informatiebrochure HITTE EN OZON 17.04.2014

informatiebrochure HITTE EN OZON 17.04.2014

INHOUDSTAFEL 1 Achtergrond 4 1.1 waarom een hitte en ozonplan? 4 1.2 ontstaan van het plan 4 2 Definities 4 2.1 hitte 4 2.2 ozonpiek 5 2.3 normen en metingen 5 2.3.1 normen inzake ozon 5 2.3.2 metingen 5 3 Gezondheid en bescherming 6 3.1 Risicogroepen 6 3.1.1 Jonge kinderen 6 3.1.2 Bejaarden 6 3.1.3 Sociaal geïsoleerden 7 3.1.4 Personen die grote inspanningen doen in het kader van hun werk of een sportactiviteit. 7 3.2 hitte 7 3.2.1 Oorzaak 7 3.2.2 Risicofactoren 7 3.2.3 Risicogroepen 8 3.2.4 Medicatie 8 3.2.5 Hittegerelateerde ziekten en symptomen 9 3.2.6 Richtlijnen bij blootstelling aan hitte 10 DRINKEN 11 KOELTE 11 RUST 12 3.2.7 Maatregelen bij hittegerelateerde aandoeningen 13 17.04.2014 Hitte en ozon 2/2

3.3 ozon 14 3.3.1 Oorzaak 14 3.3.2 Risicofactoren/groepen 14 3.3.3 Richtlijnen bij ozonpieken 15 4 Maatregelen 15 5 Meer info 16 17.04.2014 Hitte en ozon 3/3

ACHTERGROND WAAROM EEN HITTE EN OZONPLAN? In augustus 2003 teisterde een nooit eerder geziene hitte heel het Europese continent. Deze hitte trof eveneens België: ze nam een aanvang op 31 juli of 1 augustus al naar gelang de regio om te eindigen op 13 augustus. Gedurende verschillende dagen werden maximumtemperaturen boven de 37 C geregistreerd in de diverse weerstations. Parallel daarmee, steeg ook de luchtverontreiniging door ozon tot zeer hoge waarden. Klimaatonderzoekers verwachten dat het aantal hittegolven in de 21ste eeuw groter wordt door de opwarming van de aarde: de zomer van 2006 heeft dit duidelijk aangetoond. Verschijnselen vergelijkbaar met de zomer van 2006 zullen zich dus nog regelmatig herhalen alleen weten we niet juist wanneer. Het is dan ook noodzakelijk om te beschikken over een duidelijk hitte en ozonplan dat toelaat onmiddellijk te reageren wanneer een dergelijke situatie zich voordoet. ONTSTAAN VAN HET PLAN België heeft in de zomer van 2003 binnen zijn bevolking een aanzienlijke toename van de mortaliteit gekend ingevolge de nooit eerder waargenomen stijging van de buitentemperaturen, gekoppeld aan een aanzienlijke luchtvervuiling die werd gekenmerkt door een toename van de ozonconcentratie. Om oversterfte te beperken en te voorkomen werd er in 2005 een nationaal actieplan hittegolf en ozon opgesteld volgens de toen beschikbare kennis. Ook al kunnen we ons erover verheugen dat de alarmfase de laatste tien jaar nooit werd bereikt, toch moest de waarschuwingsfase zeven keer worden afgekondigd. Voor zover nodig toont dit aan dat het probleem van de oversterfte te wijten aan luchtvervuiling tijdens hitteperioden een grote bekommernis blijft op het vlak van leefmilieu en gezondheid. Het staat onweerlegbaar vast dat de afgelopen decennia heel wat werd verworven op het vlak van knowhow, meet en interventie instrumenten. Het opzetten van meerdere netwerken en wetenschappelijke tools, de coördinatie van de verschillende interventieactoren en de combinatie tussen preventie, informatie en alarmstrategieën inzake gezondheid, mogen vandaag worden beschouwd als stevige elementen die de toekomst van dit plan zullen onderbouwen. Een evaluatie van de afgelopen tien jaar toont ook aan dat de in het kader van dit plan opgezette hypotheses en processen ruimschoots werden bevestigd in de loop van hun uitvoering (NEHAP WG ozon en hittegolf, 2014). DEFINITIES HITTE Hitte is een belangrijke opwarming van de lucht of een verspreiding van een hete luchtlaag over een bepaald gebied en dit gedurende enkele dagen of weken. De definitie verschilt van land tot land. In België wordt hitte gedefinieerd als volgt: een periode van minstens drie opeenvolgende dagen met een gemiddelde minimumtemperatuur (gemiddelde over de drie dagen en niet per dag) hoger dan 18 C en een gemiddelde maximumtemperatuur hoger dan 30 C, waarden gemeten in Ukkel. 17.04.2014 Hitte en ozon 4/4

