Toepassen insectparasitaire nematoden bij Eikenprocessierupsen beheer 2012 Initiatiefnemers Biocontrole en Bedrijfsgegevens Beerseweg 50 5451 NR Mill Tel.: 0485-455 557 Contactpersoon: Henry Kuppen info@kuppen-bomen.nl Bedrijfsgegevens Biocontrole Onderzoek en Advies BV Oosteinde 52 8351 HH Wapserveen Tel.: 0521-321112 Contactpersoon: Silvia Hellingman shellingman@biocontrole.nl Oktober 2012 Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc
Inhoudsopgave 1 Vertrekpunt 2012... 3 1.1 Rupsenseizoen 2012... 4 1.2 Communicatie... 4 2 Insect parasitaire nematoden... 5 2.1 Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit... 5 2.2 Werkingsmechanisme Tp-nema... 6 3 Toepassing insectparasitaire nematoden... 7 3.1 Ontwikkeling larven... 7 3.2 Formulering Tp-nema... 8 3.3 Toepassingsmoment en UV licht... 8 3.4 Temperatuur... 8 3.5 Wind... 8 3.6 Regen... 8 3.7 Spuitmethode... 9 4 Resultaten... 10 4.1 Toepassing...10 4.2 Behandelde gebieden...11 4.3 Monitoring...12 4.4 Bijzondere resultaten...13 4.5 Toepassing mix van Xen Tari WG en nematoden...19 5 Conclusie... 20 Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 1
Bijlagen Bijlage 1 Resultaten per opdrachtgever Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 2
1 Vertrekpunt 2012 Sinds 2010 worden nematoden bedrijfsmatig ingezet bij de bestrijding van de eikenprocessierups. In 2011 is veel gepubliceerd over de methode nadat deze op grote schaal succesvol bleek toe te passen. Het toepassen van nematoden wordt vooral gewaardeerd vanwege het milieuvriendelijke karakter. Vanwege de verminderde milieubelasting ten opzichte van zowel de biologische- als zeker de chemische middelen is de inzet nog verder toegenomen. Voor veel opdrachtgevers is de inzet van nematoden proefondervindelijk uitgevoerd. Daarentegen zijn enkele opdrachtgevers zoals de gemeente Heerde en gemeente De Bilt dusdanig overtuigd van de methode dat deze een grootschalige toepassing hebben laten uitvoeren. Welke methode ook toegepast wordt het blijft belangrijk om een risico inventarisatie en beheerplan op te stellen. Iedere methode hoe milieuvriendelijk dan ook die in de natuur wordt toegepast heeft gevolgen voor niet doelorganismen. Naarmate de toxiciteit van een middel toeneemt zullen de bezwaren en gevolgen ook evenredig toenemen. Kuppen Boomverzorging is permanent op zoek is naar methodes die minder belastend voor het milieu zijn en in het arbeidsproces een toegevoegde waarde kennen. Daarbij wordt sterk ingezet op het maximaal beperken van spuitlijsten. Silvia Hellingman van Biocontrole legt zich toe op het inzetten van natuurlijk vijanden en parasieten om een aantasting in balans te brengen, uitroeien is nooit een doel op zich, maar een zichtbaar effect op lange termijn. Biocontrole heeft sinds 2008 de inzet van de inheemse nematode, Steinernema feltiae ontwikkeld. Deze nematode komt in diverse strains (ondersoorten) voor, de toegepaste soort behoort tot een specifieke strain welke niet op de vrije markt te verkrijgen is. De nematoden worden onder de productnaam Tp-nema op de markt gebracht. In de afgelopen jaren zijn resultaten van 70% tot 85% plaagdruk vermindering gerealiseerd. Verbeterpunten werden gezien in de dosering en formulering, in 2012 zijn hier aanpassingen in aangebracht. Deze rapportage voorziet in resultaten en verbeterpunten, de rapportage is te downloaden via www.eikenprocessierups.org. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 3
