Rapport Ketenanalyse van prefab beton in project Harlingen Opgesteld volgens de eisen van ISO 14064-1 en het Greenhouse Gas Protocol
Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1. Wat is een ketenanalyse? 3 1.2. Activiteiten Cnossen Infra B.V. 3 1.3. Opbouw 3 Stap 1: Globale berekening van scope 3 emissies 4 Stap 2: Keuze van ketenanalyses 5 Stap 3: Identificeren van schakels in de keten 6 Stap 4: CO 2 uitstoot per schakel in de keten 8 Stap 5: Reductiemaatregelen 13 Colofon 15 Bijlagen 16 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 2
1 Inleiding In het kader van het behalen van niveau 5 op de CO 2 -Prestatieladder voert Cnossen Infra B.V. een analyse uit van GHG (Green House Gas) genererende ketens. Dit document beschrijft de ketenanalyse van beton. Deze ketenanalyse is opgesteld door Cnossen Infra B.V. onder begeleiding van CO 2 seminar.nl. Cnossen Infra B.V. hecht grote waarde aan duurzaam ondernemen. Duurzaam ondernemen is nauw verbonden met de door ons gewenste kwaliteit en klanttevredenheid. In 2010 heeft Cnossen Infra haar CO2-footprint berekend en geregistreerd op de CO2-prestatieladder van Bouwend Nederland. In 2013 heeft Cnossen Infra B.V. deze registratie officieel laten certificeren door TUV Nederland en zijn wij CO2-gecertificeerd op de Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO) prestatieladder (niveau 3). Met het streven naar het behalen van niveau 5 stapt Cnossen Infra B.V. actief buiten de grenzen van haar eigen organisatie, met de bedoeling de emissie-impact van haar activiteiten te reduceren. In scope 1 en 2 zijn reeds alle direct aan de organisatie gerelateerde emissies in kaart gebracht. In deze rapportage gaat Cnossen Infra B.V. nog een stap verder en wordt inzicht gegeven in haar relevante scope 3 CO2-emissies. Scope 3 emissies zijn alle indirecte emissies als gevolg van de activiteiten van Cnossen Infra B.V. die voortkomen uit bronnen die geen eigendom zijn van Cnossen Infra B.V., maar wel bepaald worden door de eigen onderneming. Deze benaderingswijze is gerelateerd aan de waardeketen van de verschillende activiteiten als vermeld in scope 3, waarbij er 1 keten in detail worden beschreven. 1.1. Wat is een ketenanalyse? Een ketenanalyse houdt in dat van een bepaald product of dienst, die Cnossen Infra B.V. inkoopt, de CO 2 uitstoot wordt berekend van de gehele keten. Met de gehele keten wordt de gehele levenscyclus van het product bedoeld; van inwinning van de grondstof tot en met verwerking van afval (of recycling). 1.2. Activiteiten Cnossen Infra B.V. Met ruim 50 jaar ervaring biedt Cnossen Infra B.V. een breed pakket producten en diensten op het gebied van grond-, weg en waterbouw (GWW). Wij zijn een specialist in het uitvoeren van zowel kleinschalige als grootschalige projecten in de activiteitengebieden: aanleg van alle soorten riolering, waarbij het onderheide riool een echt specialisme is; realisatie van alle soorten wegverhardingen en bestratingen, zowel handmatig als machinaal; aanbrengen van damwanden en beschoeiingen; verzorging van bodemsaneringen; uitvoering van grond- en sloopwerkzaamheden; bouw en woonrijp maken van uitbreidingsplannen. 1.3. Opbouw In dit rapport presenteert Cnossen Infra B.V. de ketenanalyse van beton. De opbouw van het rapport is als volgt: Stap 1: Globale berekening van scope 3 emissies Stap 2: Keuze van ketenanalyse Stap 3: Identificeren van schakels in de keten Stap 4: CO 2 uitstoot per schakel in de keten Stap 5: Reductiemaatregelen 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 3
