Mensen halen (deel van) hun identiteit uit degenen met wie ze verbonden zijn (in hun sociaal netwerk), hun sociale rollen, de betekenis die ze hebben voor anderen. Sociale factoren zijn een belangrijke bron van geluk: vriendschap, verbondenheid, betrokkenheid bij anderen, Welk zijn de essentiële ingrediënten van geluk? ( The World Book of Happiness ) 1

Herstellen van psychiatrische problemen is in essentie een persoonlijk proces Maar: speelt zich tegelijk af binnen sociale en relationele context (én onlosmakelijk verbonden met deze context)! Sociale steun vanuit sociaal netwerk biedt belangrijke hulpbronnen bij herstelproces. Steun die uitgaat van vrienden (of gewoon het hebben van vrienden) wordt vaak genoemd als helpende factor. Belangrijk : herstel van sociale rollen; (herstel van) wederkerigheid in de relaties. 2

Personal recovery in mental health (review) 5 categories of recovery processes In % van 87 studies 1 Connectedness (verbondenheid) Support from others 86% 61% 2 Hope and optimism about the future 79% 3 Identity Rebuilding/redefining positive sense of identity 4 Meaning in life Quality of life 5 Empowerment Personal responsibility Control over life Leamy, et al. (2011) Br J Psych 75% 66% 66% 65% 91% 91% 90% Sociaal netwerk is bij vele psychiatrische patiënten afgebrokkeld door opeenvolgende ziekteperiodes en opnames; vele sociale contacten zijn weggevallen of verwaterd. Vaak: een verarmd sociaal netwerk, met soms alleen enkel lotgenoten en (zwaarbelaste) familieleden. Herstel ondersteunen betekent: aandacht voor dit belangrijke levensdomein! 3

Niet alleen de steunfiguren en het zorgnetwerk, ook de andere sociale relaties die een plaats hebben in leven en herstel > Ecogram (foto, momentopname) Niet alleen foto, ook zicht krijgen op sterktes en zwaktes, wie levert welke sociale steun > dus extra bevraging nodig Maastrichtse Sociale Netwerk Analyse (1994) Sociaal Netwerk Methodiek (Scheffers, 2010) Sociaal-netwerkanalyse (SRH-methodiek) Familie IK Hulpverleners Vrienden, kennissen, collega s, 4

Welke vormen van sociale steun biedt deze persoon? Netwerk als geheel moet alle soorten bieden, niet iedere persoon afzonderlijk. P = Praktische en materiële hulp (boodschappen, klusjes, vervoer, iets lenen, ) E = Emotionele steun (begrip, luisterend oor, waardering, aanmoediging, troost, ) G = Gezelschap en sociale activiteiten (bezoek, samen sporten, babbeltje, naar film, op café, ) A = Advies en informatie Frequentie: Hoe vaak zien jullie elkaar? Via telefoon of skype? Bijna dagelijks; 1à2X per week; 1à2X per maand; minder vaak Wederkerigheid: Wat doe jij voor die persoon? Steun in beide richtingen? Wie neemt initiatief voor contact? Belemmerend: Ben je tevreden over dit contact? Geeft deze persoon jou een goed gevoel? Wat staat goed contact in de weg? Vlot bereikbaar? 5

Partner Naam P E G A Frequent contact? Huisgenoot 2 Huisgenoot 3 Familielid 1 Familielid 2 Vriend 1 Vriend 2 Kennis 1 Kennis 2 Hulpverlener 1 Hulpverlener 2 Wederkerig? Belemmerend? Sterktes (S) en zwaktes (W) van het sociaal netwerk Sociaal netwerk is groot genoeg? Voldoende variatie? Voldoende draagkracht in netwerk? Leden overbelast? Belangrijke leden vlot bereikbaar? Voldoende emotionele steun? Praktische hulp? Kansen (O) en bedreigingen (T) van het sociaal netwerk Voldoende wederkerigheid? Initiatief van beide kanten? Bevorderende factoren bij persoon? (contactvaardig, ) Bevorderende factoren in netwerk? (begrijpende ouders, ) Belemmerende factoren bij persoon? (onverzorgd uiterlijk, ) Belemmerende factoren in netwerk? (dominant familielid, ) 6

Eigen wensen en behoeften Met welke personen wens je vaker contact? Of minder? Voor welke personen zou je zelf meer kunnen betekenen? Aan welke vormen van steun heb je meer behoefte? Van welke personen wens je meer steun te krijgen? Wens je uitbreiding van je sociaal netwerk? In welke zin? Geplande acties Welke vorm van begeleiding heb je nodig? Welk initiatief zou je zelf kunnen nemen? Voorziene datum Jef Mia Familie Huisarts Wim Mieke Jo Vic Tine IK Bert Guy J J Hulpverleners Tony Vrienden, kennissen, collega s, 7

