Maakeconomie in Limburg

Sectoranalyse Maakeconomie in Limburg Augustus 2018 C r e a t i e v e E c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 1 46

INHOUDSOPGAVE 1. Definitie 3 2. Bedrijven in de Maakeconomie (Vestigingen met personeel) 4 3. Jobs in de Maakeconomie (Jobs in loondienst) 10 4. Zelfstandigen in de Maakeconomie 16 5. Omzet in de Maakeconomie 22 6. Bruto toegevoegde waarde in de Maakeconomie 27 7. Starters in de Maakeconomie 32 8. Faillissementen in de Maakeconomie 37 9. Conclusies 42 Bijlage: Kaart Limburg met indicatie per gemeente van het aantal bedrijven in de Maakeconomie 44 M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 2 46

1. Definitie De Maakeconomie die in deze sectoranalyse in beschouwing wordt genomen, omvat volgende subsectoren (en de bijhorende NACE-codes): Vervaardiging van voedingsmiddelen, dranken en tabaksproducten (10, 11, 12) Vervaardiging van textiel, kleding, leer en producten van leer (13, 14, 15) Houtindustrie, vervaardiging van papier en papierwaren, drukkerijen (16, 17, 18) Vervaardiging van producten van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere nietmetaalhoudende minerale producten (22, 23) Vervaardiging van metalen in primaire vorm en van producten van metaal, exclusief machines en apparaten (24, 25) Vervaardiging van informaticaproducten en van elektronische, optische, medische en tandheelkundige producten en instrumenten en van elektrische apparatuur (26, 27, 325) Vervaardiging, reparatie en installatie van machines, apparaten en werktuigen (28, 33) Vervaardiging van transportmiddelen (29, 30) Vervaardiging van meubelen en overige industrie (31, 32 m.u.v. 325) Opmerking: de in deze sectoranalyse beschouwde Maakeconomie omvat alle subsectoren uit de hoofdcode Industrie (hoofdcode C) in NACEBEL 2008, uitgezonderd de subsectoren Vervaardiging van cokes en geraffineerde aardolieproducten (19), Vervaardiging van chemische producten (20) en Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten (21). De beschouwde indicatoren in deze sectoranalyse zijn : Bedrijven (vestigingen met personeel) Jobs in loondienst Zelfstandigen Omzet Bruto toegevoegde waarde Starters Faillissementen Elementen uit deze sectoranalyse mogen gebruikt worden mits bronvermelding: POM Limburg, Sectoranalyse Maakeconomie in Limburg augustus 2018 (www.pomlimburg.be) M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 3 46

2. Bedrijven in de Maakeconomie (vestigingen met personeel) Begin 2017 telt Limburg 1.631 bedrijven in de Maakeconomie. Daarmee is deze speerpuntsector goed voor 7,6% van het totaal aantal bedrijven met personeel in Limburg. In Vlaanderen vertegenwoordigt de Maakeconomie een aandeel van 6,7% in het totaal aantal bedrijven. Binnen Limburg zijn de meeste bedrijven in de Maakeconomie terug te vinden in Midden-Limburg (30%). Toch is de Maakeconomie in deze streek verhoudingsgewijs minder sterk vertegenwoordigd, want Midden-Limburg is globaal gezien goed voor 33% van alle Limburgse bedrijven. Ook in Zuid-Limburg is de Maakeconomie in verhouding minder sterk vertegenwoordigd. Het Maasland en vooral Noord-Limburg tellen dan weer opvallend meer bedrijven in de Maakeconomie dan hun gemiddeld aantal bedrijven in het Limburgse totaal. Voor West-Limburg komt het aandeel van de Maakeconomie overeen met het globale aandeel voor de gehele bedrijfspopulatie. Binnen de Maakeconomie is de subsector Metaal veruit het sterkst vertegenwoordigd in Limburg met ruim 500 bedrijven begin 2017. De subsector Voeding, dranken en tabaksproducten volgt met 354 bedrijven op enige afstand als tweede. Het aantal bedrijven in de Maakeconomie is de afgelopen jaren in Limburg gestaag afgenomen. Begin 2017 telt Limburg 9,2% minder bedrijven in de Maakeconomie t.o.v. begin 2009. In Vlaanderen is de afname nog iets sterker (-12,4%). De daling van het aantal bedrijven in de Maakeconomie staat in schril contrast met de globale toename van het totaal aantal bedrijven in dezelfde periode, zowel in Limburg als in Vlaanderen. De daling zorgt er voor dat het aandeel van de Maakeconomie in het totaal aantal bedrijven gevoelig is teruggevallen de afgelopen jaren, in Limburg van 8,7% in 2009 tot 7,6% in 2017. Gemiddeld is Limburg goed voor een aandeel van 13% in het totaal aantal bedrijven in Vlaanderen. Voor de Maakeconomie loopt dit Limburgs aandeel op tot 14,6%. De Maakeconomie is in Limburg dus relatief sterk vertegenwoordigd inzake aantal bedrijven. Limburg is vooral in de metaalnijverheid van groot belang in Vlaanderen. Liefst 22,5% van alle Vlaamse metaal producerende bedrijven is gesitueerd in Limburg. Voorts kent Limburg ook een hoog aandeel in Vlaanderen voor wat betreft bedrijven in de subsector Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere nietmetaalhoudende minerale producten en Vervaardiging van transportmiddelen. In deze sectoren bevindt 1 op de 5 Vlaamse bedrijven zich in Limburg. Binnen Vlaanderen telt Limburg een relatief beperkt aantal bedrijven in de subsectoren Vervaardiging van textiel, kleding en leer, Vervaardiging van voedingsmiddelen, dranken en tabaksproducten en Vervaardiging, reparatie en installatie van machines en apparaten. Van alle Vlaamse bedrijven in deze subsectoren bevindt ongeveer 1 op de 10 of minder zich in Limburg. Gemiddeld telt slechts 5% van de Limburgse bedrijven 50 werknemers of meer. In de Maakeconomie is dit het dubbele. 10% van alle bedrijven in de Limburgse Maakeconomie stellen 50 werknemers of meer te werk. Grootste uitschieter is de subsector Vervaardiging van transportmiddelen waarin 35% van de bedrijven, die in Limburg gevestigd zijn, meer dan 50 werknemers te werk stellen. 16% telt zelfs meer dan 200 werknemers. M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 4 46