Bovenstaande definitie van hitte, die gebruikt wordt in het hitte en ozonplan verschilt met de klimatologische definitie van hittegolf van het KMI die als volgt wordt gedefinieerd: wanneer minstens 5 opeenvolgende dagen een temperatuur van 25 C of meer wordt opgemeten, waarvan bovendien minstens 3 dagen met temperaturen van 30 C of meer. OZONPIEK Een ozonpiek treedt op als de metingen aantonen dat we een bepaalde drempelwaarde overschrijden, zoals de EU drempelwaarde voor het inlichten van de bevolking, die is vastgelegd op 180 microgram ozon per kubieke meter lucht. NORMEN EN METINGEN NORMEN INZAKE OZON De Europese Unie werkt richtlijnen uit, die binnen een welbepaalde termijn door de lidstaten moeten omgezet worden in hun eigen wetgeving. De Europese richtlijn (2002/3/EG) gaat over ozonverontreiniging en stelt streefwaarden voor ter bescherming van de volksgezondheid en de vegetatie. Ze harmoniseert de uitwisseling van informatie en bepaalt wanneer de bevolking gewaarschuwd (of zelfs gealarmeerd) moet worden bij overschrijding van bepaalde ozonwaarden. In België worden de Europese richtlijnen gevolgd. De belangrijkste zijn: de informatiedrempel bij een uurgemiddelde van 180µg/m³ (=microgram per kubieke meter) de alarmdrempel bij een uurgemiddelde van 240 µg/m³ (=microgram per kubieke meter) METINGEN In Vlaanderen worden de meetnetten worden beheerd door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). De resultaten worden doorgestuurd naar de IRCEL (Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu). IRCEL is door de drie gewesten gemachtigd om, onder andere, de ozonconcentraties te controleren, informaties over maatregelen te verspreiden, de bevolking te waarschuwen en voorspellingen te maken voor de drie volgende dagen. IRCEL maakt ook rapporteren en inventarissen over aan de Europese Unie. De locaties voor al deze metingen zijn evenwichtig gespreid over stedelijke, randstedelijke en landelijke gebieden. Dat geeft het meest betrouwbare beeld. De VMM meet zowel ozon als de ozonvoorlopers, en dat zijn er heel wat. Ozon zelf wordt op 19 plaatsen in Vlaanderen gemeten. Stikstofdioxide, een belangrijke ozonvoorloper wordt op meer dan 20 punten gemeten. Vluchtige organische stoffen op 8 plaatsen. In totaal worden een goede 40 vluchtige organische stoffen gemeten. De bekendste zijn de BTEX stoffen. BTEX staat voor benzeen, tolueen, ethylbenzeen en xyleen. Deze 17.04.2014 Hitte en ozon 5/5