Naam P E G A Frequent contact? Wederkerig? Belemmerend? Zoon Jo P E G A 2X/wk Ontvang > Druk Dochter Tine E G 2X/wk Ontvang > Voelt goed Kleinzoon Vic G 1X/wk Ja Voelt goed Broer Jef E mail Ja Woont ver Zus Mia 1X/m Geef > Ruzie Bert E G 3X/wk Ja Voelt goed Tony G 2X/wk Ja Voelt goed Guy G 2X/wk Geef > Zeurt VPK Mieke E A 1X/wk Ontvang > Voelt goed VPK Wim E A 2X/m Ontvang > Weet beter Poetshulp P G 2X/m Ontvang > Aangenaam Sterktes (S) en zwaktes (W) van het sociaal netwerk Voldoende draagkracht, met hulpverleners ingeschakeld (S) Sociale steun voldoende divers, ook E van meerdere personen (S) Segment Vrienden mogelijk te beperkt (W) Voor P (praktische hulp) afhankelijk van zoon (W) Kansen (O) en bedreigingen (T) van het sociaal netwerk Belangrijke relaties zijn positief gekleurd (O) Wederkerigheid binnen familie kan verhoogd (O) Segment Vrienden kan uitgebreid worden (O) Eigen herval kan belemmerende factor zijn (T) 8

Eigen wensen en behoeften Positief contact met kinderen behouden Daginvulling als daghospitaal ophoudt (ontmoetingscentrum?) Geen behoefte om sociaal netwerk uit te breiden, eventueel enkele nieuwe mensen van mijn leeftijd in ontmoetingscentrum Geplande acties Coachende begeleiding rond uitdiepen relatie met kinderen en kleinkind Kennismaken met nieuwe huisarts Zoeken naar geschikt ontmoetingscentrum derde leeftijd in de buurt Kennismaken aanloopadres (De Vlonder) Voorziene datum Kan direct starten Binnen 1m Binnen 2m Binnen 2m Huisarts Tim vpk Piet Tante Moeder An Bob IK Familie Danny n Karen n n Hulpverleners Psychologe Vrienden, kennissen, collega s, 9

Naam P E G A Frequent contact? Wederkerig? Dochter An 1à2X/wk ja Belemmerend? Moeder 2X/wk neen zeurt Vriend Bob P E 3X/wk ja Voelt goed Broer Danny 4X/jaar neen Weet beter Tante G 1X/m Neef Piet G 1X/2m neen Niet goed Karen E 2X/wk ja Voelt goed Huisarts A Psychologe A 1X/m Voelt goed Vpk Tim A Tevreden Tabel is zelfstandig ingevuld nog niet bevraagd in gesprek Zelfstandig laten invullen blijkt onvoldoende; individuele bevraging is nodig (soms netwerkleden over hoofd gezien). Deze methodiek kan nog verder verfijnd worden (keuze van gerichte vragen). Ook wensen en behoeften te bevragen. Netwerk in kaart weinig helpend zonder volgende stappen (doelen en acties). Vergelijkend onderzoek van methodieken zou zinvol zijn. 10

Vrienden, Kennissen, collega s Familie Hulpverleners Hanteer methodieken om sociaal netwerk in kaart te brengen op meer systematische basis! Verruim het behandelaanbod met ondersteuning op dit levensdomein! o Corrigan P & Phelan S (2004), Social support and recovery in people with serious mental illnesses. Community Mental Health Journal, 40: 513-523. o Dröes J & Witsenburg C (2012), Herstelondersteunende zorg. SWP. o Leamy M, Bird V, Le Boutillier C, et al (2011), Conceptual framework for personal recovery in mental health: systematic review and narrative synthesis. British Journal of Psychiatry, 199: 445-452. o Tew J, Ramon S, Slade M, et al (2012), Social factors and recovery from mental health difficulties: A review of the evidence. British Journal of Social Work, 42: 443-460. o Topor A, Borg M, Mezzina R, et al (2006), Others: The role of family, friends and professionals in the recovery process. American Journal of Psychiatric Rehabilitation, 9: 17-37. o Wilken JP & den Hollander D (2012), Handboek integrale rehabilitatiebenadering. Amsterdam: SWP. 11

o Den Hollander D & Wilken JP (2011), Zo worden cliënten burgers. Praktijkboek Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen. SWP. o Dröes J & Keldenich A (2007), Uitbreiden en verbeteren van je sociaal netwerk. Tijdschrift voor Rehabilitatie, 16(4): 26-37. o Hendrix H (1997), Bouwen aan netwerken. Soest: Nelissen. o Herman S (2009), Het ecogram. Sociale netwerken in kaart gebracht. Brussel: Politeia. o Scheffers M (2010), Sterk met een vitaal netwerk. Empowerment en de sociaal netwerkmethodiek. Bussum: Coutinho. o Steyaert J & Kwekkeboom R (2012), De zorgkracht van sociale netwerken. Utrecht: Movisie. (www.movisie.nl) Vrienden, Kennissen, collega s Familie Hulpverleners emiel.nelissen@fracarita.org marianne.destoop@fracarita.org 12