Aantal bedrijfsvestigingen met personeel in de maakeconomie per subsector in Limburg (01.01.2009-01.01.2017) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Voeding, dranken en tabaksproducten 393 377 375 363 369 360 369 355 354 Textiel, kleding en leer 82 80 77 75 70 67 67 66 65 Hout, papier, drukkerijen 176 176 175 164 160 157 150 152 149 Rubber, kunststof, bouwmaterialen, nietmetaalhoudende minerale producten 220 220 222 218 215 220 218 213 214 Metaal (excl. machines en apparaten) 537 516 520 501 498 496 497 495 501 Informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur 89 85 89 87 76 75 75 76 78 Machines, apparaten en werktuigen (vervaardiging, reparatie en installatie) 125 124 128 123 113 115 113 109 114 Transportmiddelen 47 45 41 43 46 46 45 46 43 Meubelen en overige industrie 127 126 121 122 115 114 113 118 113 Totaal Maakeconomie 1.796 1.749 1.748 1.696 1.662 1.650 1.647 1.630 1.631 Totaal alle sectoren 20.592 20.792 20.900 20.786 20.726 20.700 20.871 21.123 21.555 %-aandeel maakeconomie in totaal 8,7% 8,4% 8,4% 8,2% 8,0% 8,0% 7,9% 7,7% 7,6% Bron: RSZ Bron: RSZ M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 5 46

Bron: RSZ Bron: RSZ M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 6 46

Bron: RSZ M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 9 46

3. Jobs in de Maakeconomie (jobs in loondienst) Begin 2017 zijn er in de Maakeconomie in Limburg 40.845 jobs in loondienst. Dat zijn er nagenoeg een kwart minder dan begin 2009. De sterkste terugval in aantal jobs in de Limburgse Maakeconomie tijdens de afgelopen jaren wordt opgetekend in de jaren 2009, ten gevolge van de wereldwijde financieel-economische crisis, en 2015, als rechtstreeks gevolg van de sluiting van Ford Genk en haar toeleveranciers eind 2014. Verhoudingsgewijs neemt de Maakeconomie in Limburg een belangrijker aandeel in in het totaal aantal jobs in loondienst dan in Vlaanderen (14,5% vs. 12,6%). Het aandeel is de afgelopen jaren weliswaar sterk afgenomen. Binnen Limburg is het opvallend dat 1 op de 4 jobs in de Maakeconomie zich situeert in Noord-Limburg, terwijl deze regio van alle jobs in Limburg een aandeel inneemt van 16%. Precies het omgekeerde beeld laat Midden-Limburg zien. Midden-Limburg is goed voor 39% van alle jobs in Limburg, maar bij de jobs in de Maakeconomie loopt dit Midden-Limburgs aandeel terug tot 30%. Ruim 1 op de 4 werknemers in de Limburgse Maakeconomie is actief in de metaalnijverheid. De Limburgse bedrijven zijn goed voor bijna 1 op de 4 jobs in Vlaanderen in de subsector Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere nietmetaalhoudende mineralen. Voorts heeft Limburg binnen Vlaanderen een vrij hoge concentratie aan jobs in de metaalnijverheid en in de vervaardiging van transportmiddelen. In totaal bevindt 14,3% van de Vlaams jobs in de Maakeconomie zich in Limburg, wat meer is dan het gemiddelde van Limburg over alle economische sectoren heen (12,5%). Vrij ver onder dit gemiddelde situeert zich het Limburgs aandeel in de Vlaamse werkgelegenheid in de subsectoren Vervaardiging van textiel, kleding en leer (4,8%) en Vervaardiging, reparatie en installatie van machines en apparaten (7,4%). 2 op 3 werknemers die in Limburg in de Maakeconomie aan de slag zijn, zijn actief in bedrijven met meer dan 50 werknemers, wat beduidend meer is dan het gemiddelde over alle sectoren. De uitschieter in de Limburgse Maakeconomie is de subsector Vervaardiging van transportmiddelen, waar maar liefst 72,8% van de jobs zich situeert in bedrijven met meer dan 200 werknemers. M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 10 46

