Debatnota Ontwerp van Verkiezingsmemorandum 2019-2024 Nota voor debat met de leden van de Algemene Vergadering 14 juni 2018 1 Situering van het VVSG-Verkiezingsmemorandum 2 2 Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen: 2030 is nu! 3 3 Dominante trends en hefbomen voor de lokale besturen 5 3.1 Trend 1: nieuwe uitdagingen op het vlak van samenleven 5 3.2 Trend 2: nieuwe uitdagingen op het vlak van welzijn en gezondheid 6 3.3 Trend 3: verschuivingen in onze economie 6 3.4 Trend 4: ruimte en leefmilieu eisen een volwaardige plek 7 3.5 Trend 5: basiscondities van financiële slagkracht en beleidsruimte 7 3.6 Trend 6: een nieuwe bestuurlijke organisatie dringt zich op 9 3.7 Trend 7: data en technologie - nieuwe mogelijkheden en nieuwe spelregels 10 4 De negen strategische dossiers van de VVSG 10 4.1 Strategisch dossier 1: volwaardige lokale autonomie en beleidsruimte 12 4.2 Strategisch dossier 2: herijken van de gemeentelijke financiering 13 4.3 Strategisch dossier 3: samenleven in diversiteit 14 4.4 Strategisch dossier 4: armoede en ongelijkheid structureel terugdringen 15 4.5 Strategisch dossier 5: innovatie en ondernemerschap hosten 16 4.6 Strategisch dossier 6: samen een trendbreuk realiseren op het vlak van ruimte en klimaat 17 4.7 Strategisch dossier 7: participatie en coproductie van beleid 18 4.8 Strategisch dossier 8: inzetten op schaal en samenwerking 19 4.9 Strategisch dossier 9: data en technologie als hefboom inzetten 21 VVSG-memorandum verkiezingen 2019-1/22
1 Situering van het VVSG-Verkiezingsmemorandum Op zondag 26 mei 2019 vinden de verkiezingen plaats voor de Vlaamse, federale en Europese besturen. De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) presenteert de andere overheden haar memorandum. The New Localism. Onze samenleving verandert in sneltreinvaart: nieuwe uitdagingen, nieuwe kansen. De lokale besturen zitten op de eerste rij om de kansen te grijpen en de uitdagingen aan te pakken. Gemeenten voelen als geen ander de noden op het terrein. Ze zijn als burgernabij bestuur het best geplaatst om de juiste antwoorden te bieden. Hierin verschillen de lokale besturen van andere regionale, nationale of Europese overheden: voor hen zijn de lokale besturen dus een cruciale partner. Hoe kan u dit memorandum lezen? Elk lokaal bestuur werkt vanuit drie pijlers (zie schema): het beleid, de dienstverlening aan haar burgers en de interne organisatie om dit te realiseren. Deze drie pijlers zien we als de taakstelling. VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-2/22
In de tekstballonnen leest u de 7 trends waarmee de lokale besturen de komende jaren geconfronteerd worden. Naast maatschappelijke trends (boven de dwarslijn), zien we ook drie trends op het vlak van bestuurlijke organisatie en middelen (onder de dwarslijn): de materiële basiscondities, een noodzakelijke nieuwe bestuurlijke organisatie en de invloed van de data en technologieën. De drie bestuurlijke trends spelen in op hefbomen van lokale besturen. In dit model definieerden we 5 cruciale hefbomen. De aspecten met betrekking tot de schaal (omvang, samenwerking tussen lokale besturen) beïnvloedt elk van deze hefbomen. Onder titel 3 gaan we verder in op de trends en hefbomen. Titel 4 beschrijft de negen strategische thema s waarop de VVSG de komende jaren wil inzetten (ontwerp en aanzet tot debat). 2 Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen: 2030 is nu! De internationale agenda van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals - SDGs) van de Verenigde Naties inspireert de strategische beleidskeuzes van de Vlaamse lokale besturen. Deze Agenda 2030 vormt een universeel engagement, waarin ook België en Vlaanderen een belangrijke rol moeten spelen. De 17 doelstellingen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en zijn onderverdeeld in de vijf pijlers (5Ps) van duurzame ontwikkeling: People (leven in waardigheid en gelijke kansen voor iedereen); Planet (klimaat, ecologie en biodiversiteit); Prosperity (ontplooiingskansen en economische ontwikkeling voor iedereen); Peace (goed bestuur van sterke democratische instellingen en veiligheid) en Partnership (bondgenootschappen over landen en sectoren heen). VVSG-memorandum verkiezingen 2019-3/22
De kern van de 17 doelstellingen van deze Agenda 2030 is samen te vatten in drie boodschappen: systemische verandering (transformatie), integrale aanpak (transversaliteit) en inclusie ( leave no one behind ). We moeten een noodzakelijke omslag maken om de prangende uitdagingen op een andere manier aan te pakken. Ruimte voor experiment en innovatie zijn hierbij cruciale beginselen, maar tegelijk is er een roep naar dringende actie. Ook al vormen de SDGs een langetermijnvisie en bestrijken ze twee gemeentelijke legislaturen, 2030 loert om de hoek. Deze 3 kernboodschappen van de Agenda 2030 vormen de basis voor de trends en strategische dossiers van dit VVSG-Verkiezingsmemorandum. Immers, 65% van de SDGs kunnen niet behaald worden zonder het engagement van lokale besturen wereldwijd. Alle 17 doelstellingen raken aan gemeentelijke bevoegdheden. In België en in Vlaanderen ligt er een opdracht voor alle overheidsniveaus om werk te maken van de SDGs. De lokale besturen in Vlaanderen zetten sinds de ondertekening van de SDG-agenda in 2015 onder impuls van de VVSG hun schouders onder die gemeentelijke vertaling van de SDGs. We zetten hier verder op in. VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-4/22
