Effectmeting campagne 'praten over jouw keuze'

Effectmeting campagne 'praten over jouw keuze'

Zoetermeer, 12 januari 2018 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

Inhoudsopgave 1.1 Aanleiding 5 1.2 Doelstelling en hoofdvragen 5 1.3 Onderzoeksmethode 5 2 Resultaten pop-up enquête meting 1 7 2.1 Flights 7 2.2 Website 7 2.3 Ervaren en gewenste keuzevrijheid 8 2.4 Discrepantie ervaren en gewenste vrijheid 10 3 Resultaten vervolgenquête - meting 2 13 3.1 Ervaren vrijheid door de tijd heen 13 3.2 Gewenste vrijheid door de tijd heen 15 3.3 Ervaren en gewenste vrijheid per onderwerp 16 3.4 Verschil ervaren en gewenste vrijheid eerste en tweede meting 18 3.5 Discrepantie gewenste en ervaren keuzevrijheid 19 4 Conclusie en discussie 20 Bijlage 1 Pop-up vragenlijst 21 Bijlage 2 Achtergrondvariabelen 22 3

1.1 Aanleiding In opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft Panteia een effectmeting uitgevoerd naar de campagne Praten over jouw keuzes. Deze campagne is onderdeel van het Actieplan Zelfbeschikking 2015-2017, dat als doel heeft ervoor te zorgen dat mensen zich bewust zijn van hun eigen autonomie en persoonlijke keuzevrijheid. In de campagne Praten over jouw keuzes staan verhalen over het maken keuzes centraal. De campagne gaat over manieren waarop mensen het gesprek over gevoelige thema s kunnen aangaan met bijvoorbeeld familieleden. Er worden korte documentaires, blogs en geluidsfragmenten getoond van voorbeelden van personen die succesvol het gesprek over gevoelige thema s zijn aangegaan. Met deze voorbeelden beoogt het Ministerie anderen te inspireren het initiatief te nemen om over eigen keuzes te praten of om het gesprek hierover te beginnen 1. Gedurende de campagne is aan alle bezoekers van de website www.pratenoverjouwkeuzes.nl gevraagd om een korte vragenlijst (pop-up enquête) in te vullen. Aan het einde van de pop-up enquête was er de mogelijkheid voor de respondenten om hun mailadres achter te laten om op een later moment nogmaals benaderd te worden voor het invullen van dezelfde vragenlijst. Dit rapport presenteert de uitkomsten van de pop-up enquêtes en de vervolgenquêtes die in de periode 2016-2017 zijn afgenomen. 1.2 Doelstelling en hoofdvragen De doelstelling die het ministerie met dit onderzoek voor ogen had is drieledig. Ten eerste beoogt het ministerie in kaart te brengen wat de beoordeling is van de campagne en de daarbij horende website www.pratenoverjouwkeuzes.nl. Ten tweede wil het ministerie weten wat de ervaren en gewenste keuzevrijheid van respondenten is. Als laatste beoogt het ministerie in kaart te brengen wat het effect is van de campagne op de zelfbeschikking van individuen. Dit leidt ertoe dat de volgende hoofdvragen in dit rapport centraal staan: Hoofdvraag 1: Wat is het oordeel van de website www.pratenoverjouwkeuzes.nl Hoofdvraag 2: Wat is de ervaren en gewenste keuzevrijheid van respondenten? Hoofdvraag 3: In hoeverre is de gewenste en ervaren situatie veranderd door de tijd heen? 1.3 Onderzoeksmethode Om een antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvragen wordt er gebruik gemaakt van een pop-up enquête en een vervolgenquête onder de bezoekers van de website www.pratenoverjouwkeuze.nl. Pop-up enquête Gedurende de campagne is aan alle bezoekers van de website www.pratenoverjouwkeuzes.nl gevraagd om een korte vragenlijst in te vullen. Deze vragenlijst bevat elf vragen, verdeeld over drie onderdelen: De campagne, keuzevrijheid en achtergrondkenmerken (zie bijlage voor de volledige vragenlijst). In de periode 2016-2017 is de website tijdens vier flights via social media onder de aandacht gebracht. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in 936 ingevulde vragenlijsten. 1 Tweede Kamer, vergaderjaar 2015-2016, 32 175, nr. 60 11 5

Vervolgenquête Aan het einde van de pop-up enquête was er de mogelijkheid voor de respondenten om hun mailadres achter te laten om nogmaals benaderd te worden voor het invullen van dezelfde vragenlijst. Door dezelfde personen wederom te ondervragen met dezelfde vragen, is het mogelijk om veranderingen in opvattingen en ervaren situaties door de tijd heen te onderzoeken. Tussen het invullen van de pop-up enquête en de vervolgenquête zit gemiddeld een tijdsperiode van 184 dagen. Uiteindelijk is de vervolgenquête door 87 respondenten ingevuld. De antwoorden uit de vervolgenquête worden op persoonsniveau vergeleken met de antwoorden uit de pop-up enquête. tabel 1 Aantal respondenten per flight Flight # Periode Aantal respondenten (n) Vervolg enquête (n) Flight 1 mei/juni 2016 45 1 Flight 2 november 2016 387 41 Flight 3 juni/juli 2017 306 27 Flight 4 september 2017 198 18 Totaal 936 87 6