Aantal jobs in loondienst in de maakeconomie per subsector in Limburg (01.01.2009-01.01.2017) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Voeding, dranken en tabaksproducten 6.367 6.294 6.370 6.428 6.786 6.747 6.769 6.652 6.771 Textiel, kleding en leer 1.303 1.297 1.292 1.179 1.018 960 942 910 931 Hout, papier, drukkerijen 3.556 3.507 3.380 3.266 3.145 2.945 2.838 2.785 2.712 Rubber, kunststof, bouwmaterialen, nietmetaalhoudende minerale producten 8.654 8.783 8.380 8.356 8.176 7.894 7.815 7.766 7.507 Metaal (excl. machines en apparaten) 13.563 12.151 12.106 11.981 11.761 11.460 11.342 11.459 11.372 Informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur 2.332 2.256 2.288 2.242 2.098 2.078 1.982 1.979 2.204 Machines, apparaten en werktuigen (vervaardiging, reparatie en installatie) 3.225 2.968 2.734 2.590 2.471 2.387 2.318 2.367 2.436 Transportmiddelen 11.724 9.725 9.448 9.893 10.138 9.319 8.459 4.780 4.676 Meubelen en overige industrie 2.534 2.480 2.416 2.406 2.338 2.257 2.185 2.272 2.236 Totaal Maakeconomie 53.258 49.461 48.414 48.341 47.931 46.047 44.650 40.970 40.845 Totaal alle sectoren 271.397 268.650 272.445 274.697 274.503 271.945 276.752 276.992 281.346 %-aandeel maakeconomie in totaal 19,6% 18,4% 17,8% 17,6% 17,5% 16,9% 16,1% 14,8% 14,5% Bron: RSZ Bron: RSZ M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 11 46

Bron: RSZ M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 15 46

4. Zelfstandigen in de Maakeconomie Begin 2017 zijn 2.462 Limburgers op zelfstandige basis actief in de Maakeconomie. Van deze groep zelfstandigen is 67,5% actief als zelfstandige in hoofdbezigheid (1.663 personen), 18,9% in nevenbezigheid (466 personen) en 13,5% is actief als zelfstandige na pensioen(leeftijd) (333 personen). De Maakeconomie vertegenwoordigt een eerder gering aandeel in het totaal aantal zelfstandigen. In Limburg bedraagt dit aandeel 3,0% en in Vlaanderen 3,3%. Bij de bedrijven met personeel is het aandeel van de Maakeconomie in het totaal meer dan dubbel zo groot. Binnen Limburg is de verdeling per streek van het aantal zelfstandigen in de Maakeconomie nagenoeg gelijk aan de verdeling van het totaal aantal zelfstandigen. Meer dan de helft van de zelfstandigen in de Maakeconomie (en in het totaal) is actief in Midden- en Zuid-Limburg. De meeste zelfstandigen in de Limburgse Maakeconomie zijn actief in de subsector Vervaardiging van voeding, dranken en tabaksproducten (649), gevolgd door Hout, papier en drukkerijen (526) en Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere niet-minerale producten (505). Feitelijk gaat het in deze laatste subsector enkel over zelfstandigen in de vervaardiging van bouwmaterialen en andere nietmetaalhoudende minerale producten omdat er in Limburg geen zelfstandigen zijn in de vervaardiging van rubber en kunststof. Opvallend is het relatief lage aantal zelfstandigen in de metaalnijverheid, terwijl deze subsector bij de bedrijven met personeel veruit de grootste is in de Limburgse Maakeconomie. Tussen 2009 en 2017 is het globaal aantal zelfstandigen in Limburg toegenomen met 13,8%. Dat staat in schril contrast met de sterke afname van het aantal zelfstandigen in de Maakeconomie in Limburg (-11,3%). Eenzelfde beeld wordt opgetekend in Vlaanderen. Waar Limburg bij de bedrijven met personeel nog een bovengemiddeld aandeel had in Vlaanderen, is dit voor de zelfstandigen niet het geval. Gemiddeld is 12,6% van de zelfstandigen in Vlaanderen actief in Limburg. In de Maakeconomie loopt dit aandeel terug tot 11,4%. De enige subsector binnen de Maakeconomie met een aandeel dat boven het Limburgse gemiddelde uitstijgt is de Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere niet-minerale producten (14,3%). 3 op 4 zelfstandigen in de subsector Vervaardiging van voeding, dranken en tabaksproducten doet dit in hoofdberoep. Bij de Vervaardiging, reparatie en installatie van machines en apparaten is dit maar iets meer dan de helft. Daar is 35% actief als zelfstandige in nevenbezigheid. In de metaalnijverheid is dan weer 20% van de zelfstandigen actief na pensioen(leeftijd), wat veel meer is dan gemiddeld. M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 16 46

