Openingszitting hof van beroep en arbeidshof Antwerpen 03.09.2018 Toespraak E.V. hof van beroep voor de advocaten-stagiairs Just on Web blijft niet gratis maar wordt betalend De minister van Justitie heft taks op het elektronisch procederen In naam van alle leden van het hof van beroep en van het arbeidshof, van de leden van het parket-generaal en het audioraat-generaal en van de griffies, wens ik u allen welgemeend geluk met deze nieuwe -belangrijke- stap in uw leven. Ik betrek in deze gelukwensen ook graag uw ouders, familieleden en vrienden. Jullie kozen voor de balie en dat is een uitstekende keuze. Want m.i., en ik zeg dat elk jaar, is de balie een noodzakelijke aanvulling van de rechtenstudie. Zelfs al zullen een aantal onder jullie relatief snel de balie verlaten om een andere weg te kiezen. De ervaring die jullie als advocaat zullen opgedaan hebben is van onschatbare waarde. Er wacht jullie nu een moeilijke, maar vooral boeiende periode. Jullie zullen snel vaststellen dat de rechtenstudies niet volstaan om op alles een antwoord te vinden en dat een strenge, maar goede, patroon van goudwaarde blijkt te zijn. Wat ik ook elk jaar herhaal is dat de lengte van een conclusie en van een pleidooi dikwijls omgekeerd evenredig is met de kwaliteit ervan. Wees dus synthetisch en accuraat in uw geschriften en mondelinge toelichtingen. Dan gaat de essentie van uw argumentatie niet verloren. Vorig jaar wees ik op de noodzaak voor juristen om zich te bekwamen in informatica en de urgentie voor de rechtenfaculteiten om ervoor te zorgen dat de volgende generatie juristen niet langer digibeten zouden zijn. De jongste tijd werd pijnlijk duidelijk waartoe misbruik van data kan leiden. De gebeurtenissen rond Facebook en sociale media en de invloed ervan op uitermate belangrijke beslissingsprocessen, zoals de Brexit en de Amerikaanse verkiezingen, hebben sommigen wakker geschud. Maar kennelijk niet voldoende om even door te denken over de mogelijke gevaren voor onze rechtspraak. Pagina 1 van 8
Ik ben bijzonder ongerust over enkele recente ontwikkelingen bij de informatisering van Justitie. Er is vooreerst de intentie van de minister van Justitie om advocaten te verplichten gebruik te maken van het DPA-platform voor de elektronische neerlegging van conclusies en stukken ter griffie van hoven en rechtbanken. Zoals u weet kunnen deze stukken thans reeds volstrekt veilig neergelegd worden via het e- Deposit platform, dat ontwikkeld werd door de FOD Justitie en enkele leden van de griffie. Dit systeem werkt reeds probleemloos sedert februari 2015 op de griffies van alle hoven van beroep en arbeidshoven van het Rijk. En het gebruik ervan is gratis. Recent is e-deposit ook operationeel geworden op de meeste andere rechtbanken. De OVB en OBFG lieten door de CVBA DIPLAD een eigen platform ontwikkelen, DPA. In tegenstelling met wat in sommige communicatie wordt beweerd, -fake-news dus- maakt e-deposit geen gebruik van DPA, maar andersom. In feite is DPA een doorgeefluik aan e-deposit. Daarvoor wordt aan de advocaten een kost aangerekend van 9,00 per conclusie, 6,00 per stukkenbundel en 1,00 voor alle andere stukken. Bedragen telkens te verhogen met de BTW. Niets verkeerd mee, zal u denken. Als dat doorgeefluik dat geld waard is, zullen de advocaten het met plezier betalen. Dat is echter zonder de minister van Justitie gerekend. Vanaf 11 september - datum die illustratief is- wil hij immers de advocaten verplichten DPA te gebruiken, en de niet onaanzienlijke kosten voor het gebruik ervan te betalen, in de plaats van het gratis e-deposit systeem. Waarom stemt dit mij dit nu ongelukkig zal u zich afvragen? Vooreerst omdat wij vrezen dat veel advocaten -in een zorg om de kosten voor hun cliënten niet te laten oplopen- ervoor zullen opteren om conclusies en stukken terug in papier neer te leggen. Wat voor onze griffies -die ingevolge de maatregelen van de minister van Justitie volkomen onderbezet zijn- dramatisch zou zijn. Zij zullen dan immers al dat papier terug manueel moeten verwerken. Terwijl de met e-deposit neergelegde documenten thans volledig automatisch op elektronische wijze worden verwerkt. Pagina 2 van 8