1.1 Rupsenseizoen 2012 Het afgelopen rupsenseizoen kenmerkte zich door een bijzonder traag verloop van vervellingen. In het Eikenprocessierups station in Dieverbrug was de ontwikkeling goed te volgen. Door de koude weersomstandigheden bleven sommige rupsen soms 4 weken in het eerste larve stadium. De ontwikkeling in 2011* gaf een volledig tegengesteld beeld met een buitengewone snelle ontwikkeling waarbij de vervellingen zich in een paar dagen opvolgden. Vanaf de maand april was het vooral koud en regenachtig, de eerste eipakketten kwamen vanaf 12 april uit. Het uitkomen van de eikpakketjes duurde meer dan 3 weken. De spreiding in de uitkomst was langer dan voorgaande jaren. De maand mei was koud, wisselvallig en er vielen regelmatig hevige stortbuien. De rupsen ontwikkelden langzaam, sommige larvale stadia houden meer dan 14 dagen aan. Uiteindelijk is het eerste L4 overlast stadium bereikt op 27 mei. 1.2 Communicatie Vanwege de toepassing in de avond en nacht is communicatie naar het publiek van belang. Voor sommige opdrachtgevers is het moeilijk te aanvaarden dat in de communicatie naar het publiek toe een juiste datum van behandeling vooraf niet bekend is. Door het trage verloop van de ontwikkeling van de rupsen is het startmoment van de behandeling vooraf slechts bij benadering vast te stellen terwijl vanuit communicatie behoefte is aan exacte invulling. Soms dreigt de behandeling ondergeschikt te raken aan de communicatie hetgeen nooit de bedoeling kan zijn als een optimaal resultaat wordt beoogd. Er dient een communicatiestructuur opgesteld te worden die ruimte geeft aan natuurlijke fenomenen zoals ontwikkeling van rupsen en soms zelfs lokale weersomstandigheden waardoor planningen bijgesteld moeten worden. * Zie rapport bv: Toepassen insectparasitaire nematoden bij Epr beheer, auteurs: Henry Kuppen en Silvia Hellingman, 2011. Te downloaden via www.eikenprocessierups.org Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 4
2 Insect parasitaire nematoden Insectparasitaire nematoden welke ingezet worden in het beheer van de eikenprocessierups worden op de markt gebracht onder de productnaam Tp-nema. De nematoden die ingezet worden zijn inheems en komen van nature in de bodem voor. Deze Europese nematode, Steinernema spp. is een andere subspecie zoals commercieel ingezet wordt op onder andere emelten. Bijzondere eigenschap van Tp-nema is dat deze al bij lage temperaturen vanaf 4º Celsius actief is en ingezet kan worden. De nematode dringt bij contact insecten in, die een soft body hebben. Nematoden leven in symbiose met een bacteriegroep. Elke nematode soort heeft een specialisatie. De bacteriegroep waarmee de symbiose is ontstaan zorgt voor de afdoding van het geparasiteerde insect. Echter bij gebrek aan een gastheer sterven ze. In de praktijk is gebleken dat larven van sluipvliegen niet door de Tp-nema geparasiteerd worden. Nematoden zijn niet schadelijk voor mens en dier en ook niet schadelijk voor planten. De nematoden tasten geen waterorganismen aan, in geval van bespuitingen langs waterwagen. Als de nematoden eenmaal in de rupsen zitten krijgen deze door de bacteriegroei een darminfectie waardoor ze stoppen met vreten. In de kadavers ontstaat een nieuwe generatie die op zoek gaat naar nieuwe gastheren. In het geval van de eikenprocessierups zullen de pas geboren nematoden sterven als er ze geen mogelijkheden hebben te migreren. Als de aangetaste rupsen in een nest bij elkaar zitten zullen de uitgekomen nematoden naar de dichtstbijzijnde rupsen kruipen. Voorwaarde is dat het op dat moment vochtig en donker is. Nematoden kunnen geen UV-licht verdragen. Na oplopen van de infectie zullen de rupsen binnen 5 10 dagen sterven. Echter als er veel nematoden in één keer de rupsen binnendringen dan kunnen ze al binnen enkele uren sterven. 