Opstellen beleid mantelzorgwaardering Een handreiking voor gemeenten
Mantelzorgwaardering biedt gemeenten kansen Mantelzorgwaardering biedt u de kans om mantel- zorgers te vinden en om de belangrijke bijdrage van mantelzorgers in de participatiesamenleving te erkennen. Waardering van hun inzet helpt mantelzorgers bij het volhouden van de zorgtaken. Deze handreiking is speciaal ontwikkeld voor gemeenten. Wij ondersteunen u graag bij het opstellen van het beleid ten aanzien van mantelzorgwaardering. Door ons dagelijkse contact met zowel mantelzorgers als gemeenten hebben wij kennis vanuit de praktijk. Graag brengt Mezzo een aantal tips en aandachtspunten onder uw aandacht. Opstellen beleid mantelzorgwaardering 2
Inhoudsopgave 1. Wat is mantelzorgwaardering? 4 - Verplichting vanuit de Wmo 4 - Definitie mantelzorger 4 - Definitie waardering 4 2. Waarom is mantelzorgwaardering belangrijk? 5 - Nut en noodzaak 5 3. Budget 6 - Berekening budget 6 - Aantal mantelzorgers 6 4. Opstellen beleid 7 - Evalueren afgelopen jaar 7 - Mantelzorgers betrekken bij opstellen beleid 7 - Bereiken mantelzorger 8 - Waar vind ik mantelzorgers? 8 - Aanmeldproces 9 - Voorwaarden waardering 9 - Uitbesteden of niet 9 5. Welke vorm van waardering? 10 - Combinatie financiële bijdrage en activiteit 10 - Ondersteuning als waardering 11 6. Meer weten? 11 Opstellen beleid mantelzorgwaardering 3
1. Wat is mantelzorgwaardering Met ingang van 2015 is de waardering van mantelzorgers een taak voor u als gemeente. De gemeentelijke waardering heeft het mantelzorgcompliment vanuit het Rijk vervangen. Verplichting vanuit de Wmo In de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 staat in artikel 2.1.6: Bij verordening wordt bepaald op welke wijze het college zorgdraagt voor een jaarlijkse blijk van waardering voor de mantelzorgers van cliënten in de gemeente. De gemeente waar de zorgvrager woont, is verantwoordelijk voor de waardering van mantelzorgers die zorg verlenen in deze gemeente. Ook als deze mantelzorger zelf in een andere gemeente woont. De zorgvrager hoeft geen Wmo-indicatie te hebben om de mantelzorger in aanmerking te laten komen voor waardering. Het is namelijk geen maatwerkvoorziening, maar een individuele subsidieverlening. Definitie mantelzorger Mantelzorgers zijn mensen die langdurig en onbetaald zorgen voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende persoon uit hun omgeving. Dit kan een partner, ouder of kind zijn, maar ook een ander familielid, vriend of kennis. De definitie van de Nationale Raad voor de Volksgezondheid luidt: Mantelzorg is zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een Hulpbehoevende door één of meerdere leden van diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening direct voortvloeit uit de sociale relatie. Definitie waarderen Waarderen is de waarde inzien van iets of iemand, appreciëren, op prijs stellen. Waardering in algemene zin wordt door de ontvanger extra gewaardeerd als die er niet zelf eerst om hoeft te vragen, maar het krijgt op initiatief van de gever. Opstellen beleid mantelzorgwaardering 4
2. Waarom is mantelzorgwaardering belangrijk? Mantelzorgwaardering kan als instrument door gemeenten nog beter worden benut. Mantelzorgwaardering biedt u de kans mantelzorgers te vinden en zo goed te kunnen ondersteunen. U kunt de mantelzorgwaardering als instrument benutten om meer inzicht te krijgen in de behoefte aan ondersteuning en het voorkomen van overbelasting. Nut en noodzaak Het kabinet vindt een periodieke waardering op zijn plaats. Vanwege het belang dat mantelzorg heeft voor de samenleving: voor het welzijn van de hulpbehoevende en voor het betaalbaar houden van de maatschappelijke ondersteuning. Daarnaast wijst de praktijk uit dat het waarderen van mantelzorgers meer zicht geeft op de mantelzorgers in de gemeente. Wanneer een gemeente meer zicht heeft op haar mantelzorgers, kan zij ook beter inzicht krijgen in de behoefte aan ondersteuning en het voorkomen van overbelasting. Op termijn werkt dit kostenbesparend. De gemeentelijke mantelzorgwaardering dient dus twee doelen: Vinden en gevonden worden: het in beeld krijgen van mantelzorgers. Verlichten: erkenning van de inzet en de verbetering van de ondersteuning van mantelzorgers. Opstellen beleid mantelzorgwaardering 5
