Veilige sportinfrastructuur De praktijk Via uiteenlopende praktijkvoorbeelden diepen we de theorie over veiligheid in sportinfrastructuur verder uit. Een handig systeem om keuringen en onderhoud op te volgen in Stekene, een prettige samenwerking tussen sportdienst en preventieadviseur in Genk en bijzondere aandachtspunten bij de aanleg van een BMX-parcours. Opmaak van een beheersplan sportinfrastructuur Toen de huidige sportfunctionaris, Helena Van Remoortel, startte op de sportdienst van Stekene was er geen aparte dienst gebouwen. De sportdienst moest dus zelf instaan voor de opvolging van de sportinfrastructuur. Er was geen periodieke opvolging, geen archief om op terug te vallen. Daardoor was er ook bij defecten geen duidelijkheid over wat er in het verleden al was gebeurd. Er was schade aan de infrastructuur als gevolg van slecht onderhoud van materialen. Dat stimuleerde de sportdienst om het beter te doen en beter op te volgen: dit vormde de aanzet tot de opmaak van een beheersplan. Wat wil de sportdienst van Stekene? Men wilde een transparant opvolgsysteem voor sportinfrastructuur met drie doelen: informeren en opvolgen; preventie van schade aan de sportvloer en materiaal; en veiligheid voor de gebruikers garanderen. Wat het beheersplan van Stekene niet moest zijn, was een archief voor grote infrastructuurdossiers, een handleiding hoe veilig omgaan met sporttoestellen, een opsomming van EN- en andere normen voor de aankoop van nieuwe producten, een procedurehandboek, de opvolging van nutsvoorzieningenverbruik. Hoe ziet het beheersplan eruit? Op de gemeentelijke server werd een mappenstructuur uitgewerkt met alle relevante documenten, namelijk de documenten die de sportdienst regel- matig (circa 10 keer per jaar) nodig heeft. Daarbij werd een Excelbestand opgesteld met koppelingen naar de mappenstructuur voor de opvolging van terugkerende opdrachten. De structuur van het beheersplan Het beheersplan werkt niet per gebouw, maar volgens thema De opdeling werd niet per gebouw gemaakt, maar overkoepelend voor alle infrastructuur en volgens thema. Dit is logischer aangezien bijvoorbeeld onderhoudscontracten dikwijls over verschillende gebouwen lopen. Er worden codes gebruikt per gebouw zodat men wel weet over welke infrastructuur het gaat. Volgende thema s vormen de tabbladen in het Excelbestand (zie volgende pagina): meubilair en inrichting; schoonmaak; sportmateriaal; technieken (wordt nu meer door de dienst Gebouwen opgenomen); veiligheid; openlucht (enkel keuring schutterswippen). Waar wil de sportdienst naartoe? Het doel is een systeem dat overal raadpleegbaar is, en dus ook via internet in de verschillende accommodaties, wat nu nog niet het geval is. Het systeem moet omvatten: automatische meldingen van opdrachten van terugkerende opdrachten in de mailbox; informatiefiches, documenten en formulieren op maat; een computerprogramma op maat. De preventieadviseur van de stad Genk In veel steden en gemeenten wordt een preventieadviseur aangesteld om de veiligheid van gemeentelijke aangelegenheden in de gaten te houden. Aan het woord is Bart Geusens, preventieadviseur van de Stad Genk. De hoofdtaak van de preventieadviseur is instaan voor de veiligheid. Een eerste stap om dit te kunnen realiseren, is samenwerken met andere diensten en de betrokkenheid van andere medewerkers binnen de stad verhogen. Voor sport gaat het hier dan om betrokkenheid van de sportdienst met in het bijzonder de directeur Sport, maar zeker ook de beheerders (sporthal, zwembad, technisch). Ook samenwerking met de externe beheerder (de firma die instaat voor alle onderhoudscontracten binnen de stad Genk), leveranciers, brandweer is belangrijk. Kortom, communiceren met alle partijen is de boodschap. Het