Kiezen in de krimp De uitdaging van de kerk in de stad

Kiezen in de krimp De uitdaging van de kerk in de stad Katern Groningen: wijkgemeenten kijken naar hun kracht Enschede: kerk in de buurt wordt belangrijk Zwolle: samen tot oplossingen komen Apeldoorn: denken over anders kerkzijn is moeilijk Deventer: openheid zorgde voor draagvlak

2 De uitdaging van de kerk in de stad Wanneer gesproken wordt over de kerk in de stad, wordt vaak een verband gelegd met krimp, leegloop en kerksluiting. Dat is begrijpelijk gezien de ontwikkelingen die zich in kerkelijk Nederland afspelen. Kerk in de stad, kiezen in de krimp. Wat valt er te kiezen en waar liggen de uitdagingen? Neem de kerken in Amsterdam, behorend tot de Protestantse Kerk in Nederland. Ze tellen 25.000 leden, ongeveer drie procent van de Amsterdamse bevolking. De Protestantse Kerk Amsterdam heeft zo n 20.000 leden, van wie er ongeveer 3.700 betalen. Van deze getallen zou je zomaar een minderwaardigheidscomplex kunnen krijgen. Kiezen in de krimp? Valt er nog wel te kiezen? De Protestantse Kerk Amsterdam besloot in een eerder stadium al dat het roer om moet. In 2005 werd een beweging van vernieuwing in gang gezet die resulteerde in het beleidskader Op weg naar de wervende kerk. Wijkkerken werden uitgedaagd om mee te denken over eigen kracht en zwaktes, over profilering in de eigen buurt. Dit betekent niet dat alles plotseling heel anders ging, maar wel dat er een verandering in denken ontstond. De kernvraag is: waarom zijn we als kerk op aarde? Voor wie zijn we er, wat willen we bereiken en wat vraagt dat van onze gemeente? Een bewustwording is op gang gekomen die vaak versterkend heeft gewerkt voor de eigen identiteit van de wijkkerken. Opvallend is dat de eerdere daling van het aantal leden, met vier tot vijf procent per jaar, is gestopt. Naast kerkvernieuwing op wijkniveau is bovenwijks een aantal projecten en activiteiten gestart met als doel de kerk op de kaart te zetten en de zichtbaarheid van de Protestantse Kerk Amsterdam te vergroten, en de liefde van God in de stad gestalte te geven. Vernieuwing Kerkvernieuwing is geen gemakkelijke opgave en ook geen doel op zich, maar een zoektocht om met elkaar een antwoord te vinden op welke manier de kerk haar roeping blijft verstaan. Kerkvernieuwing is ook geen trukendoos. Het gaat in de eerste plaats om terugkeer naar de Bron. Wie zijn we als gemeenschap, hoe verstaan we de Bijbel, hoe zien we de stad waarin we leven, enz. Natuurlijk wordt een proces van verandering ook ingegeven door financiën, maar als de wezenlijke vragen over de betekenis van de kerk niet worden gesteld, worden keuzes koude saneringen. Visie en financiën dienen hand in hand te gaan. Het nieuwe beleidskader van de Protestantse Kerk Amsterdam zet in op een verankering van de vernieuwing binnen de wijkkerken, samengevat in drie kernbegrippen. Het eerste is herbronnen: met elkaar in gesprek gaan over wat ons beweegt. Het tweede is profilering: het duidelijker krijgen van het profiel van de wijkgemeente én om een betere profilering in buurt en stad. We koesteren onze diversiteit. Laat er wat te kiezen zijn! Ten slotte staat netwerken hoog op de agenda. Als kerken in de stad hebben we bondgenoten nodig. In de eerste plaats de andere wijkgemeenten. Maar ze zijn ook te vinden buiten de muren van de Protestantse Kerk. Waarom niet samenwerken met de kleine reformatorische kerken, de remonstrantse, de doopsgezinde, de rooms-katholieke en niet te vergeten de migrantenkerken in de stad? En natuurlijk zijn er bondgenoten buiten de kerk; andere religies, buurthuizen, welzijnsinstellingen, de burgerlijke gemeente, enz. Godzijdank is de kerk niet de enige die het goede met de stad voor ogen heeft. Bram Schriever directeur van het kerkelijk bureau van de Protestantse Kerk Amsterdam (www.protestantsamsterdam.nl) en lid van het bestuur van het Beraad Grote Steden dat zich bezighoudt met de problemen, uitdagingen en kansen waarvoor de kerk in de grote stad zich gesteld ziet: www.verenigingberaadgrotesteden.nl.