3 Dominante trends en hefbomen voor de lokale besturen 3.1 Trend 1: nieuwe uitdagingen op het vlak van samenleven Voor lokale besturen rijzen tal van complexe uitdagingen over de manier waarop burgers samenleven. De groep ouderen stijgt, maar op sommige plaatsen ook de groep kinderen en jongeren, gezinnen worden kleiner (met meer aandacht voor andere woonvormen zoals collectief wonen, zorgwonen), in sommige gemeenten is meer dan de helft van de bewoners van buitenlandse herkomst, mensen met een beperking vragen een meer inclusieve plaats in de maatschappij, De diversiteit tussen deze diverse personen en groepen leidt soms tot toenemende spanningen en polariserende relaties. Vooral aspecten verbonden aan religie, etnische afkomst en verschillen in culturen en omgangsvormen vormen voorwerp van debat. Goed samenleven doet zich vooral op het lokale beleidsniveau voor. Daar waar mensen elkaar concreet ontmoeten - op straat, in de winkel, op kantoor, aan de schoolpoort, - komen intermenselijke relaties tastbaar tot uiting. In de buurt of de gemeente komen tot een positief klimaat van samenleven in diversiteit vergt van lokale bestuurders en medewerkers inlevingsvermogen, nuance, en aandacht voor maatwerk. Grotere diversiteit Migratie Vergrijzing en vergroening Groei versus krimp Anders samenleven Gezinsverdunning Individualisering Andere vormen van vereniging Polarisering (nuance verdwijnt) VVSG-memorandum verkiezingen 2019-5/22
3.2 Trend 2: nieuwe uitdagingen op het vlak van welzijn en gezondheid Zorg zal voor lokale besturen nog belangrijker worden. De bevolking vergrijst en dat zet druk op de budgetten. Voorzieningen en dienstverlening zijn niet altijd aangepast. Lokale besturen spelen een belangrijke rol door te sensibiliseren, verschillende zorginitiatieven bij elkaar te brengen of zelf initiatieven te nemen. Door de vergrijzing stijgt de vraag naar dienstverlening op korte afstand, maar het betekent ook dat meer mensen zich op latere leeftijd willen engageren voor hun naasten. Sommigen groepen haken moeilijk aan. Het is een uitdaging om de sociale cohesie te versterken en aanklampend te werken als het gaat om jongeren die zich niet goed in hun vel voelen, mensen in langdurige werkloosheid en eenzaamheid, ouderen die zich in eenzaamheid terugtrekken, alleenstaande ouders die moeilijk de eindjes aan elkaar kunnen knopen, mensen die onder de armoedegrens leven in het bijzonder kinderarmoede, Daarnaast zien we de toenemende aandacht voor een gezonde leefomgeving. Mensen verwachten dat de (lokale) overheid die gezonde omgeving creëert, waar iedereen kan wonen, werken, spelen en vlot werk en privé kan combineren. Wijzigende opvattingen en levensstijl Welzijn Zorg Meer aandacht voor een goede balans tussen werk en private leven Aandacht voor gezondheid (bio voeding, milieu- en luchtkwaliteit) Stijgende uitgaven in de hulpverlening en bijstand, zeker ook bij de groep van jongeren Aanhoudende armoede en ongelijkheid Vereenzaming Vermaatschappelijking van de zorg en buurtgerichte zorg Druk op professionalisering kinderopvang Technologisering van de zorg Nieuwe fenomenen: stress, burnout, hart- en vaatziekten 3.3 Trend 3: verschuivingen in onze economie Ook de economische context verandert gevoelig. De internationalisering neemt toe maar tegelijk stijgt ook de aandacht voor lokalisering. Geld en goederen verplaatsen zich tegen een razendsnel tempo over de hele wereld. Lokalisering, waarbij de productie en consumptie op een bepaalde plaats afgestemd zijn op de lokale behoeften en beperkingen, hoeft de globalisering niet tegen te werken maar kan er een perfecte aanvulling op zijn. Economische transitie: Internationalisering én lokalisering Opschuiving richting tertiaire en quartaire activiteiten Nieuwe businessmodellen, o.a. consument wordt producent ( prosumer ) Tijd- en plaatsonafhankelijk werken Automatisering (met impact naar heel wat functies) Dualisering ( cans and the cannots ) VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-6/22
Actief zijn op de arbeidsmarkt hangt steeds meer af van competenties, want veel banen dreigen te verdwijnen door automatisering of robotisering. Daarom spreekt men ook steeds meer over de cans and the cannots. 