In wezen komt deze verplichting, en de eraan verbonden kostprijs, erop neer dat de minister van Justitie een taks heft op het elektronisch procederen, en aldus een hinderpaal creëert voor het volledig elektronisch dossier i.p.v. de ontwikkeling ervan te stimuleren. Maar er is meer. Indien DPA verplicht wordt voor de advocaten zal vrijwel de totaliteit van de conclusies en overtuigingsstukken gestockeerd worden bij de CVBA DIPLAD, die het DPA-platform beheert. Is het overdreven vragen te stellen bij de mogelijke misbruiken die van dergelijke gegevens kunnen gemaakt worden? Deze bevatten een schat aan vertrouwelijke informatie over de meest delicate kwesties -ook in strafzaken- die partijen verplicht zijn toe te vertrouwen aan de overheid voor de beoordeling van hun geschil. Gaan die partijen ermee akkoord dat die gegevens worden opgeslagen bij een privébedrijf? Dat overigens volgens de twee laatst neergelegde jaarrekeningen een negatief eigen vermogen heeft en een schuldenlast van meer dan 8 miljoen euro. Welke garanties zijn er qua veiligheid tegen misbruik door personeelsleden of externe medewerkers van die firma, of hacking door buitenstaanders? Welke garanties zijn er dat dit bedrijf niet geïnfiltreerd, overgenomen of opgeslorpt wordt door buitenlandse bedrijven, al dan niet met kwade bedoelingen? Ter vergelijking, wat zou men ervan zeggen als alle belastingaangiftes verplicht zouden moeten verlopen via het platform van de belastingadviseurs, die deze gegevens zouden opslaan. En er vervolgens datamining en AI op zouden kunnen toepassen. Zijn de procespartijen er zich van bewust -laat staan ermee akkoord- dat hun gegevens die zij toevertrouwen aan de rechtbank, ook nog eens worden opgeslagen bij een privébedrijf? Maar ik vertrouw erop dat de gegevensbeschermingsautoriteit, de vroegere privacy-commissie, in dit verband de nodige maatregelen zal nemen. Ik betreur het eveneens dat het kabinet van de minister van Justitie in deze aangelegenheid, die zo belangrijk is, cavalier seul speelt en de rechterlijke orde straal negeert. Ik herinner er nogmaals aan dat de minister op 22 juni 2016 een samenwerkingsprotocol over de informatisering van Justitie sloot met de balies, het notariaat, de gerechtsdeurwaarders en de FOD Justitie, waarbij het College van hoven en rechtbanken, het College van het openbaar ministerie en de Raad van de hoofdgriffiers niet betrokken werden. Pagina 3 van 8
Gelet op het blijvend negeren door de minister van Justitie van de rechterlijke orde bij de initiatieven inzake informatisering van Justitie heeft het College van hoven en rechtbanken op 16 mei 2018 een brief geschreven aan de minister waarin o.m. het volgende wordt gesteld. Ik citeer : De vertegenwoordigers van het College worden in de huidige context, zoals geschetst met de bovenstaande exemplarische voorbeelden, niet als partner beschouwd in het beheer van de ICT, maar hopelijk toch minstens als klant van de ondersteunende diensten van de minister en de FODJ. Dit betekent dat het College zich ook zo zal gedragen. Wij zullen vanuit een klant-houding onze vragen en bezorgdheden blijven stellen. Wij zullen ons echter niet langer engageren voor de voorbereidende werkzaamheden en de opvolging en uitvoering van beslissingen van het ICT-beleid. Het College stelt vast dat het alle mogelijke wegen heeft uitgeput om inspraak te krijgen in de ICT-strategische beslissingen. We betreuren dat het beleid in een scharnierperiode kiest voor de monoloog in plaats van de dialoog. Nochtans, het zijn de hoven en rechtbanken die met de erfenis van de huidige ICT-keuzes de volgende jaren zullen moeten omgaan. Dit betekent uiteraard dat het College geen verantwoordelijkheid zal dragen als achteraf blijkt dat het nieuwe systeem de verwachtingen niet kan inlossen, of dat het de verzelfstandiging budgettair hypothekeert. Einde citaat. De minister