Groningen: wijkgemeenten kijken naar hun kracht 3 2012 wordt een cruciaal jaar voor de Protestantse Gemeente Groningen. De gemeente wil serieus werk maken van het kerk in en voor de stad zijn. Het kan zijn dat er straks nog best geld is, maar dat de kerk als betekenisvolle gemeenschap voor de stad aan het verdwijnen is. De commissie Toekomstscenario werd in het leven geroepen. De vermogenspositie van de kerk biedt nu nog ruimte om in te zetten op nieuw beleid. Wel groeit het besef dat de financiële draagkracht van de gemeente de komende decennia drastisch af zal nemen, behalve als de gemeente erin slaagt de kerk voor meer mensen aantrekkelijk te maken. De commissie Toekomstscenario heeft drie modellen geschetst, zich bewust van de doorzettende krimp van de kerk in haar huidige vorm, de veranderende mens en het denken in nieuwe doelgroepen. Het eerste scenario zet in op doorgaan op de huidige weg, het derde op de radicale keuze geen wijkgemeenten meer te handhaven, en het tweede op het specialiseren van elke wijkgemeente in voor haar sterke punten die haar herkenbaar maken en onderscheiden van de andere wijkgemeenten. De wijkgemeenten blijven in tact, maar de wijkkerkenraden zouden op termijn kunnen worden opgeheven of andere taken krijgen. De focus verschuift van bestuurlijk naar inhoudelijk: het ontwikkelen van sterke punten. Dit scenario wordt nu verder uitgewerkt. Samenwerking Ds. Ynte de Groot, voorzitter van de Algemene Kerkenraad, licht de keuze toe. In dit scenario blijft de structuur van de eigen wijkgemeente behouden, maar het nodigt wel uit om met elkaar in gesprek te komen, elkaar te versterken en te stimuleren. Wijkgemeenten moeten gaan kijken waar hun kracht is en wat van belang kan zijn voor het geheel van de stad. Binnen dit palet heb je als kerkganger echt iets te kiezen. De bal ligt nu bij de wijkgemeenten. Zij moeten aangeven waarop ze zich willen concentreren. Verder wordt hen gevraagd te gaan praten met de buren, mogelijkheden tot samenwerking te onderzoeken. Voor de stad Meer werken ten dienste van het grote geheel kan volgens De Groot opleveren dat er straks misschien mensen op activiteiten of vieringen afkomen die nu niet komen. Er is al een beweging gaande. Zo zijn er in de historische stadskerken middagvieringen voor de hele stad. We hebben een gezamenlijk interkerkelijk leerhuis. De meditatiecursus die nu in een van de wijkgemeenten wordt gehouden, wordt ook op andere locaties aangeboden. De wijkgemeente die bezig is met evangelie en kunst stelt dat ook voor andere wijkgemeenten open. We hebben de hoop dat dit soort activiteiten steeds meer worden ervaren als een activiteit van de kerk voor de stad en niet zozeer als een activiteit van de wijkgemeente. Niet méér doen Bij dit alles moeten we er wel op letten dat we niet met z n allen meer gaan doen, er moeten juist keuzes gemaakt worden waardoor activiteiten wegvallen. Dat is moeilijk. Er wordt veel verantwoordelijkheid gevoeld voor het pastoraat. We willen wel toe naar meer onderling pastoraat, bijvoorbeeld door dwarsverbanden van mensen te creëren bij een gezamenlijke maaltijd of tijdens de koffie op woensdagochtend als de kerk open is. Verder denken we na over verdergaande vormen van samenwerking. Wijkgemeenten kunnen een voorganger delen dat betekent dat deze op zondagochtend dan twee keer moet voorgaan. Er wordt nog niet gedacht aan het sluiten van kerkgebouwen. De Groot: In de aanloop naar de vereniging in 2005 zijn er al gebouwen gesloten. Wat levert het nog op? Een gebouw kost wat maar levert bij een goede exploitatie ook wat op. Misschien moeten we toe naar vrijwillige kosters. Er zijn mensen die liever geen bezoekwerk doen maar best koffie willen schenken bij bijeenkomsten.