Aantal zelfstandigen in de maakeconomie per subsector in Limburg (01.01.2009-01.01.2017) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Voeding, dranken en tabaksproducten 739 749 710 709 701 686 675 653 649 Textiel, kleding en leer 381 317 304 286 267 254 249 244 239 Hout, papier, drukkerijen 574 516 503 515 513 501 504 508 526 Rubber, kunststof, bouwmaterialen, nietmetaalhoudende minerale producten 497 514 508 506 518 503 496 496 505 Metaal (excl. machines en apparaten) 141 138 136 136 132 133 131 126 120 Informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur 149 144 143 140 147 150 153 153 162 Machines, apparaten en werktuigen (vervaardiging, reparatie en installatie) 121 112 111 104 100 95 92 92 88 Transportmiddelen 6 6 6 6 5 4 5 4 3 Meubelen en overige industrie 169 157 165 160 161 162 160 162 170 Totaal Maakeconomie 2.777 2.653 2.586 2.562 2.544 2.488 2.465 2.438 2.462 Totaal alle sectoren 71.774 72.876 74.278 75.690 77.003 77.965 78.862 79.864 81.706 %-aandeel maakeconomie in totaal 3,9% 3,6% 3,5% 3,4% 3,3% 3,2% 3,1% 3,1% 3,0% Bron: RSVZ Bron: RSVZ M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 17 46

Bron: RSVZ Bron: RSVZ M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 18 46

Bron: RSVZ M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 21 46

5. Omzet in de Maakeconomie Opmerking: Bij de berekening van de totale omzetcijfers voor Limburg en Vlaanderen zijn een aantal sectoren niet opgenomen, zoals de landbouw en de openbare sector. Meer bepaald wordt de totale omzet berekend op basis van alle BTW-plichtige ondernemingen, exclusief volgende Nace-codes (nomenclatuur Nace 2008): A, 50.3 en 50.4, K, L, 69.1, 0, P, Q, 91, 92, 94, T en U. Voor de berekening van de omzet in de Maakeconomie zijn alle beschouwde subsectoren opgenomen. Ondanks het verlies aan bedrijven en jobs is de omzet in de Maakeconomie in Limburg de afgelopen jaren vrij stabiel gebleven. In 2017 bedroeg de totale omzet in de Maakeconomie 10,7 miljard euro. De Maakeconomie is anno 2017 nog steeds goed voor 22,9% van de totale omzet (uitgezonderd bovenvermelde sectoren) in Limburg. In Vlaanderen behaalt de Maakeconomie een aandeel van 20,0% in de totale omzet. Hoewel de Maakeconomie dus nog steeds voor een aanzienlijk deel van de Limburgse omzet zorgt, neemt het aandeel de afgelopen jaren gestaag af. In 2009 was dat immers nog 26,7%. In Vlaanderen blijft het aandeel van de Maakeconomie in de totale omzet sinds 2009 stabiel rond de 20%. De subsector die met 2,3 miljard euro in 2017 de hoogste omzet haalde binnen de Maakeconomie is de Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere niet-metaalhoudende minerale producten, kort gevolgd door de subsector Vervaardiging van voeding, dranken en tabaksproducten. De subsector Vervaardiging van textiel, kleding en leer scoort met 5,5 miljoen euro veruit de laagste omzet binnen de sector in Limburg. In Vlaanderen kent de omzet in de Maakeconomie tussen 2009 en 2017 nagenoeg dezelfde, stijgende evolutie als de totale omzet. Dat is in Limburg enkel het geval tussen 2009 en 2011. Daarna daalt de omzet in de Limburgse Maakeconomie vrij fors in 2011 en 2012. In 2013 is er terug een groei en vervolgens een stagnatie. De omzet in de totale Limburgse economie (uitg. bovenvermelde sectoren) vertoont daarentegen een permanent stijgende tendens. Hierdoor is het verschil in de evolutie tussen 2009 en 2017 in Limburg veel groter dan in Vlaanderen. De omzet in de Limburgse Maakeconomie steeg in die periode met 12,2% terwijl dit in de totale economie steeg met 30,6%. De Limburgse Maakeconomie is verantwoordelijk voor een aandeel van 9,2% van de omzet in de Vlaamse Maakeconomie. Dat is nog steeds meer dan het gemiddelde aandeel van 8,1% voor de gehele economie, maar het Limburgs aandeel in omzet van de Maakeconomie in Vlaanderen daalt wel gestaag de afgelopen jaren. Met een Limburgs aandeel van 22,3% in de Vlaamse omzet scoort de subsector Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere niet-metaalhoudende minerale producten zeer sterk. Ook de subsector Informatica, elektronische en medische producten en apparatuur scoort een opvallend hoog Limburgs aandeel (17,2%). De subsector Vervaardiging van textiel, kleding en leer sluit de rij met een minuscuul Limburgs aandeel van 0,1% in de totale Vlaamse omzet in deze subsector. M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 22 46

