BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren De berichten die in de vorige Mededelingen werden gepubliceerd en andere interessante informatie over de vakken biologie, chemie en natuurwetenschappen kun je steeds terugvinden op de website van het vicariaat onderwijs bisdom Gent: http://. Het te volgen pad: dpb > sec.ond > vakgebieden > biologie - chemie natuurwetenschappen. 1 Nieuwe eindtermen en aangepaste leerplannen tweede graad ASO Dit schooljaar gaat het nieuwe leerplan Natuurwetenschappen voor de eerste graad SO in het tweede jaar in voege. In dit leerplan ondersteunen leerinhouden uit de nietlevende natuur de inhouden uit de levende natuur. Een logisch gevolg hiervan is dat ook nieuwe eindtermen wetenschappen voor de tweede graad werden ontwikkeld. Met ingang van 1 september 2012 zullen daarom ook nieuwe leerplannen biologie, chemie en fysica progressief in voege treden in de tweede graad. In het tweede semester van dit schooljaar worden er infosessies georganiseerd i.v.m. de implementatie van de nieuwe leerplannen biologie, chemie en fysica in de tweede graad ASO. Meer informatie volgt in de loop van dit schooljaar. 2 Nieuwe leerplannen wetenschappen - Op de VVKSO-website www.vvkso.be kun je alle huidige leerplannen downloaden. Je klikt in het menu op Leerplannen. Je krijgt dan een overzicht van de verschillende graden en je kunt dan het gewenste leerplan verder kiezen. Je vindt er ook een overzichtslijst met de nieuwe leerplannen voor het schooljaar 2011-2012 en een korte toelichting. - Herziening leerplan STW derde graad Vanaf 1 september 2011 wordt een herzien leerplan (D/2011/038) voor STW in het vijfde en zesde jaar gelijktijdig ingevoerd. De inleiding en het onderdeel Voeding zijn herwerkt. Expressie heeft een aparte plaats gekregen in het leerplan. Sociale wetenschappen en Natuurwetenschappen bleven ongewijzigd. Belangrijk voor Natuurwetenschappen is wat te lezen staat op blz. 6 onder rubriek 2 Visie: De leerplandoelstellingen van de vakken sociale wetenschappen en natuurwetenschappen worden binnen de vakken SW en NW bereikt en geëvalueerd. Het bereiken van deze leerplandoelstellingen kunnen binnen de integrale opdrachten worden voorbereid, uitgebreid, verdiept, ingeoefend,. Het verschuiven van leerplandoelstellingen naar integrale opdrachten zonder dat ze in de vakken SW en NW aan bod komen, kan dus niet. DM september 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 1
Dat betekent dat de practica alleszins tijdens de lesuren NW moeten worden georganiseerd maar dat extra en aansluitende onderzoekspractica kunnen in de IO's. 3 Oproep tot uitwisseling van lesmateriaal natuurwetenschappen voor integrale opdrachten in STW Naar aanleiding van vragen die we krijgen van leraren wetenschappen, willen we een netwerk voor leraren wetenschappen die betrokken zijn bij de integrale opdrachten in STW, opstarten. Het is de bedoeling om via dat netwerk, lesmateriaal wetenschappen voor de derde graad, dat kan gebruikt worden in de integrale opdrachten, uit te wisselen. Als er voldoende interesse is, willen we dit netwerk opstarten tijdens een vergadering in het Diocesaan Onderwijsbureau, Marialand 31 te Gent (wellicht nog in het eerste trimester van dit schooljaar). De precieze datum en tijdstip worden later, in afspraak met de geïnteresseerde leraren, vastgelegd. Gelieve, indien je interesse hebt voor dit initiatief, je naam, e-mailadres en de school waar je les geeft voor 30 september 2011 door te geven aan: gerrit.schuermans@vsko.be of aan tamara.diels@vsko.be. We houden je dan verder op de hoogte van het initiatief. Alvast bedankt voor je interesse en medewerking! 4 Dagen van beginnende leraren Op woensdag 5 oktober en woensdag 12 oktober worden door de DPB de dagen van beginnende leraren georganiseerd. Ik hoop alle beginnende leraren wetenschappen op een van beide dagen te mogen ontmoeten. 