2 Resultaten pop-up enquête meting 1 2.1 Flights Ten eerste kijken we naar de resultaten van de pop-up enquête. Indien relevant maken we in dit rapport een onderscheid tussen de vier flights. Zo is het zinvol om de uitkomsten voor de waardering van de campagne per flight weer te geven omdat de campagne gedurende de twee jaar is veranderd. Wanneer deze opdeling per flight als zinvol wordt beschouwd, worden de 936 respondenten tezamen geanalyseerd. 2.2 Website Aan de hand van drie vragen brengen we in kaart wat de meningen zijn over de website www.pratenoverjouwkeuzes.nl. De eerste vraag gaat over de algemene indruk van de website. Figuur 1 Wat is je indruk van de website? 0% 20% 40% 60% 80% 100% Flight 1 (n=45) 33% 42% 13% 7% 4% Flight 2 (N=387) 39% 38% 16% 4% 4% Flight 3 (N=306) 33% 43% 16% 4% 4% Flight 4 (n=198) 31% 41% 20% 6% 3% Totaal (N=936) 35% 41% 17% 4% 4% zeer positief positief neutraal negatief zeer negatief Over het algemeen geven de respondenten aan dat ze een positieve (41%) dan wel zeer positieve (35%) indruk hebben van de website. Van de resterende groep geeft 17% aan neutraal, 4% negatief en ook 4% zeer negatief te oordelen. Tussen de verschillende flights zijn er weinig betekenisvolle verschillen op te merken. Alleen gedurende flight 4 geven de respondenten aan relatief minder vaak (zeer) positief te zijn over de website. Figuur 2 Spreken de filmpjes en verhalen op de website je aan? 0% 20% 40% 60% 80% 100% Flight 1 (n=45) 49% 42% 9% Flight 2 (N=387) 45% 44% 11% Flight 3 (N=306) 46% 41% 13% Flight 4 (n=198) 46% 39% 15% Totaal (N=936) 46% 42% 12% ja, helemaal ja, deels nee 46% van de respondenten geeft aan dat de filmpjes en verhalen op de website hem of haar helemaal aanspreken. Daarnaast geeft 42% aan dat de filmpjes de respondent 7

deels aanspreken. Een kleine minderheid (12%) geeft te kennen dat de filmpjes en verhalen aansprekend zijn. Als we de vier flights vergelijken zien we dat de respondenten uit de latere flights relatief vaker aangeven dat de filmpjes en verhalen hen aanspreken. Dit lijkt er op te wijzen dat de filmpjes en verhalen die eerder in de campagne zijn gebruikt aansprekender zijn dan de filmpjes en verhalen later in de campagne. Figuur 3 Denk je dat de website mensen kan helpen of ondersteunen bij het bespreekbaar maken van eigen keuzes? 0% 20% 40% 60% 80% 100% Flight 1 (n=45) 42% 42% 7% 9% Flight 2 (N=387) 46% 40% 9% 5% Flight 3 (N=306) 37% 48% 11% 4% Flight 4 (n=198) 40% 42% 14% 4% Totaal (N=936) 42% 43% 11% 4% zeker waarschijnlijk waarschijnlijk zeker De respondenten zijn over het algemeen van mening dat de website mensen kan helpen of ondersteunen bij het bespreekbaar maken van eigen keuzes. Zo denkt 42% dit zeker en 43% denkt dat dit waarschijnlijk zo is. Slechts 11% denkt dat de website mensen waarschijnlijk kan helpen of ondersteunen bij het bespreekbaar maken van eigen keuzes. Slechts 4% denkt dat de website zeker kan helpen/ondersteunen. 2.3 Ervaren en gewenste keuzevrijheid De vragen over keuzevrijheid vallen uiteen in twee delen: een eerste deel over de ervaren keuzevrijheid door de respondent en het tweede deel over de gewenste keuzevrijheid. Voor beide onderdelen zijn respondenten op vier categorieën gevraagd naar hun keuzevrijheid. Er is gevraagd naar de wenselijke situatie (Ben jij vrij om voor jezelf te bepalen:[ ]) en naar de gewenste situatie (Hoe vrij zou je willen zijn om te bepalen:[ ]). Categorie Opleiding Werk Partnerkeuze Jezelf zijn Vraag: Of je een opleiding wilt doen en welke opleiding? Of je wilt werken en welk werk je wilt doen? Welke partner/vriend/vriendin je kiest (ook al is dat iemand van hetzelfde geslacht is)? Wie je wilt zijn en hoe je je leven inricht? 8