Omzet in de maakeconomie per subsector in Limburg in miljoenen euro's (2009-2017) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Voeding, dranken en tabaksproducten 1.531,0 1.588,4 1.664,8 1.848,6 1.935,1 2.242,6 2.310,9 2.344,3 2.247,6 Textiel, kleding en leer 568,9 687,6 688,4 703,3 587,8 569,9 598,7 278,0 5,5 Hout, papier, drukkerijen 541,2 617,4 558,0 574,3 499,1 623,3 548,4 468,7 520,8 Rubber, kunststof, bouwmaterialen, nietmetaalhoudende minerale producten 1.945,0 2.109,0 2.307,8 2.354,1 2.177,2 2.323,7 2.315,8 2.348,8 2.297,0 Metaal (excl. machines en apparaten) 2.074,3 2.273,5 2.597,9 1.906,4 1.841,5 1.725,2 1.638,6 1.694,6 1.843,8 Informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur 538,0 744,9 619,8 700,7 706,3 853,4 903,1 973,9 1.060,8 Machines, apparaten en werktuigen (vervaardiging, reparatie en installatie) 885,0 417,0 737,8 1.009,3 690,8 795,6 712,7 709,6 768,6 Transportmiddelen 1.000,9 1.110,3 1.345,0 1.128,4 1.144,6 1.258,4 1.230,8 1.295,2 1.421,8 Meubelen en overige industrie 431,9 424,4 437,3 322,7 421,2 362,1 493,5 516,4 510,2 Totaal Maakeconomie 9.516,2 9.972,5 10.956,8 10.547,8 10.003,6 10.754,2 10.752,5 10.629,5 10.676,1 Totaal alle sectoren (excl. NACE-codes A, 50.3 en 50.4, K, L, 69.1, 0, P, Q, 91, 92, 94, T en U) 35.649,4 37.430,8 40.704,7 40.854,5 41.241,7 42.436,6 44.012,0 44.789,3 46.567,6 %-aandeel maakeconomie in totaal (excl. NACE-codes A, 50.3 en 50.4, K, L, 69.1, 0, P, Q, 91, 92, 94, T en U) 26,7% 26,6% 26,9% 25,8% 24,3% 25,3% 24,4% 23,7% 22,9% Bron: Statbel Bron: Statbel M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 23 46

Bron: Statbel Bron: Statbel M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 24 46

Bron: Statbel M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 26 46

6. Bruto toegevoegde waarde in de Maakeconomie Opmerking: De bruto toegevoegde waarde is gelijk aan het verschil tussen de waarde van de geproduceerde goederen en diensten en de waarde van de in het productieproces verbruikte goederen en diensten. De bruto toegevoegde waarde wordt hier weergegeven tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen. De indeling van de subsectoren in de Maakeconomie wijkt licht af van de elders in deze analyse gehanteerde indeling omwille van de beschikbare indeling die door de bron Nationale Bank van België ter beschikking wordt gesteld. De Maakeconomie realiseert in Limburg in 2016 een totale bruto toegevoegde waarde van 3,5 miljard euro. Dat is een lichte stijging t.o.v. het jaar voordien, maar ligt wel lager dan in de jaren 2011, 2012, 2013 en 2014. In 2014 bereikte de Maakeconomie een record bruto toegevoegde waarde van 3,8 miljard euro, maar in 2015 viel dat bedrag fors terug met ongeveer 400 miljoen euro. Die terugval is zo goed als volledig te wijten aan de sluiting van Ford Genk en haar toeleveranciers eind 2014. De bruto toegevoegde waarde in de subsector Vervaardiging van transportmiddelen daalde in Limburg immers van 821 miljoen euro in 2014 naar 395 miljoen euro in 2015. De sluiting van Ford Genk eind 2014 reflecteert zich ook in het aandeel van de Maakeconomie in de totale bruto toegevoegde waarde in Limburg. In 2015 en 2016 situeert dit aandeel zich tussen 14,6% en 14,8%, terwijl dat in de jaren daarvoor nog tussen 16,3% en 17,3% lag. De terugval van de bruto toegevoegde waarde in de Maakeconomie in 2015 heeft voor een trendbreuk gezorgd, waardoor de globale evolutie van deze indicator voor de Maakeconomie in Limburg heel wat minder fraai oogt dan voor Vlaanderen. Sinds 2009 is de bruto toegevoegde waarde van de Maakeconomie in Limburg in 2016 toegenomen met 4,6% terwijl dit in Vlaanderen met 11,7% was. De toename van de globale bruto toegevoegde waarde over alle sectoren was zowel in Limburg als in Vlaanderen gevoelig sterker, nl. +23%. Hierdoor is ook het aandeel van de Limburgse Maakeconomie in de bruto toegevoegde waarde van de Vlaamse Maakeconomie met zowat 1 procentpunt afgenomen tussen 2009 en 2016. In 2016 droegen de Limburgse maakbedrijven voor 13,4% bij aan de bruto toegevoegde waarde van de Vlaamse Maakeconomie. In absolute aantallen realiseert de metaalindustrie in 2016 veruit de hoogste bruto toegevoegde waarde in de Limburgse Maakeconomie, nl. 905 miljoen euro. Voor de subsector Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere nietmetaalhoudende minerale producten behaalt Limburg dan weer het hoogste aandeel binnen Vlaanderen (22%). Ook in de subsector Informatica, elektronische en optische producten en apparatuur is Limburg goed voor meer dan 1/5 van de totale bruto toegevoegde waarde die in die subsector in Vlaanderen werd gerealiseerd (20,5%). De Limburgse metaalindustrie en de vervaardiging van transportmiddelen behalen een aandeel van ±19%. Limburg scoort ook hier weer het zwakst inzake de vervaardiging van textiel, kleding en leer (2,2%). M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 27 46