Stap 1: Globale berekening van scope 3 emissies Voordat wordt bepaald waarover een ketenanalyse uitgevoerd dient te worden, heeft Cnossen Infra B.V. een berekening gemaakt van haar meest significante scope 3 emissiebronnen. Onderstaande tabel geeft dit overzichtelijk weer. Relevant Scope 1/2 Omvang geschat in ton CO2/jr Beïnvloedbaarheid Ranking Upstream Scope 3 Emissions 1. Purchased Goods & Services Ja Nee 1968 Ja 1 2. Capital Goods Nee Nee 0 Nee 3. Fuel- and Energy Ja Ja 16 Ja 4 4. Transportation & Distribution Ja Nee 150 Ja 2 5. Waste Generated in Ja Nee 134 Ja 3 Operations 6. Business Travel Nee Nee 0 Nee 7. Employee Commuting Ja Nee Ja 8. Leased Assets Ja Ja Scope 1/2 Ja Downstream Scope 3 Emissions 9. Transportation & Distribution Nee Nee 0 Nee Sold Goods 10. Processing of Sold Products Nee Nee 0 Nee 11. Use of Sold Products Nee Nee 0 Nee 12. End-of-Life Treatment of Sold Nee Nee 0 Nee Products 13. Leased Assets (Downstream) Nee Nee 0 Nee 14. Franchises Nee Nee 0 Nee 15. Investments Nee Nee 0 Nee Tabel 1 Dominantie analyse 1 1 Indeling conform het GHG Protocol opgesteld door WRI en WBCSD. 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 4
Stap 2: Keuze van ketenanalyses Cnossen Infra B.V. zal conform de voorschriften van de CO 2 -Prestatieladder 2.2 uit de top twee een emissiebron moeten kiezen om een ketenanalyse van te doen. De top twee betreft: 1. Purchased Goods & Services; 2. Fuel- and Energy- Related Activities; Binnen de emissiebron 'Purchased Goods & Services' bevindt zich een aantal grondstoffen die separaat van elkaar groter zijn dan de overige emissiebronnen binnen bovenstaande lijst. Er kan gesteld worden dat deze materialen tot de kernproducten behoren waar Cnossen Infra B.V. mee werkt. Het is dan ook voor de hand liggend dat Cnossen Infra B.V. er voor heeft gekozen om voor deze producten een ketenanalyse op te stellen zodat voor deze producten ook daadwerkelijk een reductie in de keten gerealiseerd kan worden. In bijlage 1 is een inkooplijst van Cnossen Infra B.V. terug te vinden welke inzicht geeft in de samenstelling van Purchased Goods & Services. De lijsten laten de volgende CO2-uitstoot zien bij de twee grootste emissiebronnen: Beton: 321 tco 2 ; PVC: 241 tco 2. Aan de hand van project Harlingen en de grootste leverancier van Cnossen Infra B.V. wordt er een ketenanalyse opgesteld voor beton. Project Harlingen Voor het project Harlingen werkte Cnossen Infra B.V., in opdracht van de gemeente, aan het verbeteren van het rioolstelsel in de Oosterparkwijk. Hierbij is een nieuw riool over een oud riool heen gelegd. 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 5