5 Overzicht nascholingen wetenschappen schooljaar 2011-2012 Voor dit schooljaar zijn tal van nascholingen wetenschappen in samenwerking met PEDIC gepland. Hieronder vind je een bondig overzicht van de nascholingen. Meer informatie over de inhoud, doelgroep en inschrijvingsmodaliteiten kun je vinden op de website van Pedic (www.pedic.be) (kies achtereenvolgens: Aanbod SO en BUSO en Nascholingsbrochure Secundair ) en in de brochure met het nascholingsaanbod die begin september aan de scholen werd bezorgd. - 14 september 2011 van 14.00 tot 17.00 uur: Microscopie en vergelijkend onderzoek (Codenummer: PN184SO/11-12). Deze nascholing is in eerste instantie bedoeld voor leraren Wetenschappelijk Werk en gaat dieper in op de nieuwe contexten van het leerplan. In deze nascholing krijg je een basis van microscopie. Je krijgt ook een voorbeeld van vergelijkend onderzoek dat je in de klas kan doen. De nascholing gaat door in KAHO campus Dirk Martens te Aalst. - 21 september 2011: Biotoopstudie Biodiversiteit (Codenummer: PN190SO/11-12). Deze nascholing is bedoeld voor leraren natuurwetenschappen van de eerste graad en gaat door in het Natuureducatief centrum de Bourgoyen te Gent. Je bepaalt de plantenrijkdom en meet enkele abiotische factoren van 4 proefvlakken op een speelterrein en gaat op zoek naar het verband. DM september 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 2
Vervolgens bekijk je de plantenrijkdom van een wegberm en legt de relatie met de voedselrijkdom van de bodem en de invloed van de mens. Je maakt kennis met biodiversiteit. Via opdrachten buiten in de natuur leer je welke rol de biodiversiteit in het dagelijks leven speelt. Zo verdien je zeldzame planten- en diersoorten. Bij het stellingenspel kun je de verdiende soorten behouden of verliezen. - 26 oktober 2011: Wetgeving, inventarisatie en etikettering van chemicaliën in schoollabo s (Codenummer: PN191SO/11-12). Je krijgt informatie over de mogelijkheden die de laatste versie van de databank gevaarlijke stoffen (www.gevaarlijkestoffen.be). Je zult de databank leren gebruiken als inventaris en kunnen aanpassen aan de situatie van je school. Ook het programma om zelf etiketten voor chemische producten aan te maken, zal toegelicht worden. Er zullen toepassingen voorzien zijn waarmee je de verschillende mogelijkheden van het programma kunt inoefenen. Je krijgt ook informatie over de nieuwe wetgeving voor chemicaliën (GHS) en de implementatie ervan in schoollabo's. - 9 november 2011: Gebruik van concept cartoons (Codenummer: PN175SO/11-12). - 16 november 2011: Contextvragen in chemie. (Codenummer: PN187SO/11-12) - 18 januari 2012: Chemsketch. (Codenummer: PN188SO/11-12) - 19 januari 2012: Fysica voor niet-fysici. Deze nascholing is vooral bedoeld voor leraren natuurwetenschappen eerste graad die geen fysica-opleiding genoten hebben. We gaan in deze nascholing dieper in op de fysische achtergrond van de begrippen energie en kracht. (Codenummer: PN183SO/11-12) - 2 mei 2012: Evaluatie natuurwetenschappen in de eerste graad. (Codenummer: PN185SO/11-12) 6 Congres VeLeWe Op zaterdag 19 november 2011 vindt het 17e Vlaams Congres voor Leraren Wetenschappen plaats in de gebouwen van de Universiteit Antwerpen, Campus Drie Eiken, Wilrijk. Vanaf 1 september vind je op de website www.congreswetenschappen.be het congresprogramma en alle verdere informatie. Vanaf dit jaar gebeurt de inschrijving uitsluitend elektronisch. Leden van VeLeWe kunnen zich vanaf 1 september inschrijven via de website www.congreswetenschappen.be en genieten tot 16 september van een voorinschrijvingsrecht. De website wordt afgesloten op 16 oktober. 7 Wedstrijden - Olympiades wetenschappen 2012 Onderstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijke data voor de Olympiades Natuurwetenschappen. DM september 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 3