vluchtige organische stoffen zijn kankerverwekkend, maar het is zo dat het grote deel van de vluchtige organische stoffen die gemeten worden weinig kwaad kunnen voor de gezondheid omdat hun concentraties heel laag zijn. Maar toch zijn ze nadelig omdat ze de ozonvorming stimuleren. Sinds 1997 kunnen de actuele ozonconcentraties geraadpleegd worden op website van IRCEL, evenals samenvattingen en grafieken over de voorbije metingen en voorspellingen: www.irceline.be Je kan het weerbericht horen in de media of raadplegen op teletekst, op de website van het KMI (www.kmi.be) of via de telefoon: 0900 27002 (algemeen weerbericht, 0,4462/min). De hoogste ozonconcentraties komen voor tussen 12 en 22 uur. Let wel, de heetste uren van de dag beginnen al vóór de middag. Vóór 11 uur of na 22 uur zijn de veiligste uren van de dag. GEZONDHEID EN BESCHERMING RISICOGROEPEN Hittesymptomen en symptomen te wijten aan ozonpieken komen niet alleen bij risicogroepen voor ook gezonde personen kunnen er onder bepaalde voorwaarden het slachtoffer van worden. De risico s zijn echter het hoogst bij bepaalde bevolkingsgroepen. Zij hebben dan ook speciale aandacht nodig gedurende dergelijke periodes. Het is belangrijk te weten dat het hier niet alleen gaat om een medisch probleem maar eveneens en misschien vooral om een sociaal probleem. JONGE KINDEREN Jonge kinderen lopen een bijzonder risico omdat hun vochtreserves nog onvoldoende zijn. Blootstelling aan de zon of een verblijf (dat zelfs niet langdurig hoeft te zijn) in een afgesloten en te warme omgeving (wagen, kamer zonder verluchting, helaas ook de auto) kan snel tot uitdroging leiden en tot hitteslag. Vooral kinderen met symptomen zoals diarree (dat reeds op zichzelf snel uitdroging kan veroorzaken), en verhoogde temperatuur lopen het meeste gevaar. Baby s en jonge kinderen maar ook jongeren die inspanningen doen moeten tijdens die perioden naast hun klassieke voeding voldoende water en vocht krijgen. BEJAARDEN Bejaarden lopen eveneens een verhoogd risico. Een normaal verouderingsproces gaat immers gepaard met een aantal progressieve veranderingen waardoor o.a. het lichaam minder snel reageert in geval van hitte: enerzijds wordt de omgevende hitte veel minder aangevoeld door een verzwakking van de centrale informatieverwerking in de hersenen, anderzijds werken de zweetklieren minder goed, waardoor verdamping en het afkoelingsproces minder vlot verloopt. Voeg hieraan toe dat ze dikwijls aan chronische ziekten lijden die hen gevoeliger maakt voor grote temperatuurschommelingen ze vaker medicamenten gebruiken waarvan een aantal het afkoelingsproces nadelig beïnvloeden, ze frequenter slikstoornissen vertonen waardoor ze moeilijker voedsel en vocht innemen, er geleidelijk een vermindering van de zelfstandigheid optreedt, waardoor ze afhankelijker worden van anderen in geval van nood, 17.04.2014 Hitte en ozon 6/6

ze dikwijls sociaal geisoleerd leven waardoor in geval van nood te laat of niet wordt ingegrepen, ze vaak tot de financieel minder begoede klasse behoren, waardoor ze niet in de mogelijkheid zijn zich correct af te koelen in geval van hitte (slecht geïsoleerde behuizing, geen mogelijkheid de woning correct af te koelen of zich te verplaatsen naar afgekoelde ruimten). SOCIAAL GEÏSOLEERDEN Sociaal geïsoleerden behoren eveneens tot de risicogroepen. Door het feit dat zij weinig (of gewoon geen) bezoek krijgen verkleint de kans op een vroegtijdige reactie in geval van problemen en wordt er pas laat of te laat alarm geslagen. Bovendien treden hitteperioden meestal op tijdens de zomervakantie waardoor personen die reeds in normale omstandigheden weinig bezoek ontvangen, in deze periode nog meer geïsoleerd dreigen te geraken. PERSONEN DIE GROTE INSPANNINGEN DOEN IN HET KADER VAN HUN WERK OF EEN SPORTACTIVITEIT. U kan ter informatie de folder raadplegen: Hittegolf en ozonpieken: aanbevelingen voor sportclubs en culturele evenementen (http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/hittegolf en ozonpieken) HITTE OORZAAK Normaal gezien beschikt ons lichaam over een systeem dat de lichaamstemperatuur regelt en ongeveer constant houdt. In normale omstandigheden koelt ons lichaam af door te zweten. Bij een te grote en langdurige hitte (en verergerd door vochtig weer) is zweten alleen niet voldoende: het afkoelingssysteem werkt niet meer naar behoren waardoor er een oververhitting kan optreden van ons lichaam: zeer hoge lichaamstemperaturen kunnen de hersenen en andere vitale organen beschadigen met in het ergste geval de dood als gevolg. Allerlei factoren kunnen het normaal functioneren van ons afkoelingssysteem beïnvloeden. RISICOFACTOREN door alcohol verlies je meer lichaamsvocht; middelengebruik: verschillende geneesmiddelen, doping en/of drugs verhogen de gevoeligheid aan hitte en/of ozon, of versterken de symptomen ervan; milieu invloeden: een hoge luchtvochtigheid (dit zal inderdaad de afgifte van zweet, noodzakelijk voor de afkoeling, bemoeilijken), een windstille dag (het zweetproces zal ook moeilijker verlopen), aanwezigheid van andere luchtverontreiniging zoals fijn stof, ; lokale, culturele en religieuze factoren: in een stad is het steeds een paar graden warmer dan op het platteland, aan zee of in een bos; mensen afkomstig uit koudere streken zullen gemiddeld meer last hebben van de warmte; tijdens de ramadan vormt het eet en drinkverbod overdag een bijkomende risicofactor. Van 2007 t.e.m. 2020 zal de ramadan in de periode vallen waarin hittegolven kunnen voorkomen. 17.04.2014 Hitte en ozon 7/7

