Amsterdam in cijfers 2015 Onderzoek, Informatie en Statistiek
3 Woord vooraf Het gaat goed met Amsterdam. De bevolking neemt snel toe, de criminaliteit blijft afnemen en de lokale economie presteert beter dan landelijk het geval is. En nu de ergste gevolgen van de financiële en economische crisis achter de rug lijken, daalt ook de werkloosheid weer, zij het nog heel bescheiden. Maar het herstel is broos en de stad weet zich voor grote opgaven gesteld, bijvoorbeeld waar het gaat om het uitvoeren van het gedecentraliseerde welzijnsbeleid. Bovendien roept het succes nieuwe vragen op. Blijft de stad wel toegankelijk voor iedereen en kan de drukte die bewoners en bezoekers met zich brengen wel in goede banen worden geleid? Gegeven deze uitdagingen en kansen is het goed terug te kunnen vallen op een betrouwbaar cijfermatig overzicht van trends in de stad. Het vormt een inspiratiebron en een toetssteen voor iedereen die wil bijdragen aan de toekomst van de stad. Alle gegevens in dit jaarboek zijn via de website van OIS digitaal beschikbaar. Dat biedt de gelegenheid zelf selecties te maken en bewerkingen uit te voeren. Bovendien is het jaarboek, net als alle voorgaande jaargangen, als pdf beschikbaar. Het Jaarboek Amsterdam in Cijfers 2015 is tot stand gekomen dankzij de medewerking van talloze organisaties in de stad en de regio. Ik wil een ieder die een bijdrage heeft geleverd aan dit jaarboek hartelijk bedanken. Eberhard van der Laan Burgemeester van Amsterdam Amsterdam in cijfers 2015
8 Samenvatting Samenvatting Kerncijfers Sinds 1 januari 2000 is de bevolking van Amsterdam gegroeid met ruim 91.000 inwoners. Op 1 januari 2015 woonden er ruim 822.000 mensen in Amsterdam. Voor deze Amsterdammers waren bijna 420.000 woningen beschikbaar. Het aantal corporatie huurwoningen is de afgelopen jaren afgenomen. Deze trend zet door. Van de woningen in Amsterdam is 45% bewoond via corporatieverhuur, 27% wordt particulier verhuurd en 28% van de woningvoorraad betreft koopwoningen. In 2012 (het laatste jaar waarover cijfers bekend zijn) was het gemiddeld jaarinkomen van Amsterdamse gezinnen 31.400, 600 meer dan het jaar daarvoor. In het schooljaar 2014/ 15 volgde bijna een kwart van alle Amsterdammers onderwijs. De verwachting is dat dit de komende jaren flink zal toenemen: in de komende vijf jaar met 4.000 en de komende 10 jaar met 5.300 leerlingen. Dit wordt met name veroorzaakt door de verhoogde woningbouwproductie tot 2018. Deze nieuwbouw leidt tot een instroom van kinderen in de basisschoolleeftijd. In 2014 werden in Amsterdam 93.000 misdrijven geregistreerd. Dit is een forse daling ten opzichte van de jaren daarvoor. Dit was vooral te danken aan een afname van zakkenrollerij, woninginbraak en diefstal uit en vanaf motorvoertuigen. Het aantal aanhoudingen in 2014 was ongeveer gelijk aan het jaar daarvoor: 31.582. Bevolking De groei van het aantal inwoners van Amsterdam (822.272 op 1 januari 2015, 11.087 meer dan in 2014) komt voor een deel voor rekening van natuurlijke groei: meer geboorte dan sterfte. In 2014 werden er 11.063 baby s geboren, terwijl er 5.193 mensen overleden. De tweede oorzaak van de bevolkingsgroei in 2014 was buitenlandse migratie. In 2014 immigreerden 29.197 mensen naar Amsterdam en emigreerden 24.455 Amsterdammers naar het buitenland. De meeste immigranten vestigden zich vanuit Europese landen en de Verenigde Staten. Een andere oorzaak van de bevolkingsgroei is gelegen in de binnenlandse migratie: er verhuisden meer mensen naar de stad dan uit de stad. De meeste Amsterdammers verhuisden naar Amstelveen. Tien jaar geleden en twintig jaar