Eerste ronde Tweede ronde Finale JON 18/04/2012 02/05/2012 Uiterste inschrijvingsdatum 28/02/2012 VBO 01/02/2012 14/03/2012 28/04/2012 Uiterste inschrijvingsdatum 15/12/2011 VCO 16/11/2011 29/02/2012 28/04/2012 Uiterste inschrijvingsdatum 24/10/2011 VFO 25/01/2012 15/02/2012 28/04/2012 Uiterste inschrijvingsdatum 15/12/2011 Proclamatie 26/05/2012 - Posterwedstrijd Cool met chemie De KVCV ( Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging ) sectie onderwijs organiseert samen met VeLeWe ( Vereniging Leraars Wetenschappen) een posterwedstrijd ter gelegenheid van het Internationaal jaar van de chemie 2011. Alle leerlingen van het secundair onderwijs kunnen deelnemen, in groep of individueel. De opdracht luidt: Ontwerp een Kleurenposter A3 formaat waarin de relatie van chemie en het dagelijks leven en/of de rol van chemie in de maatschappij wordt geïllustreerd. Er worden maximaal 3 prijzen toegekend: 200 EUR, 150 EUR en 50 EUR. Elke deelnemer kan niet meer dan één prijs winnen maar kan wel meer dan één poster inzenden. De inhoud van de poster moet vrij zijn van auteursrechten. De uiterste datum van inzending is 15 september 2011. (aangetekend te versturen naar Arnold Nevens, Heidepark 21, 9200 Dendermonde). De aankondiging en het reglement staat op volgende websites: www.kvcv.be en www.velewe.be. Vanaf 1 oktober wordt de uitslag bekend gemaakt op de vermelde websites. - Eurekas-wedstrijd rond wetenschap en technologie Tijdens het schooljaar 2011-2012 kunnen leerlingen en leerkrachten opnieuw prijzen winnen met Eurekas, de wedstrijd rond wetenschap en technologie van de Associatie K.U.Leuven. Bij Eurekas voeren jongeren tussen 12 en 18 een proef uit, plaatsen een verslag online en stellen de proef voor tijdens de regiodagen op universiteits- en hogeschoolcampussen en tijdens de finale, de Eurekas-Awards. Zij kiezen voor een opdracht rond het centrale jaarthema water, wetenschap en technologie of voeren een vrije proef naar keuze uit. De nieuwe wedstrijd start op 19 september 2011, een proef indienen kan tot 5 februari 2012. De data van de regionale voorronden en de finale worden bekend gemaakt op de www.eurekas.be 8 Projecten - Derde editie van Minds for Youth (MOM4Y) Meeting of Minds for Youth (MOM4Y) is een schoolproject van Breinwijzer vzw over de hersenen: een lessenpakket, een wedstrijd en een slothappening tijdens de wereldwijde Brain Awareness Week (12-18 maart 2012). MOM4Y neemt leerlingen uit de tweede en derde graad mee op ontdekkingstocht doorheen het brein. Het doel van de reis is leerlingen (en leerkrachten) kennis te laten maken met de vele facetten van de hersenwetenschappen en van hun onderwerp van onderzoek: het zenuwstelsel en in het bijzonder het brein. DM september 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 4
Tijdens het schooljaar 2011-2012 wordt de derde editie van MOM4Y georganiseerd. Op dinsdagvoormiddag 27 september is er in Gent een infosessie voor leerkrachten. Indien je wenst op de hoogte te blijven kun je mailen naar info@breinwijzer.be. Voor meer info: www.mom4y.be Er wordt een infobrochure naar alle Vlaamse scholen gestuurd. - Zeevolutie Dit is een wetenschapsvoorlichtingsproject voor de derde graad met experimenten, demonstraties, lezingen,.. over mariene biodiversiteit, genen en biodiversiteit, zeeorganismen, evolutie... Dit project loopt van oktober 2011 tot en met mei 2012. Meer info en inschrijvingen: www.seavolution.be - Foodlab Dit is een wetenschapsvoorlichtingsproject voor de derde graad met experimenten in verband met voeding, biotechnologie, chemie. Dit