RISICOGROEPEN heel jonge kinderen (tot ongeveer vier jaar) lopen een zwaar risico: blootstelling aan de zon of een verblijf in een afgesloten en warme ruimte (wagen, kamer zonder verluchting ) zal sneller tot uitdroging of tot een hitteslag leiden; personen vanaf een bepaalde leeftijd (65 jaar en ouder): in de leeftijdsklasse boven 65 jaar wordt er vooral bij de individuen boven 80 jaar een oversterfte vastgesteld: 1) hun lichaam reageert minder snel op plotse grote temperatuursverschillen; 2) dikwijls lijden ze aan bepaalde chronische ziekten die een correcte lichaamsreactie vertragen of onmogelijk maken; 3) ze nemen vaak medicamenten die een negatieve invloed hebben op de lichaamstemperatuurregeling (zie verder); personen die lijden aan een aantal ziekten o.a. long en hartaandoeningen, nierziekten suikerziekte, ziekten van het centrale zenuwstelsel (Parkinson, dementie, ziekte van Alzeimer, ), ziekten die uitdroging kunnen veroorzaken (bv.maagdarmaandoeningen met diarree of braken); personen die bepaalde geneesmiddelen nemen die de regeling van de lichaamstemperatuur nadelig beïnvloeden (zie verder); personen met overgewicht; personen die een overmatige inspanning verrichten tijdens werk of sport; ook kinderen die rennen, springen en ravotten verliezen meer lichaamsvocht en ademen meer ozon in; arme en sociaal geïsoleerde individuen lopen meer risico: de eerste groep omdat ze meestal in omstandigheden leeft die een correcte afkoeling onmogelijk maakt (slecht geïsoleerde of geventileerde huizen, overbehuizing etc ) de tweede groep omdat ze in geval van medische problemen ten gevolge van oververhitting veel trager aangepaste hulp zal vragen of ontvangen. Bovendien komen hitteperiodes het meeste voor tijdens de vakantieperiodes die het sociaal leefmilieu van de risicogroepen sterk kan veranderen; personen met alcoholverslaving en ontwenningsverschijnselen. MEDICATIE Indien je een bepaalde medicatie neemt dient er, voor of bij het optreden van hitte, op een aantal zaken gelet te worden: zorg dat je steeds een lijst bij hebt met de medicamenten die u neemt: leg deze op een zichtbare plek, of geef ze aan mensen die je geregeld ziet (familie, buren ); informeer steeds bij je behandelende arts of de medicatie die je neemt moet aangepast worden of stopgezet bij hitte; informeer over de hoeveelheid vocht die u mag of moet opnemen in geval van hitte. 17.04.2014 Hitte en ozon 8/8

