WFN Agendapunt: In ABd.d.: In OR d.d.:

Transcriptie

1 (ff W E T T E R S K I P F R Y S l_ A N Vergadering d.d.: WFN Agendapunt: ^ r Dagelijks Bestuur Portefeuille: Beleid oevers en kaden Reg.no.: WFN Portefeuillehouder: ir. R. de Jong Status: L Afdeling/cluster: ABPPV/C05BLD In DB d.d.: ts'11 U '3. '2. Beh. door: C.E.J. Jacobs In WFd.d.: Tel.no. beh. medew.: In APFZd.d.: Onderwerp: Beleidsnotitie Waterkerende Hoge Gronden In ABd.d.: In OR d.d.: Beslispunten: 1. het beleid uit de bijgevoegde beleidsnotitie voor het gebruik van hoge gronden als regionale waterkering vast te stellen, waarmee: a. de afmetingen van hoge gronden als waterkering kunnen worden bepaald; b. gebruiksregels voor hoge gronden als waterkering helder zijn; 2. het beleid als onderdeel van de Legger ter inzage te leggen. Standpunt portefeuillehouder: Niet akkoord Cluste/man Manager control: Secretaris-dire Opmerkingen afdelingshoofd Bedrijfsvoering: Opmerkingen secretarisdirecteur: Communiqué: 1. in te stemmen met de uitgangspunten voor het definiëren van waterkeringen in hoge gronden Besluit, genomen in DB: ^ ^ \ / 77 ~7~ i ^ / A / 0

2 e. Slibstudie waddeneilanden Conceptbesluit: 1. Een studie naar een duurzame en doelmatige behandeling en toepassing van slib op de waddeneilanden uit te voeren. 2. Hiervoor beschikbaar te stellen vanuit het budget Nieuw beleid en Innovatie. Besluit: Conform. Aantekeningen: Opgemerkt wordt dat het wellicht handiger is aan te haken op het Ambitiemanifest Waddeneilanden. Ook wordt aangedragen dat "Fryslan Fernijt" (regionaal innovatieprogramma) mogelijk kansen biedt, temeer daar Provincie Fryslan lagere eisen lijkt te stellen. (Actie: CLPLA) f. Vivace waterkracht proefproject Conceptbesluit: 1. Om deel te nemen aan een proefproject om het Vivace-waterkrachtsysteem in de praktijk te testen samen met andere waterschappen, 2. hiervoor ,- beschikbaar te stellen vanuit het budget Nieuw beleid en innovatie. Besluit: Conform. Aantekeningen: Er dient ook te worden gekeken naar mogelijk andere testlocaties zoals kwelrijke polders en Tsj. Hiddeszsluizen. (Actie: CLPLA) g. Beleidsnotitie Waterkerende Hoge Gronden Conceptbesluit: 1. Het beleid uit de bijgevoegde beleidsnotitie voor het gebruik van hoge gronden als regionale waterkering vast te stellen, waarmee: a. de afmetingen van hoge gronden als waterkering kunnen worden bepaald; b. gebruiksregels voor hoge gronden als waterkering helder zijn; 2. het beleid als onderdeel van de Legger ter inzage te leggen. Besluit: Conform. Aantekeningen: De beleidsnotitie zal tegelijk met de legger aan het AB worden voorgelegd. Nagegaan dient te worden in hoeverre er een schaderegeling moet komen voor de gronden die vrij voor de boezem komen te liggen In de notitie wordt het woord opsloten gebruikt, dit wijzigen in opvaarten. (Actie: CLBEL) h. Brief aan GS m.b.t consequenties bestuursakkoord Rijk/IPO Conceptbesluit: 1. De bijgevoegde conceptbrief aan gedeputeerde staten van Fryslan vast te stellen. Besluit: Voorstel aan te houden. Aantekeningen: Afgesproken wordt dat de brief pas in januari uitgaat, dit i.v.m. de behandeling van het bestuursakkoord in Prov. Staten op 21 december a.s. In de brief moet sterker naar voren komen, dat WF door wil gaan met diverse projecten, omdat daarover al afspraken gemaakt zijn en actueel blijven voor uitvoering, onafhankelijk van 5