Bruto toegevoegde waarde in de maakeconomie per subsector in Limburg in miljoenen euro's (2009-2016; tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen) Bron: NBB 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Voeding, dranken en tabaksproducten 506,3 462,1 401,6 465,3 504,3 500,3 489,5 480,6 Textiel, kleding en leer 47,0 47,1 44,7 44,0 42,7 38,8 31,9 29,6 Hout, papier, drukkerijen 245,5 242,1 251,6 241,7 219,9 228,8 234,5 228,6 Rubber, kunststof, bouwmaterialen, nietmetaalhoudende minerale producten 638,7 620,9 653,6 620,8 639,6 630,0 659,0 674,3 Metaal (excl. machines en apparaten) 728,7 794,7 866,8 836,6 829,8 861,7 845,3 905,2 Informatica-, elektronische en optische producten en apparatuur 142,0 199,1 220,0 230,2 244,2 333,8 338,2 375,0 Machines, apparaten en werktuigen (vervaardiging) 171,1 182,4 198,2 201,6 153,0 164,1 185,7 204,4 Transportmiddelen 698,9 737,2 777,1 743,9 767,2 821,0 395,0 401,3 Meubelen en overige industrie; reparatie en installatie van machines en apparaten 185,7 185,4 197,1 198,0 191,4 205,5 215,0 219,9 Totaal Maakeconomie 3.363,9 3.471,0 3.610,7 3.582,1 3.592,1 3.784,0 3.394,1 3.518,9 Totaal alle sectoren 19.400,3 20.317,5 21.501,3 21.889,4 22.058,9 22.898,9 23.180,2 23.841,3 %-aandeel maakeconomie in totaal 17,3% 17,1% 16,8% 16,4% 16,3% 16,5% 14,6% 14,8% Bron: NBB M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 28 46

Bron: NBB Bron: NBB M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 29 46

Bron: NBB Bron: NBB M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 30 46

Bron: NBB M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 31 46

7. Starters in de Maakeconomie In 2016 werden in Limburg 324 btw-plichtige ondernemingen opgericht in de Maakeconomie, het hoogste aantal van de afgelopen jaren. Ten opzichte van 2009 ligt dat aantal zelfs 32% hoger. In totaal kende Limburg in 2016 6.848 starters. Dat betekent dat de Maakeconomie goed is voor 4,7% van het totaal aantal starters in Limburg. In Vlaanderen lag het aandeel van de Maakeconomie in het totaal aantal starters in 2016 op 4,4%. Tussen 2009 en 2016 neemt het aantal starters in de Maakeconomie in Limburg en Vlaanderen gestaag toe, behalve in 2013 toen er zich een dip in het aantal starters voordeed, zowel binnen de Maakeconomie als in totaal. Het totaal aantal starters nam in 2014 sterk toe ten gevolge van de verplichte btw-aangifte voor advocaten op 01.01.2014. Logischerwijze is er bijgevolg het jaar daarna, in 2015, een lichte terugval in het aantal starters. Dit heeft echter geen invloed op het aantal starters in de Maakeconomie dat sinds 2013 een onafgebroken stijgende tendens vertoont. Het aantal starters in de Maakeconomie nam tussen 2009 en 2016 in Limburg minder sterk toe dan het gemiddelde over alle sectoren heen (+32% vs. 36,5%). In Vlaanderen steeg het aantal starters in de Maakeconomie daarentegen wel iets sterker dan de gemiddelde totale stijging. Opvallend is dat de stijging van het aantal starters in 2016 t.o.v. 2009 in Limburg vrij ver onder de Vlaamse stijging blijft. De meeste starters in de Maakeconomie in Limburg in 2016 richtten een onderneming op in de subsectoren Metaal (64), Hout, papier, drukkerijen (61) en Vervaardiging, reparatie en installatie van machines, apparaten en werktuigen (60). Bij de Vervaardiging van transportmiddelen werd het minst aantal starters geteld (9). Van alle Vlaamse starters in de Maakeconomie in 2016 startte 13,9% hun onderneming in Limburg. Gemiddeld is 12,7% van alle Vlaamse starters actief in Limburg, dus in de Maakeconomie doet Limburg het iets beter wat betreft de starters. Toch neemt het Limburgse aandeel stelselmatig af, want in 2016 was het Limburgse aandeel in de Vlaamse starters in de Maakeconomie veruit het laagste van de afgelopen jaren. De subsector binnen de Maakeconomie met het hoogste Limburgse aandeel binnen de Vlaamse starters in 2016 is de Vervaardiging van transportmiddelen. 1 op de 4 ondernemingen die in 2016 in deze subsector in Vlaanderen het levenslicht zagen, is gesitueerd in Limburg. Ook inzake de Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere niet-metaalhoudende producten en in de Vervaardiging van Informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur scoort Limburg vrij hoge aandelen binnen de Vlaamse starters. De laagste aandelen worden opgetekend door de subsectoren Vervaardiging van voeding, dranken en tabaksproducten en Vervaardiging van meubelen en overige industrie. M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 32 46