3.4 Trend 4: ruimte en leefmilieu eisen een volwaardige plek Meer dan ooit is de kwaliteit van de leefomgeving een thema. Klimaatverandering, biodiversiteit, grondstoffenschaarste, Hoewel veel van deze uitdagingen zich op een mondiaal niveau situeren, is de rol van lokale besturen essentieel. Steeds meer mensen zien in dat het anders moet. Een gemeente is het best geplaatst om dit besef om te zetten naar lokale beleidsinitiatieven. Dit betekent uiteraard niet dat lokale besturen de enige overheid zijn die hierin verantwoordelijkheid draagt. Er is nood aan een coalitie van verschillende bestuursniveaus om de uitdagingen op het vlak van klimaat en energie aan te gaan. Bovenlokale en geïntegreerde gebiedsprogramma s kunnen het lokale beleid ondersteunen. In Vlaanderen neemt de druk op de reeds schaarse ruimte steeds toe. Verdichting is daarbij een mogelijk antwoord, op voorwaarde dat dit op een kwalitatieve manier gebeurt, zowel in bouwwijze/architecturaal, als met aandacht voor het samenleven. Jarenlang zette de stadsplanning in Vlaanderen de auto centraal, nu moet de mens centraal staan: hij heeft nood aan een kwaliteitsvolle publieke ruimte die hem uitnodigt om te wandelen, fietsen, spelen en wonen. Ook op het vlak van klimaatverandering en energietransitie zijn het niet zozeer de natiestaten alléén die de gepaste oplossing kunnen aanbieden, maar mét hen wel de lokale overheden, op voorwaarde dat ze daarbij op voldoende steun van andere overheden kunnen rekenen. 3.5 Trend 5: basiscondities van financiële slagkracht en beleidsruimte Als lokale besturen hun centrale rol in de samenleving willen waarmaken moeten ze daartoe over de nodige financiële slagkracht en beleidsruimte beschikken. Vandaag halen gemeenten hun financiering uit twee belangrijke bronnen, het Gemeentefonds en de fiscaliteit. Voldoet de verdeling van het Gemeentefonds vandaag nog aan hetgeen vandaag van de Vlaamse gemeenten wordt verwacht? Ruimte Druk op de schaarse ruimte, verdichting als uitdaging Meer aandacht voor de kwaliteit Mobiliteit van de publieke ruimte, o.a. de impact op de gezondheid van mensen, het scheppen van ontmoetingskansen tussen mensen, de mobiliteit, Automobiliteit verstikt de wegen en de woonomgevingen Nieuwe wegen worden ingeslagen Leefmilieu en -omgeving Klimaat en biodiversiteit onder druk Energietransitie, van fossiele naar andere brandstoffen Leefkwaliteit wint aan belang VVSG-memorandum verkiezingen 2019-7/22
Op het vlak van de fiscaliteit zien we de toenemende vraag naar eerlijke belastingen. Bij de lokale besturen vertaalt zich dat in vragen naar de ideale mix van belastingen op inkomen, (onroerend) vermogen, ondernemen, enz. Steeds meer worden vragen gesteld bij het voortbestaan van het kadastraal inkomen als basis voor het heffen van onroerendgoedbelastingen. Gemeenten stellen zich ook vragen bij de impact die ze ondervinden van fiscale maatregelen van centrale overheden, die ze via het systeem van de aanvullende belastingen zo maar moeten ondergaan. Strookt dit nog met correcte interbestuurlijke verhoudingen? Tot slot is er de impact van de vergrijzing op de toekomstige inkomsten uit de aanvullende personenbelasting. Die vergrijzing is trouwens ook de oorzaak van de belangrijkste financiële uitdaging aan uitgavenzijde: lokale besturen zijn helemaal zelf verantwoordelijk voor de pensioenuitgaven van hun voorheen statutaire medewerkers. Ondanks enkele maatregelen van de federale overheid, neemt die factuur de komende jaren heel sterk toe. De samenleving vraagt dat overheden voldoende zouden blijven investeren, al was het maar om onverantwoorde veroudering van infrastructuur tegen te gaan of in te spelen op de noodzakelijke verduurzaming. Steeds meer van die projecten hebben een interbestuurlijk of sectoroverschrijdend karakter: een gewestweg door een dorpskom aanpakken vergt een samenwerking van de Vlaamse en lokale overheid, een schoolgebouw ook in het weekend of s avonds openstellen betekent slim kijken naar normering en subsidiëringsstromen. Om voldoende beleidsruimte te geven aan gemeenten dringt een vereenvoudiging van de regelgeving zich meer dan ooit op. Van een Vlaamse of federale overheid wordt verwacht dat ze eenvoudige en duidelijke beleidskaders maken waarmee gemeenten aan de slag kunnen. Het stimuleren van regelluwe zones kan hen in staat stellen om bepaalde zaken anders te organiseren en los te komen van platgetreden paden, bijvoorbeeld op vlak van burgerparticipatie. VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-8/22
3.6 Trend 6: een nieuwe bestuurlijke organisatie dringt zich op Lokale overheden staan in de frontlinie bij de gewijzigde verhouding tussen politiek en samenleving. Steeds meer mensen staan afkerig ten opzichte van de politiek en verliezen het vertrouwen in de overheid. Overheden en politici van alle niveaus staan voor de uitdaging dat vertrouwen te herstellen. Lokale overheden kunnen zich alvast optrekken aan het feit dat de tevredenheid van de burger over het lokale beleid doorgaans hoger is dan over andere overheidsniveaus. Om de dienstverlening te verbeteren en het complexe takenpakket uit te voeren zullen lokale besturen nog meer moeten samenwerken: met collega-besturen, centrale overheden, burgers, andere spelers op het terrein, enz. Burgers worden mondiger en nemen soms zelf het heft in handen. Democratie vindt niet alleen meer plaats in de klassieke raden en organen. De actieve mondige burger is geen vijand van de (lokale) overheid, maar is een meerwaarde en daagt diezelfde overheid uit om kritisch te kijken naar de organisatie van de dienstverlening en de gemaakte beleidskeuzes. Die samenwerking moet zich ook doorzetten bij de lokale besturen zelf. Daar zijn er nog te vaak schotten tussen de verschillende