Medicamenten die een negatieve invloed kunnen uitoefenen (deze lijst heeft niet de bedoeling volledig te zijn): geneesmiddelen die uitdroging kunnen veroorzaken of verergeren (bv.diuretica); geneesmiddelen die de nierfunctie kunnen aantasten (bv. onstekingsremmers); geneesmiddelen die warmteverlies verhinderen en dus afkoeling tegenwerken; geneesmiddelen die een hyperthermie (verhoging van de temperatuur) kunnen veroorzaken; geneesmiddelen die de gevoeligheid aan de zon kunnen verhogen; geneesmiddelen die de bloeddruk verlagen kunnen op verschillende manieren de regulatie van de lichaamstemperatuur beïnvloeden. Neem bij twijfel steeds contact op met de arts die uw medicatie heeft voorgeschreven! HITTEGERELATEERDE ZIEKTEN EN SYMPTOMEN uitdroging: Hevig zweten en weinig drinken leidt tot uitdroging. Dit herken je aan grote dorst, droge mond en hoofdpijn; hittekrampen: zijn spierkrampen in de buik, armen en benen door overvloedig zweten bij zware lichamelijke inspanningen. De krampen verdwijnen meestal zodra je rust; uitputting: als je de eerste tekenen (uitdroging en hittekrampen) niet behandelt (door rust, drinken en/of afkoeling), raakt je lichaam uitgeput. Dit kan gepaard gaan met bleekheid, hoofdpijn, duizeligheid, zwakte en vermoeidheid, een snelle polsslag, misselijkheid of braken. Als uitputting niet behandeld wordt, kan ze snel leiden tot een hitteslag; hitteslag: de warmteregulatie van je lichaam is verstoord en dit leidt tot ernstige complicaties: hoge lichaamstemperatuur, rode en droge huid (zweetfunctie verstoord), duizeligheid, misselijkheid, verwardheid, een zeer snelle hartslag met al snel bewustzijnsverlies en shock tot gevolg: dit is een medisch noodgeval dat binnen enkele uren dodelijk kan zijn! Specifiek voor baby s en jonge kinderen (tot 6 jaar): Kinderen zijn gevoeliger voor hitte omdat ze hun lichaamswarmte nog niet zo goed kunnen regelen. Probeer de tekenen van hittestress te herkennen. Als kinderen klagen over dorst, het erg warm hebben of prikkelbaar zijn door de hitte kunnen dit de eerste tekenen zijn van uitdroging. Andere symptomen kunnen zijn: o o o minder tranen; minder urine, donkergeel gekleurd; rusteloos of slaperig. Een verder stadium van uitdroging herken je aan: o o o een droge, plakkerige mond (weinig speeksel kijk in de mond van het kind); geen tranen; geen urine meer (droge luiers bij baby s); 17.04.2014 Hitte en ozon 9/9

o o als je de huid van je kind tussen je vingers houdt, veert deze niet meteen terug; ingevallen ogen. En alle bovenstaande symptomen die ook bij volwassenen voorkomen. RICHTLIJNEN BIJ BLOOTSTELLING AAN HITTE VOORKOMEN IS BETER DAN GENEZEN! ALGEMENE RICHTLIJNEN Drink meer dan gewoonlijk (mineraalwater, ongezoet fruitsap, kruidenthees, afgekoelde bouillon.): minstens 1,5 tot 2 liter per dag in rust. Voor jonge kinderen verwijzen we naar punt 2.2.6. maar vermijd alcoholische dranken (bier, wijn, ); wacht niet tot je dorst hebt (indien je normaal gezien om medische redenen de hoeveelheid ingenomen vocht beperkt, vraag dan eerst en voor het intreden van hitte advies van je behandelend geneesheer) blijf zoveel als mogelijk binnen gedurende de heetste perioden van de dag; en dit bij voorkeur in een afgekoelde ruimte thuis of in een publieke ruimte; moet je toch buiten zijn of werken, probeer dan zoveel mogelijk de heetste periodes te vermijden; begin vroeger te werken, stop gedurende de middag en begin terug in de late namiddag; beperk fysieke inspanningen zoveel als mogelijk (bv. sportactiviteiten); en indien toch noodzakelijk, rust dan geregeld en neem dan voldoende hoeveelheden drank: twee tot vier glazen per uur; pas je kleding aan: draag lichte kleding, helder van kleur. Een hoed kan nuttig zijn indien je buiten moet; en probeer je lichaam regelmatig af te koelen (douche, bad, zwembad.); bescherm je huid tegen zonnebrand: gebruik hiervoor een beschermende zonnecrème met hoge beschermingsfactor. Vraag eventueel advies aan uw apotheker of behandelend geneesheer!! indien je bepaalde medicamenten neemt, informeer bij je behandelende geneesheer of zij al dan niet een negatief effect kunnen hebben gedurende een hitteperiode en of de dosis al dan niet aangepast moet worden; informeer ook steeds andere personen over de eventuele medicatie die je neemt dit voorkomt verrassingen. 17.04.2014 Hitte en ozon 10/10