overleg met de sportdienst beperkt zich niet louter tot brand- en evacuatiebesprekingen, maar gaat ook over veiligheid en welzijn in het algemeen. De werkomstandigheden van het personeel: wat zijn aandachtspunten voor administratie, techniekers, redders, zaaltoezichters? Ook wijzigingen aan procedures en situaties, bestaande installaties, verbouwingen, nieuwbouw, keuringen komen aan bod. Een maandelijks overleg met de externe technisch beheerder blijkt noodzakelijk om technische problemen en veiligheidsproblemen in de sportinfrastructuur te doorlopen. 86
Kern van het beheersplan sportinfrastructuur in Stekene 1. Meubilair en inrichting 1. Inventaris los en vast meubilair (per gebouw) interne update 2. Actuele grondplannen (per gebouw) 2. Schoonmaak 1. Huurcontracten binnenmatten en mops 26x per jaar door externe firma 2. Onderhoudscontract ramen 2x per jaar door externe firma 3. Onderhoudscontract schrobzuigmachines door externe firma 4. Onderhoudsovereenkomst schoonmaak gebouwen wekelijks door externe firma 5. Informatiefiches onderhoudsproducten 6. Handleidingen en technische fiches schrobzuigmachines 3. Sportmateriaal 1. Inventaris klein sportmateriaal 4x per jaar interne controle Omvat: natellen, verwijderen verouderd materiaal, markeren en aankoop nieuw materiaal 2. Controle groot en vast sportmateriaal 6x per jaar interne controle Omvat: uitvoeren herstellingen, nieuwe stukken bestellen, op te volgen onderhoudscontract 3. Onderhoudscontracten sportmateriaal onderhoud sportmateriaal 2x per jaar onderhoud turnmateriaal 1. Data en telefonie Informatiefiches 2. Stopcontacten Technisch schema per gebouw A. Elektriciteit 3. Veiligheidstechnieken: Onderhoudscontract gasdetectie en brandalarm door externe firma 4. Verlichting Technisch schema + armatuurfiche per gebouw Opvolging vervanging lampen per 5 jaar Lichtmetingen per 2,5 jaar 4. Technieken B. Luchtbehandeling 1. Airco - Onderhoudscontract airco - Handleiding toestel 2. Ventilatie - Onderhoudscontract blazers per 2 jaar - Uitkuisen/vernieuwen filters C. Sanitair en verwarming Technische schema s sanitair en verwarming per gebouw Handleiding sturing stookinstallaties Handleiding verwarming per gebouw Onderhoudscontract stookinstallaties jaarcontract sanitair en verwarming Controleverslagen legionella 5. Veiligheid Brandweerverslag per gebouw Evacuatieplannen per gebouw Opvolging brandoefeningen Onderhoudscontract brandblusapparaten en brandhaspels Elke 5 jaar Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer N 229 87
Verantwoordelijkheden Via het Koninklijk Besluit van 27 maart 1998 betreffende het beleid inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk heeft het gemeentebestuur de verplichting om ook effectieve controle uit te oefenen op de arbeidsmiddelen, de collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen en de gebruikte stoffen en preparaten, teneinde onregelmatigheden vast te stellen en maatregelen te nemen. Ook de verantwoordelijkheden van de preventieadviseur zijn vastgelegd in een Koninklijk Besluit (KB van 27 maart 1998 betreffende de interne dienst voor preventie en bescherming op het werk). Zijn opdracht bestaat erin om de werkgever, de leden van de hiërarchische lijn en de werknemers bij te staan in de uitwerking, programmatie, uitvoering en evaluatie van het beleid bepaald door het dynamisch risicobeheersingssysteem bedoeld in het KB van 27 maart 1998 (zie boven). In het kader van het dynamisch risicobeheerssysteem is het de taak van de preventieadviseur om een globaal preventieplan op te stellen en dit te verfijnen in een jaaractieplan. Als je dat te theoretisch doet, werk je met veel te lange lijsten. De kunst is om uit het globaal preventieplan een jaaractieplan te