Samenvatting 9 geleden was Almere nog de populairste stad onder vertrekkende Amsterdammers. In Amsterdam wonen meer vrouwen dan mannen. Voor een deel komt dat omdat vrouwen gemiddeld ouder worden dan mannen. Maar opvallend is ook het grote overschot van autochtone vrouwen tussen 20 en 25 jaar in de stad. Op elke honderd mannen in die categorie zijn er 145 vrouwen. Dit komt door het aanbod van hoger onderwijs in Amsterdam: meer dan hun mannelijke leeftijdsgenoten komen jonge vrouwen naar de stad om te studeren. Onder niet-westerse allochtonen is dit verschil er niet. Onder hen zijn er ongeveer evenveel jonge mannen als jonge vrouwen. De verwachting is dat het aantal inwoners van Amsterdam de komende jaren onverminderd zal blijven groeien. In 2020 zijn er naar verwachting ruim 871.000 inwoners. Het geboorteoverschot blijft de belangrijkste oorzaak, maar we verwachten dat het aantal buitenlandse migranten de komende jaren een steeds groter deel van de groei voor zijn rekening neemt. Openbare orde en veiligheid In 2014 registreerde de politie in Amsterdam ruim 93.000 misdrijven, het laagste aantal in vijf jaar. Dit kwam vooral door minder zakkenrollerij, woninginbraak en diefstal uit en vanaf motorvoertuigen. Voor gegevens over woninginbraken is er, naast de registratie door de politie, de Veiligheidsmonitor Amsterdam-Amstelland (VMAA). Hieruit blijkt dat de bewoners in de regio die eerder slachtoffer waren van woningbraak de kans dat er opnieuw ingebroken zal worden veel hoger inschatten dan bewoners bij wie niet is ingebroken. Na vijf jaar denkt nog steeds 41% van de slachtoffers dat de kans op woninginbraak groot is. Bovendien voelen deze bewoners zich gemiddeld onveiliger in hun buurt. Van de slachtoffers in de afgelopen 12 maanden voelt 12% zich vaak onveilig in de buurt tegenover 3% van de niet-slachtoffers. Naast woninginbraak wordt onveiligheid in de eigen buurt veroorzaakt door vele andere factoren. Die factoren zijn verwerkt in de Regionale Veiligheidsindex Amsterdam-Amstelland. Hieruit blijkt dat mensen zich veiliger in de eigen buurt voelen dan elders. In 2014 gaf 40% van de Amsterdammers aan zich wel eens onveilig te voelen in het algemeen, 26% gaf aan zich wel eens in de eigen buurt onveilig te voelen. Wat daarbij opvalt is dat de veiligheidsbeleving in het algemeen verslechterde, terwijl de veiligheidsbeleving in de buurt verbeterde. Met de komst van internet heeft ook cybercriminaliteit opgang gemaakt. In de Veiligheidsmonitor Amsterdam-Amstelland geeft 15% van de respondenten aan in de afgelopen 12 maanden slachtoffer te zijn geworden van identiteitsfraude via internet (2%), cyberpesten (3%), koop- en verkoopfraude (4%) en hacken (8%). Amsterdam in cijfers 2015
10 Samenvatting Verkeer en openbare ruimte In 2011 reden er in Amsterdam 74 elektrische auto s. Medio 2015 was dit aantal gegroeid tot ruim 3.100. Het aantal openbare oplaadpunten voor elektrische auto s neemt met dezelfde snelheid toe: van 756 in 2014 naar 1.300 in 2015. Om ervoor te zorgen dat het elektrisch vervoer in de stad blijft groeien, wordt het aantal oplaadpunten verdrievoudigd naar 4.000 oplaadpunten in 2018. Er rijden in Amsterdam steeds meer scooters. Vooral het aantal snorscooters is de afgelopen jaren spectaculair toegenomen: in 2008 waren dit er 8.000, in 2010 19.000, in 2015 was dit aantal toegenomen tot ongeveer 30.000. De stijging van het aantal (snor)scooters valt samen met een toename van het fietsgebruik. Daardoor wordt het op de fietspaden steeds drukker. Om de stad bereikbaar te houden wordt de fietsinfrastructuur verbeterd en wordt het aantal fietsenstallingen op bekende knelpunten uitgebreid. In 2020 moeten er 40.000 extra fietsparkeerplekken zijn. Veel fietsen in de stallingen worden niet actief gebruikt. Daarom heeft de gemeente in 2014 bijna 27.000 verwaarloosde fietsen verwijderd. Hiervan zijn er slechts 25 opgehaald door de eigenaar. Daarnaast zijn er ruim 40.000 hinderlijk of te lang geparkeerde fietsen verwijderd. Daarvan werd bijna de helft weer opgehaald door de eigenaar of thuisbezorgd door het Fietsdepot. Werk, inkomen en participatie In 2014 nam de werkgelegenheid in Amsterdam toe. Zowel het aantal vestigingen (+5%) als het aantal werkzame personen (+1,8%) steeg ten opzicht van het jaar daarvoor. Met name in de communicatie- en informatiesector (+14,9%) en in de winning van delfstoffen (+60%) groeide het aantal arbeidsplaatsen. Bijna tweederde van de Amsterdammers tussen de 15 en 75 jaar werkt minimaal 1 uur per week. Dit komt neer op ongeveer 417.000 mensen. In 2014 waren 39.000 mensen werkloos. Dat is 8,5% van de Amsterdamse beroepsbevolking. Vooral Amsterdammers van Marokkaanse herkomst zijn relatief vaak werkloos (17%). Jongeren zijn veel vaker werkloos dan ouderen: 13% van de Amsterdamse jongeren was in 2014 actief op zoek naar een baan. Vooral jongeren van nietwesterse herkomst en laagopgeleide jongeren hebben moeite om werk te vinden. Voor het eerst sinds 2008 daalde het aantal WW-uitkeringen. Eind 2014 ontvingen 20.760 Amsterdammers een WW-uitkering. Het aantal bijstandsuitkeringen steeg. Op 1 januari 2015 ontvingen 38.552 Amsterdamse huishoudens een bijstandsuitkering. Dat is 17% meer dan in 2011. Binnen Amsterdam zijn er grote verschillen. In Amsterdam Zuidoost is de
Samenvatting 11 afhankelijkheid van bijstandsuitkeringen het grootst. Ook in delen van Noord en Nieuw-West ontvangen relatief veel mensen bijstand. Het aantal mensen dat een uitkering vanwege arbeidsongeschiktheid kreeg nam in 2014 toe tot 37.800. In totaal waren er bijna 100.000 Amsterdamse huishoudens geheel of gedeeltelijk afhankelijk van een uitkering, dat wil zeggen een WW-uitkering, een bijstandsuitkering of een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Onderwijs In Amsterdam volgen ongeveer 185.000 Amsterdammers onderwijs. Dit varieert van voorschool tot universiteit en van speciaal onderwijs tot taalcursussen voor volwassenen. Dit is bijna een kwart van alle Amsterdammers. Het aantal leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs neemt toe en het onderwijsniveau van de Amsterdamse leerlingen stijgt. Het aantal leerlingen dat hoge adviezen krijgt, is de afgelopen jaren gestegen. Zo is het aantal VWOadviezen sinds 2007 met 55% toegenomen. Gezien de basisschooladviezen van de afgelopen jaren verwachten we dat het aantal geslaagden met hogere diploma s de komende jaren blijft toenemen. Niet alleen Amsterdammers volgen onderwijs. Ongeveer de helft van de studenten op het Amsterdamse MBO, HBO en WO woont buiten Amsterdam. Daarmee vervult het Amsterdamse middelbaar en hoger onderwijs een belangrijke regiofunctie. Door de vele onderwijsmogelijkheden heeft Amsterdam een steeds hoger opgeleide bevolking. In 2008 was 36% hoog opgeleid en 30% laag; in 2012 (recenter gegevens zijn nog niet beschikbaar) was dit respectievelijk 39% en 27%. Welzijn, zorg en sport Om Amsterdamse