beleidsdomeinen. Vertrouwen in de lokale overheid legitimeert het versterken van de lokale autonomie (binnen Vlaamse kaders) Professionalisering in de besturen, weliswaar tegen verschillende snelheden Besturen worden nadrukkelijker op hun regierol aangesproken Noodzaak van samenwerking (intergemeentelijk, multilevel) Participatie en coproductie Netwerkbestuur, naar buiten gericht Europeanisering / Internationalisering Het onderwerp van schaal gaan we niet uit de weg. Het debat moet gevoerd worden vanuit een brede visie en mag zich niet beperken tot de fusies van gemeenten Om hun taakstelling waar te maken gingen de lokale besturen de voorbije decennia op alle domeinen samenwerken. Een gemiddelde gemeente is volgens de regioscreening (2012) lid van 68 samenwerkingsverbanden. Dit hoge aantal roept vragen op. Samenwerking as such is een goede zaak, maar als het de regel wordt in alle beleidsdomeinen, schort er iets aan de basisschaal. Vanaf een bepaald punt wordt samenwerking contraproductief. Ze versterkt dan niet langer de bestuurskracht, maar holt ze uit: de overhead- en coördinatiekosten lopen op, het overzicht vertroebelt, klachten als verrommeling ontstaan en de rechtstreekse greep van besturen op een aantal basisfuncties neemt af. Een ideale schaalgrootte definiëren gaat niet, want die schaal is sterk afhankelijk van het beleidsvraagstuk. Voor bepaalde herverdelingsvraagstukken, zoals de uitdagingen op het vlak van klimaat, is een voldoende grote schaal noodzakelijk. Bij vraagstukken over dienstverlening is dat soms anders. De discussie over schaalgrootte gaat het in essentie over bestuurskracht, VVSG-memorandum verkiezingen 2019-9/22
en die hangt dan weer sterk af van voldoende middelen, zowel op het niveau van een competent ambtelijk apparaat als op vlak van bekwame politici. 3.7 Trend 7: data en technologie - nieuwe mogelijkheden en nieuwe spelregels Data en technologie stellen lokale besturen in staat om hun dienstverlening beter te organiseren of de samenwerking met verschillende partners op te volgen en te evalueren. De beschikbaarheid van kennis en informatie is een basisbehoefte geworden. Die evolutie is zeker nog niet ten einde. Onder de vlag van smart cities zullen big data, blockchain, internet of things, een stevige impact hebben op lokale besturen zelf. Gemeenten moeten het voortouw nemen en ervoor zorgen dat de privacy van burgers gegarandeerd blijft. Meer dan welke overheid ook weten lokale besturen dat niet alle burgers in staat zijn het tempo van deze digitalisering te volgen. Ze zullen dus verder moeten blijven investeren om de digitale geletterdheid van de bevolking te verhogen. Intussen stellen we vast dat zo goed als alle gemeenten te klein zijn om zelf de toenemende eisen qua digitalisering het hoofd te bieden. Lokale autonomie is op dit vlak een inhoudsloos begrip geworden. De lokale besturen reiken dan ook de hand uit naar de centrale overheden om dit samen aan te pakken, te beginnen met stevige afspraken over de uitrol van interbestuurlijke data- en IT-projecten. Nieuwe mogelijkheden Big data Blockchain Digitalisering Internet of things Nieuwe spelregels en aandachtspunten Privacy Digitale kloof 4 De negen strategische dossiers van de VVSG In dit hoofdstuk gaan we in op de strategische thema s die het werkveld van de lokale besturen de komende jaren zullen domineren. Dit memorandum steunt op de kernidee van partnerschap. De VVSG is ervan overtuigd dat resultaten maar worden bereikt door samenwerking tussen de overheidsniveaus. Daarom denken we na over vragen aan de andere overheden, maar ook waartoe de lokale besturen zich zelf zullen engageren. Dit memorandum vertrekt vanuit een brede meerjarenvisie. Het zal ook ingeschoven worden in het VVSG-strategisch plan 2019-2024. VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-10/22
Dit plan presenteert de negen strategische dossiers van de VVSG voor de bestuursperiode 2019-2014: zie schema hieronder. We bespreken ieder strategisch dossier volgens een vaste opbouw: eerst de visie, vervolgens waar de lokale besturen zich toe engageren, en tot slot een overzicht van de vragen van de VVSG aan de andere overheden. Per strategisch dossier legt deze nota een aantal debatvragen voor aan de leden van de Algemene vergadering van de VVSG van 14 juni 2018: wat willen we vragen aan de andere overheden? En waar willen we ons als gemeenten ook zelf toe engageren? VVSG-memorandum verkiezingen 2019-11/22