destilleren dat haalbaar is. Zet een tiental items op een rij met een periode en duid een verantwoordelijke aan. Aanpak in Genk De twee belangrijkste lijsten die in Genk worden gebruikt zijn de lijst met actiepunten veiligheid en welzijn en een lijst van keuringen met opmerkingen. Actielijst Deze lijst wordt opgesteld aan de hand van opmerkingen naar aanleiding van: nazicht of keuringen als goede huisvader ; rondgangen (met bijvoorbeeld de arbeidsgeneesheer); opmerkingen van derden (opmerkingen van buitenstaanders zijn soms een echte meerwaarde); figuur 1: Voorbeeld van een actielijst gewijzigde wetgeving; arbeidsongevallen; inspectie; Het is daarbij belangrijk om per actie de uitvoerder en de deadline vast te leggen (figuur 1). Evalueer deze lijst op regelmatige tijdstippen. Lijst van keuringen Eerst en vooral moet je de keuringen in kaart brengen via een lastenboek: verplichte keuringen door EDTC; 1 niet verplicht door EDTC: bevoegd persoon (ladders - stellingen); controles door interne technisch beheerder sportcentrum of door dienst Gebouwen. Uiteraard moet je ook een systeem maken voor het opvolgen van keuringen, en de bijhorende opmerkingen. Hiervoor moet de preventieadviseur in principe de keuringsverslagen (en facturen) controleren, maar indien hij het niet doet, ligt die taak wel bij de verantwoordelijke van het centrum. Welke stappen neem je? Neem verslagen met inbreuken en/of opmerkingen op in lijst. Stuur het verslag door naar de betrokken dienst en de dienst verantwoordelijk voor de uitvoering. Stel via extranet de verslagen van EDTC ter beschikking. De wachttijd voor verslagen is soms een probleem (zeker voor driemaandelijkse keuringen). Ook hier is het belangrijk om de uitvoerder en de deadline vast te leggen, en op regelmatige tijdstippen een evaluatie te voorzien. Eventueel moet je een herkeuring voorzien. In Genk hanteert men een kleurencode voor het markeren van periodiek gekeurde materialen aan de hand van gekleurde strips (figuur 2). Dit dient ter communicatie naar de gebruikers, maar zeker ook intern voor de medewerkers. Hoe volg je op? Keuringen uit te voeren door externe beheerder (in dit geval Cofely) volg je op door: maandverslagen ter beschikking laten stellen door de technisch beheerder; lijsten op te vragen met op te volgen keuringen en stand van zaken; keuringsverslagen op te vragen naar aanleiding van bijvoorbeeld een inspectie. figuur 2: Kleurcodes periodieke keuringen 1 EDTC: Externe Dienst voor Technische Controles op de werkplaats Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer N 229 89
Voorbeelden van keuringen die Cofely uitvoert in het sportcentrum: liften, wanden sporthal, elektriciteit, gasketels Keuringen in andere accommodaties, bijvoorbeeld een sporthal in een school of andere locatie, worden dan uitgevoerd door de school, met: opvolging als goede huisvader ; een zaaltoezichter die iedere dag een verslag opmaakt en eventuele gebreken meldt, bv. welke sportploeg was er, wat is er aan de hand (ook in niet-gemeentelijke infrastructuur). Gezond verstand Gekeurd wil niet zeggen in orde tot de volgende keuring. Gezond verstand en aandacht voor de omgeving is minstens even belangrijk. Wat kan je zelf doen? Loop eens door de accommodatie met een andere bril. Niet vanuit het idee waar zijn mijn kinderen, maar met een blik op de brandveiligheid met volgende aandachtspunten: Brandblussers: zijn ze nog aanwezig? Is de verzegeling nog intact? Controleer de sticker van de laatste keuring. Brandhaspels: zijn ze goed opgerold? Rol ze af en controleer op lekken. Werkt de spuitlans, kan hij afgerold worden? Controleer ook nieuwe toestellen. Controleer evacuatiewegen en nooduitgangen. Brandcentrale: test de correcte werking! Als de