Stap 3: Identificeren van schakels in de keten In dit hoofdstuk worden de schakels in de keten in kaart gebracht. Onderstaand schema presenteert de schakels in de keten van beton. Figuur 1 Keten beton Per schakel zal in onderstaande tabel de partner worden gepresenteerd. Over de winning van de grondstoffen wil de leverancier uit strategische overwegingen alleen het land van herkomst benoemen. Dit is onderstaand weergegeven. Categorie Type Land van herkomst 2 Toelichting Winning Betonnen buizen Nederland Cement grondstoffen incl. Engeland Zand bewerking Schotland Grind Categorie Type Land van herkomst Toelichting Winning Betonnen putten Nederland Cement grondstoffen incl. Nederland Zand bewerking Schotland Grind Nederland Vliegas Categorie Type Land van herkomst Toelichting Winning Betonnen klinkers Nederland Cement grondstoffen incl. Nederland Zand bewerking Schotland Grind Duitsland Plastificeerder Categorie Type Land van herkomst Toelichting Winning Betonnen banden Nederland Cement grondstoffen incl. Duitsland Spligri 3 bewerking Schotland Grind Duitsland Plastificeerder 2 Land van herkomst grondstoffen opgevraagd van Kijlstra Drachten. 3 Combinatie van grind en split. 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 6
Categorie Partner Toelichting Transport Diverse vervoerders Upstream Categorie Type Partner Toelichting Productie beton Betonnen buizen Kijlstra Locatie Drachten Betonnen putten Kijlstra Locatie Drachten Betonnen klinkers Kijlstra Locatie Veendam Betonnen banden Kijlstra Locatie Veendam Categorie Type Partner Verwerking beton Betonnen buizen Cnossen Infra B.V. Betonnen putten Cnossen Infra B.V. Betonnen klinkers Cnossen Infra B.V. Betonnen banden Cnossen Infra B.V. Categorie Partner Toelichting Onderhoud / vervangen Cnossen Infra B.V. Voert zelf het onderhoud uit Categorie Partner Toelichting Recycling Anton van Dijk / Visser / DBG Afvalverwerking Tabel 2 Ketenpartners 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 7
Stap 4: CO 2 uitstoot per schakel in de keten In dit hoofdstuk wordt per schakel uit de keten (zie figuur 1) de CO 2 uitstoot berekend. Alle schuin gedrukte getallen in deze berekening zijn schattingen. Grondstof De eerste schakel van de keten is het inkopen van materialen. Om de CO 2 uitstoot hier van te berekenen worden, voor de verschillende mixen van beton, de grondstoffen op een rij gezet. Onderstaande tabel geeft dit overzichtelijk weer. Beton buizen Betonnen buizen 828.964 kg Conversie 2.350 kg/m3 4 353 m3 Grondstoffen per m3 beton Totaal Cement* 360 kg 127 ton Zand* 600 kg 212 ton Grind* 1.246 kg 440 ton Water* 144 kg 51 ton 2.350 kg 829 ton totaal Tabel 3 Betonnen buizen Beton putten Beton putten 272.141 kg Conversie 2.350 kg/m3 116 m3 Grondstoffen per m3 beton Totaal Cement* 350 kg 41 ton Zand* 500 kg 58 ton Grind* 1.150 kg 133 ton Water* 150 kg 23 ton Vliegas* 200 kg 17 ton 2.350 kg 272 ton totaal Tabel 4 Betonnen putten 4 Bron: Kijlstra Drachten (2350 kg per m3) 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 8
Betonnen klinkers Betonnen tegels 1.766.400 kg Conversie 2.449 kg/m3 721 m3 Totaal Grondstoffen per m3 beton Totaal Cement** 325 kg 234 ton Zand** 660 kg 476 ton Grind** 1.300 kg 638 ton Plastificeerder*** 4.393 kg 3 ton Water** 160 kg 115 ton 2.449 kg 1.766 ton totaal Tabel 5 Betonnen tegels Betonnen banden Betonnen tegels 325.700 kg Conversie 2.449 kg/m3 133 m3 Grondstoffen per m3 beton Totaal Totaal Cement** 325 kg 43 ton Spligri*** 1.960 kg 261 ton Plastificeerder*** 4 kg 1 ton Water** 160 kg 21 ton Tabel 6 Betonnen banden 2.449 kg 326 ton totaal * Bron: Leveringen Kijlstra Drachten aan Cnossen Infra (2013) & Interview 04-2013 Kijlstra Drachten ** Bron: Ketenanalyse prefabbetonproducten GMB Beheer B.V. *** Aanname i.v.m. onbekende emissiefactoren zand + grind Onderstaande tabel bevat de berekening van de CO 2 uitstoot van de verschillende grondstoffen; cement, zand, grind, vliegas en water. CO 2 uitstoot productie materialen Cement* 166 ton 550 kg CO2/ton* 550 ton CO2 Zand** 264 ton 2,42 kg CO2/ton* 2,42 ton CO2 Grind** 565 ton 3,12 kg CO2/ton* 3,12 ton CO2 Vliegas** 31 on 0 kg CO2/ton* 0 ton CO2 Water** 68 ton 0,00026 kg CO2/ton* 0 ton CO2 Plastificeerder** 4 ton 1000 kg CO2/ton* 4 ton CO2 Spligri** 261 ton 5,54 kg CO2/ton* 1 ton CO2 Totaal: 233 ton CO2 Tabel 7 Overzicht CO2 uitstoot grondstoffen * Bron: Dubocalc ** Bron: ketenanalyse beton en afvalverwerking, Schagen Groep Beheer bv 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 9
Vervoer van grondstofleverancier naar betonproducent De verschillende grondstoffen worden getransporteerd naar Kijlstra Drachten, de producent van de beton producten. Onderstaande tabel geeft de verschillende elementen weer met daarbij de transportafstanden. De transportafstanden zijn ingeschat op basis van herkomst van de producten per land. CO 2 uitstoot transport Beton buizen Cement 111 ton 150 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 2,10 ton CO2 Zand 185 ton 500 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 7,94 ton CO2 Grind 384 ton 1000 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 32,96 ton CO2 Water 44 ton 0 0,00 ton CO2 43 ton CO2 CO 2 uitstoot transport Beton putten Cement 55 ton 200 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 0,89 ton CO2 Zand 79 ton 200 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 0,87 ton CO2 Grind 181 ton 1000 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 9,99 ton CO2 Vliegas 31 ton 200 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 0,51 ton CO2 Water 150 ton 0 0,00 ton CO2 CO 2 uitstoot transport Beton klinkers Cement 234 ton 100 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 2,58 ton CO2 Zand 476 ton 200 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 7,14 ton CO2 Grind 938 ton 250 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 25,78 ton CO2 Plastificeerder 3 ton 1000 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 0,24 ton CO2 Water 115 ton 0 0,00 ton CO2 CO 2 uitstoot transport Beton banden Cement 43 ton 100 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 0,71 ton CO2 Spligri 261 ton 100 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 8,60 ton CO2 Plastificeerder 1 ton 250 km** 0,11 kg CO2/tonkm* 0,02 ton CO2 Water 21 ton 0 0,00 ton CO2 CO 2 uitstoot transport Totaal Betonnen bestratingsklinkers Beton putten Beton klinkers Beton banden Totaal transport upstream: Tabel 8 Overzicht CO2 uitstoot vervoer van grondstoffen 43 ton CO2 12,26 ton CO2 35,74 ton CO2 9,33 ton CO2 100,32 ton CO2 * Bron: SKAO CO 2 -conversiefactoren ** Schatting op basis van land van herkomst product 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 10