3 WETTERSKIP F R Y S L A N Afdeling: Cluster: ABPPV C05BLD Behandeld door: C.E.J. Jacobs / Portefeuillehouder: ir. R. de Jong Agendapunt van de vergadering van het dagelijks bestuur van 15 november Onderwerp: Bijlage(n): Beleidsnotitie Waterkerende Hoge Gronden Beleidsnotitie Hogere gronden Het dagelijks bestuur besluit: 1. het beleid uit de bijgevoegde beleidsnotitie voor het gebruik van hoge gronden als regionale waterkering vast te stellen, waarmee: a. de afmetingen van hoge gronden als waterkering kunnen worden bepaald; b. gebruiksregels voor hoge gronden als waterkering helder zijn; 2. het beleid als onderdeel van de Legger ter inzage te leggen. Inleiding In het beheergebied van WF zijn door de provincie lager gelegen gebieden aangewezen waar overstromingsschade vanuit de boezem niet gewenst is. Deze gebieden worden beschermd door Regionale Waterkeringen. In het Waterhuishoudingsplan heeft de provincie aangegeven dat voor deze Regionale Waterkeringen een legger moet worden vastgesteld. Op veel plaatsen zijn dat duidelijk herkenbare en kunstmatig opgeworpen kades. Op een aantal locaties wordt de bescherming echter geboden door hogere gronden. Met de Beleidsnotitie Hogere Gronden zijn de uitgangspunten vastgesteld op basis waarvan de waterkeringen in de hoge gronden gedefinieerd kunnen worden. Beoogd resultaat Het beleid voor hoge gronden als regionale waterkeringen maakt duidelijk volgens welke regels de hoge gronden als waterkering gebruikt kunnen worden. Met de vastgestelde afmetingen kunnen de hoge gronden in de Legger van de Regionale Waterkeringen worden opgenomen. Daarnaast kunnen de uitgangspunten worden gebruikt voor de aanpak van onvoldoende bevonden kaderingen zoals deze zijn opgenomen op het Herstelprogramma Oevers en Kaden. Het aanwijzen van een waterkering in de hoge grond levert daardoor een besparing Wetterskip Fryslan - Bestuursvoorstel WFN intern 1

4 op het Herstelprogramma Oevers en Kaden op. In een vervolgtraject dient de omvang van de besparing in kaart gebracht te worden nadat de beleidsnotitie is vastgesteld. Argumenten 1.1 Schept duidelijkheid over locatie en afmetingen hoge gronden als waterkering De provincie heeft lager gelegen gebieden aangewezen die beschermd moeten worden tegen overstroming vanuit de boezem. Voor een groot deel wordt de bescherming geboden door kunstmatige waterkeringen, maar in een aantal gebieden liggen hogere gronden tussen de boezem en het laaggelegen gebied. Van deze hoge gronden kan met de notitie worden vastgesteld of deze voldoende hoog zijn. Bovendien kan door opname in de legger het gebruik van de hoge gronden worden gereguleerd, zodat er bescherming tegen bijvoorbeeld afgraven wordt geboden. Met als uiteindelijk doel te voorkomen dat het lager gelegen achterland overstroomt. 2.1 De (door de provincie) aangewezen Regionale Waterkeringen moeten in de legger worden vastgelegd Op grond van het Waterhuishoudingsplan Fryslan moeten de leggers van de Regionale Waterkering voor 2012 zijn geactualiseerd. Met de actuele legger is er voor iedereen duidelijkheid over de exacte ligging van de waterkeringen die bescherming bieden tegen overstroming vanuit de boezem, en is duidelijk wie verantwoordelijk is voor het beheer en onderhoud van de waterkeringen. Het project om de legger vast te stellen is al gestart. Naar verwachting begin 2012 kan de legger ter inzage worden gelegd. 2.2 Voor de legger zijn afmetingen van de waterkering nodig In de legger worden de plaats en afmetingen van de waterkeringen vastgelegd, evenals de onderhoudsplichtigen. Voor de afmetingen van de kunstmatige waterkeringen kan daarbij gebruik worden gemaakt van de rekenregels zoals ook gebruikt in de toetsing van 2005, maar voor het bepalen van de afmetingen van hoge gronden als waterkering ontbraken nog regels. In de beleidsnotitie zijn de afmetingen eenduidig vastgelegd ten opzicht van het Maatgevend Boezempeil (MBP). 2.3 Het is efficiënter en praktischer dit nieuwe beleid ter inzage te leggen tegelijk met de legger Op grond van de eigen inspraakverordening dient door het dagelijks (of algemeen) bestuur vastgesteld beleid ter inzage gelegd te worden. Hiermee kunnen belanghebbenden zich uitspreken over het beleid en kunnen standpunten van belanghebbenden worden meegewogen in besluiten van het waterschap Op grond van dezelfde inspraakverordening bestaat de mogelijkheid om inspraak achterwege te laten. Voor het beleid voor hogere gronden als waterkering geldt dat dit op dit moment nog weinig concreet is voor belanghebbenden. In algemene zin zijn afmetingen en regels bepaald, die pas bij toepassing 'in het veld' voor belanghebbenden helderheid bieden over de gevolgen. Deze toepassing zal plaatsvinden bij het vaststellen van de legger. Deze legger zal vanzelfsprekend wél ter inzage worden gelegd. Daarmee hebben belanghebbenden op dat moment een goede mogelijkheid om hun zienswijze kenbaar te maken, op een moment dat de consequenties van het beleid het meest helder zijn aan te geven. Wetterskip Fryslan - Bestuursvoorstel WFN intern