kinderen op een gezond gewicht te krijgen en te houden is de gemeente in 2013 gestart met de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht. In 2013 had ruim 15% van de Amsterdamse kinderen te kampen met overgewicht of obesitas. Dit komt onder oudere kinderen vaker voor dan onder jongere kinderen, en onder meisjes iets vaker dan onder jongens. Het aandeel kinderen met overgewicht verschilt ook naar etnische achtergrond. Het ligt het hoogst onder kinderen van Turkse en Marokkaanse herkomst, en het laagst onder autochtone kinderen. Amsterdam in cijfers 2015
12 Samenvatting Bezuinigingen op de kinderopvang hebben ertoe geleid dat ouders een groter deel van de kosten van kinderopvang zelf moeten betalen. Dit heeft, na een jarenlange stijging, recent gezorgd voor een forse daling in het gebruik van formele kinderopvang. In 2010 ging 63% van de kinderen tot en met 3 jaar naar een kinderdagverblijf of gastouderopvang. In 2013 was dit nog maar 53%. Toch zijn ouders niet minder gaan werken. Ze lijken de opvang vooral op andere manieren te organiseren, door het inschakelen van (groot)ouders, buren, vrienden en andere ouders met kinderen. Economie en cultuur De Amsterdamse economie groeide in 2014 meer (+1,3%) dan de landelijke economie (+0,9%). De belangrijkste oorzaken van de groei zijn de aantrekkende wereldhandel, het herstel van het consumentenvertrouwen en de gunstige ontwikkelingen op de woningmarkt. Door de aantrekkende internationale handel nemen onder andere de overslag in de Amsterdamse haven en de vracht op Schiphol toe. De totale havenoverslag bedroeg in 2014 79,8 miljoen ton, een toename van 1,6% ten opzichte van 2013. De totale overslag van steenkool is met 10% toegenomen en die van natte bulk (vooral aardolie) met 2%. In 2014 reisden bijna 55 miljoen passagiers via Schiphol. Dit is een record: een groei van 4,6% ten opzichte van 2013. De Amsterdamse hotels hebben in 2014 6,7 miljoen gasten ontvangen, samen goed voor 12,5 miljoen overnachtingen. Dit is een toename van 11% vergeleken met 2013. Het aantal banen in de toeristische sector neemt ook toe: in de periode 2014-2015 met 4%. De bioscoop is de grootste publiekstrekker in Amsterdam. De vijftien Amsterdamse bioscopen trokken in 2014 ruim vier miljoen filmliefhebbers. Ook de rondvaartboten deden het goed met bijna vier miljoen bezoekers. Het Rijksmuseum trok in het tweede jaar na de heropening 10% meer bezoekers dan in 2013: in totaal 2,5 miljoen bezoekers. Duurzaamheid en water In 2014 hebben auto s in Amsterdam 3,5 miljard kilometer afgelegd. Daarmee kwam de uitstoot van kooldioxide in 2014 op 840 kiloton, een stijging van 5% ten opzichte van 2008. Het vrachtverkeer en bussen zijn verantwoordelijk voor 90% van de CO 2 -uitstoot, terwijl ze slechts 6% van het aantal gereden
Samenvatting 13 kilometers in de stad voor hun rekening nemen. Restwarmte is een duurzame vorm van energie. Door gebruik te maken van restwarmte verbruiken we minder gas en dat leidt tot minder CO 2 -uitstoot. In 2014 werd vier procent van de energiebehoefte in Amsterdam opgevangen door gebruik te maken van restwarmte. In de rest van de energiebehoefte werd voorzien door gas (59%) en elektra (37%). In 2013 waren er bijna 62.000 woningequivalenten aangesloten op een warmtenet dat restwarmte levert. Dit is een stijging van 28% ten opzichte van 2009. Een woningequivalent is een gemiddelde woning in Amsterdam. Kantoren en bedrijven worden ook omgerekend naar woningequivalenten. De gemeente heeft als doelstelling