Productieproces van grondstoffen tot prefab beton Dit deel van de keten bevat de werkzaamheden die Kijlstra uitvoert om van de grondstoffen prefab betonnen elementen te maken. Om de CO 2 uitstoot van deze schakel uit de keten te berekenen, wordt gekeken naar de uitstoot van het productieproces. Hiervoor is als referentie de Ketenanalyse prefabbetonproducten GMB Beheer B.V. toegepast. CO 2 uitstoot productieproces Productie Drachten* 1101 ton 10,8 kg CO 2 /ton 12 ton CO 2 Productie Veendam** 2092 ton 153,1 kg CO 2 /ton 320 ton CO 2 Tabel 9 Overzicht CO2 uitstoot productieproces * Bron: Emissie inventaris Kijlstra Drachten ** Bron: Ketenanalyse prefabbetonproducten GMB Beheer B.V Transport (downstream) Het beton wordt getransporteerd van de locatie van Cnossen Infra B.V. naar de projectlocatie. Onderstaande tabel geeft de CO 2 uitstoot weer van dit transport. CO 2 uitstoot transport downstream Drachten Sneek 1101 ton 57 km 0,11 kg CO 2 /tonkm* 7 ton CO 2 Veendam Sneek 2092 ton 123 km 0,11 kg CO 2 /tonkm* 24 ton CO 2 Totaal: 2877 ton 31 ton CO 2 Tabel 10 Overzicht CO2 uitstoot transport * Bron: SKAO CO 2 -conversiefactoren Verwerken van het prefab beton op de bouwplaats Op de projectlocatie wordt het prefab beton verwerkt. De CO 2 -uitstoot die vrij komt bij het verwerken is minimaal. De grootste emissiebron is het brandstofverbruik van het personeel. Op basis van het aantal werkdagen is ingeschat dat de mobiele kraan en de midigraver 50% van de tijd werkzaam is geweest en de minishovel 70% van de tijd. CO 2 uitstoot verwerken prefab beton Mobiele kraan 1680 uur 50% werkzaam 46,73 kg CO 2 /uur** 39 ton CO 2 Mecalac kraan 243 uur 50% werkzaam 46,73 kg CO 2 /uur** 6 ton CO 2 Rupskraan 1095 uur 50% werkzaam 46,73 kg CO 2 /uur** 26 ton CO 2 Minikraan 1245 uur 70% werkzaam 33,38 kg CO 2 /uur** 29 ton CO 2 Loader 229 uur 50% werkzaam 46,73 kg CO 2 /uur** 5 ton CO 2 Shovel 120 uur 70% werkzaam 33,38 kg CO 2 /uur** 5 ton CO 2 Transport mankracht 7858 uur 50% werkzaam 0,215 kg CO 2 /uur** 2 ton CO 2 Totaal: 112 ton CO 2 Tabel 11 Overzicht CO2 uitstoot verwerking prefab beton * Bron: SKAO CO 2 -conversiefactoren ** Bron: CO2 kengetallen van werktuigen van BAM Infra B.V Gebruik / onderhoud Tijdens het gebruik van de wegen en trottoirs zal het beton geen CO 2 uitstoten. Hiervoor is dus geen berekening gemaakt. 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 11
Sloop & Recycling Indien alle prefab onderdelen hergebruikt worden, worden deze eerst getransporteerd naar een nog nader te bepalen locatie. Hiervoor is een aanname van 100km gedaan. CO 2 uitstoot transport t.b.v. Recycling Transport prefab 2864 ton 100 km 0,11 kg CO2/tonkm* 32 ton CO2 elementen Tabel 12 Overzicht CO2 uitstoot transport recycling * Bron: SKAO C0 2 -conversiefactoren De verwerking van de stenen in een puinbreker levert een CO2 emissie op. Daar staat tegenover dat het gebroken puin weer hoogwaardig wordt toegepast, waardoor de winning en productie van primaire grondstoffen wordt vermeden. Uit een studie blijkt dat de CO2 emissie voor het breken van puin en daarmee de productie van puingranulaat min of meer gelijk is aan de CO2 emissie voor het winnen en produceren van primaire mineralen (Prognos, 2008). Daarom wordt de CO2 emissie die behoort bij de verwerkingsfase niet meegenomen en wordt enkel gekeken naar het vervoer van en naar de verwerker. 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 12