Figuur 4 Ervaren en gewenste vrijheid: Opleiding, werk, partnerkeuze en jezelf zijn (N=936) 0% 20% 40% 60% 80% 100% 2% Ervaren 76% 15% 5% 2% Gewenst 84% 10% 4% 1% 1% Werk (N=907) Ervaren 70% 18% 7% 2% 2% Gewenst 83% 11% 3% 2% 1% Partnerkeuze (N=908) Ervaren 59% 16% 7% 9% 8% Gewenst 78% 9% 5% 4% 5% Jezelf zijn (N=906) Ervaren 58% 24% 8% 6% 5% Gewenst 79% helemaal deels neutraal helemaal 12% 4% 3% 2% In figuur 4 zien we voor de vier categorieën, de totale ervaren en gewenste keuzevrijheid van alle respondenten gerepresenteerd. We zien dat het merendeel van de respondenten aangeeft dat ze helemaal vrij wensen te zijn en dat ook het merendeel van de respondenten aangeeft dat ze daadwerkelijk helemaal vrij ervaren te zijn. Er is echter ook nog een aanzienlijk aantal respondenten dat aangeeft of helemaal vrij te zijn in hun keuzes. We zoomen hier verder op in: Bij alle vier de categorieën van keuzevrijheid zien we dat de ervaren keuzevrijheid lager ligt dan de gewenste keuzevrijheid. Zo zien we bijvoorbeeld dat 78% van de respondenten in de wenselijke situatie helemaal vrij zou willen zijn wat betreft hun partnerkeuze, terwijl slechts 59% van de respondenten deze vrijheid daadwerkelijk ervaart. Er bestaat dus een discrepantie bij een deel van de respondenten tussen de ervaren en de gewenste keuzevrijheid. Deze discrepanties worden nader besproken in paragraaf 2.4. We zien dat de hoogste ervaren vrijheid wordt ervaren ten aanzien van het kiezen van een opleiding. Van de respondenten geeft 76% aan helemaal vrij te zijn, gevolgd door 15% dat aangeeft deels vrij te zijn. Respectievelijk 5%, 2% en 2% geven aan neutraal,, of helemaal vrij te zijn wat betreft het kiezen van een opleiding. Met betrekking tot de keuze om überhaupt te werken en welk werk dat dan is, zien we een soortgelijk beeld. Aangaande de vrijheid wat betreft de partnerkeuze vallen er echter enkele verschillen op te merken in vergelijking met de opleidings- en werkkeuze. Een kleiner deel (59%) geeft aan helemaal vrij te zijn en in vergelijking met de andere categorieën oordeelt een groter deel van de personen negatiever. Zo geeft 7% aan neutraal te oordelen over de mate van vrijheid en geven respectievelijk 9% en 8% zelfs aan of helemaal vrij te zijn. 9

Bij de keuzevrijheid om jezelf te zijn en te kiezen hoe het leven wordt ingericht zien we ongeveer hetzelfde. 58% ervaart helemaal vrij te zijn maar daarnaast zien we ook dat een groot deel (24%) aangeeft deels vrij te zijn. Respectievelijk 8%, 6% en 5% geven aan neutraal, of helemaal vrij te zijn. Terwijl de ervaren vrijheden aanzienlijk verschillen tussen de categorieën, kunnen we opmerken dat de gewenste vrijheid op alle categorieën ongeveer hetzelfde is. Ongeveer 80-85% geeft aan helemaal vrij te willen zijn op de verschillende categorieën. 2.4 Discrepantie ervaren en gewenste vrijheid Zojuist hebben we gekeken naar de totale ervaren en gewenste keuzevrijheid op vier verschillende terreinen. Om uitspraken te doen over individuele discrepanties tussen de ervaren en gewenste vrijheid, worden er kruistabellen gepresenteerd. Zo kunnen we in kaart brengen of de ervaren situatie overeenstemt met de gewenste situatie van de respondent. In de volgende tabellen presenteren we steeds een diagonale lijn. Deze lijn representeert de situatie waarbij de ervaren vrijheid hetzelfde is als de gewenste vrijheid. Boven en beneden deze lijn zien we de respondenten die in een situatie leven waarin er een discrepantie bestaat tussen de wenselijke vrijheid en de ervaren vrijheid. Zo ervaren personen boven deze lijn minder vrijheid dan dat ze zouden willen. Personen beneden deze lijn ervaren juist meer vrijheid dan dat ze in de wenselijke situatie zouden willen. Tabel 2 Gewenste en ervaren keuzevrijheid: Of je een opleiding wilt doen en welke opleiding? (N=890) Gewenst Ervaren Niet Neutraal Deels Totaal 1,1% 0,0% 0,0% 0,1% 1,1% 2,4% Niet 0,1% 0,4% 0,0% 0,2% 0,9% 1,7% Neutraal 0,0% 0,3% 1,8% 0,3% 1,8% 4,3% Deels 0,1% 0,0% 0,8% 5,6% 8,3% 14,8% 0,1% 0,1% 1,2% 3,9% 71,5% 76,9% Totaal 1,5% 0,9% 3,8% 10,2% 83,6% 100,0% Als we een blik werpen op de combinatie van gewenste en ervaren keuzevrijheid wat betreft opleiding, vallen er enkele zaken op. Van de 83,6% van de personen die hebben aangegeven dat ze in de gewenste situatie helemaal vrij willen zijn, geeft 71,5% aan ook daadwerkelijk die vrijheid te ervaren. De overige 12,1% geeft dus aan dat ze minder vrijheid ervaren dan dat ze daadwerkelijk zouden willen hebben. Zo geeft 8,3% aan deels vrij te zijn om een opleiding te kiezen, 1,8 is neutraal, 0,9% geeft aan vrij te zijn en 1,1% geeft aan helemaal vrij te zijn. Verder is opvallend dat sommige respondenten aangeven dat ze meer vrijheden ervaren dan dat zouden willen hebben. Zo ervaart 3,9% helemaal vrij te zijn om een opleiding te kiezen maar zou maar deels vrij willen zijn. 10