om het energieverbruik in 2020 met 20% terug te brengen. Bedrijven vormen hierin een belangrijke schakel. Bedrijvigheid in Amsterdam is namelijk verantwoordelijk voor ongeveer tweederde van het energieverbruik. Stedelijke ontwikkeling Vanaf 1 januari 2015 hanteert Amsterdam de landelijke definitie van de woningvoorraad. De afgelopen jaren zijn er veel wooneenheden en studentenwoningen opgeleverd. Deze vielen buiten de oude woningdefinitie, maar tellen in de nieuwe definitie wel mee. De Amsterdamse woningvoorraad telde op 1 januari 2015 417.096 woningen, een toename van 3.606 woningen ten opzichte van het jaar daarvoor. Tweederde van de woningvoorraad in Amsterdam is een huurwoning. Gemiddeld betalen huishoudens hiervoor ruim 500 per maand aan kale huur. In 2003 was de gemiddelde kale huur nog 332 per maand. Deze stijging is onder meer het gevolg van de invoering van zogenaamde schaarstepunten. Onder invloed van de kredietcrisis daalde het aantal verkochte bestaande woningen sinds september 2008. Vanaf het voorjaar van 2014 laat de verkoop weer een stijgende lijn zien. In Amsterdam was de stijging groter dan in geheel Nederland. In 2014 werden in Amsterdam 739 woningen per maand verkocht. Hiermee lag het aantal verkochte woningen op het niveau van voor de kredietcrisis. De gemiddelde verkoopprijs van een bestaande koopwoning was in 2014 bijna 244.700, 5,5% hoger dan in 2013. De woningmarkt in Amsterdam ontwikkelde zich niet overal even gunstig. In Zuidoost en grote delen van Noord en Nieuw-West bleef de verkoop achter. Op de kantorenmarkt blijft het kwakkelen. Door omzetting van kantoorruimte naar andere functies name het aantal vierkante meters kantoorruimte af tot 7.332.000 m 2 (-3,4%). De leegstand van kantoren bedroeg 17,3%. Dat betekent Amsterdam in cijfers 2015
14 Samenvatting dat op 1 januari 2015 bijna 1,3 miljoen m 2 kantoorruimte leegstond. De huurprijs van kantoorruimte daalde in heel Amsterdam, met uitzondering van de Zuidas. Bestuur De enige verkiezingen in 2014 in Amsterdam waren die voor Provinciale Staten. De opkomst was met 43% aanzienlijk lager dan vier jaar eerder. De uitslag gaf in grote lijnen hetzelfde beeld te zien als landelijk: de regeringspartijen verloren: de VVD bescheiden, de PvdA fors. Op 31 december 2014 waren er 13.770 ambtenaren in dienst van de gemeente, omgerekend 12.796 fte. De laatste vijf jaar is het personeelsbestand met 9,5% gekrompen. Het aandeel jongeren onder de 35 jaar wordt kleiner, van 18,7% in 2010 tot 12,8% in 2014. Omgekeerd is het aandeel van medewerkers van 60 jaar en ouder gestegen van 8,7% in 2010 naar 13,5% in 2014. Van de Amsterdamse gemeenteambtenaren is 52% man en 48% vrouw. Een van de bestuurlijke hoofdlijnen achter de begroting van 2016 is het programma Stad in balans. De groei van de stad zorgt voor dynamiek en economische groei, maar gaat ook gepaard met toenemende drukte. Daarin moet een balans gezocht worden tussen aandacht voor bewoners enerzijds en het bewaren van het gastvrije karakter van de stad anderzijds. In 2016 gaan de belastingen voor Amsterdammers en ondernemers omlaag met ruim 10 miljoen. Zo wordt de hondenbelasting afgeschaft en ook de precariobelasting wordt grotendeels afgeschaft. Vier grote steden en Nederland Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht vormen samen de G4: de vier grootste steden van Nederland. De samenstelling van de huishoudens is er anders dan gemiddeld in Nederland. Het aandeel eenpersoonshuishoudens is er groter. Er zijn ook