3. Budget Het budget dat binnen een gemeente beschikbaar is voor mantelzorgwaardering is door Mezzo niet aan te geven. Gemeenten krijgen jaarlijks een budget voor het waarderen én ondersteunen van mantelzorgers. Gemeenten kunnen dit budget naar eigen inzicht besteden. Mezzo heeft een overzicht gemaakt van deze budgetten per gemeente. Aantal mantelzorgers De gemeente moet ervoor zorgdragen dat het budget dat voor waardering beschikbaar is ook volledig wordt besteed. Om dat te kunnen doen moet u eerst weten hoeveel mantelzorgers er in uw gemeente zijn, die aanspraak kunnen maken op de waardering. Het Sociaal Cultureel Planbureau heeft in 2015 onderzoek gedaan naar het aantal mantelzorgers in Nederland. Zo weten we bijvoorbeeld dat 1 op de 3 volwassenen mantelzorger is en dat 1 op de 10 mantelzorgers zwaarbelast is. Mezzo heeft op basis van dit rapport een berekening per gemeente gemaakt. In dit overzicht kunt u per gemeente een indicatie zien van het aantal mantelzorgers in uw gemeente is. 1 Berekening budget Mezzo heeft het beschikbare bedrag voor mantelzorgondersteuning en waardering per gemeente berekend. U kunt uw gemeente opzoeken in ons overzicht budgetten per gemeente. De gemeentelijke budgetten voor mantelzorgondersteuning en waardering zijn niet geoormerkt. Elke gemeente mag de budgetten naar eigen inzicht invullen. In de praktijk ziet Mezzo dat gemeenten gemiddeld 30% van het budget besteden aan waardering en 70% aan ondersteuning. De uitvoeringskosten zouden nooit meer dan 5% moeten bedragen dan het budget dat voor waardering wordt uitgetrokken. Opstellen beleid mantelzorgwaardering 6
4. Opstellen beleid Elk jaar stelt u uw waarderingsbeleid bij op basis van de ervaringen van het jaar daarvoor. Evalueren afgelopen jaar Bij het actualiseren van uw waarderingsbeleid, kunt u beginnen met een evaluatie van het afgelopen jaar. Hoeveel mantelzorgers zijn bereikt? Hoe verliep het proces van aanvragen? Waren mantelzorgers tevreden met de vorm van de mantelzorgwaardering? Wat waren de uitvoeringskosten en welk bedrag is daadwerkelijk aan mantelzorgondersteuning en waardering besteed? Is er geld blijven liggen? Mezzo kan u op verschillende manieren ondersteunen bij deze evaluatie, bijvoorbeeld door middel van een lokaal onderzoek onder mantelzorgers over waardering en ondersteuning. Geen geldbedrag, maar een keuzepakket De gemeenten Ommen en Hardenberg hebben in samenwerking met Mezzo een onderzoek gedaan met mantelzorgers en professionals. Zo is te achterhalen waar nu eigenlijk de wensen en behoeften van mantelzorgers liggen qua ondersteuning en waardering. Qua waardering hadden we verwacht dat mantelzorgers unaniem voor een geldbedrag zouden kiezen, maar eigenlijk bleek dat ook uitjes en cadeaubonnen als wensen naar voren kwamen. Om echt aan te sluiten bij de wensen van individuele mantelzorgers, is het daarom goed om in de toekomst een keuzemodel aan te bieden. Het is belangrijk te weten wat mantelzorgers willen. We kunnen van alles achter ons bureau bedenken, maar nu hebben we het echt samen met mantelzorgers gedaan. Mantelzorgers betrekken bij opstellen beleid Waardering en ondersteuning van mantelzorgers, die aansluit bij de behoefte is mogelijk als u met mantelzorgers en degenen die hen vertegenwoordigen om de tafel gaat. U neemt besluiten ten aanzien van vorm, voorwaarden, proces en informatieverstrekking. Betrek mantelzorgers bij de invulling van deze vraagstukken en ga met hen in gesprek. Zij kunnen u met hun ervaringsdeskundigheid en kennis helpen bij een doelmatige besteding van het budget. Jaike Prins, beleidsadviseur Bestuursdienst Ommen Lees meer over de aanpak Ommen en Hardenberg Opstellen beleid mantelzorgwaardering 7