Tabel 3 Gewenste en ervaren keuzevrijheid: Of je wilt werken en welk werk je wilt doen? (N=896) Gewenst Ervaren Niet Neutraal Deels Totaal 1,3% 0,1% 0,0% 0,0% 0,6% 2,0% Niet 0,3% 0,3% 0,1% 0,4% 1,2% 2,5% Neutraal 0,0% 0,3% 1,7% 1,2% 3,7% 6,9% Deels 0,0% 0,0% 0,9% 6,8% 10,6% 18,3% 0,1% 0,1% 0,7% 2,7% 66,7% 70,3% Totaal 1,8% 0,9% 3,3% 11,2% 82,8% 100,0% Bij de vrijheid omtrent de vraag of iemand wil werken en wat diegene wil doen zien we een soortgelijk beeld als bij de vrijheid omtrent het kiezen van een opleiding. 66,7% van de respondenten geeft aan helemaal vrij te willen zijn in de keuze om te werken en welk werk dat mag zijn én deze vrijheid ook helemaal te ervaren. Verder geeft 10,6% aan helemaal vrij te willen zijn in de keuze terwijl de respondenten slechts deels deze vrijheid ervaren. Tabel 4 Gewenste en ervaren keuzevrijheid: Welke partner/vriend/vriendin je kiest (ook al is dat iemand van hetzelfde geslacht is)? (N=899) Gewenst Ervaren Niet Neutraal Deels Totaal 3,8% 0,3% 0,1% 0,0% 3,0% 7,2% Niet 0,4% 2,9% 0,9% 0,8% 4,4% 9,5% Neutraal 0,4% 0,2% 2,2% 0,4% 4,0% 7,3% Deels 0,0% 0,2% 0,9% 6,2% 8,9% 16,2% 0,1% 0,1% 0,7% 1,7% 57,2% 59,7% Totaal 4,8% 3,8% 4,8% 9,1% 77,5% 100,0% We zien dat er een hogere discrepantie bestaat tussen de gewenste en ervaren keuzevrijheid om welke partner/vriend/vriendin dan ook te kiezen in vergelijking met de discrepantie aangaande opleiding en werk. Van de 77,5% van de respondenten die helemaal vrij willen zijn, geeft 57,2% aan deze vrijheid ook daadwerkelijk te ervaren. 8,9% geeft aan deels vrij te zijn, 4,0% is neutraal, 4,4% oordeelt vrij te zijn en 3% ervaart helemaal vrij te zijn. 3% van de respondenten geeft dus aan helemaal vrij te zijn in de partnerkeuze terwijl ze in de wenselijke helemaal vrij zouden zijn. 11

Tabel 5 Gewenste en ervaren keuzevrijheid: Wie je wilt zijn en hoe je je leven inricht? (N=903) Ervaren Gewenst Niet Neutraal Deels Totaal 2,0% 0,2% 0,1% 0,1% 2,0% 4,4% Niet 0,4% 1,0% 0,1% 0,0% 4,2% 5,8% Neutraal 0,2% 0,2% 3,1% 1,2% 3,1% 7,9% Deels 0,1% 0,0% 0,7% 9,5% 13,7% 24,0% 0,1% 0,1% 0,4% 1,6% 55,7% 57,9% Totaal 2,9% 1,6% 4,4% 12,4% 78,7% 100,0% De mate van discrepantie ligt bij de keuzevrijheid omtrent jezelf zijn ongeveer even hoog als bij de discrepantie omtrent partnerkeuze en dus hoger dan bij de opleidingen werkkeuze. 55,7% van de respondenten geeft aan helemaal vrij te zijn en ook te willen zijn. 13,7% geeft aan helemaal vrij te willen zijn maar slechts deels deze vrijheid te ervaren. 12