Aantal starters in de maakeconomie per subsector in Limburg (2009-2016) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Voeding, dranken en tabaksproducten 22 28 40 47 33 36 40 34 Textiel, kleding en leer 13 11 12 20 14 25 17 26 Hout, papier, drukkerijen 48 48 64 65 42 47 54 61 Rubber, kunststof, bouwmaterialen, nietmetaalhoudende minerale producten 13 15 11 17 16 8 10 23 Metaal (excl. machines en apparaten) 66 72 78 67 54 64 79 64 Informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur 14 11 20 15 15 14 16 17 Machines, apparaten en werktuigen (vervaardiging, reparatie en installatie) 44 54 47 61 44 42 43 60 Transportmiddelen 3 3 6 5 7 5 8 9 Meubelen en overige industrie 22 32 26 24 33 31 33 30 Totaal Maakeconomie 245 274 304 321 258 272 300 324 Totaal alle sectoren 5.018 5.440 5.475 5.311 4.749 6.477 5.728 6.848 %-aandeel maakeconomie in totaal 4,9% 5,0% 5,6% 6,0% 5,4% 4,2% 5,2% 4,7% Bron: Statbel Bron: Statbel M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 33 46

8. Faillissementen in de Maakeconomie In 2017 gingen in Limburg 33 bedrijven uit de Maakeconomie failliet. Dat is iets meer dan in 2016, maar ruim onder het niveau van de jaren daarvoor. Vooral het lage aantal faillissementen in de metaalnijverheid in 2017 was opvallend in vergelijking met de voorgaande jaren. Van alle faillissementen in Limburg in 2017 was 5,5% van de ondernemingen actief in de Maakeconomie. In 2009 was dat nog 7,8%. De sterkere vertegenwoordiging van de Maakeconomie in het totaal aantal bedrijven in Limburg t.o.v. Vlaanderen, weerspiegelt zich ook in het aantal faillissementen. In Vlaanderen was in 2017 immers slechts 4,5% van alle failliet gegane ondernemingen actief in de Maakeconomie. De evolutie van het aantal faillissementen tussen 2009 en 2017 verloopt duidelijk beter voor de Maakeconomie dan voor het totaal. In de Limburgse Maakeconomie gingen in 2017 zo n 30% minder ondernemingen failliet dan in 2009. In Vlaanderen daalde het aantal faillissementen in de Maakeconomie terzelfdertijd met 27%. Het totale aantal faillissementen in Limburg was in 2017 nagenoeg hetzelfde als in 2009. In Vlaanderen was er een daling van 6%. In Limburg is sinds 2012 een markant verschil in evolutie van het aantal faillissementen in de Maakeconomie enerzijds en in totaal anderzijds, ten voordele van de Maakeconomie. Gedurende de laatste jaren telde binnen de Maakeconomie in Limburg de subsector Vervaardiging van metaal (excl. machines en apparaten) het grootste aantal faillissementen. In 2017 is dat echter niet langer het geval. Het afgelopen jaar spanden de subsectoren Vervaardiging van voeding, dranken en tabaksproducten en Vervaardiging, reparatie en installatie van machines, apparaten en werktuigen de kroon, met in beide subsectoren 8 faillissementen in Limburg in 2017. Van alle faillissementen in de Maakeconomie in Vlaanderen in 2017 was 15,6% van de ondernemingen gesitueerd in Limburg. Dat is beduidend meer dan het Limburgse aandeel van 12,8% in het totaal aantal faillissementen in Vlaanderen en een forse stijging t.o.v. 2016 toen het aandeel van Limburg in de Vlaamse faillissementen in de Maakeconomie beperkt bleef tot 12,4%, wat toen zelfs minder was dan het Limburgse aandeel in het totaal aantal Vlaamse faillissementen. Binnen de Maakeconomie steken 3 subsectoren erbovenuit wat betreft het aandeel van Limburg in het aantal faillissementen in Vlaanderen, nl. Vervaardiging, reparatie en installatie van machines, apparaten en werktuigen met een Limburgs aandeel van 30%, Vervaardiging van rubber, kunststof, bouwmaterialen en andere niet-metaalhoudende mineralen (25,0%) en Vervaardiging van informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur (25,0%). M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 37 46

Aantal faillissementen in de maakeconomie per subsector in Limburg (2009-2017) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Voeding, dranken en tabaksproducten 12 12 10 13 8 11 11 9 8 Textiel, kleding en leer 1 2 1 7 0 1 5 2 1 Hout, papier, drukkerijen 5 5 9 4 6 5 8 3 2 Rubber, kunststof, bouwmaterialen, nietmetaalhoudende minerale producten 1 3 5 8 3 1 1 1 5 Metaal (excl. machines en apparaten) 17 18 14 16 19 17 13 10 4 Informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur 4 0 5 2 2 1 0 0 3 Machines, apparaten en werktuigen (vervaardiging, reparatie en installatie) 3 7 4 3 7 7 3 2 8 Transportmiddelen 0 2 3 1 1 0 0 0 0 Meubelen en overige industrie 4 4 3 3 8 3 3 0 2 Totaal Maakeconomie 47 53 54 57 54 46 44 27 33 Totaal alle sectoren 602 666 742 727 817 740 721 627 600 %-aandeel maakeconomie in totaal 7,8% 8,0% 7,3% 7,8% 6,6% 6,2% 6,1% 4,3% 5,5% Bron: Statbel Bron: Statbel M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 38 46