project loopt van oktober 2011 tot mei 2012. Meer info: http://www.katho.be/hivb/wetenschapsvoorlichting voor de leraren Biologie/Natuurwetenschappen 9 Vormingsaanbod Natuur- en Milieueducatiecentrum De Helix Het Natuur- en Milieueducatiecentrum De Helix te Geraardsbergen heeft een ruim vormingsaanbod voor leerkrachten en scholen. Scholen kunnen beroep doen op de expertise van het educatieteam van De Helix voor praktijkgerichte vormingen over natuur- en milieueducatie in de eigen schoolomgeving. Deze opleidingen worden op vraag ofwel in De Helix te Grimminge of in de school of scholengemeenschap gratis georganiseerd. Verplaatsingskosten van de lesgever en de syllabus worden wel aangerekend. Een minimum van 10 deelnemers is vereist. Speciaal aan te bevelen en recent in het aanbod zijn de vormingen in de reeks: NME verbreden met EDO. Deze vormingen met methodieken, materialen en discussiemomenten kunnen een hulp zijn om op een actieve manier aan de slag te gaan rond duurzame ontwikkeling. Voor meer informatie kunt u terecht op de website www.dehelix.be en bij Lieve Meiresonne op het nummer 054 31 79 69. 10 Interessante websites - http://phet.colorado.edu/en/simulations : bevat tal van simulaties en interactieve oefeningen voor biologie, chemie en fysica - http://www.smithsonianeducation.org/scientist/: enkele wetenschappers vertellen over hun recent onderzoek DM september 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 5
voor de leraren Chemie/Natuurwetenschappen 11 De zaak Polly Meer Technopolis De zaak Polly Meer is een educatieve chemiebox, ontwikkeld voor de eerste graad secundair onderwijs door Technopolis in samenwerking met essenscia Vlaanderen, de federatie van de chemische industrie en life sciences en het departement chemie van de K.U.Leuven. De chemiebox past in de lessen Natuurwetenschappen en heeft raakpunten met de lessen Techniek. Het educatief project De zaak Polly Meer staat garant voor een toffe kennismaking met chemie en onderzoek in een labo. Vanuit een spannende recherchezaak gaan de leerlingen van de eerste graad secundair onderwijs op zoek naar de kidnapper van het slachtoffer Polly Meer. Aan de hand van het bewijsmateriaal ontdekken ze de verschillende soorten plastic en hun eigenschappen. Na een vakkundig onderzoek, kunnen ze een verdachte aanduiden als dader. Spanning is verzekerd! Het pakket vraagt twee lesuren en bestaat uit een box met materiaal om de proefjes uit te voeren in de klas, een handleiding voor de leerkracht en een onderzoeksschrift voor de leerlingen. Er wordt op verschillende plaatsen in Vlaanderen een gratis opleiding voorzien met overhandiging van de experimenteerbox ter plaatse. Inschrijven hiervoor is verplicht en gebeurt via de website van Technopolis: http://www.technopolis.be/nl/index.php?n=3&e=45&s=124 12 Evenementendag jaar van de chemie KVCV In het kader van het Internationaal jaar van de chemie organiseert de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging (KVCV) een evenementendag op zaterdag 15 oktober 2011 in het Technopolis te Mechelen. Voor de invulling en inschrijving: zie http://www.kvcv.be/ en http://www.technopolis.be/nl/index.php. 13 Nieuwe update databank Gevaarlijke stoffen Van Dhr. Marc Verhaeghe, ontwerper en beheerder van de databank Gevaarlijke stoffen kreeg ik onderstaande nieuwe informatie over de databank. Met de nieuwste update van versie 6.0 (20110817) zit de databank gevaarlijke stoffen volledig op het CLP(GHS)-spoor. Alle producten (stoffen en mengsels) zijn voorzien van CLP-etiketgegevens. Maar er is nog meer: voor de meeste stoffen zijn er ook etiketgegevens voor verdunningen beschikbaar. Alles is aangepast aan de laatste wetswijziging (Verordening 286-2011). Onder meer de etikettering voor ozongevaarlijke stoffen is gewijzigd. De oude EU-etikettering is ook nog altijd beschikbaar maar wordt vanaf deze update eerder een curiosum dan een werkinstrument. Veel wijzigingen in de gegevens dus, minder in het programma zelf. Ook daar zijn er toch enkele interessante functies toegevoegd: Automatische selectie van het correcte concentratiebereik bij het intikken van een concentratie in het etikettenvenster (CLP-etiketten) Wizard voor het bepalen van etiketteringsgegevens van verdunningen van stoffen. DM september 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 6