3 Resultaten vervolgenquête - meting 2 Alle personen die bij de pop-up enquête hun e-mailadres hebben achtergelaten zijn benaderd voor een vervolgenquête. De gemiddelde tijd tussen de pop-up enquête (meting 1) en de vervolgenquête (meting 2) bedroeg 5,5 maanden. In de vervolgenquête zijn dezelfde vragen aan de respondent gesteld omtrent de ervaren en gewenste vrijheid op de verschillende thema s als in de pop-up enquête. Op basis hiervan kan vastgesteld worden in hoeverre er verschillen zijn opgetreden door de tijd heen. Omdat er gewerkt wordt met een relatief lage hoeveelheid respondenten, wordt er in de tabellen gewerkt met absolute aantallen in plaats van percentages. 3.1 Ervaren vrijheid door de tijd heen Tabel 6 Hoe vrij ben je om te bepalen: Of je een opleiding wilt doen en welke opleiding? Meting 2 Niet Neutraal Deels Totaal Meting 1 0 0 0 0 0 0 Niet 0 0 0 0 0 0 Neutraal 0 0 0 3 1 4 Deels 0 0 2 6 11 19 1 1 4 12 46 64 Totaal 1 1 6 21 58 87 Wat betreft de vrijheid in het kiezen van een opleiding zijn er enkele zaken op te merken. Ten eerste valt op dat 15 van de 87 respondenten (17%) bij de tweede meting een hogere ervaren vrijheid hebben dan bij de eerste meting. Daarentegen geven 20 van de 87 respondenten (23%) aan dat ze een lagere ervaren vrijheid hebben wat betreft de opleiding. 52 van de 87 respondenten ervaren hetzelfde niveau bij de eerste als bij de tweede meting. Tabel 7 Hoe vrij ben je om te bepalen: Of je wilt werken en welk werk je wilt doen? Meting 1 Meting 2 Niet Neutraal Deels Totaal 0 1 0 0 0 1 Niet 0 0 0 1 2 3 Neutraal 0 1 0 2 4 7 Deels 1 1 0 5 7 14 1 2 3 23 33 62 Totaal 2 5 3 31 46 87 Een opvallend groot gedeelte (37%) ervaart bij de tweede meting juist een afname in de mate van ervaren vrijheid. 38 van de 87 (44%) respondenten ervaren bij de tweede meting nog steeds dezelfde mate van vrijheid wat betreft het bepalen of je 13

wilt werken en welk werk dat dan is als bij de eerste meting. Slechts 20% ervaart een hogere vrijheid. Tabel 8 Hoe vrij ben je om te bepalen: Welke partner/vriend/vriendin je kiest (ook al is dat iemand van hetzelfde geslacht is)? Voor en nameting. Meting 1 Niet Meting 2 Niet Neutraal Deels Totaal 2 1 1 0 0 4 Niet 0 1 4 3 2 10 Neutraal 2 0 2 2 3 9 Deels 0 1 3 7 4 15 1 2 2 2 42 49 Totaal 5 5 12 14 51 87 De meeste respondenten (62%) ervaren bij de eerste meting dezelfde vrijheid omtrent het kiezen van een partner als bij de tweede meting. Ongeveer een kwart van de respondenten (23%) ervaart een hogere mate van vrijheid. Een kleinere groep (15%) geeft aan een lagere ervaren keuzevrijheid te hebben. Tabel 9 Hoe vrij ben je om te bepalen: Wie je wilt zijn en hoe je je leven inricht? Voor en nameting. Meting 1 Meting 2 Niet Neutraal Deels Totaal 2 1 0 0 0 3 Niet 1 3 0 4 1 9 Neutraal 0 0 1 2 3 6 Deels 0 3 3 13 10 29 2 1 0 11 26 40 Totaal 5 8 4 30 40 87 We zien dat 54 van de 87 (52%) van de respondenten bij de eerste en de tweede meting aangeeft hetzelfde niveau van vrijheid te ervaren als het gaat om de manier hoe de respondent zijn of haar leven inricht. Verder zien we dat 24% bij de tweede meting aangeeft meer vrijheid te ervaren, maar ook 24% die juist minder ervaren vrijheid rapporteert. 14

3.2 Gewenste vrijheid door de tijd heen In deze paragraaf kijken we naar de individuele verschillen tussen de eerste en de tweede meting. Tabel 10 Hoe vrij zou je willen zijn om: Of je een opleiding wilt doen en welke opleiding? Meting 1 Meting 2 Niet Neutraal Deels Totaal 0 0 0 0 0 0 Niet 0 0 0 1 0 1 Neutraal 0 0 0 0 1 1 Deels 0 0 0 1 9 10 1 1 2 9 62 75 Totaal 1 1 2 11 72 87 In Tabel 10 zien we dat 62 van de 87 personen op meetpunt twee dezelfde gewenste vrijheid heeft als op meetpunt één. Verder wensen 11 van de 87 meer vrijheid op meetpunt twee ten opzichte van het eerste meetpunt maar zien we ook dat 13 van de 87 personen minder vrijheid wenst op meetpunt 2 ten opzichte van meetpunt één. Tabel 11 Hoe vrij zou je willen zijn om: Of je wilt werken en welk werk je wilt doen? Meting 1 Meting 2 Niet Neutraal Deels Totaal 0 1 0 0 0 1 Niet 0 0 0 0 0 0 Neutraal 0 1 0 0 1 2 Deels 0 0 0 3 6 9 1 1 0 16 57 75 Totaal 1 3 0 19 64 87 Met betrekking tot de gewenste vrijheid omtrent werk zien we dat opvallend veel respondenten (16 van de 87) bij de eerste meting helemaal vrij zouden willen zijn, maar bij de tweede meting slechts deels. In totaal geeft op het tweede meetpunt 22% aan minder vrijheid te wensen dan op het eerste meetpunt tegenover 10% dat juist meer vrijheid wenst op het tweede meetpunt. 15