5 Risico's 2.1 Het opstellen van de legger loopt vertraging op door het beleid voor hoge gronden met te nemen Om de afmetingen van de waterkering in hoge gronden mee te nemen in het opstellen van de Legger voor Regionale Waterkeringen zijn aanvullend berekeningen nodig (die tevens nodig zijn voor het in kaart brengen van de gevolgen voor het Oevers en Kaden Herstelprogramma). Extra berekeningen kunnen tot vertraging leiden. Echter het niet meenemen van de hoge gronden als waterkering leidt er toe dat er of voor delen van het areaal een verkeerde waterkering wordt aangewezen, of dat er voor deze delen helemaal geen legger wordt vastgesteld. In beide gevallen ontbreekt het aan een goed (juridisch) instrument om de waterkering te beschermen, met als consequentie dat de bescherming tegen overstroming vanuit de boezem in deze gebieden onvoldoende kan worden gewaarborgd. Overigens is het de verwachting dat de extra berekeningen hooguit tot enkele maanden vertraging zullen leiden. Financiën Het vaststellen van de beleidsnotitie heeft geen directe financiële consequenties. Wel leidt het beleid mogelijk tot verandering in de omvang van het Herstelprogramma Oevers&Kaden. Met het in kaart brengen van de consequenties van het beleid voor de omvang van het herstelprogramma zal ook een globale schatting worden gemaakt van de financiële gevolgen. Uitvoering De minimale afmetingen van hoge gronden als waterkering zijn op basis van het vastgestelde beleid te bepalen. Bij het opstellen van de Legger van de Regionale Waterkeringen, waarvoor al een project is opgestart, wordt de globale ligging van de waterkering, zoals is aangegeven door de provincie, met behulp van deze afmetingen omgezet in een exacte ligging. Tegelijk met het opstellen van de Legger wordt ook gewerkt aan Algemene Regels, waarmee verboden uit de Keur door het waterschap kunnen worden toegestaan, zonder dat daar een vergunning voor aangevraagd moet worden. In deze Algemene Regels dient ook het landbouwkundig gebruik van de hoge gronden als waterkering geregeld te worden. Naast het verwerken in de Legger wordt gewerkt aan het in kaart brengen van de consequenties van het beleid voor het Herstelprogramma Oevers & Kaden. In 2005 is voor het beheergebied in kaart gebracht welke kaden onvoldoende hoog zijn om de maatgevende waterstand te weerstaan. In de gebieden met hogere gronden als bescherming tegen overstromingen is daarin uitgegaan van een "virtuele" kade direct langs de waterlijn. Op deze locatie is echter niet altijd het hoogste punt van de hoge grond gelegen, zodat voor een aantal vakken ten onrechte is aangegeven dat er een hoogtetekort aanwezig is. In werkelijkheid is dit hoogtetekort niet aanwezig door de hoge grond tussen de boezem en het te beschermen achterland. Het is de verwachting dat met het definiëren van hoge gronden als waterkering een deel van de opgave uit het Oevers en Kaden Herstelprogramma kan worden opgelost zonder een fysieke ingreep. Begin 2012 zullen de consequenties worden gerapporteerd. Wetterskip Fryslan - Bestuursvoorstel WFN intern

6 Communicatie De uitgangspunten in de beleidsnotitie vormen onderdeel van de legger van de Regionale Waterkeringen. In het kader van het proces om deze legger vast te stellen zal ook de uitleg van deze uitgangspunten worden meegenomen. Over de beleidsnotitie is daarom geen separate communicatie buiten het waterschap nodig. Bij de opstelling van de notitie is overlegd met relevante betrokkenen van clusters beheer, gegevensbeheer, vergunningen en projecten.binnen het waterschap. Wetterskip Fryslan - Bestuursvoorstel WFN intern