Stap 5: Reductiemaatregelen Om een overzicht te geven van de totale CO 2 uitstoot van de keten wordt onderstaand een tabel en een taartdiagram gepresenteerd. Nu de CO 2 uitstoot over de gehele keten bekend is worden reductiedoelstellingen opgesteld om deze CO 2 uitstoot te reduceren. Totalen Schakel in de keten: ton CO2 % Grondstoffen 232,76 27,7% Aanvoer grondstoffen 100,32 11,9% Verwerking tot prefab beton 332,24 39,6% Transport naar bouwplaats 30,93 3,7% Verwerken beton op bouwplaats 111,94 13,3% Onderhoud 0,00 0,0% Recycling 31,51 3,8% Totaal 840 ton CO2 100% Tabel 13 Overzicht CO 2 uitstoot per schakel uit de keten (in ton CO 2 ) huidige situatie 0% 4% 4% 13% 28% Grondstoffen Aanvoer grondstoffen Verwerking tot prefab beton 39% 12% Transport naar bouwplaats Verwerken beton op bouwplaats Onderhoud Recycling Figuur 2 Resultaat ketenanalyse beton huidige situatie 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 13
Reductiemaatregelen Cnossen Infra B.V. ziet zichzelf als een middenmoter wat betreft de emissie in scope 3. De mate van invloed binnen de keten is redelijk. Aangezien Cnossen Infra B.V. veelal een coördinerende rol heeft, is het mogelijk om eisen te stellen aan het leveranciers. Met het inzicht dat is verkregen met de ketenanalyse kan Cnossen Infra B.V. in het vervolg gerichter eisen stellen aan haar ketenpartners. De volgende reductiedoelstellingen zijn daarbij bepaald: - Door de grondstoffen voor het beton over kortere afstand te transporteren wordt minder CO 2 uitgestoten. Het halveren van de transportafstand realiseert in een reductie van 9,28ton CO 2. - Een tweede reductiemaatregel is het gebruiken van zuinigere vervoersmiddelen. Deze reductiemaatregel is niet doorgerekend, omdat niet bekend is hoeveel zuiniger de transportmiddelen kunnen worden. Hiervoor zal verder onderzoek gedaan moeten worden in samenwerking met de ketenpartners. - Door het drogingsproces van betonnen putten zodanig in te richten, waardoor de putten elkaar verwarmen, kan tot ongeveer 80% aan gas bespaard worden. De kennis omtrent deze nieuwe productieproces zal Cnossen Infra B.V. in de toekomst meenemen in de keuze voor een betonleverancier. Het doorrekenen van deze maatregelen heeft als gevolg dat de footprint beton er als volgt uit komt te zien: Reductie Doelstelling Totaal: Schakel in de keten ton CO2 % ton CO2 Verschil % Grondstoffen 232,76 27,7% 232,76 0,00 30,5% Aanvoer grondstoffen 100,32 11,9% 100,32 0,00 13,1% Verwerking beton 332,24 39,6% 80% 265,79 66,45 34,8% Transport > bouwplaats 30,93 3,7% 70% 21,65 9,28 2,8% Verwerken beton 111,94 13,3% 111,94 0,00 14,7% Onderhoud 0,00 0,0% 0,00 0,00 0,0% Recycling 31,51 3,8% 31,51 0,00 4,1% Totaal 839,70 100,0% 763,97 75,73 100,0% Tabel 14 Reductie CO2 uitstoot per schakel uit de keten (in ton CO2). 3% 15% 0% 4% 30% Grondstoffen Aanvoer grondstoffen Verwerking tot prefab beton 35% 13% Transport naar bouwplaats Verwerken beton op bouwplaats Onderhoud Recycling Figuur 3 nieuwe resultaat na reductie transport en verwerking beton 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 14
Colofon auteur(s) Nick van Moerkerk / Allard Hibma / Christiaan Kooi kenmerk Ketenanalyse beton in project Harlingen datum 27 mei 2014 versie 1.0 status Definitief 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 15
Bijlagen Bijlage 1: 4.A.1 Bijlage 1 Dominantieanalyse.xlsx; Bijlage 2: 4.A.1 Bijlage 2 Rekenmodel ketenanalyse beton.xlsx. 4.A.1_1 Rapport Ketenanalyse 16