Tabel 12 Hoe vrij zou je willen zijn om: Welke partner/vriend/vriendin je kiest (ook al is dat iemand van hetzelfde geslacht is)? Meting 1 Meting 2 Niet Neutraal Deels Totaal Niet 2 0 0 0 1 3 Niet 0 0 2 0 2 4 Neutraal 0 0 0 0 3 3 Deels 0 1 1 0 1 3 2 2 1 7 62 74 Totaal 4 3 4 7 69 87 Op het gebied van de gewenste vrijheid omtrent partnerkeuze zien we dat 74% van de respondenten (64 van de 87) evenveel vrijheid wenst op zowel meting 1 als meting 2. We zien echter ook veel dalingen in de gewenste vrijheid omtrent partnerkeuze (16%) Zo geven bijvoorbeeld van de 74 personen die op meetpunt één helemaal vrij zouden willen zijn er 7 aan dat ze op meetpunt twee deels vrij zouden willen zijn en twee geven zelfs aan helemaal vrij te willen zijn. Daartegenover wenst 11% van de respondenten op meetpunt twee een hoger vrijheidsniveau dan op meetpunt één. Tabel 13 Hoe vrij zou je willen zijn om: Wie je wilt zijn en hoe je je leven inricht? Meting 1 Meting 2 Niet Neutraal Deels Totaal 1 0 0 0 0 1 Niet 0 1 0 1 0 2 Neutraal 0 0 0 0 1 1 Deels 0 0 1 5 4 10 2 4 1 9 57 73 Totaal 3 5 2 15 62 87 Bij de categorie jezelf zijn zien we een soortgelijk verhaal als bij de partnerkeuze. 64 van de 87 (74%) respondenten wensen hetzelfde vrijheidsniveau op de beide meetmomenten. 17 van de 87 (20%) respondenten wensen een lager vrijheidsniveau en slechts 6 van de 87 (7%) wensen op meetpunt twee een hoger vrijheidsniveau dan op meetpunt één. 3.3 Ervaren en gewenste vrijheid per onderwerp In deze paragraaf behandelen we de antwoordcategorieën als numerieke scores. Dit geeft ons de mogelijkheid om uitspraken te doen over de gemiddelde toe- of afname van de ervaren en gewenste keuzevrijheid bij de tweede meting ten opzichte van de eerste meting. We kennen aan de antwoordcategorieën helemaal tot en met helemaal de scores 1 tot en met 5 toe. 16

Figuur 5 Gemiddelden ervaren vrijheid per onderwerp. (N=87) [1=helemaal vrij, 5=helemaal vrij] 5,00 4,00 4,69 4,54 4,53 4,31 4,094,16 4,084,06 3,00 2,00 1,00 0,00 Opleiding Werk* Partner Jezelf zijn Meting 1 Meting 2 * significant bij alpha: 0,05 Over het algemeen zien we dat de ervaren vrijheid per onderwerp hoog is. De gemiddelde scores liggen dicht tegen de categorie helemaal vrij aan. De gemiddelde scores liggen het hoogste bij de categorie opleiding, gevolgd door de vrijheid omtrent werk. De vrijheden rondom het kiezen van de partner en jezelf zijn, liggen iets lager. Op basis van de cijfers in figuur 5 kunnen we concluderen dat er nauwelijks verschillen zijn op te merken wat betreft de ervaren vrijheid die wordt gerapporteerd bij de eerste en de tweede meting. Er lijkt dus geen indicatie te zijn dat er een positief verband is tussen het bekijken van de campagne en de ervaren vrijheid. We zien bij de categorie vrijheid omtrent werk, dat er zelfs een significante afname is van de ervaren vrijheid. Figuur 6 Gemiddelden gewenste vrijheid per onderwerp. (N=87) [1=helemaal vrij, 5=helemaal vrij] 5 4,83 4,75 4,8 4,63 4,62 4,75 4,54 4,47 4 3 2 1 0 Opleiding Werk* Partner Jezelf zijn* Meting 1 Meting 2 *significant bij alpha: 0,05 17