Bereiken mantelzorgers In uw beleid neemt u doelstellingen op ten aanzien van het aantal mantelzorgers dat u hoopt te bereiken en de communicatiestrategie die u hierbij hanteert. U kunt de communicatie bijsturen als het aantal aanmeldingen voor de waardering achterblijven. Door mantelzorgers vroeg in beeld te hebben, kan overbelasting beter worden voorkomen. Uw doelstelling zou dan ook moeten zijn om veel mantelzorgers te bereiken. Communicatie is erg belangrijk bij het realiseren van een groot bereik. Kan de mantelzorger uw gemeente of uitvoerende organisatie wel vinden? Is de mantelzorgwaardering bekend en weet men hoe het aan te vragen is? Houd rekening met het feit dat veel mantelzorgers zichzelf niet zien als mantelzorger en zich niet aangesproken voelen. Door bijvoorbeeld artikelen te plaatsen in huis-aanhuisbladen waarbij u de ouder, zoon of dochter aanspreekt van mensen die hulp nodig hebben in plaats van de mantelzorger, bereikt u meer mensen. Het is belangrijk om in de communicatie rekening te houden met het feit dat u mantelzorgers zoekt die in uw gemeente voor een naaste zorgen. Zij wonen niet altijd in uw gemeente. Voor hen is een huis-aan-huisblad bijvoorbeeld minder geschikt. Waar vind ik de mantelzorgers? Breng als gemeente de regeling voor waardering onder de aandacht op plekken waar mantelzorgers komen: het Wmo-loket, tijdens het (keukentafel-)gesprek, sociaal wijkteams, loket sociale zaken en andere aanvragen bij gemeente; de Wmo-raad, Participatieraad, Platform Mantelzorg, lokale cliënten- en patiëntenorganisaties; lokale zorgaanbieders, instellingen, revalidatiecentra, ziekenhuizen en hun familie of cliëntenraad; huisartsen, praktijkondersteuners, praktijkverpleegkundigen, fysiotherapeuten, wijkverpleegkundigen; welzijns- en vrijwilligersorganisaties, steunpunten en expertisecentra mantelzorg, mantelzorgmakelaars; burgerinitiatieven, zoals zorg-, buurt en/of dorpscoöperaties; scholen en Zorgadviesteams; werkgevers; social media en online platforms; algemene voorzieningen zoals sportclubs, moskeeën en kerken. Opstellen beleid mantelzorgwaardering 8
U kunt bij cliënten met een Wmo-indicatie het keukentafelgesprek aangrijpen om gelijk de mantelzorger in beeld te krijgen. Apart aanvragen van waardering is dan niet meer nodig, omdat de mantelzorger reeds bekend is. Voorwaarden waardering Het is van belang dat u zorgvuldig formuleert welke mantelzorgers voor de blijk van waardering in aanmerking komen: Wat verstaat u onder mantelzorg? (zie hoofdstuk 1) Welke criteria voor waardering hanteert u? (hoe laagdrempeliger, hoe meer mantelzorgers in beeld) Maakt u wel of geen onderscheid tussen doelgroepen? (bijvoorbeeld jongeren of werkende mantelzorgers) Aanmeldproces U stelt vast hoe de mantelzorger aan de waardering kan komen. Vragen zij dit zelf aan, loopt dit via de zorgvrager, kan een zorgprofessional dit (ook) doen of kan een ieder dit doen die een mantelzorger kent? Niet elke mantelzorger zal een waardering voor zichzelf willen aanvragen. Door ook de mogelijkheid te bieden aan anderen om mantelzorgers op te geven vergroot u het bereik. Bovendien geven mantelzorgers aan het te waarderen dat een ander oog heeft voor wat zij doen. En als je zelf de waardering niet hebt aangevraagd, komt het als een verrassing. Uit de praktijk blijkt dat dan de omvang van de waardering dan minder uit maakt. Uitbesteden of niet U kunt voor de procedure van aanvragen en toekennen samenwerken met de lokale organisatie voor mantelzorgondersteuning. Lees ter inspiratie ook eens het verhaal van de gemeente Meppel. In Meppel is in de vorm van het Mantelzorgplatform Meppel een bruisende samenwerking ontstaan waar mantelzorgers, de betrokken organisaties én de gemeente van profiteren. De gemeente belegt o.a. uitvoering van de mantelzorgwaardering bij het platform, waaraan inmiddels 24 organisaties actief deelnemen. Bekijk ook eens het inspiratiefilmpje waarin een gemeente vertelt over het vinden van mantelzorgers: https://www.mezzo.nl/pagina/voor-professionals/ kennisbank/publicaties/mezzo-model-informele-zorg Opstellen beleid mantelzorgwaardering 9