2.1 Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit Met betrekking tot de toepassing van nematoden vermeld de Nederlands Voedsel en Warenautoriteit op haar website*: Insectenparasitaire nematoden tegen eikenprocessierupsen Sinds april 2010 wordt in diverse gemeenten geëxperimenteerd met het toepassen van insectenparasitaire nematoden tegen de rupsen van het eerste en tweede larvale stadium. De soort nematode die wordt toegepast, parasiteert behalve rupsen van eikenprocessierups ook rupsen van andere vlinders. Andere soorten worden ontzien door de bespuiting net na uitkomst van de jonge rupsen zeer vroeg in het seizoen te timen. Deze nematoden zijn erg kwetsbaar en gevoelig voor zonlicht en uitdroging, de proeven moeten uitwijzen of: de nematoden een bespuiting overleven; in voldoende aantallen terecht komen in de buurt van de rupsen; voldoende tijd hebben om de rupsen te bereiken; de formulering goede bescherming biedt tegen zonlicht en uitdroging; doding van de rupsen tot resultaat heeft. *http://www.vwa.nl/actueel/nieuws/nieuwsbericht/2006103/insectenparasitaire-nematoden-tegeneikenprocessierupsen\ Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 5
Insectenparasitaire nematoden kunnen actief naar hun gastheer toe kruipen en ze vervolgens binnendringen. Zodoende hoeft er niet gewacht te worden totdat het eikenblad zich ontwikkeld heeft. De werking is dus vergelijkbaar met een contactgif. De bacteriepreparaten op basis van Bacillus thuringiensis daarentegen werken als een vraatgif en daarvoor moet de rups voldoende eikenblad met Bacillus thuringiensis opeten. Producten met insectenparasitaire nematoden mogen toegepast worden zonder een toelating binnen de Wet Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden, dit in tegenstelling tot producten met micro-organismen (insectenpathogene schimmels, bacteriën en ook virussen). 2.2 Werkingsmechanisme Tp-nema 1 4 2 3 Schematische weergave werkingsmechanisme. (Bron www.plantenziektekunde.nl) Verklaring schematische weergave: 1 Nematoden dringen rups binnen; 2 Bacteriën komen vrij er ontstaat vermenigvuldiging van nematoden; 3 Eikenprocessierups gaat dood; 4 Jonge nematoden verlaten afgestorven rups op zoek naar nieuwe gastheer; TP-nema, Steinernema feltiae Inheemse insectparasitaire nematoden; Breedwerkend op rupsen en soft body insecten; Vrij toepasbaar is geen bestrijdingsmiddel. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 6
3 Toepassing insectparasitaire nematoden Het succes van de toepassing van nematoden is afhankelijk van de volgende factoren: Ontwikkeling larven; Formulering; Toepassingsmoment; Temperatuur; UV licht; Wind; Regen; Spuitmethode. 3.1 Ontwikkeling larven De ontwikkeling van de larven is uitermate langzaam verlopen door het koude voorjaar. Door te lage temperaturen werd het startmoment regelmatig uitgesteld. Daarbij kwam dat de larven niet integraal uit zijn gekomen. Blijkbaar heeft een lage temperatuur in het voorjaar een vertragende invloed op de spreiding van het uitkomstmoment van de eipakketten. Het reguliere gedrag van larven waarbij in de nachten vraat plaats vind en overdag rust lijkt door de lage temperaturen ook verstoord. 13 april uitgekomen eipakket terwijl op dezelfde boom eipakketten nog gesloten zijn Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 7
3.2 Formulering Tp-nema Ook in 2012 is met de formulering geëxperimenteerd, samenstelling, dosering en verwerkingsmogelijkheden zijn bepalend hoelang de nematoden overleven. Momenteel is nog een verbetering te bereiken door de formulering beter vloeibaar te maken, de huidige filtersystemen kunnen nu nog wel eens verstopt raken. 3.3 Toepassingsmoment en UV licht Door het verschuiven van het moment van vraat is het lastig het juiste moment van toepassing te bepalen. Wegens UV gevoeligheid wordt tussen 20.00 uur en 6.00 uur gespoten, soms kan bij bedekt weer langer doorgegaan worden. Er zijn proeven gedaan waarbij behandelingen hebben plaats gevonden om 7.30 uur en om 13.00 uur bij zonnige omstandigheden. Omdat de betreffende referentiebomen uiteindelijk een laag besmettingspercentage lieten zien is momenteel niet aan te geven of behandelingen overdag ook tot voldoende resultaten kunnen leiden. 