7 Beleidsnotitie Hogere gronden 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In het beheergebied van WF zijn door de provincie lager gelegen gebieden aangewezen waar overstromingsschade vanuit de boezem niet gewenst is. Deze gebieden worden beschermd door Regionale Waterkeringen. Op veel plaatsen zijn dat duidelijk herkenbare en kunstmatig opgeworpen kades. Op een aantal locaties wordt de bescherming echter geboden door hogere gronden. Zowel voor het uitvoeren van versterkingsprojecten aan de regionale waterkeringen (herstelprogramma Oevers en Kaden - O&K) als voor het dagelijks werk van het waterschap (onderhoud, handhaving, vergunningverlening) is een nadere precisering van het begrip 'hogere grond' gewenst in de vorm van een beleidsnotitie. 1.2 Probleemstelling In algemene termen wordt het probleem omschreven door de vraag 'Hoe kunnen we hogere gronden inzetten als regionale waterkering?'. Drie belangrijke, daarvan afgeleide vragen zijn: Volgens welke regels kunnen hogere gronden worden ingezet als regionale waterkering? Hoe kan in het herstelprogramma Oevers en Kaden de afweging worden gemaakt tussen het aanleggen van een nieuwe kade en het gebruik van hogere gronden als bescherming? Welke (eventueel afwijkende) regels kunnen gelden voor het gebruik van en bebouwing op de hogere gronden? 1.3 Doelstelling De Beleidsnotitie Hogere gronden geeft antwoord op de gestelde vragen in de probleemstelling. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 van deze notitie wordt ingegaan op de regelgeving rond regionale waterkeringen in Friesland. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de afmetingen beschreven waaraan de waterkeringen moeten voldoen, inclusief de uitwerking voor hoge gronden als regionale waterkeringen. Met de afmetingen kunnen regionale waterkeringen in hoge gronden worden aangewezen in de legger, met daarbij een afwijkende werking van de Keur, zoals in hoofdstuk 4 beschreven. Ten slotte worden in hoofdstuk 5 overwegingen beschreven om bij kadeherstelprojecten de keuze te maken tussen de aanleg van nieuwe kades en het gebruik van hoge gronden als waterkering.

8 2 Achtergrond 2.1 Inleiding In dit deel van de notitie komen de achtergronden van de regionale waterkeringen aan bod, evenals de definitie van hoge gronden zoals die in het vervolg van de notitie wordt gebruikt. 2.2 Normering Regionale Waterkeringen Grote delen van Friesland zijn zonder waterkeringen permanent of frequent onderhevig aan overstromingen. Om grootschalige overstromingen vanuit de Waddenzee of het IJsselmeer te voorkomen heeft het Rijk daarom de Primaire Waterkeringen aangewezen. Maar ook binnen de Primaire Waterkeringen wordt het land bedreigd door overstromingen vanuit de boezem. Veel polders hebben lagere water- en landniveau's dan de omringende boezem. Wanneer een omringende kade door zou breken, zou een polder kunnen vollopen. Het verschil met een dijkdoorbraak van een Primaire Waterkering is dat bij een boezemkadebreuk de gevolgen lokaal en beperkter zijn. De Provinsje Fryslan heeft in 2000 de boezemkadennormering vastgelegd. Basis hiervoor is de IPO-systematiek, met een risicobenadering: het risico is het product van de kans op een overstroming met de gevolgen van de overstroming. Om het risico ongeveer gelijk te laten zijn hoort bij een groter gevolg van een overstroming (meer mensen getroffen, grotere economische schade) een kleinere kans op falen. In het WHP is de in 2008 geactualiseerde normering vastgelegd op kaart (zie kaart 17). Voor grote delen van Friesland geldt een norm van 1/100 per jaar, met een zwaardere norm (1/300) nabij Heerenveen. Op basis van de norm kan het maatgevend boezempeil (MBP) worden vastgesteld. Dit is de waterstand die een statistische kans van voorkomen heeft van 1/100 of 1/300 per jaar. Vaak wordt dit populair uitgelegd als een waterstand die eens per 100 (of 300) jaar kan voorkomen. De lager gelegen gebieden worden omsloten door zogenaamde kaderingen. Deze ringen kunnen zijn opgebouwd uit boezemkaden, kunstwerken en zogenaamde kaderingsluitende verbindingen. Dit kunnen primaire of secundaire waterkeringen zijn die de ring sluiten, maar ook hogere gronden en wegen. Deze beleidsnotitie gaat in op de hogere gronden als kaderingsluitende waterkering. In het Waterhuishoudingsplan (2009) is de positie van hogere gronden als waterkering al vastgelegd, maar tot op heden ontbrak het aan een onderbouwde en vastgestelde methode om in de praktijk bij het vaststellen van de legger en het oplossen van knelpunten in het kadeherstel programma de waterkering binnen de hoge gronden aan te wijzen. Deze beleidsnotitie vormt het gewenste kader.