RICHTLIJN BIJ KINDEREN DRINKEN leeftijd 0 tot 4 à 6 maanden 6 mnd tot 1 jaar 1 3 jaar 3 6 jaar normale vochtbehoefte enkel melkvoeding (borst of flesvoeding) extra drank mag, naast de melkvoeding 0,5 tot 1 liter 1,5 liter bij warm weer borstvoeding: vaker aanleggen, op vraag van de baby, indien nodig om het uur flesvoeding: meer flesvoeding aanbieden op het moment van de voeding meer dan gewoonlijk beter vaker kleinere hoeveelheden dan grote hoeveelheden in één keer; bij lichamelijke inspanningen/ ravotten: bied elke 15 à 30 minuten drinken aan (www.kindengezin.be) laat de kinderen (> 6 maand) meer en vaker drinken dan gewoonlijk. Zij krijgen bij voorkeur plat water, als tweede keuze vers ongezoet (verdund) fruitsap, lichte kruidenthee, afgekoelde bouillon, Geef ze drinken vóór ze dorst hebben, een kind heeft pas dorst als het al licht uitgedroogd is. Moeders die borstvoeding geven moeten ook extra drinken. Zuigelingen: zie tabel; zorg voor een voldoende voorraad drank (water); Te koude dranken kunnen buikkrampen geven; bij extreme hitte kan je eventueel aan kinderen (< 6 maand) die flesvoeding krijgen een orale rehydratieoplossing geven (te verkrijgen bij de apotheek). Dit mag niet ten koste gaan van de dagelijkse melkvoedingen en wordt daarom best tussen de maaltijden gegeven. Bij borstvoeding wordt dit niet aangeraden en dien je het kind enkel extra aan te leggen; hou baby s en jonge kinderen in het oog en wees alert voor tekenen van uitdroging. KOELTE zoek de koelte op en/of koel het kind regelmatig af (douche, bad, zwembad, besprenkelen met water ); blijf binnen, maar hou de zon buiten. In de binnenlucht is er minder ozon dan in de buitenlucht; verlucht, hou de slaapkamer fris, maar stel de kinderen niet bloot aan tocht. Een ventilator doet de warme lucht circuleren, maar geeft weinig of geen verkoeling; pas de kleding aan: lichte kleding (katoen), licht van kleur, hoed of petje tegen de zon. Gebruik een zonnecrème (factor 30), zonnebril en een zonnescherm/ parasol. Stel baby s < 1 jaar niet rechtstreeks bloot aan de zon, laat ook bij de oudere kinderen een T shirt aan; pas het menu aan (beter licht verteerbare voeding). Als je een zware maaltijd moet verteren zal je lichaamstemperatuur extra stijgen. Bewaar het voedsel steeds koel (1 5 C) om bederving tegen te gaan. 17.04.2014 Hitte en ozon 11/11

Laat kinderen nooit achter in een geparkeerde auto. Door de zon loopt de temperatuur in enkele minuten heel hoog op, zelfs met een open raam. Vermijd lange autoritten. RUST beperk lichamelijke inspanningen (sport en spelactiviteiten, ravotten) of laat de kinderen frequent rusten en geef ze voldoende te drinken: zie tabel verleg inspannende activiteiten naar koelere dagen of naar koelere perioden van de dag. s Ochtends vroeg (en s avonds laat) is er ook minder ozon in de lucht. Vóór 11 uur (of na 22 uur) zijn de veiligste uren van de dag. Verplaats de geplande activiteiten bijvoorbeeld naar een (koele) binnenruimte. Binnen is er ook minder ozon. RICHTLIJNEN BIJ OUDERE FAMILIELEDEN EN BIJ BUREN EN KENNISSEN, VOORAL ALLEENSTAANDE ZIEKEN EN BEJAARDEN Let je reeds op bepaalde personen maar ben je gedurende een bepaalde periode afwezig, neem dan de nodige voorzorgsmaatregelen : Informeer hiervan andere personen (buren, familieleden, arts of thuisverpleger) en tracht enkele mensen te vinden in uw omgeving die je taak tijdelijk willen overnemen; neemt de persoon medicatie, zorg er dan voor dat die in voldoende hoeveelheid aanwezig is en gemakkelijk bereikbaar is; noteer alle belangrijke informatie over de persoon (in het geval deze toch dringend zou moeten worden opgenomen in een instelling) en leg die informatie op een duidelijk zichtbare plaats (of geef ze aan een persoon die beschikbaar is); maak een lijst met de belangrijke telefoonnummers en plaats een telefoon in de nabijheid; geef een dubbel van de sleutels aan een vertrouwenspersoon: zo kan er steeds iemand binnen in geval van nood; bel regelmatig op een afgesproken tijdstip: dit stelt de persoon die je verzorgt gerust. RICHTLIJNEN VOOR ORGANISATOREN VAN CULTURELE OF SPORTIEVE MANIFESTATIES, TRAINERS EN VERANTWOORDELIJKEN VAN SPORTCLUBS Informeer je publiek en/of je leden over de gezondheidsrisico s en de mogelijke maatregelen; verleg inspannende activiteiten naar koelere dagen of naar koelere perioden van de dag. s Ochtends vroeg en s avonds laat is er ook minder ozon in de lucht. Vóór 11 uur of na 22 uur zijn de veiligste uren van de dag; voorzie een alternatief minder inspannend programma voor hete dagen. Verplaats de geplande activiteiten bijvoorbeeld naar een (koele) binnenruimte. Binnen is er minder ozon; zorg voor een voldoende voorraad drinken. Op hete dagen is het aan te bevelen om gratis drinkwater te voorzien; 17.04.2014 Hitte en ozon 12/12