6.0 blijft een beta-versie want het programma is nog niet af. Alles wat er is, is echter wel al behoorlijk uitgetest en waar nodig verbeterd. Wat er in de nabije toekomst nog aan het programma toegevoegd wordt: Berekening van etiketteringsgegevens van mengsels. Rapport- en afdrukfunctie. Veiligheidsinstructiekaarten. Ter herinnering: op 26 oktober 2011 is er in Pedic de nascholing Wetgeving, inventarisatie en etikettering van chemicaliën in schoollabo s waarin het gebruik van de databank uitvoerig zal toegelicht worden (zie ook nascholingsaanbod). 14 Cd-rom Bouwstenen 2011 Kleurrijke chemie Mogelijk zijn sommige leraren geïnteresseerd in de cd-rom met de beschrijving van de experimenten en bijhorend bruikbaar lesmateriaal, aangeboden tijdens de Bouwstenen 2011 op 12 februari 2011 met als thema Kleurrijke chemie. Inhoudelijke informatie en de bestelbon voor deze cd-rom zijn te vinden op de website http://www.chem.kuleuven.be/aloch/ bij Info leraren. Mail de ingevulde bestelbon naar vsc@avl.kuleuven.be of stuur de nodige gegevens naar: KUL Vliebergh- Senciecentrum, Charles Deberiotstraat 36 bus 5208, 3000 Leuven. Een factuur wordt bezorgd samen met de bestelde cd-rom(s). 15 Activiteiten Essenscia Essenscia zet allerlei acties op voor jongeren. Zo is Chemie en de Jeugd bedoeld voor leerlingen van de tweede graad (3de en 4de jaar) van het secundair onderwijs en Meet the boss gericht op leerlingen secundair onderwijs(aso/tso) van het 5de en het 6de jaar. Meer informatie is te vinden op http://www.essenscia.be/nl/jongeren/acties/page.aspx/1400. 16 Interessante websites De verzameling websites samengesteld door begeleiders en leraren chemie voor 1 juni 2011 is vanaf nu te vinden op elov. Ga naar: http://elov.vvkso.be/ > info > Voorbeelden > Vakcommunity begeleiding chemie > websites. Vraagt de computer naar je username, druk dan gewoon op cancel. Tijdens het lopende schooljaar worden in de maandberichten telkens de nieuwe meldingen opgenomen en aangevuld. 17 PSE wandkaart Regelmatig wordt gevraagd waar een groot PSE kan worden aangekocht. In de school van Dany Mas, begeleider chemie in bisdom Hasselt, liet men op basis van een pdf-bestand het afgebeelde PSE op doek afdrukken (h=147 cm en b=206cm). Kostprijs met aluminiumbaar boven en beneden: 240 euro, btw inbegrepen, bij de firma Egberghs in Hasselt. Egberghs Printing Service, Luikersteenweg 320, 3500 Hasselt (Tel. 011/22 33 32) http://www.egberghs.be/ of info@egberghs.be of offerte@egberghs.be. DM september 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 7
Geïnteresseerden kunnen het pdf-bestand verkrijgen bij Dany Mas (dany.mas@telenet.be) of bij Marie-Josée Janssens (maria.janssens@chem.kuleuven.be). 18 Interessant boek ShowdeChemie2. Jaap ven Schravendijk e.a. - Uitgaven NVON ISBN 978 90 8797 007 9 - zie http://www.nvon.nl/products Dit boek, het vervolg op ShowdeChemie, biedt inspiratie en ondersteuning voor boeiende demonstraties in de klas en daarbuiten. Er wordt aandacht besteed aan de kunst van het demonstreren en aan veiligheid en milieu. Daarna volgen aanwijzingen voor ruim 50 demonstratieproeven die tot de verbeelding spreken. DM september 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 8