4 Enschede: kerk in de buurt wordt belangrijk Dat steeds minder mensen steeds meer geven voor de kerk gaat niet meer op, zo merken ze ook in Enschede. Elk jaar heeft de protestantse gemeente vijf procent minder te besteden. In de tijd van samen op weg werd het omgaan met die krimp elegant opgelost: hervormde en gereformeerde wijken gingen samen en telkens werd een kerkgebouw gesloten. Nu is het allemaal minder vanzelfsprekend. De protestantse gemeente kent zes wijkkerken en 4,5 predikantsplaats. Binnenkort gaan twee predikanten weg. Er blijven dan drie predikanten over voor zes wijken. Daarnaast zijn er, voor de hele stad, een jeugdwerker en een predikant voor het citypastoraat. Er is een keuze gemaakt voor één centraal kerkgebouw voor de vieringen. Dat moet in 2015 een feit zijn. Daarnaast moet de presentie in de verschillende wijken gewaarborgd worden. Er wordt gesproken over kerkplekken. Maar dat zijn waarschijnlijk niet de bestaande kerkgebouwen, vertelt ds. Jaco Zuurmond. In Den Haag hebben we gezien hoe je kerk in de buurt kunt zijn. Daar maakt de protestantse gemeente gebruik van buurthuizen. We zijn lid van het Beraad Grote Steden, en dan ligt het voor de hand eens bij elkaar te gaan kijken. Dat was zeer inspirerend. We zullen het niet precies na kunnen doen, maar het vormde een goede spiegel. Als predikanten liepen we daarmee wel op de troepen vooruit, maar we zijn er enthousiast geworden en we hebben natuurlijk een belangrijke rol in de beleidsvorming. We zijn er ook als team van gegroeid. creëert enthousiasme. Er moet geld voor de verbouwing gegenereerd gaan worden. Daarmee laten we ook zien dat we vooruit gaan. Winst en verlies In Zuurmonds eigen wijkgemeenten moet alvast gekozen worden voor één van de twee kerkgebouwen. De gemeente is daar op een gemeenteavond mee bezig geweest. We hebben een warmtescan gedaan met behulp van gekleurde kaarten. Een rode kaart stond voor Ik word in onze gemeente warm van, een blauwe voor Ik voel kou om het hart bij, en een groene voor Ik zie kansen voor. Daar komen criteria uit naar voren: waar moeten we zuinig op zijn, wat moeten we uitbouwen, waar kunnen we wat aan doen? Daar moet nu de keuze voor een gebouw uitkomen. Uiteindelijk zullen we echter beide kerkgebouwen moeten sluiten. Toch is Zuurmond niet somber. Er komt steeds meer draagvlak, we doen aan gemeenteopbouw, wijken zoeken steeds meer de samenwerking, we leggen contacten met de omgeving, we zijn steeds meer actief op buurtniveau. De stad Enschede ziet meer de relevantie van de kerk. De burgerlijke overheid kijkt ook anders naar ons. In het project Rondom het levenseinde bijvoorbeeld hebben we veel maatschappelijke partners. Dat vind ik echte winst. Verlies is er ook, en veel. De grootste pijn is de traagheid, mensen worden moe, verliezen de vreugde, hebben niet op tijd de visioenen voor ogen. Er zijn nog veel drempels, de komende anderhalf jaar wordt een grote klus. Te laat Vanaf 2015, of eerder, zullen de wijken in Enschede in één gezamenlijke organisatie met één gezamenlijk bestuur worden ondergebracht. Zuurmond: Er is geen ontsnappen meer aan. Terugkijkend kun je zeggen dat we met dit scenario te laat zijn; we zitten straks met een onderbezette organisatie. Er zit nog wel geld in de kas, maar als je dat uitgeeft aan doorgaande kosten is het bedrag zo op. Keuzes moeten al geëffectueerd worden in tijden dat je nog ruim in je jas zit. Wij hebben de fundamentele keuzes eigenlijk te laat gemaakt. Maar het spoor van die ene centrale kerk wordt nu verder uitgewerkt. Dat gebouw wordt aangepast zodat het past bij wie we zijn. Dat Schets van het nieuwe centrale kerkgebouw, van architect Ruben ter Harmsel van 4D architecten te