legde dit op 18 juli 2018 als volgt uit in de Kamer van volksvertegenwoordigers : Mijn diensten hebben altijd zoveel mogelijk geprobeerd om de colleges en hun vertegenwoordigers te betrekken bij de ICT-ontwikkelingen. Stuurgroepen werden opgericht waaraan veel magistraten en griffiers actief deelnemen. Er is ook een centraal ICT-overlegorgaan waarop de vertegenwoordigers van het College steeds aanwezig waren. Het College van de hoven en rechtbanken heeft in een brief aangegeven dat het geen verantwoordelijkheid wil dragen voor de ICT-strategie.. U zal vaststellen dat de inhoud van beide moeilijk te verzoenen is. Ik laat u zelf de conclusie trekken. Een van de onbegrijpelijke beslissingen van de minister van Justitie inzake ICT is het stopzetten van de ontwikkeling van de web-app die het mogelijk zou maken dat alle rechtbanken voorzien worden van de VAJA-component. Het VAJA- Pagina 4 van 8
systeem, dat sinds einde 2013, dus bijna 5 jaar, probleemloos functioneert op de vijf hoven van beroep en de vijf arbeidshoven van het Rijk, voorziet in een elektronische versie van alle arresten, die gegarandeerd identiek is aan de papieren minuut. Papieren minuut, die helaas nog steeds wettelijk voorgeschreven wordt. VAJA laat o.m. toe een uitgifte van een arrest te maken op 10 seconden i.p.v. 15 minuten en heeft de verzending van de kennisgevingen op grond van art.792 Ger.W. volkomen geautomatiseerd. Bovendien wordt aldus een databank, een authentieke bron, opgebouwd van alle rechterlijke uitspraken, wat een fantastische bron is voor wetenschappelijk onderzoek. De web-app, waarvan de ontwikkeling door de minister werd stilgelegd, zou dit systeem beschikbaar maken voor alle rechtbanken. De argumenten die het kabinet voor het stilzetten van de ontwikkeling van deze app inroept, raken kant noch wal. De bewering dat de technologie van VAJA achterhaald zou zijn is volkomen onjuist. Voor de geïnteresseerde techneuten onder u, de voor VAJA gebruikte technieken zijn Java, Web Services, Oracle Web Logic Application server en Oracle database. De gegevens van deze databank vormen een perfecte basis voor datamining en artificiële intelligentie. Hetzelfde geldt voor de bewering dat de elektronische handtekening een probleem zou vormen. De enige reden dat er nog een versie van het arrest gescand wordt is dat de natte handtekening nog steeds wettelijk vereist is. Eens Justitie een eenvormig systeem van elektronische authenticatie aanvaardt, kan dit toegepast worden op de PDF-versie van het arrest, zodat een scan van het gehandtekende document niet meer nodig is. Dat hangt evenwel af van de diligentie van de wetgever. Dat het MaCH-programma binnen korte termijn zou kunnen voorzien in een elektronische minuut is een loopje nemen met de waarheid. De enige versie van een vonnis die MaCH op dit ogenblik bevat is een Open Office document, dat door iedere griffier aanpasbaar is en geen enkele waarborg biedt qua authenticiteit. Het is dus onmogelijk om daarmee uitgiften af te leveren of kennisgevingen te doen. Het stopzetten van de ontwikkeling van de web-app van VAJA zal dus grote problemen opleveren voor de rechtbanken van eerste aanleg, van koophandel en Pagina 5 van 8
de arbeidsrechtbanken. Deze zullen een sterke verhoging van de vraag naar uitgiften kennen nu de aflevering van een eerste uitgifte gratis wordt. Bovendien zullen de kennisgevingen van een vrij afschrift van het vonnis op grond van art. 792 Ger. ook voor strafzaken moeten gebeuren, wat voor de rechtbanken van eerste aanleg en de politierechtbanken slechts haalbaar zal zijn indien dit geautomatiseerd kan gebeuren, zoals VAJA mogelijk zou maken. Dat loopt nu jaren vertraging op. Ook vertraging bij het voeden van de centrale databank van vonnissen en arresten. Daar zullen de vonnissen van de eerstelijnsrechters de eerste jaren niet in voorkomen. Wat het systeem MaCH betreft rijzen eveneens vragen. Om een of andere reden wil het kabinet van de minister dit systeem opdringen aan alle rechtbanken. Een uniform