9 2.3 Definitie Het verschil tussen boezemkaden en hogere gronden is voornamelijk de afmeting van het kerende grondlichaam. Een kade is duidelijk visueel in het land aanwezig, als een duidelijke scheiding tussen het water en het direct erachter gelegen lagere poldergebied. De taludhellingen zijn vaak vrij steil. Meestal zijn de boezemkaden door mensenhanden doelbewust aangelegd als waterkering. Boezemkade met achterliggend poldergebied Kruinbreedte s1,5 m X Poldergebied met maaiveld < BP Figuur 1 Schets van een boezemkade Hogere gronden echter hebben vaak veel grotere afmetingen. Taludhellingen zijn veel flauwer, de breedte is groter, evenals de kerende hoogte. Ook is de afstand tussen het water en het achterliggende lagere gebied beduidend groter, op enkele locaties in het noordwesten van de provincie soms zelfs orde kilometers. Natuurlijke kering in hoge gronden MBP \ Hoge gronden kering Hoge gronden Bemalen gebied Figuur 2 Schets van een waterkering in hoge gronden Ook functioneel is er duidelijk onderscheid tussen kaden en hogere gronden. Waar kaden primair dienen als waterkering en eventueel ander gebruik wordt 'getolereerd' (onder voorwaarden wordt toegestaan) hebben hogere gronden vaak primair een agrarische bestemming vanwege de vruchtbare grond en is de waterkerende functie, zeker in de belevenis van de primaire gebruikers, van ondergeschikt belang. Juist om dit belang te benadrukken zijn heldere eisen en regels ten aanzien van hogere gronden als waterkering van groot belang.

10 De volgende definitie vormt de basis voor het beleid rond hogere gronden: Hogere gronden als waterkering zijn kaderingsluitende tracés, waarvan de afmetingen zodanig zijn dat deze bescherming bieden aan lager gelegen gebieden tegen overstroming onder maatgevend boezempeil. In het vervolg van deze notitie worden nadere regels gegeven over de minimale afmetingen van de hogere gronden als waterkering en het gebruik van de hogere gronden voor andere functies.

11 3 Afmetingen 3.1 Inleiding De minimale afmetingen van waterkeringen, en daarmee ook van waterkerende hoge gronden, worden bepaald door de belastingen op de waterkering (waterstand en eventueel golven) en de sterkte van de waterkeringen, voornamelijk bepaald door de eigenschappen van het materiaal waaruit de waterkering is opgebouwd. In dit hoofdstuk worden in algemene zin beide uitgewerkt voor hogere gronden. 3.2 Belasting In het algemeen wordt de belasting op een waterkering gevormd door de maatgevende buitenwaterstand, de golven die in een maatgevende conditie optreden en eventueel een verkeersbelasting, bijvoorbeeld van voertuigen ten behoeve van dijkbewaking of zwaarder verkeer voor het nemen van noodmaatregelen. De verkeersbelasting kan leiden tot afschuiven van taluds en zelfs de hele kering als de weerstand van de grond te klein is. In het geval van hoge gronden is deze belasting minder relevant: de afmetingen zijn zodanig dat verkeer nauwelijks kan leiden tot vervormingen. De maatgevende waterstand voor de kaderingsluitende tracés wordt bepaald door het Maatgevend Boezempeil (MBP). Daarbovenop komen marges voor de onzekerheid in de bepaling van het MBP en de lokale opwaaiing. In de Technische Normen Friese Kaden (TNFK) is vastgelegd dat de onzekerheidsmarge op het MBP afhankelijk is van de hoogte van het MBP. Bij MBP>NAP+0 m geldt een marge (o) van 0,2 m, terwijl bij MBP<NAP+0 m een marge van 0,1 m gehanteerd wordt. Lokale opwaaiing treedt op als de wind over grote, relatief ondiepe wateren blaast. Bij meren (of kanalen in de windrichting) wordt het water naar lijzijde opgestuwd, waardoor lokaal hogere waterstanden ontstaan. De afwaaiing, die aan loefzijde ontstaat, kan niet in rekening worden gebracht als waterstandsverlagend aspect. 3.3 Sterkte De sterkte van de waterkering wordt bepaald door de hoogte van het grondlichaam, het materiaal waaruit het grondlichaam bestaat en de hellingen van buiten- en binnentalud. De hoogte wordt daarbij natuurlijk bepaald door de maatgevende waterstand (MBP plus onzekerheid plus eventuele opwaaiing), maar daarnaast beïnvloed door de hellingen van buiten- en/of binnentalud. Een zeer flauw buitentalud zorgt ervoor dat eventuele golven volledig zijn uitgedempt voordat de kruin wordt bereikt. Er is dan geen gevaar meer voor golfoverslag waardoor het binnentalud zou kunnen eroderen. En op een zeer flauw binnentalud zal de stroomsnelheid van eventueel overslaand water gering zijn, waardoor erosie niet optreedt.