Zwolle: samen tot oplossingen komen 5 Geen kaasschaafmethode, maar een ingrijpende maatregel: vier van de negen wijkgebouwen sluiten (drie kerkgebouwen en een wijkcentrum) en de predikanten anders inzetten, voor gezamenlijke activiteiten. Dat is in een notendop het proces waar de Protestantse Gemeente Zwolle zich in bevindt. Vijf jaar geleden constateerden de kerkrentmeesters van de protestantse gemeente een structureel begrotingstekort. Er werd ieder jaar ingeteerd op het kapitaal. Niet direct dreigend, maar uiteindelijk kon dat natuurlijk niet zo doorgaan. Het besluit dat niet gewacht moest worden met ingrijpen werd breed gedragen, vertelt Gégé Callenbach, voorzitter van de Algemene Kerkenraad en verantwoordelijk voor de besluitvorming in het bezuinigingsproces. Maar er zat ook nog een flink stuk pijn uit het verleden, met name daar waar in de jaren tachtig en negentig al kerkgebouwen gesloten moesten worden. Wonden uit het verleden kunnen flink parten spelen in het heden. Daar wilden we zorgvuldig mee omgaan. rele maatregelen voorgesteld met als doel eind 2012 een gezonde financiële huishouding te kunnen voeren. Wijkgemeenten zijn nadrukkelijk uitgenodigd te kijken waar ze willen samenwerken met andere wijkgemeenten, met mogelijk samenvoeging als uitkomst. Er zijn prioriteiten voor de wijkgemeenten gesteld. Achtereenvolgens zijn dat viering, verkondiging, pastoraat en diaconaat in en door de wijkgemeenten; centrale activiteiten die viering, verkondiging, pastoraat en diaconaat tot doel hebben; de wijkkerkgebouwen. Callenbach: Het gaat absoluut de goede kant op. Financieel moeten we uiterlijk halverwege 2013 op orde kunnen zijn. Ook op het punt van de inhoudelijke samenwerking zit er schot in de zaak. Drie wijkgemeenten voegen zich nu samen tot één. Die samenvoeging is via omtrekkende bewegingen tot stand gekomen. De wijkgemeente de Hoeksteen heeft samen met die van de Oosterkerk een nieuwe gevormd, en met Pinksteren voegt de Jeruzalemkerk zich daar bij. Dat wordt een sterke wijkgemeente met veel aandacht voor de interne zorg. Wat betreft de predikanten moet gekeken worden naar hoe ze anders in te zetten zijn, voor gezamenlijke activiteiten. De predikanten hebben daarbij zelf een grote rol. De bereidheid en de behoefte om samen tot oplossingen te komen is heel groot. Schot in de zaak In de plannen zijn ingrijpende, structuvan de Grote Kerk breder ingezet gaat worden. Nu is er, naast de eredienst van een wijkgemeente, elke eerste en derde zondag van de maand een Michaëlsviering, vesper of cantatedienst, voor de hele stad Zwolle. We willen kijken of we ook de tweede en vierde zondag van de maand een andere invulling aan de eredienst kunnen geven. Daar willen we alle wijkgemeenten bij betrekken. Predikantenteam Ds. Edward van t Slot van de wijkgemeente Westenholte benadrukt dat de predikanten als team in het proces staan. We hebben tegen elkaar gezegd er samen over na te willen denken hoe we als protestantse gemeente aanwezig en bezig willen zijn voor de stad Zwolle. We zijn tot nu toe heel wijkgericht bezig, maar beseffen dat je soms ook breder moet gaan kijken. We willen zeker nadenken over nieuwe vormen van kerkzijn. Maar we staan nog helemaal aan het begin. Het zal soms betekenen dat je de predikanten ook anders in gaat zetten. Daar staan we voor open. De ene predikant heeft meer uitgesproken ideeën over hoe het in de toekomst moet dan de andere. De komende maanden hopen we een richting aan te kunnen geven. Enter. De protestantse gemeente is nu bezig met het beleidsplan 2013-2016. Een van de uitgangspunten daarbij is dat gezocht wordt naar nieuwe gemeentevormen. De geografische wijkgemeenten zijn toch een beetje verleden tijd, vertelt Callenbach. Het gaat nu vaak meer om een mentaliteitskarakter. Daar moet over nagedacht gaan worden. We hebben die nieuwe vormen niet ingevuld, maar willen er wel ruimte voor creëren. Ander uitgangspunt is dat het gebouw

