Onkruidwijzer Een lijstje als hulpmiddel Waarom is een onkruidlijstje nodig? Sommige on kruiden zoals fluitekruid, zijn immers mooi. De volgende omschrijving van onkruid is daarom handig: planten die groeien waar ze niet zijn gewenst. Het zijn namelijk concurrenten van de planten die je wel wilt hebben in je tuin. Ze nemen ruimte in en concurreren om licht, lucht, water en voedingsstoffen. (De Tuinliefhebber, nr 4 2014). Pioniersplanten als brandnetel of zevenblad verspreiden zich razendsnel op open of losgewerkte plekken in de tuin. Hun wortels groeien alle kanten op. Wieden kost tijd maar uitstel daarvan nog meer. Het onderstaande lijstje van niet, of minder gewenste onkruiden is te beschouwen als een handreiking en bedenk daarbij dat het op tijd signaleren van woekeraars die andere planten het leven zuur maken, veel ergernis kan voorkomen.
In alfabetische volgorde Brandnetel (Urtica dioica) Bloei en Bloeitijd: De bloemtrossen van de grote brandnetel hangen in aren. Brandnetels bloeien van juni tot en met oktober. De zaden zijn langlevend, circa 5 jaar. Verschijningsvorm: Brandnetels hebben haren aan de stengel en aan de onderzijde van het blad. Deze veroorzaken een pijnlijk, brandend gevoel. Verspreiding: door middel van wortels en zaden. De wortels zijn taai, gelig en wijd vertakt. Bestrijding: uittrekken met wortel en al. Zorgen voor sterke, vervangende planten. En bij grote overlast verarming van de grond. Waar: zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op matig droge tot natte, voedselrijke tot zeer voedselrijke grond. Met name stikstofrijke, humeuze grond. Groeiplaatsen: puin, ruigten, bossen (loofbossen, populieren- en wilgenbossen), voedselrijke bosranden, waterkanten (langs vervuild water) en bemeste bermen. De brandnetel is een waardplant voor rupsen van o.a. de dagvlinder, atalanta, dagpauwoog, en de kleine vos, dus nuttig zijn ze wel. Haagwinde (Convolvulus sepium) Een algemeen in ons land voorkomende soort. Klimt vooral in en over andere plantensoorten. Bloei: bloeit met vrij grote, trompetvormige bloemen. De stengels van Haagwinde kunnen in struiken en loofbos randen tot op drie meter hoog groeien. Als lianen winden de stengels zich om andere planten die worden ingesnoerd. Behalve op droge zandgronden is de plant overal ook in het wild te vinden. Bloeitijd: Echte zomerbloeier van juni tot in de herfst. Verschijningsvorm: De bladeren nemen veel vormen aan, langwerpig, eirond tot driehoekig. Bloemen: wit. Bestrijding: wortels uitgraven, haagwinde heeft witte draaiende wortels. Waar: Het is een zogenoemde ruigteplant, groeit op matig vochtige, voedselrijke en omgewoelde grond.