In figuur 6 zien we de gemiddelde gewenste vrijheid op diverse vlakken tijdens de eerste en de tweede meting. We zien dat de gemiddelde gewenste vrijheid bij alle categorieën over het algemeen hoog ligt. Als we de resultaten vergelijken met figuur 5, zien we dat de gemiddelde gewenste vrijheid overal hoger ligt dan de daadwerkelijk ervaren vrijheid. Bij de categorieën werk en jezelf zijn zien we een significante afname tussen de gewenste vrijheid omtrent het kiezen van werk en jezelf zijn in de tweede meting ten opzichte van de eerste meting. Dit houdt in dat op deze categorieën de respondenten bij de tweede meting gemiddeld minder keuzevrijheid wensen dan bij de eerste meting. De verschillen zijn echter klein te noemen. De gemiddelde gewenste vrijheid daalt voor de twee categorieën respectievelijk van 4,8 naar 4,63 en 4,75 naar 4,47. 3.4 Verschil ervaren en gewenste vrijheid eerste en tweede meting Vervolgens voegen we de vier onderwerpen (opleiding, werk, partner, jezelf zijn) samen. Dit doen we door een gemiddelde score te nemen van de vier categorieën 2. Dit stelt ons in staat om het totale verschil in vrijheid tussen de eerste en de tweede meting in kaart te brengen. Figuur 7 Gemiddelde scores over alle onderwerpen vergeleken. (N=87) [1=helemaal vrij, 5=helemaal vrij] 5,00 4,75 4,75 4,60 4,50 4,25 4,35 4,27 4,00 Ervaren vrijheid Gewenste vrijheid* Meting 1 Meting 2 *significant bij alpha: 0,05 Ten eerste kunnen we concluderen dat de gemiddelde gewenste keuzevrijheid bij de tweede meting significant lager ligt dan bij de eerste meting. Waar de respondenten bij de eerste meting op een schaal van 1 tot 5 (helemaal vrij tot helemaal vrij) gemiddeld een 4,75 scoorden, was dat bij de tweede meting een 4,6. Bij de ervaren vrijheid kunnen we ook een verschil opmerken maar we kunnen uitsluiten dat het verschil door toeval in de steekproef veroorzaakt wordt ( significant). Daarnaast hebben we ook nog te maken met het feit dat verschillen tussen de twee metingen met zekerheid toegeschreven kunnen worden aan de campagne. Verschillen kunnen namelijk ook veroorzaakt worden door andere variabelen (zie hoofdstuk conclusie voor uitgebreidere uitleg). 2 Cronbachs alfa van 0,85 (betrouwbare schaal) 18

3.5 Discrepantie gewenste en ervaren keuzevrijheid Als laatste kijken we naar de totale discrepantie tussen de gewenste en ervaren keuzevrijheid voor en na de campagne. Een negatieve discrepantie beschouwen we als een individu die een lagere keuzevrijheid ervaart dan gewenst. Iemand met een positieve discrepantie beschouwen we als een persoon die meer keuzevrijheid ervaart dan dat de respondent wenst. Figuur 8 Discrepantie tussen de ervaren en gewenste keuzevrijheid (N=87) Meting 1 48,3% 43,7% 8,0% Meting 2 47,1% 40,2% 12,6% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Negatieve discrepantie Geen discrepantie Positieve discrepantie Op basis van figuur 7 kunnen we concluderen dat een groot deel van de personen een discrepantie ervaart wat betreft de ervaren en gewenste keuzevrijheid. Voorafgaand aan de campagne ervaarde 48,3% van de respondenten een situatie waarbij de ervaren vrijheid lager lag dan de gewenste vrijheid (negatieve discrepantie). Na de campagne bedroeg dit 47,1%. Na de campagne ervaart een kleiner percentage van de personen (40,2%) geen discrepantie ten opzichte van voor de campagne (43,7%). Aan de andere kant zien we juist dat een grotere groep (12,6%) een positieve discrepantie is gaan ervaren ten opzichte van voor de campagne (8,0%). Meer personen geven dus na de campagne aan minder vrijheid te wensen dan dat ze daadwerkelijk ervaren. 19