4.1 Strategisch dossier 1: volwaardige lokale autonomie en beleidsruimte Strategisch dossier 1: volwaardige lokale autonomie en beleidsruimte Verantwoordelijkheid krijgen én waarmaken, binnen Vlaamse en federale kaders. Samenlevingsproblemen worden complexer en vragen innovatief maatwerk. Innovatie groeit doorgaans van onderuit. Op lokaal niveau is er ook meer ruimte en minder risico voor experiment. Het vertrouwen van burgers is het grootst in het lokaal bestuur. Vertrekken vanuit heldere basisrollen: een kaderstellende Vlaamse overheid en lokale besturen die de beleidsruimte nemen en krijgen voor lokaal maatwerk. Engagementen van de gemeenten 1. Zullen we onze regiecapaciteit versterken? 2. Willen we extra werk maken van het aantrekken en behouden van competente medewerkers door aandacht voor talentmanagement en goed HR-beleid? Willen we ook inzetten op betere ondersteuning en omkadering van de bestuurders? 3. Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Willen we pleiten voor Open Kaders en geen detaillistische regelgeving? Voor meer ruimte voor experiment (regelluwe ruimtes/periodes)? 2. Willen we pleiten voor gecoördineerde en geen tegenstrijdige regelgeving van de Vlaamse en federale overheid door de aanstelling van één politiek aanspreekpunt en coördinator op Vlaams en federaal niveau? 3. Willen we pleiten voor een betere omkadering van de gemeenteraad? Vragen we daarbij ook meer mogelijkheden voor een competitieve verloning en flexibiliteit in organogrammen en RPR s (rechtspositie regeling)? 4. Willen we pleiten voor een algemeen cumulverbod voor alle lokale uitvoerende mandatarissen van gemeenten boven een bepaald aantal inwoners? Welk aantal? 5. Willen we ervoor pleiten dat het aandeel van de lokale overheidsuitgaven 6. substantieel stijgt binnen het totale Belgisch Bruto Binnenlands Product (BBP)? Nu is dat slechts 6,8% van het BBP, tegenover gemiddeld 12,9% in het Europa van de 25. De Scandinavische landen zitten tussen 20% en 35%, Nederland op 17%. VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-12/22
4.2 Strategisch dossier 2: herijken van de gemeentelijke financiering Strategisch dossier 2: herijken van de gemeentelijke financiering Basisfinanciering via Gemeentefonds garanderen en aanpassen aan de gemeentelijke realiteit van vandaag Financiële autonomie: bovenlokale beleidsbeslissingen moeten neutraal zijn voor de lokale fiscaliteit. Fiscaliteit: een eerlijke belastingbasis voor onroerendgoedbelastingen Een dam opwerpen tegen de stijgende pensioenuitgaven Garanties inbouwen voor voldoende gemeentelijke investeringen Engagementen van de gemeenten 1. Willen we ons engageren voor het verder gezond houden van de lokale financiën, als onderdeel van de sanering van de Belgische overheidsfinanciën? 2. Willen we ons engageren om voldoende financiële ruimte te verzekeren voor lokale investeringen? 3. Willen we garanderen dat we de pensioenverplichtingen ten opzichte van exstatutaire medewerkers nakomen? En dat voor contractuele medewerkers een betekenisvol aanvullend pensioen wordt opgebouwd? 4. Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Willen we pleiten voor een betere basisfinanciering van de gemeenten, onder meer door de groei van het Gemeentefonds met 3,5% per jaar te garanderen? Kan een deel van de groei van het Gemeentefonds worden gebruikt om de verdeelcriteria aan te passen? 2. Willen we dat het totaal verouderde Kadastraal Inkomen (KI) vervangen wordt door een echte en actuele waardering van onroerende goederen, waarop gemeenten dan hun onroerendgoedbelasting heffen? 3. Willen we dat er een betere afstemming komt tussen de gemeentelijke zesjaarlijkse beleids- en beheerscyclus en de jaarlijkse Vlaamse planning voor (investerings)subsidies (bv. voor kinderopvang, scholen of rioleringen) of gecombineerde werken (doortochten, )? 4. Willen we dat de federale overheid de stijgende bijdragevoeten voor de pensioenen blokkeert? En dat er een Vlaams-lokale samenwerking komt op het vlak van de uitbouw van een tweede pensioenpijler? 5. Willen we een uitbreiding van het toepassingsgebied van de Sociale Maribel naar alles wat gemeenten doen (niet enkel OCMW s)? 6. Pleiten we bij de federale overheid voor een voldoende en robuuste basisfinanciering van de politie- en hulpverleningszones? 7. VVSG-memorandum verkiezingen 2019-13/22
4.3 Strategisch dossier 3: samenleven in diversiteit Strategisch dossier 3: Samenleven in diversiteit Samenleven, ook in diversiteit, gebeurt lokaal. En niet op Vlaams of federaal niveau. Je leeft in een straat, in een wijk, gemeente. De bevolking wordt naar demografisch profiel steeds diverser. Maar meer sociale cohesie gaat niet alleen over de ontmoeting tussen inwoners met een andere herkomst, beperking, andere geaardheid, leeftijd, Het gaat ook om onderlinge ontmoeting van mensen in armoede, kort en hooggeschoolden, mensen met andere waarden, normen en visies. Er is nood aan beleid dat inzet op meer sociale cohesie en stabiliteit in de lokale gemeenschap en ontmoeting tussen alle diverse groepen. Maatwerk is ook nodig omdat gemeenten naar samenstelling steeds sterker van elkaar gaan verschillen. Beleid is nodig dat enerzijds ieder van de personen en groepen versterkt, maar anderzijds ook sterk inzet op de ontmoeting tussen deze groepen. Openheid voor samenleven in (super)diversiteit en culturele verscheidenheid. Inclusief samenleven, ook voor mensen met een beperking, holebi en transpersonen, mensen in armoede, met mix van ontmoetingsplaatsen. De verschillende diensten en lokale netwerken hanteren een integrale benadering onder meer naar jongeren en adolescenten: kinderopvang als hefbomen voor integratie en gelijke kansen, ondersteunen in onderwijs, hulpverlening, Maar ook om sociale contacten met ouderen te versterken en eenzaamheid tegen te gaan (bv. mix scholen en rusthuizen). Engagementen van de gemeenten 1. Willen we segregatie tegengaan met onder meer een woonbeleid dat een goede sociale mix beoogt bij de toewijzing van sociale woningen (sociale huisvestingsmaatschappijen)? 