5. Welke vorm van waardering? Dé mantelzorger bestaat niet en daarmee dé beste blijk van waardering ook niet. Daarbij respecteert Mezzo de beleidsvrijheid van gemeenten om op hun eigen wijze invulling te geven aan de mantelzorgwaardering. Combinatie financiële bijdrage en activiteit Mezzo kent de ervaringen van gemeenten tot nu toe en kent het perspectief van de mantelzorger in deze. Op basis van deze kennis adviseren wij diverse vormen van waardering te combineren om zoveel mogelijk mantelzorgers te bereiken en om de kans te vergroten dat mantelzorgers zich gewaardeerd voelen. Daarbij is een combinatie van de volgende twee vormen effectief gebleken: A. Een vrij te besteden financiële bijdrage voor mantelzorgers die langdurig en intensief zorgen in uw gemeente. Het gaat dan om mantelzorger die zorgen voor iemand met een Wmo-indicatie of voor iemand zonder indicatie. U kunt zelf het bedrag vaststellen. Een aantal mantelzorgers heeft als referentiekader de 200 van het mantelzorgcompliment en neemt dat bedrag nog steeds als referentie. Een financiële bijdrage is een generieke invulling, die veel mantelzorgers past. Deze vorm wordt beter gewaardeerd dan kortingsbonnen. Kortingsbonnen vragen altijd om een eigen investering, die sommige mantelzorgers niet kunnen of willen doen. Collectief lidmaatschap als onderdeel van uw mantelzorgwaardering Mezzo helpt u graag bij het informeren van uw mantelzorgers. U kunt sinds 2017 een collectief lidmaatschap afsluiten, waarmee de mantelzorgers in uw gemeente op individueel niveau profiteren van de voordelen. Een lidmaatschap van Mezzo kan een waardevolle toevoeging zijn op uw mantelzorgwaardering. Op een voordelige manier worden uw mantelzorgers door Mezzo compleet geïnformeerd en zij kunnen met vragen terecht bij de Mezzo Mantelzorglijn en onze juridisch adviseurs. Alle informatie hierover vindt u op: www.mezzo.nl/collectieflidmaatschap B. Een laagdrempelige activiteit voor alle mantelzorgers, ongeacht intensiteit en duur en ongeacht de zorg die degene voor wie ze zorgen cliënt krijgt (dus ook Wlz en Zvw). Tijdens deze bijeenkomst kunt u mantelzorgers informeren over de ondersteuningsmogelijkheden van de gemeente en uiting geven aan uw waardering. U bedankt hiermee de mantelzorgers voor hun bijdrage aan het laten slagen van de participatiesamenleving. Een geschikt moment daarvoor is 10 november, de landelijke Dag van de Mantelzorg. Mezzo ondersteunt organisaties bij het organiseren van activiteiten op deze dag middels het bedenken van een thema, het zorgdragen voor PR-materiaal, de uitgave van het magazine Mantelzorger en het realiseren van landelijke aandacht. U kunt hier als gemeente op aansluiten door op deze dag een activiteit te organiseren. U kunt het lokale steunpunt betrekken bij de organisatie of bijvoorbeeld per wijk/stadsdeel een activiteit organiseren om de opkomst te vergroten. Opstellen beleid mantelzorgwaardering 10
6. Meer informatie Ondersteuning als waardering U kunt een deel van het waarderingsbudget gebruiken om mantelzorgers te ondersteunen, bijvoorbeeld door (korting op) hulp bij het huishouden aan te bieden in eigen huis of in het huis van degene voor wie zij zorgen, een cursus, hulp bij klussen of een parkeervergunning. Op het moment dat ondersteuning een onderdeel uitmaakt van de waardering is het van belang oog te hebben voor het aspect geven. Als u vormen van ondersteuning als waardering inzet, biedt u de mogelijkheid dus aan alle mantelzorgers (of een bepaalde doelgroep) aan. Niet alleen aan de mantelzorgers die een Wmo-aanvraag doen voor die vorm van ondersteuning. Niet alle mantelzorgers zullen behoefte hebben aan ondersteuning. Kies dus altijd voor een combinatie met een andere vorm van waardering. Combineer de ondersteuning bijvoorbeeld met een financiële tegemoetkoming. Mezzo Adviseurs Mezzo werkt graag met u samen! Zij bieden maatwerkadvies en kunnen u ondersteunen bij het opstellen van mantelzorgbeleid. Neem vrijblijvend contact op met de Mezzo Adviseur: 030-659 22 22 of via advies@mezzo.nl. Gemeente Renkum biedt bijvoorbeeld een geldbedrag van 150,- aan of een waardebon die recht geeft op 10 uur huishoudelijke hulp. En gemeente Zeist heeft een gedeelte van het budget gebruikt om een extra mantelzorgconsulent in te zetten binnen het sociaal team. Op de hoogte blijven? Wilt u op de hoogte blijven van actuele informatie over mantelzorg? Meld u dan aan voor de nieuwsbrief voor gemeenten. Bunnik, mei 2018 Opstellen beleid mantelzorgwaardering 11
Contact Mezzo Mezzo Mezzo Mantelzorglijn 030-659 22 22 0900-20 20 496 (10 ct/pm) info@mezzo.nl mantelzorglijn@mezzo.nl mezzo.nl