4 Conclusie en discussie In dit rapport heeft de campagne praten over jouw keuzes van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid centraal gestaan. Aan de hand van een pop-up enquête op de website www.pratenoverjouwkeuzes.nl en een vervolgenquête onder een deel van dezelfde respondenten zijn effecten van de campagne in kaart gebracht. De eerste hoofdvraag die centraal heeft gestaan luidde: Wat is het oordeel van de website www.pratenoverjouwkeuzes.nl? Uit het onderzoek blijkt dat het oordeel over de website als goed tot zeer goed bestempeld kan worden. De website wekt een positieve tot zeer positieve indruk. De getoonde filmpjes en verhalen spreken de bezoekers aan en de overgrote meerderheid is van mening dat de website mensen kan helpen of ondersteunen bij het bespreekbaar maken van eigen keuzes. De tweede hoofdvraag luidde: Wat is de ervaren en gewenste keuzevrijheid van respondenten? We kunnen concluderen dat de hoogste ervaren vrijheid wordt ervaren op het gebied van het kiezen óf en wélke opleiding/werk een persoon gaat volgen/uitvoeren. De ervaren vrijheid omtrent het zelf kiezen welke partner men kiest ligt lager dan de keuzevrijheid omtrent opleiding/werk. Hetzelfde geldt voor de mate van keuzevrijheid waarin respondenten aangeven wie ze willen zijn en hoe ze hun leven inrichten. Bij alle behandelde terreinen van keuzevrijheid bestaat er een discrepantie tussen de ervaren en de gewenste vrijheid. Dit houdt in dat een deel van de respondenten meer vrijheid zou wensen dan momenteel wordt ervaren. Zo ervaart ongeveer 1 op de 10 respondenten minder vrijheid dan gewenst op het gebied van werk en opleiding en 2 op de 10 respondenten ervaren minder vrijheid dan gewenst op het gebied van partnerkeuze en jezelf zijn. De derde hoofdvraag luidde: In hoeverre is de gewenste en ervaren situatie veranderd over de tijd heen? De resultaten van dit onderzoek lijken er op te wijzen dat de ervaren en gewenste keuzevrijheid over de tijd heen lichtelijk gedaald zijn. Daarbij lijkt de gewenste vrijheid iets sterker gedaald dan de ervaren vrijheid. Deze resultaten roepen enkele vragen op. Hoe komt het dat de gewenste en ervaren vrijheid lager ligt op het tweede meetpunt in vergelijking met het eerste meetpunt? En wat is de rol van de campagne hierin geweest? Al met al lijkt het er op te wijzen dat de campagne een positief effect heeft gehad op de mate van zelfbeschikking van respondenten. Dit onderzoek kent echter enkele beperkingen. In dit onderzoek hebben we op twee meetpunten dezelfde groep mensen ondervraagd. Het was echter mogelijk om gebruik te maken van een controlegroep. In de ideale situatie zouden we de groep die de campagne heeft bekeken willen vergelijken met een controlegroep die de campagne heeft bekeken. Omdat alle omstandigheden voor de groep gelijk zouden zijn, behalve het al dan zien van de campagne, kan je in kaart brengen wat het effect is van de campagne. Doordat er nu geen controlegroep mogelijk was, kunnen we geen uitspraak doen of de verschillende uitkomsten tussen meting 1 en meting 2 veroorzaakt zijn door de campagne. De verschillen tussen meting 1 en meting 2 kunnen namelijk ook door andere effecten veroorzaakt worden zoals veranderende groepsnormen of mogelijke andere beleidsinterventies. 20

Bijlage 1 Pop-up vragenlijst We zijn erg benieuwd naar jouw mening over deze campagne! Wil je daarom deze vragenlijst van slechts twee minuten invullen? Je hoeft nergens je naam in te vullen en het blijft anoniem. Alvast hartelijk bedankt! Campagne We willen je graag enkele vragen stellen over de campagnewebsite praten over jouw keuzes. 1. Wat is je indruk van de website? (zeer positief/positief/neutraal/negatief/zeer negatief) 2. Spreken de filmpjes en verhalen op de website je aan? (ja, helemaal/ja, deels/nee) 3. Denk je dat de website mensen kan helpen of ondersteunen bij het bespreekbaar maken van eigen keuzes? (zeker/ waarschijnlijk/ waarschijnlijk / zeker ) Keuzevrijheid 4. Op een schaal van 1 tot 5 (1 staat voor helemaal, 5 staat voor helemaal ): Ben jij vrij om voor jezelf te bepalen: a. of je een opleiding wilt doen en welke opleiding? (numeriek veld) b. of je wilt werken en welk werk je wilt doen? (numeriek veld) c. welke partner/vriend/vriendin je kiest (ook al is dat iemand van hetzelfde geslacht is)? (numeriek veld) d. wie je wilt zijn en hoe je je leven inricht? (numeriek veld) 5. Op een schaal van 1 tot 5 (1 staat voor helemaal, 5 staat voor helemaal ): Hoe vrij zou je willen zijn om te bepalen: a. of je een opleiding wilt doen en welke opleiding? (numeriek veld) b. of je wilt werken en welk werk je wilt doen? (numeriek veld) c. welke partner/vriend/vriendin je kiest (ook al is dat iemand van hetzelfde geslacht is)? (numeriek veld) d. wie je wilt zijn en hoe je je leven inricht? (numeriek veld) Achtergrond 6. Wat is je leeftijd? (numeriek veld) 7. Wat is je geslacht? (vrouw/man/neutraal) 8. In welk land is je (biologische) vader geboren? (open vraag) 9. In welk land is je (biologische) moeder geboren? (open vraag) Afsluiting 10. Mogen wij je benaderen voor eventueel vervolgonderzoek? (ja/nee liever ) 11. Indien ja Wat is je emailadres? 21

Bijlage 2 Achtergrondvariabelen Achtergrond Wat is je geslacht? Frequentie Percentage vrouw 684 73,1 man 232 24,8 neutraal 20 2,1 Total 936 100,0 Missing System 5 Total 941 Gemiddelde leeftijd: 28 jaar 22