zorg voor voldoende afkoeling: schaduwrijke plekken, parasols, petjes, voldoende koeling bij activiteiten in een gebouw of tent, verkoeling door airconditioning en/of door water te versproeien (douches, tuinslang, ); denk eraan dat sporters met astma, hartziekten en/of andere gezondheidsproblemen extra gevoelig zijn voor ozon en/of hitte; hou er rekening mee dat alcohol en bepaalde (genees)middelen de effecten van ozon en hitte kunnen versterken; denk tijdens sportieve evenementen ook aan het publiek; vergeet de mensen in de wachtrij niet; pas het menu aan (beter licht verteerbare voeding). Als je een zware maaltijd moet verteren zal je lichaamstemperatuur extra stijgen. Let er ook op het voedsel koel te bewaren om bederf tegen te gaan. MAATREGELEN BIJ HITTEGERELATEERDE AANDOENINGEN uitdroging: - zoek een koele plek; - drink koele dranken; - doe overtollige kledij uit; hittekrampen: deze treden vooral op bij mensen die veel zweten gedurende zware inspanningen: - stop dus onmiddellijk de zware inspanning; - geef vocht te drinken (mineraalwater, fruitsap, sportdranken, ); - zet de persoon in een frisse verluchte plek; - zoek medische hulp indien de krampen niet snel verdwenen zijn (binnen het uur); hitte uitputting: - leg het slachtoffer zo snel mogelijk in een koele plaats; - koel de persoon verder af door middel van vochtige handdoeken of kompressen; - geef overvloedig te drinken (kleine hoeveelheden met geregelde tussenpozen); hitteslag: dit is een medische urgentie! - bel de 100 of 112 om het slachtoffer dringend levensreddende hulp te bieden; - breng de persoon in afwachting naar een koele ruimte; - koel het slachtoffer af (ontkleden, vochtige kompressen, douche ). - 17.04.2014 Hitte en ozon 13/13

Specifiek voor baby s en jonge kinderen (tot 6 jaar): uitdroging Haal het kind uit de zon naar een koele plaats, zorg dat het veel en regelmatig drinkt en doe overtollige kleren uit. Bij twijfel, contacteer een arts. Een verder stadium van uitdroging Contacteer spoedig een arts Hittekrampen: Uitputting: De krampen verdwijnen meestal bij rust. Contacteer onmiddellijk een arts. Hitteslag: dit is een medische urgentie Koel het kind onmiddellijk af en verwittig de hulpdiensten (100 of 112). OZON OORZAAK Hoge ozonconcentraties veroorzaken oog, neus en keelirritaties, een verlaging van de longcapaciteit, ontstekingen en een overgevoeligheid van de luchtwegen. Het optreden van symptomen hangt af van de dosis. Bij een voldoende hoge blootstelling zal er een prikkeling zijn van de ogen en de bovenste luchtwegen, en kan er een beklemmend gevoel optreden op de borst, met het gevoel moeilijker te kunnen inademen. Let wel, de symptomen zijn sterk persoonsgebonden. Sommige personen zijn veel ozongevoeliger dan anderen hoewel er geen verband is met de algemene conditie. Zieke of oude mensen kunnen wel meer hinder van ozon ondervinden. RISICOFACTOREN/GROEPEN Er bestaan een aantal risicogroepen. Sommige bevolkingsgroepen zijn gevoeliger voor het ozonfenomeen. Het betreft jonge kinderen, ouderen en mensen die lijden aan chronische hart en ademhalingsstoornissen (astma, coronaire stoornissen, hartinsufficiëntie,...). Voor deze groepen wordt ten zeerste afgeraden activiteiten uit te oefenen die een intense lichamelijke inspanning vereisen. Zoveel mogelijk binnen blijven is voor hen de beste aanbeveling. De ozonconcentraties zijn binnen immers de helft lager dan in de buitenlucht. Bij blootstelling aan hoge ozonconcentraties stellen we een gemiddelde afname van de longfunctie vast met tien procent. Het is vooral de maximale hoeveelheid die men kan in of uitademen. Dit is niet zo erg voor gezonde mensen, maar personen met hart en longziekten, die al een beperkte longfunctie hebben, kunnen daar wel onder lijden. Gevoelige personen zullen meer last ondervinden. Ook voor topsporters is die tien procent er te veel aan, zij hebben hun volledige longcapaciteit nodig. 17.04.2014 Hitte en ozon 14/14