12 Daarbij moet er natuurlijk wel gelegenheid zijn om eventueel overslaand water af te kunnen voeren. Bij een overslagdebiet van 11/s/m, zoals dat bij de boezemkaden wordt geaccepteerd, komt er gemiddeld 3,6m 3 per uur over de kade, per strekkende meter kade. De helling van binnen- en buitentalud bepalen de weerstand tegen afschuiven van de kade. Voor hellingen flauwer dan 1 op 7 kan onafhankelijk van het materiaal in de meeste gevallen worden aangenomen dat afschuiven niet kan optreden. De helling van het buitentalud en het materiaal bepalen de weerstand tegen erosie van het grondlichaam. Op een flauw talud (1 op 20) hebben de golven nauwelijks eroderende werking, zelfs niet op losgepakt zand. De kruin van de waterkering vormt de overgang tussen het buiten- en binnentalud. Om praktische redenen (maakbaarheid, bereikbaarheid) wordt een grotere breedte aangehouden dan technisch noodzakelijk is. 3.4 Uitwerking Hogere gronden als waterkering kennen een grote verscheidenheid in voorkomen. Hellingen en hoogtes variëren, evenals de afstand tussen de boezem (als bedreiging) en het lager gelegen land (dat wordt beschermd). Voor een vereenvoudigde vaststelling van de locatie van de waterkering in de hoge grond en de verificatie van het kerend vermogen is een principe profiel opgesteld. Uitgangspunt van het principe profiel is dat de kruinhoogte wordt bepaald uitgaande van het Maatgevend Boezempeil, vermeerder met de toeslag voor onzekerheden (a) en de lokale opwaaiing. De gemiddelde helling van het buitentalud van het principeprofiel dient 1 op 20 te zijn. Met een dergelijk flauwe helling zullen golven uitdempen voordat de kruin wordt bereikt, zodat geen rekening gehouden hoeft te worden met golfoverslag. Tevens is een dergelijke helling op basis van berekening 1 stabiel voor wat betreft erosie door golfwerking. Het binnentalud van het principe profiel kent een helling 1 op 7, waarmee aannemelijk is dat afschuiving niet mogelijk is, ongeacht de grondslag. Voor de overgang tussen buiten- en binnentalud wordt als kruinbreedte in bestaande hoge gronden een aangepaste breedte van 2 m aangehouden om het uiteindelijke ruimtebeslag te beperken 2. 1 Verwezen wordt naar een berekening van het afslagprofiel uit de Handreiking Constructief Ontwerpen. Hierin wordt voor buitendijkse gebieden, buiten de primaire waterkering, een stabiliteitsbeoordeling gegeven. Voor boezem keringen is dit een conservatieve benadering, omdat golven veelal kleiner zullen zijn. Bij boezemkaden wordt in de regel een kruinbreedte van 4,5 m aangehouden.

13 Afmetingen hoge gronden kering Hoge gronden Bemalen gebied Binnentalud Voorland Talud < 1 :20 Figuur 3 Afmetingen principeprofiel waterkering in hoge gronden Bij het verifiëren van de maaiveldhoogte ten opzichte van de benodigde kruinhoogte volgens het principe profiel dient rekening gehouden te worden met variaties in hoogteligging. Met name bij akkerbouwgronden kan de hoogte sterk variëren. In deze gevallen zijn er veel punten waar de hoogte lager is dan de gemiddelde maaiveldligging, zeker als gebruik wordt gemaakt van nagenoeg vlakdekkende metingen als FLIMAP. Voor de maaiveldhoogte moet daarom gerekend wordt met een hoogte die voor zeker 97,5% van de metingen wordt overschreden. 3 De hoge gronden kunnen veel grotere afmetingen hebben dan het principe profiel. Daarbij zou het mogelijk zijn om het principe profiel te verschuiven binnen de hoge grond. De locatie van het principe profiel is echter van belang voor het vaststellen van de legger van de waterkering, zodat duidelijk is waar bepaalde gebruiksvoorwaarden gelden. Uitgangspunt bij de bepaling van de locatie binnen de hoge grond is dat de waterkering zo dicht mogelijk bij het boezemwater wordt gesitueerd. In de legger voor de regionale waterkeringen worden zowel de locatie als de afmetingen van de waterkering vastgelegd. Voor de waterkeringen in hoge gronden worden voor de locatie de lijnen van binnen- en buitenteen, en binnen- en buitenkruin vastgelegd conform de hiervoor beschreven minimale eisen. De afmetingen worden uitgewerkt en vastgelegd volgens het principe profiel. 3.5 Opsloten In een aantal gebieden worden de hogere gronden doorsneden door sloten, met als doel het water af te voeren naar het lager gelegen polderpeil. Aan de zijde van de boezem wordt de sloot van het hogere boezempeil afgesloten met een dam, die vaak onvoldoende hoog en breed is om als waterkering bescherming te bieden tegen Uitgaande van een normaal verdeelde steekproef komt dit overeen met de gemiddeld gemeten hoogte minus tweemaal de standaarddeviatie van de metingen.