beheerder verwittigd wordt met een automatische SMS of telefonische boodschap, hoe weet je dan zeker of hij op de hoogte is? Sprinklerinstallatie: volg eens een wekelijkse test op. Procedures: stel actiekaarten op. Wat te doen bij brand, verdrinking? Controleer noodverlichting, noodaggregaat Voer een test uit samen met een technieker, technisch beheerder, preventieadviseur Opslag gevaarlijke producten: maak een inventaris, zorg dat er veiligheidsinstructiekaarten zijn, zorg voor degelijke en correcte opslag. EHBO: zorg dat er procedures zijn omtrent het gebruik van EHBOmateriaal. In Genk zijn er een vijftigtal EHBOkoffers in omloop, in beheer per dienst. Als materialen gebruikt worden, moet de dienst ze zelf aanvullen via een centraal magazijn. Jaarlijks worden alle koffers ter controle en/of aanvulling naar het magazijn gebracht. Bij externe accommodaties wordt ook een EHBO-koffer ter beschikking gesteld, in beheer bij de zaaltoezichter (altijd aanwezig). Ook hier wordt aangevuld na verbruik (op aangeven van de zaaltoezichter) en is er een jaarlijkse controle/aanvulling door Covarmed. Aandachtspunten bij nieuwbouw Het is belangrijk om een aantal aandachtspunten mee op te volgen in de planningsfase. Welzijn personeelsleden: is er voldoende ruimte? Zijn er ergonomische stoelen en beeldschermwerkers, is er voldoende verlichting en verluchting? Zijn de sanitaire voorzieningen volgens de wetgeving? Zet de te keuren materialen/installaties met opmerkingen in een lastenboek. - Vraag altijd de prijs inclusief keuring met als voorwaarde een blanco keuringsrapport. - Laat deze keuring uitvoeren door de vaste keurder van de stad/ gemeente. Stel een deurenlijst op: - Zijn de branddeuren zelfsluitend bij brand? - Welke deuren moeten overdag in open stand geblokkeerd worden? - Maak een sleutelplan: welke deuren zijn toegankelijk met sleutel, badge of ander systeem? In functie van de brandveiligheid: denk aan automatische sturing van deuren, plaatsing van liften en gaskleppen In Genk is er een goede wisselwerking tussen de sportdienst en de preventieadviseur. Voor de diensten die hier alleen maar van kunnen dromen en het gevoel hebben er alleen voor staan, kan het bovenstaande hen toch al op weg helpen. Veiligheid op BMXterreinen In Vlaanderen kreeg BMX sinds 2003 een serieuze boost. Wielerbond Vlaanderen en ISB krijgen meer een meer vragen van gemeenten, ook en vooral over hoe je de aanleg van een BMX-terrein aanpakt. Daarom is het belangrijk om BMX te situeren. Welke disciplines zijn er en hoe kan je er als gemeente best mee omgaan? Er zijn twee grote groepen binnen BMX: Freestyle en Cross. Freestyle is meestal geen georganiseerde sport. Er is geen vast parcours voor nodig en het ontstaat meestal vanuit een vriendengroepje. Daartegenover staat Cross met een vast parcours, voor zowel competitie als recreatie. Freestyle Street, Flatland, Vert, Virt, Park en Dirt zijn allemaal vormen van BMX die vallen onder het Freestyle BMX en. Voor Street en Flatland is geen specifieke accommodatie nodig, voor de andere vormen wel. Aangezien het om gevaarlijke disciplines gaat, is het noodzakelijk om het domein te omheinen, anders gebeuren er zeker ongevallen. De vraag van gemeenten stijgt vooral omtrent de aanleg van dirtparcours. Dirt omvat een startberg met een aaneenschakeling van bergen. Heel extreem, heel mooi om te zien, maar ook heel gevaarlijk. Hier bestaan ook vandaag geen reglementen of richtlijnen voor. Toch lijkt het aangewezen dat ook bij de aanleg hiervan rekening wordt gehouden met de verder gegeven tips. BMX Freestyle de speeltuin ; variatie in parcours of zelfs geen specifiek parcours nodig; georganiseerde sport? BMX Cross competitie en recreatie; vast parcours met eigen invulling, regelgeving m.b.t. veiligheid/afstand; clubwerking. 90