6 Apeldoorn: denken over anders kerkzijn is moeilijk In Apeldoorn denkt de commissie Toekomstverkenning na over hoe de protestantse gemeente (i.w.) in de toekomst kerk wil zijn. Dat doet ze samen met de elf wijkgemeenten in de stad. Het valt de wijkkerken niet mee om te denken over hoe het anders zou kunnen. Het gaat nu toch goed? is nog niet veel, maar de teneur is wel dat de gemeenten erg tevreden zijn met hoe het nu gaat, en dat het moeilijk is om vernieuwend te denken over het eigen kerkzijn. Natuurlijk houden we rekening met de factoren die goed zijn voor de wijk, maar we ontkomen er niet aan dat het anders moet. Ds. Ad Wijlhuizen, een van de predikanten van wijkgemeente De Maten en lid van de commissie Toekomstverkenning, vertelt de voorgeschiedenis. De kerkrentmeesters kwamen met de boodschap dat de gemeente op jaarbasis een ton tekort komt, en dat ze dat niet kan blijven volhouden. Er moet iets gebeuren. Een aantal jaren geleden is al gesneden in kerkgebouwen. Dat proces gaf de nodige onrust. We hebben ervoor gekozen nu een ander pad op te gaan. We hebben twee jaar de tijd gekregen om te bekijken hoe we kerk willen zijn in de toekomst. Twee jaar nog geen bezuinigingen dus, maar er moet in die tijd veel gebeuren. De commissie Toekomstverkenning werd in het leven geroepen, met als opdracht te inventariseren hoe de elf wijkgemeenten van Apeldoorn in de toekomst gemeente van Christus willen zijn. Vernieuwen is moeilijk Roland Zeilstra, voorzitter van de Algemene Kerkenraad en ook lid van de commissie, vult de opdracht nader in: De wijkgemeenten denken na over wat ze van andere wijken nodig hebben, wat ze andere wijken kunnen bieden, en wat hun eigenheid is. Met die input moet de commissie verdergaan. Het zal een hele puzzel worden om alle verhalen op één noemer te krijgen. We vinden het belangrijk dat alle wijken mee kunnen praten, maar het maakt het ook lastig. We hebben al van een paar wijkgemeenten reactie gehad. Dat Advies en begeleiding Met elkaar in gesprek Wijlhuizen constateert ook in zijn eigen wijk hoe moeilijk het is om te denken in vernieuwingen. We zijn allemaal geneigd om vast te houden aan verworvenheden en door te gaan op de oude voet. Hoe veranderingsbereid zijn we, en vooral: durven we te zijn? Voor de zomer moet de commissie het eerste verslag naar aanleiding van de inventarisatie klaar hebben. De tweede fase wordt terug naar de wijk. Zeilstra: Als blijkt dat de wijkgemeenten tevreden zijn zoals het gaat, moeten we het besef creëren dat het toch anders moet. De eigenheid van de wijken hoeft niet in gevaar te komen, maar er zal samengewerkt moeten worden. De ene wijk weet nu niet wat de andere doet. Als ze grotendeels hetzelfde doen, kunnen we ze met elkaar in gesprek brengen. Te zijner tijd zal Apeldoorn er niet aan ontkomen om ook over predikantsplaatsen en kerkgebouwen te praten. Voorlopig wordt echter alleen gesproken over wat de wijkgemeenten bindt. De Protestantse Gemeente Apeldoorn besloot om bij een paar andere steden te informeren hoe zij omgaan met het proces van kerkzijn in een krimpsituatie. Ze stak haar licht op bij onder meer Amsterdam, Den Haag en Deventer. Het leverde zinvolle tips op. De gemeente besloot vervolgens zich aan te sluiten bij het Beraad Grote Steden waarin steden gezamenlijk nadenken over deze problematiek, maar ook over andere zaken die spelen voor de kerk in de stad. In de persoon van de gemeenteadviseur heeft de gemeente een onafhankelijke, deskundige begeleider. Ze beveelt dat andere gemeenten in een soortgelijk proces zeer aan.