2. Willen we meer werk maken van diversiteit bij het eigen personeel met streefcijfers die het talent in de lokale omgeving weerspiegelen? 3. Willen we extra stimuli inzetten om kleuters vanaf 2,5 jaar regelmatig naar school te laten gaan? 4. Willen we extra aandacht geven aan vormen van kinderopvang, die kinderarmoede bestrijden, gelijke kansen stimuleren en maatschappelijke integratie bevorderen? 5. Willen we kansen voor sociale ontmoeting tussen diverse groepen extra benutten via lokale ontmoetingsplekken zoals dienstencentra, Huizen van het Kind, speelplekken voor ouders en kind? 6. VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-14/22
Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Willen we dat gemeenten meer lokale regie krijgen in al hun beleidsvelden voor een goede opvang, begeleiding en integratie van nieuwkomers? Willen we hiervoor betere afspraken tussen de verschillende overheidsniveaus, en een betere financiering vanuit Vlaanderen van het integratiebeleid (maar 57 gemeenten krijgen financiering) en het flankerend onderwijsbeleid (maar 33 gemeenten krijgen financiering)? 2. Willen we dat gemeenten meer vrijheid en ruimte krijgen om te experimenteren, zodat ze tijdelijk kunnen los komen van de juridische kaders bij werving, de taalvereisten, enz.? 3. 4.4 Strategisch dossier 4: armoede en ongelijkheid structureel terugdringen Strategisch dossier 4: armoede en ongelijkheid structureel terugdringen Armoede en ongelijkheid zijn structurele problemen. Teveel mensen blijven aan de rand van onze samenleving, of verstoken van een waardig inkomen, degelijke huisvesting, of basiszorg. Een structurele aanpak van armoede en ongelijkheid vraagt een multidisciplinaire aanpak en samenwerking tussen onderwijs, welzijn, woonactoren, werkgevers, enz. Hulpverlening is noodzakelijk, maar inzetten op werk, gezondheid, wonen,... is een meer structureel antwoord op ongelijkheid en armoede Een structurele aanpak van armoede is noodzakelijk, ook buiten onze grenzen VVSG-memorandum verkiezingen 2019-15/22
Engagementen van de gemeenten 1. Willen we als lokaal bestuurt echt een regierol opnemen? 2. Ontwikkelen we een beleid dat de grondrechten van mensen binnen alle beleidsdomeinen waarborgt, of houden we het bij zogenaamde leefstijlprojecten (tandzorg, goedkoop koken, ) met minder impact? 3. Zetten we in op de activering van mensen en het versterken van hun vaardigheden zodat ze op eigen kracht of met eigen middelen kunnen deelnemen aan de samenleving? 4. Leveren we onze bijdrage aan een sterk lokaal mondiaal beleid, waarbij de aandacht ook gaat naar armoedebestrijding elders in de wereld? 5. Bouwen we een goed en aangepast dienst- en hulpverleningsaanbod uit dat bereiken betaalbaar is en verschaffen we financiële hulp aan mensen met een laag inkomen of sociale uitkering? 6. Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Pleiten we voor meer doorzettingsmacht bij lokale besturen, zodat zij hun regierol kunnen uitoefenen en kunnen zorgen voor een betere samenwerking tussen de verschillende overheidsniveaus en instanties die rond armoedebeleid, toegankelijke zorg en gezinsondersteunend beleid actief zijn in hun gemeente? 2. Pleiten we ervoor dat alle overheidsniveaus samen een globale strategie uitwerken om ervoor te zorgen dat niemand nog onder de armoedegrens leeft? 3. Pleiten we ervoor dat OCMW s meer ondersteund worden op vlak van begeleiding op maat en samenwerking? 4. Pleiten we ervoor dat de internationale budgettaire engagementen (zoals de 0,7% van het BNP voor ontwikkelingssamenwerking) worden nagekomen? 5. 4.5 Strategisch dossier 5: innovatie en ondernemerschap hosten Strategisch dossier 5: innovatie en ondernemerschap hosten Innovatie en ondernemerschap is meer dan vroeger een verhaal van samenwerking en netwerken. Lokale besturen zijn daarin een actieve speler en kunnen samenwerking stimuleren en ondersteunen. Tegelijk zien we dat de veranderingen in onze economie (robotisering, digitalisering,...) voor een aantal mensen te snel gaan. Ook op dit vlak is het lokaal bestuur goed geplaatst om initiatieven te stimuleren. Ondersteunen van nieuwe vormen van lokaal ondernemerschap: deeleconomie, korte keten,... ( localisering ) Ruimte creëren voor freelancers, creatieve ondernemers Aandachts- en ondersteuningsbeleid voor wie het allemaal te snel gaat (de cannots ) VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-16/22