verschillen tussen de vier grote steden, bijvoorbeeld op het gebied van criminaliteit en jeugdwerkloosheid. In 2014 registreerde de politie in Nederland ruim één miljoen delicten. Het grootste deel hiervan bestaat uit vermogensmisdrijven (62%), vernieling en misdrijven tegen de openbare orde (13%), verkeersmisdrijven (11%) en geweldsen seksuele misdrijven (10%). In Amsterdam (73%) en Utrecht (71%) maken vermogensdelicten een groter deel uit van het aantal geregistreerde delicten dan landelijk (62%). De ophelderingspercentages daarentegen zijn het hoogst voor
Samenvatting 15 gewelds- en seksuele misdrijven. Landelijk wordt 25% van alle misdrijven opgehelderd. In Amsterdam is dit percentage iets lager (24%), in Den Haag flink hoger (32%). Uit de Veiligheidsmonitor 2014 blijkt dat bewoners van de G4-steden zich vaker het slachtoffer voelen van één of meer delicten (28%) dan landelijk gezien (19%). Van de G4-steden is de jeugdwerkloosheid in Rotterdam het hoogst. Hier is 17,6% van de jongeren tot 26 jaar werkloos. Landelijk gaat het om 11,8% van de jonge beroepsbevolking. In Amsterdam is de jeugdwerkloosheid ook hoger dan in de rest van Nederland: 13,3% van de Amsterdamse jongeren werkt niet, maar is actief op zoek naar een baan voor minimaal 1 uur per week. Stadsregio Amsterdam De Stadsregio Amsterdam is een samenwerkingsverband van zestien gemeenten in de subregio s Waterland, Amstel-Meerlanden, Zaanstreek en Amsterdam. In dit samenwerkingsverband wordt gewerkt aan het verbeteren van de bereikbaarheid, leefbaarheid en de economische ontwikkeling in de regio. In 2014 verhuisden bijna 18.000 inwoners van de ene gemeente naar de andere binnen de regio. 42% van hen vestigde zich in Amsterdam, 58% vertrok uit Amsterdam. De populairste vestigingsplaats onder Amsterdammers was Amstelveen. Omgekeerd gold hetzelfde: van de inwoners die zich vanuit een andere gemeente in de regio in Amsterdam vestigden, kwamen de meesten uit Amstelveen. In de Stadsregio wonen relatief veel hoogopgeleiden (32% tegenover 24% in heel Nederland). 29% van de inwoners van de Stadsregio is laagopgeleid, dat is minder dan gemiddeld in Nederland (33%). Amsterdam in Europa Binnen Nederland is Amsterdam de populairste bestemming voor buitenlandse investeerders. In 2014 hebben 48 internationale bedrijven voor de hoofdstad gekozen. Dit gaat om investeringsprojecten, zoals het vestigen van een hoofdkantoor, een saleskantoor of een logistiek centrum. Nederland staat op de zesde plaats in de top 10 van Europese landen met de meeste buitenlandse investeringsprojecten. Naast het aantrekkelijke vestigingsklimaat voor buitenlandse bedrijven heeft Amsterdam ook veel potentie voor internationale congressen. Zowel het aantal grootschalige als het aantal kleinere internationale congressen in de stad nam toe. Amsterdam in cijfers 2015
16 Samenvatting Op de wereldranglijst van leefbare steden staat Amsterdam op de 11e plaats, een plekje hoger dan het jaar daarvoor. Amsterdam scoort goed vanwege het hoge kennisniveau in de gezondheidszorg, maar ook de heropening van het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum hebben bijgedragen aan de hogere positie op de ranglijst. Het aantal hotelovernachtingen van zowel buitenlandse als binnenlandse gasten neemt snel toe. In 2014 zijn in Amsterdam 11% meer hotelovernachtingen geboekt dan in 2013. In verhouding tot het aantal inwoners is Amsterdam één van de meest bezochte steden. Alleen Venetië en Florence tellen meer overnachtingen per inwoner.