RICHTLIJNEN BIJ OZONPIEKEN ALGEMENE RICHTLIJNENE Aan iedereen wordt aangeraden zware en langdurige fysieke inspanningen in de buiten lucht zoveel mogelijk te vermijden tussen 11 en 22 uur. Sportieve activiteiten worden beter s morgens beoefend omdat de ozonconcentraties dan veel lager liggen. Bij zware inspanningen kunt u immers in één minuut evenveel ozon binnenkrijgen als in een kwartiertje rust. Men moet eveneens zorgen voor bijzondere maatregelen voor risicogroepen (jongere kinderen, ouderen, mensen die lijden aan chronische hart en ademhalingsstoornissen): het wordt hun ten stelligste afgeraden activiteiten uit te oefenen die intense lichamelijke inspanningen vereisen. Zoveel mogelijk binnen blijven is de voornaamste boodschap: de ozonconcentraties zijn binnen immers de helft lager dan in de buitenlucht. Binnenshuis is het risico van ozonoverlast van buitenaf gering. Net omdat ozon zo gemakkelijk reageert met andere stoffen dringt het niet ver de woning binnen. Het ontbindt door contact met de wanden, vloeren, objecten enz. De ozonconcentratie binnenshuis is doorgaans slechts de helft van die in de buitenlucht. Omdat buitenshuis de hoogste ozonconcentraties en/of de hoogste temperaturen voorkomen tussen 11 en 22 uur, kunt u best uw woning verluchten op andere momenten. RICHTLIJN VOOR SPORTERS Tussen 11 en 22 uur is het raadzaam om buitenshuis geen zware fysieke inspanningen te doen. MAATREGELEN Via de openbare televisie en radio wordt een waarschuwing gegeven als er hitte aankomt of als een verhoogd gehalte aan ozon gemeten of verwacht wordt. Wanneer voorspeld wordt dat de ozonwaarschuwingsdrempel of alarmdrempel overschreden zal worden, wordt vanuit IRCEL een hele keten van informatie opgestart. Deze informatieketen licht zowel de media als de bevoegde ministers en kabinetten met respectieve administraties in. Vanuit de administraties wordt de informatie verder verspreid naar ziekenhuizen, naar allerlei verenigingen enzovoort. De maatregelen die in Vlaanderen zijn genomen om de emissies van vervuilende stoffen en broeikasgassen te beperken kunt u vinden op www.lne.be. Wat je zelf kan doen om hoge ozonconcentraties te voorkomen of om de uitstoot van broeikasgassen te beperken (niet limitatieve lijst): 17.04.2014 Hitte en ozon 15/15

Minder autorijden én ook het rijgedrag aanpassen is een goede zaak, maar dan wel het hele jaar door; rationeel energieverbruik; gebruik verf op waterbasis, zoals acrylverf; stook niet in open lucht; geef groen een plaats; verwarm rendabel; breng uw oude koelkast of diepvriezer naar het containerpark of naar een kringloopwinkel. MEER INFO Wil je per mail op de hoogte gebracht worden zodra de ozonwaarschuwingsdrempel of alarmdrempel overschreden wordt, stuur dan een mail met vermelding "inschrijving mailinglist" in de onderwerpregel naar smog@irceline.be. Je krijgt dan ook een melding bij hoge fijnstofgehalten in de lucht. Voor meer uitleg over het hitte en ozonplan kan je terecht op - www.zorg en gezondheid.be/gezondmilieu.aspx - 1700 (gratis infolijn van de Vlaamse overheid, elke werkdag tussen 9 en 19 uur) - Heb je een specifieke vraag over dit onderwerp? Wens je ondersteuning of wens je gewoon meer informatie? Neem contact op met de medisch milieukundige uit jouw regio. Voor het ozongehalte in de lucht kan je terecht op bij de intergewestelijke cel voor leefmilieu: www.irceline.be. Voor het weerbericht kan je terecht bij het Koninklijk Meteorologisch Instituut: www.meteo.be of op 0900 27 002. 17.04.2014 Hitte en ozon 16/16