3.4 Temperatuur Nematoden worden doorgaans actief vanaf 9 Cº. Door het toepassen van een speciale strain Steinernema is inzet vanaf 4 Cº mogelijk. Bij deze temperatuur is Tp-nema actief en zullen deze de larven kunnen binnendringen. Dit jaar zijn vooral de beperkingen waargenomen met betrekking tot de minimale toepassingstemperatuur door de koude weersomstandigheden. 3.5 Wind Zoals bij alle spuitmethodes is het beperken van drift noodzakelijk. Bij chemische en biologische middelen is dit vanuit milieutechnische overwegingen belangrijk. Bij de toepassing van nematoden is dit vooral vanuit effectiviteit van belang. De grens die gesteld wordt aan het nog redelijk kunnen toepassen van Tp-nema ligt op 3 Beaufort. Indien het bomen betreft tot 15 meter kan er in sommige gevallen worden afgeweken als de kronen nog steeds voldoende bereikt kunnen worden. 3.6 Regen Indien de nematoden van de boom spoelen is er geen effect te verwachten en zijn de omstandigheden ongeschikt. In tegenstelling tot de andere bestrijdingsmiddelen kan een lichte motregen echter een positieve uitwerking hebben. Doordat er een hogere luchtvochtigheid is en de bomen al vochtig zijn blijven nematoden langer in leven. Dit vergroot de overleving van de nematoden en kans op parasitering. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 8
3.7 Spuitmethode Dit jaar is een speciale machine ontwikkeld die snel inzetbaar en compact uitgevoerd is. De spuitinrichting is gebouwd op een ruwterreinwagen welke onder veldomstandigheden kan werken maar ook met dezelfde opbouw over de weg naar een geheel andere locatie kan worden getransporteerd. Het spuitmechanisme en toepassingstechniek zijn volledig gewijzigd ten opzichte van de huidige reguliere spuitapparatuur. Door de firma Agrodoorten te Wapserveen is een definitieve test uitgevoerd waarbij is gebleken dat een klein percentage (< 5%) van de verspoten nematoden een fysieke beschadiging heeft opgelopen. Toepassing met Tp-nema bomennevelspuit Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 9
4 Resultaten De vlinderstichting meld op haar website* dat er minder voorjaars dagvlinders zijn als gebruikelijk en de afgelopen zomer voor veel vlinders niet echt gunstig is geweest. In relatie tot de populatie van de eikenprocessievlinder heeft de mate van aantasting door eikenprocessierups dit jaar ook een grillig beeld laten zien. Zo is een lage aantasting waargenomen in de provincies Noord- en Zuid- Holland, Brabant en Gelderland. Daarentegen werden zware aantastingen waargenomen in de provincies Drenthe, Overijssel, Utrecht en Limburg. In de Belgische provincie Limburg heerst al jaren een zeer zware aantasting in de omgeving van Bree en Maaseik, dit jaar is hier ook een algehele zware aantasting waargenomen. Het lijkt op een aantal plaatsen alsof het jaren lang actief bestrijden zijn vruchten heeft afgeworpen en een afvlakking van de plaag teweeg heeft gebracht. Andere factor die niet is te onderschatten betreft de weersomstandigheden. De winterperiode kenmerkte zich tot half januari door relatief hoge temperaturen en herfstachtige omstandigheden. In de tweede helft van januari werd zelfs het uitlopen van heesters waargenomen. Silvia Hellingman heeft 13 januari op de Grevelingendam in de provincie Zeeland vastgesteld dat ongeveer 10% van de eikenprocessielarven al uit het eitje was gekropen. Nadien is een sterke vorstperiode gekomen en zijn deze larven afgestorven. Er heeft een natuurlijke reductie van de plaag plaats gevonden. Op die locaties die toch zwaar zijn aangetast heeft de plaag zich al een aantal jaren stevig kunnen opbouwen en lijkt een beperkte natuurlijke afdoding een nauwelijks waarneembare invloed te hebben gehad.. 