14 overstroming. Bij (her)ontwerp van een dergelijke dam en de verbinding met de aansluitende hoge gronden kan worden afgeweken van het principeprofiel, mits voldaan wordt aan twee voorwaarden: de helling van het binnentalud is stabiel tegen afschuiven onder maatgevende omstandigheden de droge afstand tussen boezem en sloot en het volume grond in het profiel zijn beide groter dan in het principeprofiel met gelijke helling van het binnentalud en een kruinbreedte van 0 m. 4 Figuur 4 Pnncipeschets opsloten, met aan te leggen verbindende kade Waterkeringen die volgens dit principe zijn ontworpen en vastgelegd worden praktisch gezien als hoge gronden. Daarmee zijn ook de regels over het gebruik (zie hoofdstuk 4) voor deze keringen gelijk aan de regels voor waterkeringen in hoge gronden. In gevallen waar het principe profiel geen uitkomst biedt, maar de hoogte wel ruim voldoende is om de maatgevende waterstanden te keren kan worden teruggegrepen op de profielen zoals die voor kaden worden berekend. Dit geldt bijvoorbeeld ook voorwegen die zijn gelegen op kaderingsluitende tracés. Waterkeringen ontworpen volgens de regels voor boezemkaden vallen onder het normale keurregime, dus zonder de uitzonderingsregels voor hoge gronden. 4 Bij ontwerpen is bekend uit welk materiaal de waterkering is opgebouwd, en kan daarmee uitgekiender worden nagegaan of het binnentalud voldoende stabiel is.

15 4 Regels ten aanzien van gebruik 4.1 Inleiding Ten aanzien van het gebruik op en rond waterkeringen zijn regels vastgesteld in de Keur. Een strikte toepassing van de regels bij hoge gronden kan buitensporige consequenties hebben. Daarom worden in dit hoofdstuk verruimingen van de regels voorgesteld voor de hoge gronden. 4.2 Achtergrond Het waterschap kent regels met als doel de waterstaatswerken in beheer bij het waterschap te beschermen. Deze regels zijn vastgelegd in een politieverordening, in waterschapstaai Keur genoemd. De Keur bevat gebods- en verbodsbepalingen. Belangrijk daarin zijn het verbod om werken op te richten op de waterkering en in beschermingszones en het verbod om te graven, spitten en ploegen in de kernzone van de waterkeringen. Alleen met vergunning van het waterschap kunnen dit soort werkzaamheden worden uitgevoerd. Op die manier kan het waterschap er op toezien dat de uitvoering van werkzaamheden geen gevaar oplevert voor het waterkerend vermogen van de kade of dijk, waardoor in het ergste geval een overstroming zou kunnen optreden. Veel hoge gronden zijn juist in gebruik als landbouwgrond. Een strikte toepassing van de Keur zou betekenen dat voor elke grondroering in de als kering aangemerkte strook een vergunning moet worden aangevraagd. Dus telkens als een boer wil ploegen of oogsten. Dit levert een enorme last op voor zowel de agrariër als het waterschap, terwijl bij hoge gronden de landbouwgerelateerde activiteiten zelden tot gevaar op doorbraak of overstroming zal leiden. Ook hoge gronden in gebruik als weidegebied voor vee zouden minder bruikbaar zijn door strikte toepassing van de Keur. In de Kernzone is het immers verboden om huisdieren te houden. Terwijl ook voor vee geldt dat dit bij hoge gronden zelden gevaar op doorbraak zal opleveren. 4.3 Uitwerking Voor de hoge gronden die als waterkering dienen, en waar de waterkering is vastgesteld volgens het principe profiel zoals hiervoor gepresenteerd, kan veilig worden gesteld dat agrarisch gebruik geen gevaar oplevert voor de veiligheid tegen overstroming. Bij ploegen wordt de bovenste 30 cm van de grond weliswaar losgewoeld, maar door de geringe golfwerking is er geen gevaar voor erosie van het materiaal. Deze gronden vormen daarom een uitzondering op de Keur, in die zin dat grondroeringen beperkt zijn toegestaan (alleen ploegen en spitten) en het houden van huisdieren geheel hier wel is toegestaan in de kernzone zoals deze gedefinieerd wordt door het principe profiel. Uitdrukkelijk wordt gesteld dat alle andere verboden uit de Keur wel gelden in de zone waarin de waterkering wordt gedefinieerd. Dat betekent dus dat voor andere grondberoeringen (graven) wel een watervergunning aangevraagd moet worden, die op normale wijze beoordeeld zal worden.