Engagementen van de gemeenten 1. Hebben we een duidelijke en duurzame economische beleidsvisie? 2. Voorzien we in een ondernemingsvriendelijke dienstverlening? 3. Ondersteunen en stimuleren we ondernemerschap en innovatie? 4. Voeren we een inclusief economisch beleid? 5. Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Pleiten we voor een consequent Vlaams ruimtelijk beleid dat kiest voor kernversterking en verweving? 2. Pleiten we voor een federaal en Vlaams beleidskader voor een billijke gemeentelijke bedrijfsfiscaliteit? 3. Vragen we een drastische modernisering en vereenvoudiging van economische regelgeving zoals drankvergunningen, wet openingsuren, kansspelvergunningen? 4. Pleiten we voor een regelgevend kader dat creatieve financierings- en samenwerkingsvormen tussen bedrijven en overheden mogelijk maakt (bijvoorbeeld de Business Improvement Districts)? 5. Pleiten we voor een duidelijk kader voor ruileconomie op wijk- en lokaal niveau? 6. 4.6 Strategisch dossier 6: samen een trendbreuk realiseren op het vlak van ruimte en klimaat Strategisch dossier 6: Samen een trendbreuk realiseren op het vlak van ruimte en klimaat Lokale besturen spelen een voortrekkersrol en helpen in het tot stand brengen van de noodzakelijke mentaliteits- en gedragswijziging bij burgers en bedrijven. De mondiale en Europese klimaatdoelstellingen lokaal vertalen en realiseren, door de CO2-uitstoot te verminderen en door de gevolgen van felle neerslag, droogte en hitte te temperen of op te lossen. De onbebouwde ruimte minder en uiteindelijk niét verder aansnijden, en binnen de bebouwde oppervlakte verdichten en ontharden mét versterking van de ruimtelijke leefkwaliteit. Duurzame en slimme mobiliteit, minder auto-mobiliteit. Kringlopen sluiten. Circulaire economie, evolueren van producten bezitten naar meer gebruikmaken van (deel-)diensten, afval gebruiken als grondstof, méér korte ketens. Engagementen van de gemeenten 1. Willen we binnen het bestuur een cultuuromslag realiseren en die ook extern stimuleren en faciliteren (bij en mét burgers, middenveld en bedrijven)? 2. Willen we ons lokaal ruimtelijk beleid en vergunningsbeleid richten op ontwikkeling die samengaat met verdichten (en mengen van functies) mits verhoogde ruimtelijke VVSG-memorandum verkiezingen 2019-17/22
leefkwaliteit? Kunnen we op intergemeentelijke schaal komen tot bovenlokale en geïntegreerde gebiedsprogramma s (bv. in vervoerregio s)? 3. Willen we zelf meer kiezen voor en faciliteren van de keuze voor de fiets en te voet en (auto-, fiets-)deelsystemen stimuleren? Willen we inzetten op de evolutie naar een mobiliteitssturend (auto- en fiets-)parkeerbeleid, meewerken aan mobiliteitspunten en aan veilige fietsroutes? 4. Willen we de Burgemeestersconvenant 2030 ondertekenen en uitvoeren: ondersteunen of opstarten van initiatieven die de energetische kwaliteit van woningen en gebouwen verhogen; hernieuwbare energieprojecten mogelijk maken; voor het eigen grondgebied mee een toekomstvisie uitwerken omtrent groene warmte? 5. Willen we de circulaire economie toepassen in de eigen aankopen en openbare werken: korte ketens faciliteren in de eigen gemeente; afval zoveel mogelijk hergebruiken of selectief inzamelen (recyclage, compostering); toepassen van het principe de vervuiler betaalt? 6. Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Willen we dat de gemeenten financieel worden ondersteund, en/of gestimuleerd wanneer zij deze uitdagingen regionaal geïntegreerd aanpakken (bv. vervoerregio s, CO2-vermindering Burgemeestersconvenant )? 2. Pleiten we voor een Vlaams moratorium op het ontwikkelen van manifest slecht gelegen, niet ontwikkelde woon- en woonreservegebieden (waterziek, excentrisch ). 3. Vragen we dat de andere overheden voluit de mogelijkheden creëren om lokale hernieuwbare energie mogelijk te maken en eigen gemeentelijke keuzes hierin (zonne-delen, gradaties in participatie bij windprojecten)? 4. Vragen we dat er een Vlaamse gebiedsdekking van deelfietssystemen komt? En dat stations en knooppunten met veel fietspotentieel daartoe worden uitgerust? 5. Willen we pleiten voor een interbestuurlijke samenwerking, op basis van gelijkwaardigheid en medezeggenschap, rond klimaat (energie, water), ruimtelijke ordening, mobiliteit, e.a.? 6. 4.7 Strategisch dossier 7: participatie en coproductie van beleid Strategisch dossier 7: Participatie en coproductie van beleid Meer samenwerken maakt ruimte vrij voor maar vraagt ook regie. Partnerschappen kunnen leiden tot meer innovatieve oplossingen; meer gedragen oplossingen door de betrokkenheid van stakeholders; meer kwaliteit of doelmatigheid omwille van de inbreng van specialistische kennis; meer flexibiliteit. Burgerkracht inzetten: innovatieve en gedragen oplossingen, samen met burgers en andere belanghebbenden VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-18/22
Actoren binnen de quadrupple helix betrekken (overheid, gemeenschap, ondernemers, experts/onderzoekers): de kracht van de interactie op het super lokale niveau (vaak straat of wijkniveau). Binnen participatie aandacht geven aan de betrokkenheid van iedereen (vermijden om enkel met de participatie-elite te werken) Engagementen van de gemeenten 1. Willen we werk maken van een uitnodigende en participatieve bestuurscultuur, die openheid toont voor initiatief vanuit de samenleving? Willen we mandatarissen en medewerkers actief ondersteunen met informatie en vorming over participatiemethodes en -vaardigheden (luisterbereidheid)? 2. Willen we verder inzetten op participatie-instrumenten zoals burgerbudgetten, wijkbudgetten, een participatie-ambtenaar, online participatietools, het recht om uit te dagen (right to challenge)? 