systeem voor alle types rechtbanken is vanzelfsprekend wenselijk. Maar mogen wij dan toch de nodige waarborgen en kwaliteitseisen stellen? Vooreerst is het zo dat MaCH ontwikkeld is met een volkomen verouderde technologie, m.n. Oracle Forms versie 11. Oracle is een zeer goed bedrijf, maar dat neemt niet weg dat Forms verouderd is. Microsoft is ook een goed bedrijf, maar wie zou nog een investeren in programma s die werken onder DOS of Windows 95? Secundair gevolg is dat het gebruik van deze verouderde technologie een quasimonopolie bezorgt aan de firma die het programma ontwikkelde. Andere bedrijven beschikken immers niet meer over technici met kennis van dat verouderde programma. Dit heeft tot gevolg dat de RO, bij het autonoom beheer, opgezadeld zal zitten met verouderde technologie waarvoor zwaar zal moeten betaald worden omdat het slechts kan onderhouden en aangepast worden door één bedrijf met een monopoliepositie. Bovendien levert MaCh overal waar het geïmplementeerd wordt problemen op. Moet ik eraan herinneren dat de parketten, na de invoering van MaCH, niet meer in staat waren om statistieken te verstrekken? Bovendien is het een monolitisch programma. Terwijl het beter is modulair te werken, de zgn. agile aanpak. Recent heeft het drama van het KEI-project in Nederland, waarin 200 miljoen geïnvesteerd werd en dat dreigt uit te lopen op Pagina 6 van 8
een mislukking, nogmaals pijnlijk aangetoond dat een monolitische aanpak niet wenselijk is en men voor dergelijke projecten beter werkt met een modulaire aanpak. Dat is precies wat onze informatici doen met de ontwikkeling van de centrale componenten zoals e-deposit, VAJA, e-reference en e-communicate. Maar daarover wil het kabinet van de MvJ niet spreken. De leuze is daar: Ik betaal, dus ik bepaal. Men vergeet daarbij dat er wel betaald wordt met geld van de belastingbetaler en men dus mag verwachten dat daar zorgzaam mee omgesprongen wordt. Wij zijn van oordeel dat er met de centrale componenten voor veel minder geld, veel sneller en veel beter zou kunnen geschakeld worden en het volledig elektronisch dossier reeds gerealiseerd had kunnen zijn. Wij hebben, bij herhaling, gevraagd om een objectieve audit over een vergelijking tussen MaCH en de centrale componenten (zie de brief d.d. 16.05.2018 van het CHR dienaangaande). Daar is de minister nooit op willen ingaan. Waarom niet? Ik vat nog even de bezorgdheden samen: Duurder worden van de procedure; Vertragen en hinderen van het elektronisch procederen; Overdracht van taken van de griffie aan privébedrijven; Negeren van essentiële waarborgen inzake privacy van de door de rechtzoekenden te verstrekken informatie; Volkomen gebrek aan overleg met de organen van de rechterlijke orde, o.m. de colleges van zetel en OM en de raad van de hoofdgriffiers; Eigengereid opleggen van volkomen achterhaalde programma s die de toekomst van de rechtbanken hypothekeren. Ik dring dan ook aan opdat er onverwijld zou overgegaan worden tot een audit door een objectieve instantie over het actuele ICT-beleid. Dit om verdere vertraging van de broodnodige informatisering van Justitie te voorkomen en te vermijden dat in België zou gebeuren wat er in Nederland gebeurde met het KEIproject, waarbij jaren werk en 200 miljoen euro verloren gingen. Het spijt mij dat ik jullie, op een feestelijke dag als vandaag, moet lastig vallen met deze problematiek. Maar jullie zullen de komende decennia geconfronteerd Pagina 7 van 8
worden met een Justitie, die nog steeds onvoldoende geïnformatiseerd is. Onthoud dan wie daarvoor verantwoordelijk is. Ondanks dit alles kan ik u verzekeren dat onze magistraten en medewerkers al het mogelijke zullen blijven doen om de dienst te verzekeren opdat de rechtzoekende niet al te veel het slachtoffer zou worden van deze ondoordachte beslissingen. Uw diploma, voorzien van de akte in brevet van de eedaflegging, zal u terugbezorgd worden via de secretariaten van uw resp. ordes. Antwerpen, 3 september 2018 Bruno Luyten, Eerste voorzitter Pagina 8 van 8