16 Voor hoge gronden waar de waterkering volgens het principe profiel is vastgesteld volstaat het aanwijzen van een kernzone, ter grootte van het minimale profiel. Het aanwijzen van beschermingszones ten behoeve van de kering kan achterwege blijven, omdat activiteiten naast de aangewezen kernzone geen bedreiging vormen voor de stabiliteit van het aangewezen profiel. Voor dammen die opsloten afsluiten dienen wel beschermingszones aangewezen te worden. Hiervoor geldt immers wel dat ondergraven in de nabijheid van de taluds kan leiden tot verzwakking van het waterkerend grondlichaam. Ook voor hoge gronden waar het principe profiel niet kan worden toegepast dient gebruik te worden gemaakt van ontwerpeisen voor kaden (TNFK). Daarbij behoort de aanwijzing van kern- en beschermingszones, waarvoor het normale Keurregime (dus nadrukkelijk zonder de uitzonderingsregel zoals hiervoor beschreven) geldig is. Regionale waterkeringen worden jaarlijks onderworpen aan een inspectie. Doel van de inspectie is om na te gaan wat de staat van de kade is, om een oordeel te vormen over het waterkerend vermogen van de kering. Voor waterkeringen in hoge gronden is een dergelijke jaarlijkse inspectie niet noodzakelijk. Het waterkerend vermogen van het principe profiel is door de flauwe hellingen al groter dan strikt technisch noodzakelijk. Daarbij zal in de regel de omvang van de hoge grond zelfs nog groter zijn dan het principe profiel. Het waterkerend vermogen van de keringen in hoge gronden is daardoor minder kritisch, wat een jaarlijkse inspectie niet noodzakelijk maakt. Een inspectie van de keringen in het kader van de toetsing van de regionale waterkeringen echter dient wel uitgevoerd te worden.

17 5 Afweging bij Kadeherstel 5.1 Inleiding In het investeringsprogramma Oevers en Kaden worden boezemkades hersteld of aangelegd. In plaats van aanleg van een nieuwe waterkering kan ook het aanwijzen van een hoge grond als waterkering oplossing bieden. In dit hoofdstuk worden afwegingen voor deze keuze gepresenteerd. 5.2 Achtergrond Na het aanwijzen en normeren van de regionale waterkeringen in het beheergebied van het waterschap is vastgesteld dat een aanzienlijk deel van de keringen, ongeveer 40%, nog niet voldoet aan de gestelde eisen. De hoogte van de aanwezige kades is niet voldoende om het maatgevende boezempeil veilig te keren. Bij het beoordelen van de hoogte van de waterkeringen is uitgegaan van formele waterkeringen, voor zover bekend middels een legger. Waar dit niet of onvoldoende bekend was is de ligging van de waterkering direct langs de oever van het water verondersteld. Op die manier kan het gebeuren dat een kade als onvoldoende is beoordeeld, terwijl op nog geen 100 m van de waterlijn het maaiveld zelf voldoende waterkerend vermogen heeft om grote overstromingen van achterliggen (laag) land te voorkomen. Juist in deze situaties kunnen met het aanwijzen van een hoge grond als waterkering kosten worden bespaard. 5.3 Afweging De tracékeuze en het ontwerp van waterkeringen dient een optimalisatie te zijn van de maatschappelijke kosten van de waterkering. Bij het maken van een afweging tussen de aanleg van een boezemkade of het aanwijzen van hoge gronden als waterkering dienen de volgende aspecten meegenomen te worden: Financiën: directe kosten die voortvloeien uit de aanleg van een nieuwe boezemkade en andere werken ten behoeve van de waterkering LNC-waarden: fysiek ingrijpen in het landschap door aanleg van een boezemkade brengt een grondclaim mee, waardoor minder grond beschikbaar zal zijn voor landbouw of natuur verloren gaat Watersysteem: de aanleg van een boezemkade kan gevolgen hebben voor de wijze waarop de drainage van het achtergelegen land moet worden ingericht. Ook kan de aanleg van een kade direct langs het water gevolgen hebben voor de daadwerkelijke berging in de boezem. Anderzijds kan het aanwijzen van een hoge grond als waterkering tot gevolg hebben dat grond onbedoeld minder tegen overstromen wordt beschermd. Hierbij dient rekening gehouden te worden met de NBW 5 -normen. Nationaal Bestuursakkoord Water, waarin onder meer afspraken zijn vastgelegd over wateroverlast in landelijk en stedelijk gebied