3. Engageren we ons om het algemeen belang altijd goed in rekening te nemen, ook al is er mogelijk een specifiek belang bij burgerinitiatieven? En blijven we als mandatarissen ook steeds goed luisteren naar de mening en noden van de niet-actieve burgers? 4. Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Vragen we dat jongeren al in scholen kunnen oefenen in vaardigheden van burgerparticipatie? 2. Vragen we dat er een structureel samenwerkingsverband komt tussen het (nog op te richten) Kennisplatform voor burgerparticipatie en de VVSG? 3. 4.8 Strategisch dossier 8: inzetten op schaal en samenwerking Strategisch dossier 8: inzetten op schaal en samenwerking Om hun opdracht waar te maken (invullen lokale beleidsruimte, regie,...) hebben lokale besturen voldoende basisexpertise en kritische massa nodig. Verzekeren van voldoende basisschaal. Voor kleine gemeenten betekent dit een doorgedreven intergemeentelijke samenwerking of fusie (stads)regionale samenwerking aanmoedigen. De regioschaal zet zich door als een pragmatische schaal voor intergemeentelijke en bovenlokale afstemming (met andere besturen en agentschappen) Vlaanderen moet vanuit haar vele administraties geïntegreerd werken naar de regionale samenwerkingsverbanden VVSG-memorandum verkiezingen 2019-19/22
Engagementen van de gemeenten 1. Willen we als gemeenten onze bestuurskracht kritisch tegen het licht houden en de eigen schaal, de verzelfstandigde entiteiten en de samenwerkingsverbanden evalueren? 2. Willen we doorgedreven intergemeentelijke samenwerking (associaties bv.) of fusie overwegen? 3. Willen we werk maken van een betere organisatie van de aansturing van intergemeentelijke samenwerking? 4. Willen we verder groeien naar een structurele samenwerking op regioniveau? 5. Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Pleiten we ervoor dat Vlaanderen in de volgende lokale legislatuur de huidige fusiebonus behoudt, en ook de actieve ondersteuning van besturen met fusieplannen? 2. Vragen we financiële stimuli en/of andere voor het ondersteunen van goede modellen en praktijken voor samenwerking op intergemeentelijk en op regioniveau? 3. Pleiten we ervoor dat we als gemeenten samen met Vlaanderen willen groeien naar een gelijkvormigheid van de regionale schaal? 4. Vragen we zo weinig mogelijk top-down opgelegde samenwerkingsverbanden? Als het toch gebeurt, vragen we dan dat de centrale overheid minstens nagaat of integratie met bestaande samenwerkingsverbanden een optie is? 5. Vragen we een blijvende ondersteuning van lokale besturen bij het meten van hun bestuurskracht (bestuurskrachtmonitor) 6. Er is nood aan uitgeruste basisbesturen met voldoende kritische massa. Zeker voor de kleine gemeenten, daar waar de bestuurskracht te zwak is, menen we dat een fusie met een of twee buurgemeenten meer toekomstperspectieven biedt. Op termijn willen we groeien naar regiowerkingen. VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-20/22
De voordelen van een hertekening in die richting zijn drieledig: meer rechtstreekse aansturing van basisfuncties en meer expertise op lokaal niveau. De gemeenten nemen een stuk autonomie terug; vereenvoudigen van de tussenniveaus, waarbij de schaal waarop gemeenten met 2 of 3 samenwerken verdwijnt; vereenvoudiging van de planning en afstemming op regioniveau omwille van minder besturen. 4.9 Strategisch dossier 9: data en technologie als hefboom inzetten Strategisch dossier 9: data en technologie als hefboom inzetten Het inzetten van (open) data en technologie opent nieuwe perspectieven om beter grip te krijgen op: maatschappelijke uitdagingen; interne performantie en efficiëntie; samenwerking met partners. Digitalisering als opportuniteit en noodzaak tegelijk Verruimen van de digitale dienstverlening (24/24 en 7/7), maar mensenwerk houden waar het nodig is Aandacht voor de keerzijde van de digitalisering: privacy, digitale ongeletterdheid Engagementen van de gemeenten 1. Hebben we zelf een doordachte datahuishouding? Leggen we het principe van open data op aan onze leveranciers, en passen we het zelf toe? 2. Werken we aan de interne informatieveiligheid? 3. Werken we aan digitale geletterdheid van burgers en medewerkers? 4. VVSG-memorandum verkiezingen 2019-21/22
Vragen van de VVSG aan de andere overheden 1. Pleiten we voor de oprichting van een Kenniscentrum ICT, voor het uitwerken van een gezamenlijke gemeentelijke informatievoorziening? 2. Vragen we naar een groter aanbod van hardware diensten van centrale overheden aan lokale overheden? 3. Pleiten we voor het centraal uitwerken van standaarden (kwaliteit en privacy) waaraan de systemen van lokale besturen moeten voldoen, op voorwaarde dat deze standaarden veel meer dan nu op maat van de lokale besturen gemaakt zijn? 4. Vragen we dat andere overheden helpen met het ontwikkelen van de noodzakelijke digitale vaardigheden bij de bevolking? 5. Pleiten we voor duidelijke spelregels voor de verschillende departementen van andere overheden als ze een interbestuurlijk IT-project willen uitvoeren met en voor lokale besturen? 6. VVSG-memorandum verkiezingen 2019 1 juni 2018-22/22