Heermoes (Equisetum arvense L.) Dit hardnekkigge onkruid wordt ook wel Akkerpest, Paardenstaart, Akkerpaardenstaart of Kattenstaart genoemd. Bloei: komt op met bruin/roze punten. Wordt later groen. Bloeitijd: april mei Verschijningsvorm: heermoes is een oerplant, een van de oudst bestaande planten. Heeft geen bladeren. De scheuten lijken op die van asperges. Het onkruid is zeer invasief (woekerend). Verspreiding: via sporen en wortels. Het is een overblijvende soort dat een groot stelsel van wortelstokken vormt onder de grond. De planten kunnen bovengronds een lengte behalen van 50 cm en ondergronds zelfs tot 150 cm. De wortels zijn zo sterk dat ze zelfs door asfalt heen groeien. Bestrijding: bestrijd heermoes zodra je er eentje ziet, door de plant zo diep mogelijk uit te steken. Stel dit niet uit en voorkom erger, want het handmatig verwijderen van heermoes is tijdrovend. De wortels breken makkelijk af, de wortelresten groeien door. Schoffelen is niet verstandig. De wortels breken dan en groeien door. Daarom is heermoes een zeer hardnekkig onkruid. Op internet zijn tal van manieren anders dan handmatig verwijderen te vinden, maar die zijn niet echt overtuigend. De samenstelling van de genoemde chemische bestrijdingsmiddelen en de schadelijkheid is lastig te achterhalen. Bestrijdingsmiddelen zijn op ons complex verboden. Opletten en herhaald verwijderen is het geheim. Waar: heermoes groeit eigenlijk op alle soorten grond (van droog tot zeer vochtig). Heermoes groeit in akkers, bermen, grasland, langs spoorwegen en dus ook in tuinen. H: 50-80 cm Zo komt heermoes boven de grond. Volgroeide heermoes Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) Ook bekend als Polygonum Orientalis. Exoot, dat wil zeggen uitheems, bedreigt door zeer snelle groei de inheemse flora, wordt op landelijk niveau door verschillende natuurorganisaties bestreden. In Engeland zelfs verboden. Ooit geïntroduceerd als sierplant vanwege mooie witte bloeiwijze. Bloei en bloeitijd: gebroken witte bloempluimen, augustus, september. Verschijningsvorm: frisgroene overblijvende (uitheemse) plant met forse afmetingen. Met rood gevlekte, bamboeachtige stengels. Vrij groot ovaal Bloei Japanse Duizendknoop
blad, aan het einde puntig. De wortels zijn zeer sterk en kunnen zelfs door asfalt heen groeien. Verspreiding: via krachtige wortels die diep kunnen wortelen en via het zaad, ook via sloten en rivieren. Een krachtige en snelle groeier. De plant wordt vermeld als een van de honderd meest invasieve soorten ter wereld. Bestrijding: de bloeiende aren afknippen, bij een groot verspreidingsgebied herhaald maaien en afdekken. Bij enkele planten: de wortels uitgraven. Waar: groeit op alle bodemsoorten, zolang ze vochtig en zeer voedselrijk zijn. Hij verdringt planten en heesters. H: ca 2 meter en onder optimale omstandigheden zelfs 3 meter. Blad en stengel Japanse duizendknoop Kleefkruid (Galium aparine) Bloeitijd: mei/juni - oktober met kleine witte bloempjes. Verschijningsvorm: de bladeren groeien voornamelijk in kransen rond de vierkantige stengel. Meestal hangen de stengels slap tussen andere planten, ze breken gemakkelijk. Aan de stengels en de vruchtjes zitten haakjes, de bladeren kleven een beetje. Verspreiding: via de wortels en de bloei en via de zaadjes in de vacht van dieren.worteldiepte 10 tot 50 cm. Bestrijding: uittrekken en de bloei voorkomen. Waar: liefst op vruchtbare grond, in zon en schaduw. H: windt zich om struiken en planten heen met de haakjes aan de stengels en vruchtjes. Kleefkruid Zevenblad (Aegopodium podagraria) Zevenblad is een vaste plant uit de schermbloemige familie. Bloei en bloeitijd: juni - juli. H: 60 90 cm Verschijningsvorm: mooie witte schermbloem. Maar pas op. Al snel staat de tuin er vol mee. Zevenblad heeft vlezige wortels die makkelijk herkenbaar zijn en een wijd vertakt wortelstelsel. Verspreiding: door zaden en wortels Bestrijding: Verwijder de wortels zorgvuldig, ieder stukje achtergebleven wortel loopt opnieuw uit. Waar: de plant groeit bij voorkeur op beschaduwde plaatsen met mooie witte schermbloemen. Zevenblad Zevenblad in bloei