4.1 Toepassing Het merendeel van de bomen is twee maal behandeld met nematoden met een maximale interval van 14 dagen. Op enkele plaatsen is een behandeling uitgevoerd met een éénmalige toepassing van nematoden. Voor het toepassingsmoment is rekening gehouden met de larvale ontwikkeling. Hiervoor zijn dit jaar diverse parameters gebruikt. Middels het waarnemers netwerk van het kenniscentrum eikenprocessierups zijn lokale gegevens bekend van 13 gebieden verspreid over Nederland. Daarnaast zijn de gegevens beschikbaar van het eikenprocessierupsstation in Dieverbrug, waar eipakketjes van het gehele land worden geplaatst om de ontwikkeling te volgen. Middels deze waarnemers en de ontwikkeling in het station zelf was actuele gebiedsinformatie beschikbaar.. Als laatste is steekproefgewijs een monitoring ter plekke uitgevoerd. * www.vlinderstichting.nl/actueel Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 10
4.2 Behandelde gebieden In totaal zijn 15.515 bomen behandeld met nematoden. De locaties bevonden zich merendeels in Nederland maar ook in België en Duitsland zijn proeven uitgevoerd. Bron Google maps: Locaties met nematoden behandelde bomen Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 11
4.3 Monitoring Met uitzondering van twee specifieke locaties zijn de resultaten goed. Het meten van de exacte resultaten is op plaatsen met een lage aantasting lastig. Veel locaties zijn namelijk helemaal schoon gebleven na de behandeling. Alleen als er een referentiebeplanting is te vinden onder exact dezelfde veldomstandigheden, type beplanting en omgevingsinvloeden is een betrouwbaar vergelijk te maken. Dit is op veel locaties lastig gebleken. Op locaties met een grote omgevingsdruk zoals in Drenthe en Overijssel zijn de resultaten wel goed meetbaar gebleken en zijn er significante verschillen tussen de met nematoden behandelde bomen en onbehandelde bomen. Het doel: verminderen van de overlast tot een aanvaardbaar niveau is bij 95% van de opdrachtgevers bereikt. Ook in het eikenprocessierupsstation zijn bomen behandeld met nematoden, zodat de ontwikkeling van de parasitering van de rupsen en de resultaten van dichtbij gevolgd konden worden. Links is een behandelde boom terwijl de bomen achter en rechts uiteindelijk volledig kaalgevreten werden. Zie bijlage: overzicht behandelde locaties. Op die plaatsen waar nog nesten zijn waargenomen betreft het merendeel een golfbal formaat. In de gemeente Heerde is een behandeling van een groot bestand bomen (2800 stuks) uitgevoerd. De resultaten waren erg goed, bij een nadere inspectie bleek nog 1 kleine nest vindbaar. In de gemeente De Bilt waar meer dan 1000 bomen zijn behandeld door Pius Floris boomverzorging waren vergelijkbare resultaten. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 12
Behandelde locatie te Heerde Behandelde locatie in De Bilt 4.4 Bijzondere resultaten De resultaten van de behandelde bomen in Belgisch Bree en Maaseik zijn beperkt. Na de behandeling zijn rupsen verzameld en in het laboratorium van Biocontrole in de kweek gezet. Een deel van de rupsen stierf vrij snel nadat deze waren behandeld. Een gedeelte heeft echter wel overleefd en is tot het popstadium gekomen. Gebleken is dat een deel van de poppen zelfs nog nematoden in zich had en alsnog afstierven. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 13
Geparasiteerde poppen Diverse monster zijn als corrupt aangemerkt door het aantreffen van parasieten. Zowel van de sluipvlieg, Tachnidae als van de sluipwesp Pimpla zijn larven aangetroffen in door nematoden geparasiteerde rupsen. De nematoden bleken geen invloed te hebben op de larven van deze natuurlijke vijanden. De resultaten van de monsters waren echter niet te gebruiken omdat de primaire aantaster niet is vast te stellen. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 14