carlbob via Flickr Freestyle BMX en in een skatepark Het olympisch BMX-parcours in Londen BMX Cross De kernwerking van de sportfederatie gaat om Cross met een parcours van vier rijen, met eigen invulling. Als een gemeente infrastructuur wil uitbouwen, dan is het aan te raden om contact op te nemen met de federatie. Reglementen geven aan hoe een circuit moet opgebouwd worden, waar je op moet letten. Dit parcours wordt ook gekeurd, met enkele elementen op vlak van veiligheid. Hier ontstaat dan ook logischerwijs een clubwerking zodat er een bepaald beheer mogelijk is. Tips voor een BMX-circuit Aanleg parcours Als de vraag komt vanuit de BMX ers zelf, dan kan de gemeente wel initiatief nemen. Er moet een passie zijn vanuit een aantal trekkers. Het heeft geen zin om te starten zonder betrokkenheid. Betrek de federatie in het uitbouwen van een parcours, vanaf de planningsfase (vooral voor BMX Cross, maar ook voor de andere parcours). Voorzie in het budget de kostprijs voor een omheining. Uitbating en beheer Zorg dat er een clubwerking is. Dit zorgt automatisch voor ervaren begeleiders, wat het risico beperkt houdt. Maak afspraken omtrent uitbating, openingsuren en veiligheid. De gemeente is pas aansprakelijk als men kan aantonen dat de gemeente een fout heeft gemaakt. Maak dus een risicoanalyse op waaruit blijkt dat werd nagedacht over de veiligheid van het parcours, bijvoorbeeld uitrijzones, geen toegang voor wagens mogelijk, begeleiding, afsluiting terrein De verzekering zal hier rekening mee houden als er zich iets voordoet. Plaats een informatiebord met een aantal aanwijzingen: het dragen van beschermingsmiddelen verplichten of aanbevelen, de normen van BMX vermelden Laat zelfgemaakte constructies altijd afbreken. Eender welk parcours op openbaar domein (op grond van de gemeente) waar gevaarlijke losse elementen worden omgebouwd tot een parcours vormen een risico. Als hier iets gebeurt, dan kan de verzekering inbreuk op de algemene zorgvuldigheidsplicht inroepen en de gemeente aansprakelijk stellen. Het gaat immers om openbaar domein, eigendom van de stad. De stad weet er in dat geval van en grijpt niet in. Als er iets gebeurt, komt men altijd terecht bij de eigenaar van het domein. We verwijzen hier ook naar het KB Speelterreinen: Alles wat zelf gemaakt is, moet afgebroken worden, waar het vooral gericht is op zelfgemaakte constructies van jeugdbewegingen. Dezelfde denkwijze kan je ook hier toepassen. Vertrek vanuit de vraag van de BMX ers zelf. Starten zonder betrokkenheid heeft geen zin De bovenstaande tips worden gegeven vanuit het idee dat je een dienst moet aanbieden als een goede huisvader (Kaderwet 1994 - veiligheid van producten en diensten). Aanleg BMX-parcours Lengte: +- 350 m Oppervlakte: vier lijnen van 6 meter breed, plus veiligheidszones tussenin Raming kostprijs: van 100.000 tot 250.000, afhankelijk van wat je errond wil bouwen De federatie werkt mee om het parcours te ondersteunen, maar subsidies zijn er niet. BMX staat bovenaan het lijstje van ontbrekende wielerinfrastructuur (gezien de groei van de laatste jaren). Wil je een kijkje nemen bij anderen? Huidige BMX-terreinen vind je in Aarschot, Keerbergen, Peer, Zolder, Ranst, Massenhoven, Wilrijk, Dessel, Ravels, Gent en Oostende. Keuzesessie Veilig beheren van sportinfrastructuur Helena Van Remoortel sportfunctionaris Stekene Bart Geusens preventieadviseur stad Genk Peter Verhoeven Wielerbond Vlaanderen Marc Vlogaert (moderator) diensthoofd Sport Bornem Lien Van Belle stafmedewerker ISB Trefwoorden: ISB-Congres, sportinfrastructuren, beheer en exploitatie, veiligheid, BMX, BMX-pistes Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer N 229 91