Bomen Elzen, essen en esdoorns verspreiden zich op grote schaal. Elzenkatjes en de zaden van de es, de zogenoemde vleugelnootjes, worden door de wind rondgestrooid. Er kunnen bijvoorbeeld aan één es wel honderdduizend vruchten hangen. Els (Alnus) Bloei en bloeitijd: februari - maart Verschijningsvorm: de bladeren van de els lijken op die van de hazelaar. Ze vallen groen van de bomen en vertonen dus geen herfstkleur. Verspreiding: door zaden Bestrijding: omdat de els zich rijkelijk uitzaait is uittrekken van zaailingen en een- tot tweeen driejarigen, gewenst. Waar: vochthoudende bodem, verdraagt schaduw en voedselarme grond. H: een els kan 10 tot 15 m hoog worden. Elzenkatjes Blad van de els met elzenhaantjes Esdoorn (Acer pseudoplatanus, gelijkend op een plataan) Hoge Esdoorns die niet worden gesnoeid, ontwikkelen zich tot goede zaaddragers. De zaden zweven op de wind alle kanten op. Bij voldoende licht slaan ze makkelijk aan. Het zijn snelle groeiers. Bloei en bloeitijd: april in mei als de boom al in blad staat. De bloemen groeien in trossen of pluimen. De zaden zweven zoals die van de es als helikoptertjes naar beneden en slaan makkelijk aan. Verschijningsvorm: De bladeren van de esdoorn zijn handvormig en daardoor goed herkenbaar. Verspreiding: via zaden Blad van een Esdoorn op tuincomplex Leeuwenbergh Bestrijding: voor de esdoorn geldt hetzelfde als voor de els. De kiemplantje (net uitgekomen zaden) van de esdoorn zijn goed herkenbaar en met de hand uit te trekken. Een driejarige esdoorn die onopgemerkt tussen een struik of haag terecht is gekomen, is lastiger er uit te trekken. Een enkele esdoorn is mooi, bij te veel concurrentie heeft de esdoorn geen kans mooi uit te groeien. Waar: vochthoudende bodem H: maximaal ongeveer 35 meter
Es (Fraxinus excelsior) De Es behoort tot de familie van de olijf (Oleaceae). Het is een snelgroeiende loofboom die in Europa thuis hoort tot 40 m hoog kan worden. De boom plant zich makkelijk voort en heeft ruimte nodig om haar mooie vorm te krijgen. Bloei en zaden: na de bloei worden er 3-4 cm lange zaden gevormd. Deze zogenoemde vleugelnootjes hangen aan 2 cm lange steeltjes en blijven tijdens de winter in trossen aan de boom hangen, vaak tot de volgende herfst. Bloeitijd: april, voordat het blad aan de boom komt. Verschijningsvorm: om haar mooie vorm te bereiken heeft de Es de ruimte nodig. Eén es groeit mooier uit dan meerdere naast elkaar, die als zaailingen snel zijn aangeslagen en vervolgens lang en dun omhoog schieten. Verspreiding: de vleugelnootjes dwarrelen makkelijk op de wind naar beneden waar ze in de vochtige grond van ons complex snel aanslaan, bij voorkeur in de schaduw van een struik of boom. Bestrijding: uittrekken van de zaailingen (zie foto). Waar: De es houdt van vochtige grond, is bijvoorbeeld te vinden langs rivieren. en neemt veel water op. Per dag haalt de es gemakkelijk honderd liter water uit de bodem. H: Kan tot ruim 30 meter hoog worden, met een ronde of ovale kroon van lange takken. Circa tweejarige Es op tuincomplex Leeuwenbergh Blad van de es met vleugelnootjes Gebruikte literatuur en websites Stappen naar een ecologische tuin. Aanleg en beheer. Geertje Coremans, Evelyne Fiers en Greet Tijskens Uitgaven van Velt, 2008 Atlas van plantengemeenschappen in Nederland, deel 4 Bossen, struwelen en ruigten. E.J. Weeda, J.H.J. Schaminee en L van Duinen KNNV Uitgeverij, 2006 Volgroeide Es met op de juiste plaats met voldoende ruimte voor de prachtige kroon. www.floravannederland.nl, Website van de stichting Flora van Nederland met beschrijvingen van planten en
plantengemeenschappen. Samengesteld door o.a. medewerker van de Radboud Universiteit Nijmegen. www.floron.nl FLORON coördineert en stimuleert het onderzoek naar de verspreiding van wilde planten binnen Nederland en zet zich in voor de bescherming van wilde flora. Een interessante site van Floron is de site met waarnemingen. Voor onze regio: Floron-Hollandsduin.waarneming.nl www.wildeplanten.nl, site met beschrijvingen en afbeeldingen van bijna 1800 soorten wilde planten die in Nederland en België voorkomen. www.wageningenur.nl/rassenlijsten, site van Wageningen Universiteit met uitgebreide informatie over bomen.