Zwaar aangetaste boom met op achtergrond kaalvraat te Maaseik De proef in de Belgische provincie Limburg heeft voor het tweede achtereenvolgende jaar een tegenvallend resultaat. De bomen in België omgeving Bree en Maaseik zijn zeer zwaar aangetast. Het gebied geldt als extreem en heeft nu al jaren een ongekende zware aantasting. Bij de eerste behandeling waren de temperaturen laag. Bij de tweede behandeling was er deels regen, tijdens de uitvoering van de proef is de behandeling tijdelijk gestaakt. Uit onderzoek blijkt dat de nematoden wel in de rupsen aanwezig zijn. De afsterving heeft echter onvoldoende plaatsgevonden ondanks de predatie. Een mogelijke verklaring van het tegenvallende resultaat kan dus zijn veroorzaakt door een te lage dosering hoewel er 2 maal de gebruikelijke dosering is toegepast. Daarnaast heeft vertroebeling van de gegevens plaatsgevonden door de mogelijkheid van het overlopen van de rupsen uit niet behandelde bomen. De proef bestond namelijk uit 10 bomen per locatie welke behandeld werden tussen overige zwaar aangetaste bomen en soms bosbeplanting. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 15
Een andere verklaring moet gezocht worden in het feit dat we dit jaar eens temeer hebben waargenomen dat spreiding van uitkomst van de eipakketten plaatsvindt. Bij het waarnemers netwerk zijn de eerste ei-uitkomsten op 12 april waargenomen de laatste kwamen op 21 april uit. Het spreiden van risico als overlevingsstrategie is een mechanisme wat vooral in werking treedt als een plaag een bepaald aantastingsniveau overstijgt. Bij maximale aantasting bestaat er een grotere kans op massale sterfte. In feite is het spreiden van uitkomst een mechanisme om als soort maximaal te blijven overleven. Als dit fenomeen op de behandelde locaties heeft plaatsgevonden is mogelijk een deel slechts éénmaal of zelfs niet behandeld omdat de larven ten tijde van behandeling nog niet uit het eitje waren gekomen. Omdat de resultaten werden vergeleken met conventionele spuitmiddelen is het milieuadviesbureau Antea Group betrokken bij de proef in Maaseik en Bree. De resultaten van de behandeling met nematoden zijn door het bedrijf beoordeeld op 20% reductie. Het zou interessant zijn om te beoordelen in hoeverre poppen uiteindelijk de behandeling hebben overleefd aangezien hierop in de monsters nog een doorwerkend effect is waargenomen. Nest van klein formaat op stam na behandeling met nematoden Sittard-Geleen Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 16
De resultaten van de behandelingen die in Sittard-Geleen is gedaan lijkt wel beter ten opzichte van België maar is niet overtuigend. straat Obbicht 2 x behandeld levensfase aantal bespoten bomen aantal bomen aangetast aantal en referentiebomen percentage Ruitersdijk hw 104 52 ( 50%) Ruitersdijk hw 19 16 ( 84%) Nesten met formaat 5 x vol nest, 3 x ½ nest, 60 x ¼ nest 2 x vol nest, 1 x ½ nest, 22 x ¼ nest Tijdens de controle is er wel verschil te zien in behandelde bomen en onbehandeld. Het resultaat op de tweemaal behandelde bomen is onbevredigend omdat het doel: beperken van de overlast tot een acceptabel niveau, niet is gehaald. Wel blijkt uit bovenstaande cijfers dat er een belangrijke reductie heeft plaats gevonden in aantal nesten en formaat van de nesten per boom. Opvallend is dat het formaat van de nesten ook in de onbehandelde bomen kleiner is. Dit lijkt een gevolg te zijn van natuurlijke afsterving en/of toename van natuurlijke vijanden. straat Obbicht dx behandelt levensfase aantal bespoten bomen aantal bomen aangetast aantal en referentiebomen percentage Ruitersdijk vw 42 13 (31%) Ruitersdijk vw 44 21(47%) Nesten met formaat 1 x ½ nest, 15 x ¼ nest 2 x vol nest, 3 x ½ nest, 20 x ¼ nest Op dezelfde locatie zijn ook bomen slechts éénmaal behandeld. Ondanks de éénmalige behandeling zijn er toch duidelijke verschillen waar te nemen. De bomen zijn minder zwaar aangetast als de halfwas bomen die tweemaal zijn behandeld. Mogelijke oorzaak van de tegenvallende resultaten op deze bomen is het vroege tijdstip waarop de eerste behandeling heeft plaatsgevonden in combinatie met een behoorlijke aantastingsgraad. Tijdens de eerste behandeling was mogelijk een groot deel van eipakketten nog niet uitgekomen. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 17