9. Conclusies De Maakeconomie blijft van uitermate groot belang voor de Limburgse economie. Zowel in aantal bedrijven, aantal jobs als toegevoegde waarde ligt het Limburgse aandeel in de Vlaamse Maakeconomie boven het gemiddelde voor alle sectoren. Toch wordt het verschil almaar kleiner en neemt het belang van de Maakeconomie in de gehele economie steeds meer af. Het lijkt erop dat de Maakeconomie in Limburg de afgelopen jaren resoluut de weg heeft ingeslagen van een doorgedreven automatisering en digitalisering. In vergelijking met 2009 is in 2016 en 2017 de omzet en de bruto toegevoegde waarde in de Limburgse Maakeconomie gestegen, terwijl terzelfdertijd het aantal jobs en het aantal bedrijven in de sector fors is gedaald. Weliswaar stegen de omzet en bruto toegevoegde waarde in de Maakeconomie minder snel dan in de totale economie. Binnen de Limburgse Maakeconomie blijft de metaalnijverheid veruit de belangrijkste subsector voor wat betreft bedrijven, jobs en toegevoegde waarde. De sluiting van Ford Genk en haar toeleveranciers eind 2014 heeft een zware impact gehad op de afname van het aantal jobs in de Limburgse Maakeconomie en veroorzaakte een sterk neerwaartse knik in de toegevoegde waarde van de Maakeconomie in 2015. Dat de Maakeconomie nog een beloftevolle toekomst heeft in Limburg bewijzen ook het stijgend aantal starters en het dalend aantal faillissementen tijdens de afgelopen jaren. Samenvattende tabel maakeconomie in Limburg Bedrijven met personeel (01.01.2017) Jobs in loondienst (01.01.2017) Zelfstandigen (01.01.2017) Omzet (2017) Bruto toegevoegde waarde (2016) Starters (2016) Faillissementen (2017) Aantal Evolutie sinds 2009 Aantal Evolutie sinds 2009 Aantal Evolutie sinds 2009 Bedrag in miljoenen euro's Evolutie sinds 2009 Bedrag in miljoenen euro's Evolutie sinds 2009 Aantal Evolutie sinds 2009 Aantal Voeding, dranken en tabaksproducten 354-9,9% 6 771 +6,3% 649-12,2% 2 247,6 +46,8% 480,6-5,1% 34 +54,5% 8-33,3% Textiel, kleding en leer 65-20,7% 931-28,5% 239-37,3% 5,5-99,0% 29,6-37,0% 26 +100,0% 1 0,0% Hout, papier, drukkerijen 149-15,3% 2 712-23,7% 526-8,4% 520,8-3,8% 228,6-6,9% 61 +27,1% 2-60,0% Rubber, kunststof, bouwmaterialen, nietmetaalhoudende minerale producten 214-2,7% 7 507-13,3% 505 +1,6% 2 297,0 +18,1% 674,3 +5,6% 23 +76,9% 5 +400,0% Metaal (excl. machines en apparaten) 501-6,7% 11 372-16,2% 120-14,9% 1 843,8-11,1% 905,2 +24,2% 64-3,0% 4-76,5% Informatica-, elektronische en medische producten en apparatuur 78-12,4% 2 204-5,5% 162 +8,7% 1 060,8 +97,2% 375* +164,1% 17 +21,4% 3-25,0% Machines, apparaten en werktuigen (vervaardiging, reparatie en installatie) 114-8,8% 2 436-24,5% 88-27,3% 768,6-13,2% 204,4** +19,5% 60 +36,4% 8 +166,7% Transportmiddelen 43-8,5% 4 676-60,1% 3-50,0% 1 421,8 +42,1% 401,3-42,6% 9 +200,0% 0 0,0% Meubelen en overige industrie 113-11,0% 2 236-11,8% 170 +0,6% 510,2 +18,1% 219,9*** +18,4% 30 +36,4% 2-50,0% Totaal Maakeconomie 1 631-9,2% 40 845-23,3% 2 462-11,3% 10 676,1 +12,2% 3 518,9 +4,6% 324 +32,2% 33-29,8% Totaal alle sectoren 21 555 +4,7% 281 346 +3,7% 81 706 +13,8% 46 567,6 +30,6% 23 841,3 +22,9% 6 848 +36,5% 600-0,3% Evolutie sinds 2009 * excl. medische producten en apparatuur ** excl. installatie en reparatie van machines en apparaten *** incl. medische producten en apparatuur en installatie en reparatie van machines en apparaten Bron: RSZ, RSVZ, Statbel, NBB M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 42 46

Bron: RSZ, RSVZ, Statbel, NBB M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 43 46

Bijlage: Kaart Limburg met indicatie per gemeente van het aantal bedrijven in de Maakeconomie Bron: Belfirst toestand 31.07.2018 (op basis van de NACE-codes vermeld in hoofdstuk 1; enkel bedrijven met RSZ-nummer met één van deze NACE-codes als voornaamste code) M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 44 46

M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 45 46

Colofon Sectoranalyse Maakeconomie in Limburg is een uitgave van: POM Limburg Corda Campus, gebouw 6 B Kempische Steenweg 303/bus 101 3500 Hasselt Tel. 011 300 100 info@pomlimburg.be www.pomlimburg.be Verantwoordelijke uitgever: Frank Zwerts, algemeen directeur POM Limburg Redactie en vormgeving: POM Limburg Augustus 2018 POM Limburg M a a k e c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 46 46