Deventer: openheid zorgde voor draagvlak 7 Het begon in 2009 met een beleidsplan waarin de Protestantse Gemeente Deventer aangaf wat ze voor alle groepen binnen de gemeente voor ogen heeft. Toen niet lang daarna werd vastgesteld dat er een negatieve exploitatie was, bleek dit beleidsplan een goed handvat om na te denken over de toekomst van de gemeente. Drieduizend leden telt de Protestantse Gemeente Deventer, waarvan maximaal tien procent op zondag in de kerk zit. In drie kerken in dit geval, gemiddeld honderd bezoekers per kerk. Als je daarbij optelt dat ieder jaar de opbrengst minder wordt, het ledental terugloopt en het kerkbezoek ook, is het niet moeilijk te bedenken dat een andere koers onvermijdelijk is. Wytze de Jong, voorzitter van de Algemene Kerkenraad, geeft een proces weer dat vlot verlopen is. We hebben een projectteam samengesteld onder leiding van een gemeenteadviseur. Dat team heeft verschillende scenario s op een rij gezet. Het team was sturend naar ons allemaal, daar hebben we veel plezier van gehad. Met de voorstellen uit het team hebben we in september 2010 een gemeenteberaad gehouden, en vervolgens hebben alle ambtsdragers zich er nog eens over gebogen. Heftig besluit Door alle scenario s op een rij te hebben en daarover uitvoerig te kunnen praten, werd het de gemeente duidelijk dat ze wil inzetten op menskracht boven gebouwen, kerk in de stad wil zijn, present wil zijn in de wijken, en dat het pastoraat overeind moet blijven. Voor het kerk in de stad zijn is de Lebuinuskerk, midden in het stadscentrum, belangrijk. De kerk trekt jaarlijks 40.000 tot 60.000 gasten en toeristen en is elke dag open. Present zijn in de wijken kan ook in bijvoorbeeld wijkcentra. Draagvlak creëren Ds. Ingrid de Zwart, predikant van de Lebuinuskerk: Als predikanten wilden we de handen vrij hebben voor de zorg voor de gemeenteleden, en we wilden niet vereenzelvigd worden met een sluitingsproces. Begeleiding in de persoon van een buitenstaander, de gemeenteadviseur, was dus echt heel fijn. Zo konden we op de gemeenteavonden steeds laten zien dat we zelf ook in het proces zitten. En ook dat we als predikanten een eenheid zijn: we zijn bij elkaar gaan zitten. We hebben anderen laten praten, zo min mogelijk gestuurd. Zodoende hebben we draagvlak gecreëerd. De Lebuinuskerk blijft overeind maar blijft niet hetzelfde. Er komt nieuw meubilair, de liturgie wordt anders ingevuld, en de voorgangers van de andere twee kerken komen erbij. Verder blijven we alle drie grotendeels werken in de wijk zoals we nu ook doen. De Jong: Na een zorgvuldige afweging van alle mogelijkheden, en met als doel een sluitende exploitatierekening, is besloten dat de drie bestaande kerken samen verder zullen gaan in de Lebuinuskerk. Dat betekende dat de andere twee kerkgebouwen verkocht moeten worden. Er is afgesproken dat de opbrengst van de verkoop van een van deze gebouwen wordt ingezet voor de toekomstige financiering van het pastoraat in onze gemeente. We hebben alles steeds heel open besproken. Tijdens gemeenteavonden in de drie kerken afzonderlijk en plenair, en tijdens bijeenkomsten na de kerkdienst in de drie kerken. Mensen kregen de gelegenheid hun teleurstelling en verdriet te uiten, maar ze konden ook aangeven hoe ze de overgang van de oude naar de nieuwe situatie zien en wat ze willen meenemen. Overgang Er zijn vervolgens taakgroepen gevormd uit gemeenteleden. Die taakgroepen doen voorstellen hoe straks echt samen verder te gaan in bijvoorbeeld pastoraat en eredienst. En verder is er o.a. een commissie bouwzaken, een commissie inrichting en een commissie rituelen. Deze laatste houdt zich bezig met de rituelen die gepaard gaan met de overgang van de twee kerkgebouwen die verlaten worden, naar de Lebuinuskerk. Op 16 september is het zover.