Opvallend is dat langs de snelweg A58 ook bomen zijn behandeld met nematoden op zwaar aangetaste bomen. In dit gebied is nu al minimaal 3 jaar een zware aantasting aan het opbouwen. De resultaten in dit gebied zijn wel goed. Deze bomen zijn echter op een later tijdstip behandeld als de bomen die hiervoor beschreven zijn. aantal bespoten bomen aantal bomen aangetast aantal en referentiebomen percentage Nesten met formaat straat levensfase A 58 P-plaats t Scheld hw 49 6 (12%) 6 x ½ nest P-plaats t Scheld hw 29 29(100%) 29 x vol nest, P-plaats t Rakt hw 46 5 (13%) 2 x vol nest, 4 x ½ nest Onbehandelde boom met zware aantasting A 58 Parkeerplaats t Scheld Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 18
4.5 Toepassing mix van Xen Tari WG en nematoden In de gemeente Apeldoorn wordt al jaren een zware aantasting van eikenprocessierupsen waargenomen. Een groot deel van de bestrijding vind plaats middels het bespuiten van bomen met Xen Tari WG. Gezien de mate van aantasting worden de bomen met de zwaarste aantasting twee maal bespoten. Er is een proef uitgevoerd waarbij een locatie met een indicatie om twee maal te behandelen slechts eenmaal is behandeld met een mix. De mix bestond uit een deel Xen Tari WG en een dosering nematoden. Arc Gis kaart rode bomen zijn aangetast groen omlijnd gebied is bespoten met mix De resultaten waren goed er zijn geen aangetaste bomen waargenomen. In de directe omgeving is nog wel tot 50% aangetaste bomen waargenomen op onbehandelde bomen. Er dient wel een nuancering aangebracht te worden aangezien in de éénmaal behandelde bomen met Xen Tari WG wel aantasting maar slechts beperkt aangetroffen. Het aantoonbare effect is daardoor ook beperkt. Wel is hiermee aangetoond dat een mix van Xen Tari WG met nematoden effectief is en een verminderde milieubelasting geeft ten opzichte van tweemaal behandelen met Xen Tari WG. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 19
5 Conclusie Gezien het volume van 13.273 bomen wat bespoten is kunnen we tevreden zijn met de resultaten. Op meer dan 13.000 bomen is nog nauwelijks een aantasting waargenomen. Ook bij toepassingen in het Duitse Wiesbaden is succes geboekt een wetenschappelijke monitoring heeft aangetoond dat na de behandeling met nematoden geen aantasting meer is aangetroffen. Natuurlijk worden er verbeterpunten gezien, de methode is nog lang niet uitontwikkeld. Gebleken is dat de ontwikkeling van het larvale seizoen bepalend is. Voor een goed resultaat blijft een absoluut kennisniveau van cruciaal belang. Als we kijken naar milieubelasting is er duurzame winst behaald. Het grote volume bespoten bomen is namelijk niet met de gebruikelijke bestrijdingsmiddelen behandeld maar met natuurlijke parasieten. Wij willen dan ook die opdrachtgevers danken die het als een uitdaging hebben gesteld om met deze methode te behandelen. De firma Pius Floris boomverzorging danken we speciaal omdat ze veel energie hebben gestoken in het overtuigen van vele opdrachtgevers deze milieuvriendelijke methode toe te passen. Sommige waterschappen geven nu al aan dat deze methode alleen in hun gebied mag worden toegepast als een bespuiting noodzakelijk is. Kijken we naar de toepassing van die locaties waar oppervlaktewater aanwezig is zien we nog veel mogelijkheden TP-nema succesvol in te zetten. Een andere mogelijkheid die voor de toekomst zeker voordelen kan bieden is de toepassing van nematoden op die locaties waar drift kan ontstaan naar tuinen en terrassen. Deze methoden kan ook succesvol zijn om toe te passen in vogelrijke gebieden. Omdat de nematoden vroeg in het seizoen toegepast worden, ontstaat dan geen voedselschaarste voor de broedende vogels die in mei de eikenbomen als een soort van supermarkt gebruiken voor hun broed. In de komende jaren blijven we zoeken naar verbetering van deze manier van bestrijding vanwege de bewezen toegevoegde waarde voor de beheersing van eikenprocessierups en het duurzame karakter ervan. Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc 20
Bijlage 1 Resultaten per opdrachtgever Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc
Aantal nesten na bespuiting/ percentage aangetast Aantal nesten in de directe omgeving of percentage aangetast Locatie Aantal bomen 1ste verspuiting Aantal bomen 2de verspuiting Maat bomen Almelo 380 380 halfwas < 1% ca. 60% Amsterdam 250 250 halfwas 0% ca 10% Apeldoorn 150 volwas 0% ca 50% Baarn 562 562 half- en volwasbomen < 1% 5% Brummen 283 283 half- en volwasbomen <2% ca. 15 % Cappelle aan de Ijssel 380 380 half- en volwasbomen <1% 80% Cappelle aan de Ijssel 1 1 volwas 0% 80% De Bilt 1055 1055 half- en volwasbomen 0% exact onbekend Driebergen 5 5 volwasbomen 0% exact onbekend Eemnes 400 400 half- en volwasbomen 0% 20% Eemnes 112 112 half- en volwasbomen 0% 20% Enschede 120 120 half- en volwasbomen <1% exact onbekend Enschede 543 543 half- en volwasbomen ca. 1% 20% Haaksbergen 132 132 half- en volwasbomen exact onbekend exact onbekend Haaksbergen 153 153 half- en volwasbomen exact onbekend exact onbekend Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc
Aantal nesten na bespuiting/ percentage aangetast Aantal nesten in de directe omgeving of percentage aangetast Locatie Aantal bomen 1ste verspuiting Aantal bomen 2de verspuiting Maat bomen Havelte 56 56 volwas 0 32 Havelte 212 212 volwas 0 245 Heerde 2800 2800 half- en volwasbomen <1% ca. 10% Hellendoorn 52 52 half- en volwasbomen exact onbekend exact onbekend Hengelo 215 215 volwasbomen <1% >50% Hoogeveen 271 271 half- en volwasbomen 9 226 Hoogeveen 841 841 half- en volwasbomen 43 399 Houten 220 220 volwas 0% 20% Katzem 90 90 halfwas <1% exact onbekend Maaseik-Bree 175 175 volwas 80% 100% Meppel 300 300 halfwas 0 133 Meppel 367 367 volwas en 77 jongwas 0 201 Meppel 100 100 half- en volwasbomen 0 224 Mill 57 57 halfwas 3% 15% Montfoort 69 69 half- en volwasbomen exact onbekend exact onbekend Neerijnen 61 61 volwasbomen 0% < 5% Pijnacker 100 100 halfwas 3% >4% Rheden 129 129 half- en volwasbomen 3% 15% Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc
Locatie Aantal bomen 1ste verspuiting Aantal bomen 2de verspuiting Maat bomen Aantal nesten na bespuiting/ percentage aangetast Aantal nesten in de directe omgeving of percentage aangetast Ridderkerk 380 380 half- en volwasbomen <1% >50% Rijswijk 227 227 half- en volwasbomen 1% exact onbekend Rilland 275 275 halfwas 5% 75% Ruinen 107 107 half- en volwasbomen 0 345 Ruinerwold 136 136 half- en volwasbomen 1 174 Sint Michielsgestel 100 100 half- en volwasbomen < 1% 50% Sittard-Geleen 146 104 half- en volwasbomen 40% 65% St. Jans Klooster 102 102 halfwas 0 101 St.Jans Klooster 42 42 half- en volwasbomen 0 23 St.Jans Klooster 157 157 half- en volwasbomen 0 107 Uffelte 258 258 half- en volwasbomen 4 100 Veeningen 14 14 half- en volwasbomen 0 16 Voorschoten 576 576 half- en volwasbomen <1% 5% Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc
Locatie Aantal bomen 1ste verspuiting Aantal bomen 2de verspuiting Maat bomen Aantal nesten na bespuiting/ percentage aangetast Aantal nesten in de directe omgeving of percentage aangetast Wapserveen 52 52 half- en volwasbomen 0 28 Woudenberg 60 60 volwas 0% >1% 13273 13081 Rapportage toepassen insectparasitaire nematoden op Epr 2012 D.1.doc