderende rol van de ruimten. De sector Collectiediensten biedt diensten rondom de collecties die via de universiteitsbibliotheek toegankelijk zijn (fysiek en digitaal) en richt zich op het faciliteren van de (duurzame) toegang tot (in toenemende mate digitale) wetenschappelijke kennis. De drie sectoren worden aangevuld met een ondersteunende stafafdeling en een bibliotheekbreed innovatieprogramma. Deze indeling moet de ontwikkeling van de bibliotheekdiensten in de komende jaren optimaal ondersteunen. Ze vormt een logische basis voor een effectieve rolverdeling in taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden binnen de bibliotheek en ondersteunt een duidelijke herkenbare positionering van de kerntaken van de Universiteitsbibliotheek Utrecht voor studenten, wetenschappers, docenten en andere doelgroepen.