8 Aandachtspunten voor kerkelijk beleid Wat vertellen de praktijkverhalen van deze gemeenten die kerk in de stad zijn? Welke aandachtspunten, welke tips geven ze? Op tijd beginnen In veel gemeenten lijkt het moeilijk om het onderwerp krimp aan te snijden. Vaak is dat legitiem omdat ze al een geschiedenis van samengaan met andere wijkgemeenten en het afstoten van een kerkgebouw achter de rug hebben. Juist vanwege het verleden en haar moeiten is op tijd beginnen van grote waarde. Een vroegtijdige start maakt het mogelijk om zorgvuldig te werk te gaan. Het geeft de gemeente bewegingsvrijheid om in het oog te krijgen wat om haar heen gebeurt. Ook buurgemeenten ontkomen niet aan het bespreekbaar maken van de krimp. Een kijkje nemen bij elkaar kan veel opleveren, zoals ook gebeurt in het Beraad Grote Steden. Bij elkaar te rade gaan, samen de problemen van de krimp bespreken, maar ook de mogelijkheden van gemeentezijn in deze en de toekomende tijd voor ogen hebben. Samenwerken Gemeenten kunnen elkaar sterken én zelf aangemoedigd worden in een tijd dat het nodig is. Het begint met van elkaar gewaarworden waar je mee bezig bent. Vaak blijken wijkgemeenten meer zaken hetzelfde te doen dan ze van elkaar wisten. Samenwerken wordt versterkt als predikanten willen participeren en wijkoverstijgend willen meedenken en meewerken. Samen sterker staan in je eigen buurt levert vaak nieuwe perspectieven op. Mensen in de buurt kijken vaak verwonderd op als je hen erbij betrekt. Initiatieven leiden tot betekenisvolle relaties als je je plaats als kerk, als wijkgemeente in de stad in wilt nemen. De burgerlijke overheden zien in kerkelijke gemeenten waardevolle gesprekspartners. Keuzes maken Samen sterker staan vraagt lef om keuzes te maken. Het vergt moed om mogelijkheden die niet voor de hand liggen bespreekbaar te maken. De één kan dit beter overzien dan de ander. Het helpt om een aantal scenario s op een rij te zetten en de mogelijke perspectieven en keuzes inzichtelijk te maken voor de (wijk)gemeente. De gemeenteadviseur kan belangrijke ondersteuning geven en dit proces onafhankelijk en deskundig begeleiden. Verschillende invalshoeken bespreken en toekomstplannen maken levert energie op. Energie is geestkracht. De kracht van de Geest kan stromen als gemeenteleden en groepen in de gemeente betrokken worden bij de uitwerking. Ook wordt op deze wijze draagvlak en de bereidheid om mee te werken gecreëerd. Er is niet voldoende menskracht en tijd beschikbaar om al het oude te behouden en tegelijkertijd plaats te geven aan het nieuwe. Een nieuwe weg inslaan houdt in dat sommige zaken waar gemeenteleden aan gehecht zijn, ophouden te bestaan. Ruimte maken om afscheid te nemen van dat wat je als gemeente lief was, is essentieel. Rouw hoort bij het bestaan, bij het gemeenteleven. Plaats maken Een wijkgemeente wordt tot nu toe eigenlijk altijd aan een plaats verbonden, een plek waar een kerkgebouw staat. Als er één kerkgebouw in de stad overblijft, kan dat als alleen gekeken wordt naar het verleden als armoede ervaren worden. De rijkdom van dat ene kerkgebouw wordt dan over het hoofd gezien. Eén kerkgebouw vraagt om creativiteit, maar zorgt er ook voor dat wijkgemeenten samenwerken, elkaar opzoeken en elkaar ontmoeten. Door een ander gebruik en nieuwe invulling kan het kerkgebouw ten dienste staan van de hele stad. De last van een kerkgebouw kan gemeenteopbouw in de weg staan. Een wijkgemeente kan letterlijk plaats moeten maken om gemeente van Christus te kunnen zijn. Zij kan tegelijkertijd een nieuw onderkomen vinden in een buurthuis en vanaf die meer tijdelijke plaats de Geestkracht uitdragen. Jenneke Span gemeenteadviseur in de Protestantse Kerk Kijk voor de gemeenteadviseur in uw classis op www.pkn.nl/gemeenteadviseur.